Elementy Prawa:
Prawo-zbiór zasad określający uprawnienia i obowiązki podmiotów. Na prawo składają się przepisy prawne, czyli jednostki redakcyjne tekstu prawnego, z których interpretuje się normy prawne. Normy prawne określają adresata, okoliczności i sposób, w jaki adresat powinien się zachować.
Tradycyjnie wyróżniamy trzy rodzaje prawa:
p. cywilne
p. karne
p. administracyjne
Prawo cywilne- Zasadnicze instytucje prawa cywilnego powstały ok. 2000 lat temu i przetrwały do dzisiaj.
Prawo cywilne charakteryzuje się:
równouprawnieniem podmiotów tzn. jeden podmiot nie może narzucić swojej woli drugiemu bez jego zgody
występowanie sankcji odszkodowawczej w przypadku poniesionej szkody, za którą odpowiada inna osoba
większość czynności w prawie cywilnym to umowy zwane kontraktami
Prawo cywilne dzieli się na:
część ogólną - w której zawarte są najważniejsze, fundamentalne zasady, opisane są tez tam najważniejsze instytucje prawa cywilnego.
prawo rzeczowe - dotyczy praw bezwzględnych dotyczących przedmiotów materialnych, własności, wieczystego posiadania
prawo zobowiązań - (prawo obligacyjne) opisuje rodzaj umów ich klasyfikacje, cechy charakterystyczne oraz konsekwencje wynikające z zawarcie poszczególnych umów
prawo spadkowe - rozporządzenia majątkiem spadkodawcy na wypadek śmierci, opisuje dziedziczenie ustawowe, rodzaje i formy testamentu, instytucję zachowku.
prawo rodzinne - dotyczy prawnych aspektów zawarcia małżeństwa, relacji między rodzicami i dziećmi, obowiązku alimentacji najbliższej rodziny oraz sytuacji prawnych związanych z pokrewieństwem i powinowactwem
prawo autorskie
prawo spółdzielcze
prawo lokalowe
prawo pracy - dotyczy sytuacji prawnej związanej z wykonawstwem pracy, z urlopem, z czasem pracy, bezpieczeństwem pracy. Charakterystyczne dla prawa pracy jest to, że w występuje w nim dużo aktów ustawowych obok kodeksu.
Akty prawne prawa cywilnego:
kodeks cywilny - określa prawa i obowiązki adresatów, określa on tzw. Prawo materialne prawo cywilne, w odróżnieniu od formalnego prawa cywilnego związanego z procedurą lub postępowaniem cywilnym, które jest określone w kodeksie postępowania cywilnego
kodeks postępowania cywilnego - określa postępowanie przed sądem, terminy i formy czynności procesowych, zasady wnoszenia apelacji zażaleń oraz postępowania egzekucyjne i zabezpieczające
Prawo karne: celem prawa karnego jest wykrycie sprawcy czynu zabronionego i ukaranie go. Zasadą prawa karnego jest to, że, normy prawa karnego nie mogą być zmienianie na zasadzie porozumienia stron. Podstawowym aktem dla prawa karnego jest kodeks karny
Kodeks karny: określa rodzaje przestępstw, określa wymiar kary, określa sytuacje, które wyłączają odpowiedzialność karną. Kodeks ten określa także czynniki powodujące zaostrzenie kar.
Procedura karna- prawo karne formalne: określane jest w kodeksie postępowania karnego. Określa on czynności procesowe w procesie karnym, właściwość sądu karnego, tymczasowe aresztowanie, rolę oskarżyciela publicznego, posiłkowego.
Prawo karne wykonawcze określane jest w kodeksie karnym wykonawczym. Określa on zasady odbywania kary, rodzaje zakładów karnych. Podstawową zasadą prawa karnego jest zasada domniemania niewinności oskarżonego, polega na tym, że, do czasu wydania prawomocnego wyroku oskarżonego nie uznaje się za winnego. Ciężar udowodnienia winy spoczywa na organach ścigania. Druga zasada: przestępstwo jest popełnione tylko wtedy gdy sprawca popełnił czyn zabroniony i można mu przypisać winę, który jest określony przez ustawę obowiązującą w chwili popełnienia przestępstwa.
Prawo administracyjne:
Charakteryzuje się nie równorzędnością podmiotów, tzn. jeden podmiot, którym jest zazwyczaj organ państwowy lub organ publiczny może drugiej stronie czyli najczęściej obywatelowi narzucić pewien sposób postępowania. Najczęściej spotykana formą wskazania obowiązków obywatelowi jest tzw. decyzja administracyjna. Organy administracyjne mogą wydawać także uchwały, zarządzenia koncesje. Organ administracyjny występując wobec obywatela w formie władczej podlega kontroli niezależnego sądu. Podstawowym aktem w prawie administracyjnym jest kodeks postępowania administracyjnego. Kodeks ten określa prawa i obowiązki obywateli, możność odwołania oraz nadzwyczajne tryby weryfikacji decyzji administracyjnych. Sądową kontrole prawa i postępowania administracyjnego sprawuje obecnie Naczelny Sąd Administracyjny. Od 1 stycznia obok NSA powstaną Wojewódzkie sądy administracyjne. Od tego czasu postępowanie będzie dwuinstancyjne. Podstawową cechą prawa administracyjnego że, oprócz KPA zastosowanie znajduje szereg ustaw dotyczących poszczególnych działów administracji publicznej. Od decyzji organu administracyjnego przysługuje odwołanie do wyższej instancji a w przypadkach wskazanych w kodeksie stwierdzenie nieważności decyzji albo wznowienie postępowania.
Podstawowa zasada prawa administracyjnego jest zasada trwałości decyzji ostatecznej na forum administracyjnym tzn. decyzja, od której nie przysługuje juz odwołanie może być podważona tylko w określonych przypadkach.
W postępowaniu administracyjnym obejmuje zasada pisemności. Organ administracyjny jest zobowiązany w każdym przypadku badać swoja właściwość tzn. kompetencje prawna do rozstrzygania prawnego typu spraw.
Prawem podstawowym Rzeczpospolitej Polskiej jest konstytucja. Obecnie obowiązuje konstytucja z 02.IV.1997r. Konstytucja obejmuje zespół zasad, które są podstawowe dla porządku prawnego w danym państwie. Zasady te podlegają cały czas interpretacji i są precyzowane przez trybunał konstytucyjny.
Podstawowe zasady naczelne konstytucji to:
1) zasada republikańskiej formy rządu; zasada ta oznacza, że władza publiczna w państwie należy do narodu. Zasada ta stanowi także o wykluczeniu możliwości władzy dziedzicznej lub władzy dożywotniej. Stanowi o ustroju demokratycznym i rządach prawa. Zamierzeniem twórców Konstytucji RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
2) zasada demokratycznego państwa prawnego; podstawowe cechy państwa prawnego to:
-podział władzy, tzn. istnienie niezależnych od siebie władz ustawodawczej, wykonawczej, sadowniczej
-konstytucjonalizm, tzn. oparcie porządku prawnego w państwie na istniejącej konstytucji
-legalność, tzn. działanie przez organy publiczne i obywateli zgodnie z prawem
3)Prymat ustawy; ustawa ma pierwszeństwo przed rozporządzeniem, uchwałami, zarządzeniami...
4)Zakaz reproakcji, czyli zasada, ze prawo nie działa wstecz
5)Ingerencja w sferę praw i wolność obywateli wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego
6)Sadowa kontrola władzy wykonawczej
7)Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa
8)Zasada wzajemnej autonomii pomiędzy kościołami a Państwem. Związki wyznaniowe oraz kościoły są niezależne od państwa. Konstytucja nie przyjmuje modelu tzw. państwa wyznaniowego
9)Zasada wolności praw człowieka i obywatela. Z zasady tej wynika uznanie pewnych praw podstawowych o charakterze ponad państwowym. Prawo nie może ograniczać wolności jednostki. W Konstytucji uznaje się, ze prawami człowieka i obywatela są także prawa socjalne. Prawa socjalne precyzowane są przez ustawy zwykle i dotyczą prawa do pracy, ochrony zdrowia. Wymiar sprawiedliwości w konstytucji określany jest w rozdziale dotyczącym sądów, trybunałów. Konstytucja stanowi, ze sady i trybunały są władzą odrębną i niezależną. Sady i trybunały wydaja wyroki w imieniu RP. Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują sądy powszechne, administracyjne, wojskowe oraz Sad Najwyższy. Konstytucja stanowi, ze postępowanie sadowe jest przynajmniej dwuinstancyjne. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają wyłącznie konstytucji oraz ustawa. Sędziowie są powoływani przez prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sadownictwa. Sad Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Krajowa Rada Sadownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Jej kadencja trwa 4 lata, a w jej skład wchodzi I Prezes Naczelnego Sadu Najwyższego, Minister Sprawiedliwości, Prezes Naczelnego Sadu Administracyjnego, osoba powołana przez prezydenta, 15 sędziów, 2 posłów i 2 senatorów.
Przed trybunałem stanu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjna następujące osoby: prezydent, premier, prezes NBP, prezes NIK, osoby, które kierują ministerstwami, członkowie KRRiT oraz naczelny doradca sił zbrojnych. Osoby te ponoszą odpowiedzialność przed trybunałem tylko za naruszenie konstytucji w związku z zajmowanym stanowiskiem i w zakresie urzędowania danej osoby.
Prezydent RP odpowiada przed trybunałem za popełnienie każdego przestępstwa. Okres przedawnienia w tym przypadku nie biegnie w czasie sprawowania funkcji przez prezydenta. Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia wyłącznie przez zgromadzenie narodowe.
Zgromadzenie narodowe - jest to połączone posiedzenie sejmu i senatu.
Za naruszenie konstytucji i ustaw odpowiadają także posłowie i senatorowie.
Prawo do postawienia w stan oskarżenia przez TS posła czy senatora przysługuje Sejmowi. Postępowanie prowadzone jest przez komisje odpowiedzialności konstytucyjnej, która może przesłuchiwać w danej sprawie świadków i biegłych. Komisja ta zada od odpowiednich organów państwowych okazywania wszelkich aktów i dokumentów. Osoba, której dotyczy wniosek o ukaranie może korzystać z pomocy obrońcy.
Wniosek o postawienie zarzutów danej osobie przed TS musi spełniać wszystkie wymagania określone w kodeksie postępowania karnego. Po zakończeniu swej pracy komisja odpowiedzialności konstytucyjnej przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdanie. W przypadku Prezydenta postawienie go w stan oskarżenia jest równoznaczne z zawieszeniem w sprawowaniu przez niego urzędu.
Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. W stosunku do innych osób - ponad polowa Składu Zgromadzenia Narodowego.
TS zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu sejmu na okres jego kadencji. Sędziowie TS sprawują swoje funkcje nieodpłatnie. Utrata stanowiska sędziego TS następuje na skutek: zrzeczenia się funkcji lub trwałej utraty możliwości wykonywania funkcji sędziego, albo w przypadku skazania prawomocnym wyrokiem sądu.
TS jest sądem I i II instancji jednocześnie. TS rozpatruje sprawę jedynie w granicach określonych w akcie oskarżenia. Postępowanie przed Trybunałem jest jawne. Ściganie przed TS jest możliwe przez okres 10 lat. Od popełnienia przestępstwa.
Trybunał może orzekać następujące kary:
1. Kary określone w Kodeksie Karnym
2. Zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych.
3. Utratę tytułów honorowych biernego i czynnego prawa wyborczego.
4. Utratę mandatu poselskiego.
Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej. Jest powołany do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych. Orzeka on w następujących kategoriach spraw:
1. Dotyczących zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją.
2. Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.
3. Zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z innymi przepisami powszechnie obowiązującymi.
4. W sprawach tzw. Skargi konstytucyjnej.
5. W sprawach sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa.
TK na wniosek Prezydenta stwierdza zgodność danej ustawy z Konstytucją.
Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne, co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed obliczem danego sądu.
TK informuje Sejm i Senat o istotnych problemach wynikających z jego działalności.
W skład TK wchodzi 15 sędziów. Sędziego wybiera Sejm na okres 9 lat. Sędzią TK może zostać osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska Sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sędziowie TK są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Sędzia TK może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej tylko za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału. Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów i Prezes Trybunału. Prezesa Trybunału powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne (obecnie Marek Safjan).
Prezes TK reprezentuje Trybunał na zewnątrz i zapewnia organizacyjne i administracyjne warunki do jego działania.
W postępowaniu przed TK stosuje się przepisy Prawa Cywilnego. Trybunał zwraca się do Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego o informacje dotyczące wykładni przepisów w orzecznictwie sądowym. Rozprawy TK są jawne. Koszty postępowania przed TK ponosi Skarb Państwa. Uczestnik postępowania występuje przed TK osobiście lub przez pełnomocnika. Uczestnicy postępowania zobowiązani są do składania wszelkich wyjaśnień dot. sprawy. Udział w rozprawie jest obowiązkowy dla przedstawiciela organu, który wydał akt normatywny objęty wnioskiem.
Skarga Konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku i ostatecznej decyzji lub innego rozstrzygnięcia.
Skarga taka powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego na podstawie którego orzeczono o prawach lub obowiązkach obywatela; wskazanie jakie konstytucyjne prawa lub obowiązki zostały naruszone; uzasadnienie skargi z dokładnym opisem stanu faktycznego. TK może wydać tzw. postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie. W postępowaniu może zgłosić udział Rzecznik Spraw Obywatelskich (obecnie prof. A.Zoll)
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów. Członek składu orzekającego może przed ogłoszeniem orzeczenia zgłosić zdanie odrębne. Orzeczenie TK może odnosić się do całego aktu normatywnego lub do poszczególnych jego przepisów. Jeżeli Trybunał postanowi o utracie mocy obowiązującego aktu prawnego wówczas określi także termin od którego dany termin przestaje obowiązywać. Wyroki TK podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
Samorząd Gminny na mocy ustawy z 8 III 1990 i Konstytucji mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową. Gmina wykonuje zamówienia publiczne na własną odpowiedzialność i we własnym imieniu. Gmina posiada osobowość prawną. Samodzielność Gminy podlega zawsze ochronie sądowej. O ustroju gminy stanowi jej statut. Rada Ministrów tworzy, łączy, dzieli gminy i ustala ich granice. Rada Ministrów nadaje także gminie statut miasta, ustala i zmienia nazwy gmin. Granice powinny zapewniać danej gminie terytorium możliwie jednorodne uwzględniając więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze takie jak dzielnice, osiedla lub sołectwa. Jednostki pomocnicze tworzone są przez Radę Gminy w drodze uchwały. W sprawie utworzenia takiej jednostki gmina może zarządzić konsultacje z mieszkańcami w drodze referendum. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Do spraw tych należą m.in. zapewnienie ładu przestrzennego, prawidłowej gospodarki nieruchomości, zapewnienie ochrony środowiska oraz gospodarki wodnej, właściwy stan gminnych dróg i organizacji ruchu drogowego, gminne budownictwo mieszkaniowe, lokalny transport drogowy, ochrona: zdrowia, pomoc społeczna, edukacja publiczna i kultura. Zadania własne gminy, które maja charakter obowiązkowy określone są przez ustawy. Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązki wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także w związku z wyborami powszechnymi i referendum. Gmina powinna mieć zapewnione środki finansowe w wysokości koniecznej dla wykonania nałożonych na nią zadań. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w glosowaniu powszechnym przez wybory lub referendum lub za pośrednictwem organów gminy. Organami gminy są: prezydent miasta, burmistrz lub wójt oraz rada gminy. Działalność organów gminy jest jawna. Uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów. Organizacje wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa statut. Statut podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Organem wykonawczym gminy jest wójt. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, jeżeli siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100tys. mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Wójt względnie prezydent określa w formie zarządzenia liczbę swoich zastępców a także powołuje ich i odwołuje. Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ja na zewnątrz. Organ wykonawczy gminy wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy. Na terenie jednostek pomocniczych organami uchwałodawczymi są rady osiedla. Gmina może stanowić akty prawa miejscowego-obowiazujące na obszarze danej gminy. Mogą one dotyczyć: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy. Akty prawa miejscowego mogą dotyczyć także zasad i trybów korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Rada może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla życia i zdrowia obywateli. Akty prawa miejscowego ustanawiane są w formie uchwały. Mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin oraz mienie innych gminnych osób prawnych. Podmioty mienia komunalnego samodzielnie decydują o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników majątkowych. Gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansowa na podstawie budżetu gminy. Budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy. Projekt budżetu przygotowuje organ wykonawczy gminy. Budżet jest uchwalany do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. Dochodami gminnymi są: podatki i opłaty, dochody z majątku gminy, subwencja ogólna z budżetu państwa, dotacje celowe na realizacje zadań zleconych, wpływy z samo opodatkowania mieszkańców, także spadki, zapisy i darowizny. Gospodarka finansowa gminy jest jawna. Kontrole gospodarki finansowej sprawują regionalne izby obrachunkowe. Nadzór nad działalnością gminy sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem. Organami nadzoru są: Prezes Rady Ministrów i wojewoda. W zakresie spraw finansowych organem nadzoru jest Regionalna Izba Obrachunkowa. Uchwala lub zarządzenie organu gminy sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności uchwały w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia. Organ nadzorczy może złożyć do sadu administracyjnego skargę na akt uchwalony przez gminę. W razie powtarzającego się naruszenia przez rade gminy konstytucji lub ustaw sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów może dana rade rozwiązać. Każdy czyj interes prawny czy uprawnienie zostały naruszone uchwala podjęta przez gminę może zaskarżyć uchwale do sadu administracyjnego. Skargę taka do sadu może wnieść w imieniu własnym lub w imieniu grupy mieszkańców. Samorząd powiatowy - określany jest przez ustawę 5 czerwca 1988. Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalna wspólnotę samorządową. Organami powiatu są: Rada Powiatu, Zarząd Powiatu oraz Starosta. Starosta jest organem wykonawczym i zarazem reprezentuje powiat na zewnątrz. Powiat ma osobowość prawna. Jego samodzielność podlega ochronie sadowej. Powiat posiada także samodzielna gospodarkę finansowa.
Samorząd Wojewódzki
Organy: Sejmik Województwa, Zarząd Województwa, Marszalek.
Prawo cywilne:
Rzecz- przedmiot materialny; rzeczy są materialnymi, samodzielnymi częściami przyrody i mają charakter samoistny. Dobra materialne, utwory literackie, prawa, wynalazki, energia- nie są rzeczami. Z uwagi na brak samoistności nie są rzeczami części składowe innych rzeczy. Nie są rzeczami: powietrze, woda, kopaliny. Poszczególne przedmioty są rzeczami, a nie ich zbiór. Przedmiotem praw majątkowych może być tylko rzecz istniejąca i zindywidualizowana.(Nie są rzeczą zwłoki ludzkie).
Nieruchomości- części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, są to tzw. grunty; druga kategoria to budynki trwale z gruntem związane jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności; trzeci to części budynków trwale z gruntem związane jeżeli stanowią odrębny przedmiot własności i może być dla nich prowadzona odrębna księga wieczysta.
Część składowa rzeczy- nie może być odłączona od rzeczy głównej bez istotnej zmiany lub uszkodzenia. Część składowa musi być połączona z rzeczą główną w sensie fizycznym. Połączenie części składowej z rzeczą główną musi mieć charakter stały, nie może to być połączenie dla przemijającego użytku. Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności ani innych praw rzeczowych, np. budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane jeżeli nie stanowią odrębnego przedmiotu własności; drzewa i inne rośliny od chwili ich zasadzenia są częścią nieruchomości. Urządzenia służące do doprowadzania mediów nie należą do części składowych gruntu jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.
Przynależności- są rzeczy ruchome potrzebne do konieczne do korzystania z innej rzeczy tzw. rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem jeżeli pozostają z rzeczą główną w faktycznym związku. Przynależnością jest rzecz wyodrębniona od rzeczy głównej. Przynależność stanowi własność właściciela rzeczy głównej. Czynność prawna dotycząca rzeczy głównej odnosi skutek także względem przynależności, chyba, że co innego wynika z umowy lub przepisów.
Własność i współwłasność:
Prawo własności- polega na tym, że właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem w szczególności może pobierać pożytki inne dochody z tych samych granicach może z tych rzeczy korzystać i nią rozporządzać. Własność obejmuje także obszar nad i pod danym gruntem. Właściciel uprawniony jest do korzystania z rzeczy- prawo to polega na posiadaniu czyli na fizycznym władztwie, następnie na używaniu. Właściciel może rzecz przetworzyć, zniszczyć lub zużyć.
Prawo do rozporządzania rzeczą obejmuje wyzbycie się jej własności, przeniesienie własności na inną osobę, zrzeczenie się własności, rozporządzenie własnością na wypadek śmierci...
Często definiuje się własność od strony negatywnej tzn. mówi się, że właściciel może robić z rzeczą wszystko z wyjątkiem tego co mu jest zakazane. Zakazy te muszą wynikać wyraźnie z postanowień ustawy. W sferę uprawnień właściciela nie mogą ingerować inne przedmioty.
W świetle obowiązującego ustawodawstwa własność jest prawem bezterminowym. Ograniczenia wykonywania własności mogą polegać na tzw. zakazie immisji -zakaz ten polega na tym, że właściciel nieruchomości powinien powstrzymać się od działań, które zakłócają korzystanie z nieruchomości sąsiednich. Zakłócanie to przyjmuje ponad przeciętną miarę ze względu na przeznaczenie nieruchomości i stosunki miejscowe.
Drugi przykład ustawowego ograniczenia własności to ustanowienie drogi koniecznej - polega na tym, że właściciel nieruchomości jeżeli nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej może żądać od właścicieli nieruchomości sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem służebności drogi koniecznej.
Trzeci przykład to, np. gdy: właściciel nieruchomości nie może wykonywać robót ziemnych, które mogą zagrozić utratę oparcia dla budynków sąsiednich.
Czwarty przykład: jeżeli przy wznoszeniu budynku przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba, że niezwłocznie sprzeciwił się przekroczeniu granicy i gdy grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Właściciel sąsiedniego gruntu, która na skutek budowy straciła dla niego gospodarcze znaczenie. Ograniczenie praw własności wynika także z obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności. W tej sytuacji właściciel nie może sprzeciwić się użyciu, a nawet zniszczeniu lub uszkodzeniu rzeczy przez inną osobę jeżeli jest to konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobra tej osoby. Może jednak żądać naprawienia szkody.
Rękojmia wiarą publiczną ksiąg wieczystych:
Księgi wieczyste- prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Księgi wieczyste związane są z nieruchomością, a nie z osobą właściciela. W księgach ujawnia się prawa rzeczowe dotyczące nieruchomości. Na treść księgi składają się poszczególne wpisy: zasada rękojmi i wiary publicznej ksiąg wieczystych mówi, że w razie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto z osobą uprawnioną według treści księgi wieczystej nabył własność, lub inne prawo rzeczowe. Zasadą rękojmi wiary publicznej nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych, rozporządzeń dokonanych na rzecz nabywcy będącego w złej wierze, nabywca w złej wierze jest ten co wie lub z łatwością mógł się dowiedzieć, że treść księgi jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym. Rękojmie wyłącza także wpis w księdze wieczystej wskazujący na niezgodność stanu prawnego jeżeli dotyczy wskazanej nieruchomości.
Istnieją dwa domniemania:
1)prawo wpisane w księdze jest zgodne z rzeczywistym stanem prawnym;
2)prawo wykreślone nie istnieje.
Współwłasność - własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. Występuje tu zatem jedność przedmiotu własności wielkość przedmiotów właścicieli oraz niepodzielność wspólnego prawa.
Współwłasność łączona - oparta jest na określonych relacjach osobistych; udziały nie są określane, wyłączoną jest możliwość dysponowania udziałem, nie można żądać zniesienia współwłasności. Np. wspólność majątkowa małżeństwa oraz współwłasność wspólników spółki cywilnej.
Współwłasność w częściach ułamkowych - określa udział każdego ze współwłaścicieli. Współwłaściciele mogą dysponować w każdym czasie współwłaściciel może żądać zniesienia współwłasności. Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Udział wyraża zakres uprawnień współwłaściciela względem rzeczy wspólnej. Udział określa się jako część ułamkową wspólnego prawa. Charakterystyczne jest, że prawo własności rzeczy wspólnej przysługuje niepodzielnie wszystkim współwłaścicielom a udział jest prawem należącym wyłącznie do współwłaściciela. Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych. Zarząd rzeczą wspólną może być albo na podstawie umowy, ustawy, albo na podstawie orzeczenia sądowego. Do dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W razie braku zgodności współwłaścicieli, których udziały przekraczają ponad połowę mogą oni żądać rozstrzygnięcia przez sąd. Przy czynnościach tzw. Zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda nie wszystkich lecz większości współwłaścicieli. W razie braku takiej zgody, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do jej dokonania. Gdy większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu każdy z pozostałych współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólna. Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o ustanowienie zarządcy gdy nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach albo gdy większość narusza zasady prawidłowego zarządu i krzywdzi mniejszość. Każdy ze współwłaścicieli może domagać się rachunku z zarządu. Tzw. czynności zachowawcze czyli te, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa mogą być dokonywane przez każdego ze współwłaścicieli.
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie do zniesienia współwłasności można wyłączyć na skutek umowy na czas nie dłuższy niż 5lat. Prawo żądania zniesienia współwłasności nie ulega przedawnianiu. Zniesienie współwłasności może nastąpić przez orzeczenie sądu w trybie nie procesowym albo na skutek umowy w formie aktu notarialnego. Zniesienie współwłasności może nastąpić na skutek podziału rzeczy i przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych i przez sprzedaż rzeczy, sprzedaż ta następuje w trybie egzekucyjnym przez licytację.
Zasiedzenie:
Upływ czasu może powodować zmiany w swerze współwłasności. Polega na nabyciu prawa własności lub innego prawna skutek jego długotrwałego wykonywania przez osoby nieuprawnione. Zasiedzenie usuwa rozbieżności miedzy stanem faktycznym, którym jest posiadanie. W drodze zasiedzenia można uzyskać własność zarówno nieruchomości jak i ruchomości. W przypadku nieruchomości posiadacz niebędący właścicielem nabywa własność jeżeli posiada nieruchomość jako posiadacz samoistny w dobrej wierze przez okres 20 lat, natomiast jeżeli posiada nieruchomość jako posiadacz samoistny będąc w złej wierze uzyskuje własność po okresie 30 lat. Zasiedzenie ruchomości można uzyskać przez jej posiadanie w charakterze posiadacza samoistnego będącego w dobrej wierze przez okres 3lat. Do zasiedzenia ruchomości prowadzi tylko posiadanie samoistne. Polega ona na tym, że posiadacz wykonuje wszystkie uprawnienia właścicielskie nie będąc jednocześnie właścicielem rzeczy. Do zasiedzenia prowadzi tylko posiadanie nieprzerywalne. Bieg zasiedzenia może ulec zawieszeniu lub przerwie. Dobra wiara posiadacza polega na tym, że z przyczyn usprawiedliwionych nie wie on, że nie przysługuje mu prawo własności. Aby charakteryzować się dobrą wiarą w okresach koniecznych do zasiedzenia konieczne jest aby posiadacz w całym okresie swojego posiadania nie miał wiadomości, że nie jest właścicielem rzeczy.
Instytucje służące ochronie własności:
Ochrona własności -może polegać albo na ochronie prawa jest to wówczas tzw. ochrona petytoryjna, albo na ochronie posiadania jest to wówczas tzw. ochrona posesoryjna.
Własność jest stanem prawnym, natomiast posiadanie jest stanem faktycznym.
1. Właściciel może żądać w przypadku naruszenia własności aby zwrócona mu została rzecz jest to tzw. roszczenie windykacyjne. Przedmiotem zwrotu jest rzecz wraz z uzyskanymi dochodami roszczenie to jest skuteczne przeciwko każdej osobie, która faktycznie włada rzeczą. Żądanie zwrotu rzeczy ulega przedawnieniu w przypadku rzeczy ruchomych po 10 latach, a w przypadku nieruchomości nie ulega przedawnieniu.
2. Roszczenie negatoryjne -przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż naruszenie rzeczy przysługuje właścicielowi żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i żądanie zaniechania dalszych roszczeń. Takie żądanie nie ulega przedawnieniu.
Użytkowanie wieczyste -prawo obciążające grunt. Jest to prawo pośrednie między prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Dotyczy nieruchomości gruntowych stanowiących własność skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Może być ono ustanowione na rzecz osoby fizycznej lub prawnej. Użytkowanie wieczyste może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, w tym samym czasie może gruntem rozporządzać. Użytkowanie wieczyste powstaje na podstawie umowy lub na podstawie przepisu ustawy lub na podstawie decyzji administracyjnej. Dla ustanowienia użytkowania wieczystego konieczny jest wpis do księgi wieczystej. Użytkowanie wieczyste trwa najczęściej 99 lat. Umowa dotycząca użytkowania wieczystego zostaje zawarta w formie aktu notarialnego. Budynki wzniesione przez użytkownika wieczystego oraz te, które zostały wybudowanie przed tym okresem stają się jego własnością. Użytkownik wieczysty przez cały czas użytkowania płaci opłatę roczną. Skarb państwa albo gmina oddające grunt w użytkowanie może określić wobec użytkownika wymagania i sposób korzystania z gruntu. Użytkowanie wieczyste jest prawem zbywalnym i dziedzicznym.
Ograniczone prawa rzeczowe są to prawa rzeczowe, które różnią się od własności i użytkowania wieczystego. Zapewniają one uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy. Są to prawa ustanowione na rzecz cudzej. Są to tzw. prawa bezwzględne gdyż tworzą relację między uprawnionym a całym otoczeniem. Przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych mogą być: rzeczy ruchome ( zastaw), nieruchomości ( hipoteka, użytkowanie, służebności), prawa hipoteki lub zastawu. Obowiązuje zasada zamkniętej listy ograniczonych praw rzeczowych ( zainteresowani mogą ustalać takie ograniczenia prawa rzeczowego jakie są przewidziane w ustawie).
Użytkowanie rzeczy:
Użytkowanie -jest to niezbywalne ograniczone prawo rzeczowe polegające na możliwości używania z wyłączeniem innych osób rzeczy cudzych i pobierania z nich pożytków. Użytkowanie może dotyczyć zarówno rzeczy ruchomych jak i nieruchomości. Może być ono odpłatne lub nieodpłatne. Następuje na mocy umowy albo orzeczenia sądu. Użytkowanie jest zbliżone do dzierżawy z tą różnicą, że użytkowanie jest prawem niezbywalnym najczęściej ustanowionym na czas życia uprawnionego natomiast dzierżawa jest prawem obligacyjnym ustanowionym najczęściej na krótszy okres. Użytkowanie wygasa w skutek niewykorzystania przez 10 lat. Po wygaśnięciu użytkowania zwrot rzeczy, która powinna znajdować się w stanie niepogorszonym. Pomimo tego, że użytkowanie jest prawem niezbywalnym można je wykorzystać samodzielnie lub za pośrednictwem innej osoby.
Służebność -jest to ograniczone prawo rzeczowe wynikające z ustawy i najczęściej mające postać tzw. służebności gruntowej. Polega na możliwości obciążenia nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości, która może korzystać w zakresie nieoznaczonym nieruchomości obciążonej. Właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwościach dokonywania określonych działań. Właściciel nieruchomości obciążonej nie może dokonywać określonych uprawnień przysługujących mu na podstawie prawa własności. Służebności gruntowe mogą być:
-czynne np. drogowa, pobierania wody
-bierne np. zakaz wznoszenia budynków na określonej działce, wznoszenie budynków do określonej wysokości.
Ustanowienie służebności ma zawsze cel gospodarczy. Uprawnieni do wykonywania tego prawa przysługuje właścicielowi oraz osobie wykonującej prawo własności w jego imieniu. Prawo to powinni w jak najmniejszym stopniu utrudniać korzystanie z rzeczy obciążonej. Można żądać zniesienia tego prawa bez wynagrodzenia wtedy gdy prawo to utraciło znaczenie albo można zniesienia go za wynagrodzenie gdy prawo to staje się szczególnie uciążliwe. Służebności osobiste od gruntowych różnią się tym, że są ustanowione w testamencie podstawie zapisu. Osobisty charakter tego prawa polega na jego wygaśnięciu najpóźniej w momencie śmierci uprawnionego, a także na tym, że są one niezbywalne i nie można przenieść uprawnień do ich wykonywania, a także nie można ich zasiedzieć.
Hipoteka -polega na zabezpieczeniu rzeczowym dotyczącym poszczególnych składników majątkowych dłużnika. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem na mocy, którego wierzyciel będzie dochodził zaspokojenia z wierzytelności bez względu na te czyją stał się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Niezbędny dla powstania hipoteki jest wpis do księgi wieczystej. Hipoteka ustanawiana jest zawsze w formie aktu notarialnego. Hipoteka zabezpiecza zawsze wierzytelności pieniężne. Może być wyrażana tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Użytkowanie wieczyste przedmiotu może być prawem własności nieruchomości, a wygaśnięcie hipoteki następuje przez: spłatę wierzytelności, zrzeczenie się hipoteki przez wierzyciela, przejście na własność wierzyciela nieruchomości.
Wyróżniamy następujące rodzaje hipoteki:
- umowna (zwykła) - znana jest wysokość wierzytelności zabezpieczonej;
- przymusowa - powstaje ona z mocy tytułu egzekucyjnego do jej powstania nie jest potrzebna zgoda właściciela;
- ustawowa - powstaje z mocy prawa;
- kaucyjna - zabezpiecza ona wierzytelność o nieustalonej wysokości, można zabezpieczyć tą hipotekę wierzytelności do oznaczonej sumy najwyższej.
Zastaw (prawo zastawowe) - polega na tym, że dla zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem na mocy, którego wierzyciel będzie mógł dochodzić swojej należności bez względu na to czyją własnością stała się rzecz i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Przedmiotem zastawu mogą być jedynie rzeczy ruchome. Dla ustanowienia zastawu potrzeba umowy między właścicielem a wierzycielem, wydania rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej. Przedmiotem zastawu nie mogą być nieruchomości. Zastaw zabezpiecza także wszelkie roszczenia związane z wierzytelnością zabezpieczoną np. roszczenia, odsetki o zwrot nakładów na rzecz. Wygaśnięcie zastawu następuje na skutek przeniesienia wierzytelności, na skutek zwrotu rzeczy, przejścia długu, zrzeczenie się zastawu.
Zastaw rejestrowy - może on być ustanowiony dla zabezpieczenia należności skarbu państwa, osób prawnych i osób fizycznych. Do ustanowienia tego zastawu konieczna jest umowa między osobą upoważnioną do rozporządzenia przedmiotem zastawu a wierzycielem oraz wpis do rejestru zastawów. Przedmiot zastawu może być pozostawiony w rękach właściciela. Skarbowi państwa z tytułu zobowiązań podatkowych przysługuje ustawowe prawo zastawu. Realizacja zastawu następuje poprzez sądowe postępowanie egzekucyjne. Rejestr zastawów prowadzą sądy gospodarcze w miastach, w których siedzibę ma wojewoda. Rejestr zastawów jest jawny.
Posiadanie:
Posiadaczem rzeczy jest tzw. posiadacz samoistny (faktycznie włada rzeczą jak właściciel) albo tzw. posiadacz zależny (faktycznie włada rzeczą jak użytkownik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, w którym łączy się władztwo nad cudzą rzeczą).
Posiadanie jest stanem faktycznym połączonym z chęcią osobistego władztwa nad rzeczą. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Przedmiotem posiadania mogą być jedynie rzeczy materialne. Domniemywa się ciągłość posiadania. Wyróżniamy posiadanie w dobrej i złej wierze. W zakresie dobrej i złej wiary decydujące jest przeświadczenie posiadaczach do rzeczywistych lub rzekomych uprawnień. Ochrona posiadania polega na tym, że istnieje zakaz samowolnego naruszania posiadania. Istnieje możliwość zastosowania obrony koniecznej w razie samowolnego naruszenia posiadania istnieje roszczenie o przywrócenie naruszonego posiadania i o zniesienie dalszych naruszeń. Żądanie przywrócenia nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności ze stanem prawnym. Żądanie przywrócenia naruszonego posiadania przedawnia się z upływem roku od chwili naruszenia.
Zasada swobody umów w prawie cywilnym:
Polega na tym, że strony umowy mogą ułożyć treść umowy według swego uznania i umowa taka będzie respektowana jeżeli postanowienia nie są w sprzeczności z przepisami prawa, jest to zasada podstawowa systemie gospodarki rynkowej. Strony dysponują pełną swobodą we wzajemnym kształtowaniu praw i obowiązków. Polega to m.in. na tym, że strony swobodnie decydują czy chcą zawrzeć umowę, swobodnie decydują z kim chcą zawrzeć umowę. Mogą zawrzeć umowę o dowolnej nazwie i mogą dowolnie kształtować treść umowy oraz w granicach prawa decydują o formie prawnej zawieranej umowy.
Ograniczeniem zasady swobody umów jest tzw. ochrona przed wyzyskiem. Polega ona na tym, że jeżeli jedna ze stron wyzyskuje przymusowe położenie lub niedoświadczenie drugiej strony i w tej sytuacji lub zastrzega dla siebie świadczenie w stopniu rażącym wyższe można zażądać unieważnienia umowy, a żądanie takie należy zgłosić najpóźniej w ciągu dwóch lat od zawarcia umowy.
Umowa przedwstępna i taka umowa, w której przynajmniej jedna ze stron zobowiązuje się zawrzeć określoną umowę czyli tzw. umowę przyrzeczoną. Umowa przedwstępna musi zawierać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej i termin zawarcia umowy przyrzeczonej. Jest to zatem instytucja prawna pozwalająca przygotować zawarcie właściwej umowy między stornami. Istotą świadczenia strony zobowiązanej jest złożenie w określonym terminie oświadczenia woli. Związane jest z tym uprawnienie drugiej strony do żądania złożenia takiego oświadczenia. Prawo nie zastrzega żadnej formy szczególnej dla zawarcia umowy przedwstępnej. Forma umowy przedwstępnej wywiera jednak znaczący wpływ na zakres uprawnień wierzyciela, gdy dłużnik uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej.
1) Jeżeli umowa czyni zadość wymaganiom formalnym przewidzianym dal umowy przyrzeczonej wówczas wierzyciel może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej lub żądać stosownego odszkodowania jeżeli umowa przedwstępna nie spełnia wymagań formalnych dla umowy przyrzeczonej wówczas wierzyciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę na zasadach ogólnych. Żądania wierzyciela z tytułu umowy przedwstępnej ulegają przedstawieniu po upływie roku.
Umowa sprzedaży - polega na tym, że sprzedający zobowiązuje się do przeniesienia własności oznaczonej rzeczy, a kupujący zobowiązuje się do opłaty ceny, mowa ta prowadzi do zmiany właściciela rzeczy, a przedmiotem jej mogą być tylko przedmioty i prawa zbywalne. Forma umowy dowolna, z niektórymi wyjątkami, np. sprzedaż własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego, sprzedaż udziałów w spółce z.o.o wymaga formy z notarialnie przedstawionymi podpisami. Cena jest elementem przedmiotowo istotnym umowy sprzedaży; może być ona określoną wprost albo mogą być wskazane podstawy do jej ustalenia. Przy braku określenia ceny w umowie przyjmuje się cenę normalną w stosunkach danego rodzaju. Koszty wydania rzeczy ponosi sprzedający, a kaszty odebrania kupujący. Jeżeli kupujący zwleka z zapłatą ceny, sprzedający może wyznaczyć termin do wykonania spłaty, a następnie po bezskutecznym upływie tego terminu może on od umowy odstąpić. Przy umowie sprzedaży obowiązuje rękojmia zawady. Jest to odpowiedzialność sprzedawcy powstającą z mocą prawa. W umowie sprzedaży może obowiązywać także gwarancja. Szczególnym rodzajem sprzedaży jest tzw. Sprzedaż na raty. Polega ona na sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej w zakresie działalność przedsiębiorstwa sprzedawcy. Ceną jest wówczas płatna w określonych ratach, a rzecz wydawana jest przed zapłatą całej ceny. Sprzedaż na raty w rozumieniu kodeksowym nie ma zastosowania do umów między przedsiębiorcami. Kupujący może spłacić raty wcześniej i równocześnie obliczyć równowartość oprocentowania kredytu. Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi zawady może być wyłączną lub ograniczoną tylko w ograniczonych przypadkach ustawowo przewidzianych. Szczególnym rodzajem sprzedaży jest sprzedaż: przy takiej umowie kupujący ma możliwość zwrotu rzeczy jeśli uzna że przedmiot kupiony jest dla niego nie korzystny. Przeniesienie własności rzeczy następuje tutaj pod warunkiem, że kupujący uzna rzecz za przydatną do swojego użytku.
Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności: umowa taka polega na tym, że sprzedający zastrzega sobie prawo własności rzeczy sprzedanej do momentu uiszczenia przez kupującego całości ceny. Przeniesienie własności pod warunkiem: odbiór rzeczy powinien nastąpić przez kupującego w określonym przez sprzedawcę terminie. Umowę dotyczącą sprzedaży nieruchomości: do umowy sprzedaży nieruchomości należy stosować pewne regulacje. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Pełnomocnictwo do zawarcia takiej umowy powinno mieć taką samą formę czyli formę aktu notarialnego. W umowie przenoszącej własności nieruchomości nie można zastrzec warunku ani terminu. Przeniesienie aktu własności następuje zazwyczaj w momencie zawarcia umowy. Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości nie jest określona. Dla jej ważności forma jej zawarcia nie ma znaczenia. Forma umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości ma znaczenia dla wywołania określonych skutków prawnych. Umowę przedwstępna sprzedaży nieruchomości może być zawarta z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Podstawowe różnice między rękojmią a gwarancją.
Rękojmia zawsze powstaje na mocy prawa, a gwarancja na skutek oznaczenia woli sprzedawcy.
Przy rękojmi istnieje możliwość wyłączenia, rozszerzenia, ograniczenia odpowiedzialności sprzedawcy - nie dotyczy to jednak umów z udziałem konsumenta.
Przedmiotem rękojmi jest sprzedaż rzeczy i praw, natomiast gwarancji jedynie sprzedaży rzeczy.
Zakres rękojmi określany jest w kodeksie cywilnym, a gwarancji w dokumencie gwarancyjnym i dopiero w razie wątpliwości zakres ten jest uzupełniany przez kodeks cywilny.
W umowie rękojmi wadę prawną stanowi istotny element odpowiedzialności. Wada prawna polega na tym, że rzecz stanowi własność osoby trzeciej lub jest obciążony prawem osoby trzeciej. Gwarancja nie obejmuje wad prawnych.
W rękojmi i gwarancji odmienne są uprawnienia kupującego. Przy rękojmi kupujący może odstąpić od umowy, żądać obniżenia ceny, żądać dostarczenia rzeczy wolnej od wad, żądać usunięcia wady w ustalonym terminie. W przypadku gwarancji kupujący może żądać usunięcia wad lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad.
Przy rękojmi uprawnienia z tytułu odpowiedzialności wybiera kupujący, a przy gwarancji sprzedający.
Obowiązki kupującego przy rękojmi jest zachowanie należytej staranności, staranności, zbadania rzeczy, zawiadomienie sprzedającego o wadzie.
Przy rękojmi sprzedający odpowiada na zasadzie ryzyka, sprzedawca zwolniony jest z odpowiedzialności.
Gdy kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Przy rękojmi uprawnienia wygasają po upływie określonego terminu, a przy gwarancji uprawnienia z jej tytułu ulegają przedawnieniu. Uprawnienia z tytułu rękojmi i gwarancji są od siebie niezależne. Kupujący może dokonać wyboru z którego z nich skorzysta.
Umowa zlecenia polega na tym, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Zlecenie jest to umowa tzw. Starannego działania. Jest ona oparta na szczególnym zaufaniu zleceniodawcy do zleceniobiorcy. Sposób działania zleceniobiorcy zależy od treści umowy. Istnieje domniemanie, że zleceniodawca jest pełnomocnikiem. Wynagrodzenie nie należy do elementów istotnych umowy zlecenia, może więc ona być odpłatna lub nieodpłatna. Umowa zlecenia jest umową dwustronną - zleceniobiorca może posłużyć się osobą trzecią tylko wtedy gdy możliwość taka wynika z umowy, powinien jednak zawsze zawiadomić o tym zleceniodawcę. Zleceniodawca może w każdym czasie wypowiedzieć umowę zlecenia. Zleceniobiorca również może w każdym czasie wypowiedzieć umowę, ale jeśli zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu zleceniobiorca odpowiada za powstałą szkodę. Umowa wygasa na skutek śmierci zleceniobiorcy, a nie wygasa na skutek śmierci zleceniodawcy.
Umowa o dzieło - przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający zobowiązuje się do wypłaty wynagrodzenia. Stronami są przyjmujący zlecenie oraz zamawiający. Między stronami nie występuje żaden stosunek zależności. Umowa o dzieło jest umową zależną i nie wymaga żadnej szczególnej formy.
Do obowiązków przyjmującego należy:
Obowiązek wykonania dzieła i odpowiedzialność za jakość dzieła
Nie ma obowiązku osobistego wykonania dzieła, chyba, że wynika to z umowy lub charakteru działania. Przyjmujący ma obowiązek dostarczyć materiały i środki oraz wszystko co do wykonania dzieła jest konieczne, niezależnie od nakładu pracy przyjmujący zobowiązany jest przystąpić do wykonania dzieła w odpowiednim czasie i wykonać je we właściwym terminie.
Do obowiązków zamawiającego należy uiszczać wynagrodzenia (ryczałtowy, kosztowy). Obowiązkiem zamawiającego jest także współdziałanie przy wykonaniu dzieła oraz odebranie dzieła. W praktyce często występuje odbiór końcowy lub częściowy.
Umowa pożyczki - sprowadza się do zapewnienia przez pewien czas korzystania z cudzego kapitału. Jest to podstawowa i najprostsza czynność kredytowa.
Biorący pożyczkę nabywa jej przedmiot na własność i zobowiązuje się do jej zwrotu po określonym czasie korzystania z przedmiotu pożyczki. Udzielający pożyczki często zastrzega sobie wynagrodzenie w formie pieniężnej - oprocentowanie. Pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną liczbę pieniędzy albo rzeczy wyznaczonych tylko co do gatunku. Pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić tę sumę ilość pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tego samego gatunku i tej samej jakości. Cecha charakterystyczną umowy pożyczki jest czasowość. Przedmiotem pożyczki są zawsze rzeczy oznaczone co do gatunku lub pieniądze. Umowa dochodzi do skutku zawsze przez porozumienie stron, a nie na skutek wydania przedmiotu pożyczki. Pożyczka bez wynagrodzenia jest charakterem zbliżona do umowy użyczenia. Dającemu pożyczkę wolno odmówić jej wydania gdy po zawarciu umowy a przed wydaniem przedmiotu pożyczki jej zwrot wydaj się wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony, a także gdy biorący pożyczkę nie zgłasza się po nią w okresie 6 miesięcy od chwili kiedy przedmiot miał zostać wydany. Dający pożyczkę jest zobowiązany do rękojmi za wady stanowiące przedmiot pożyczki. Często stosowanymi zabezpieczeniami umowy jest tzw. zabezpieczenie osobiste lub zastaw. Jeżeli w umowie nie ma terminu zwrotu pożyczki dłużnik zobowiązany jest do zwrotu w terminie 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Umową zbliżoną do pożyczki jest umowa o kredyt bankowy. Bank udziela kredytu i daje do dyspozycji klienta na czas określony środki pieniężne określonej wielkości na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z nich na określonych warunkach oraz zobowiązuje się do zwrotu kredytu z odsetkami w oznaczonym terminie oraz zobowiązuje się do udzielenia prowizji od udzielonego kredytu.
Umowa leasingu: jest rodzajem umowy mieszanej, zawiera w sobie warunki umowy najmu, oraz umowy sprzedaży na raty. Należy do kategorii umów polegających na czasowym korzystaniu z cudzej rzeczy. Pełni funkcje kredytu rzeczowego. W przypadku leasingu operacyjnego i finansowego przedmiotem umowy leasingu mogą być i rzeczy ruchome nie nieruchomości. Przy leasingu finansowym zobowiązuje się zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa nabyć rzecz od określonego nabywcy na warunkach zawartych w umowie i oddać tą rzecz korzystającemu do używania na czas oznaczony. A korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w określonych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co najmniej cenie nabycia rzeczy przez finansującego. Finansujący może zobowiązać się do przeniesienia na korzystającego własności rzeczy po upływie określonego w umowie czasu trwania leasingu. Korzystający może żądać przeniesienia własności rzeczy jest to tzw. opcja zakupu. Umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Finansujący zobowiązany jest wydać korzystającemu rzecz w stanie przydatnym do umownego użytku. Finansujący nie odpowiada za wady rzeczy chyba, ze powstały one na skutek okoliczności, za które Finansujący ponosi odpowiedzialność. Korzystający zobowiązany jest używać rzeczy w sposób określony w umowie, płacić raty w terminach umownych, nie może bez zgody finansującego czynić zmian w rzeczy, ani oddać rzeczy do używania osobą trzecim. Zobowiązany jest nadto utrzymywać rzecz w należytym stanie, dokonywać konserwacji, umożliwić finansującemu sprawdzenie rzeczy.
Umowa dzierżawcy - przez umowę dzierżawcy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać rzecz do używania i pobierania pożytków, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umowny czynsz. Umowa ta jest umowa dwustronnie zobowiązującą. Funkcja umowy dzierżawy jest czerpanie pożytku z cudzej rzeczy. Przedmiotem dzierżawy mogą być: ruchomości jak i nieruchomości, prawa.
Przepisy dotyczące umowy dzierżawy nie zawierają szczegółów dotyczących formy umowy dzierżawy jednakże z ogólnymi zasadami kodeksu cywilnego umowa dzierżawcy zawarta na okres dłuższy niż rok powinna być pisemna. Czynsz dzierżawcy może być określony po pierwsze w pieniądzach, po drugie w świadczeniach innego rodzaju. Jeżeli termin płatności nie jest w umowie oznaczony czynsz jest płatny z dołu, czyli po umówionym okresie. Dzierżawca może żądać obniżenia czynszu, który przypada na dany okres Jeżeli przychód z przedmiotu dzierżawcy uległ znacznemu obniżeniu z przyczyn, za które dzierżawca odpowiedzialności nie ponosi. Umowa dzierżawcy może być zawarta na czas dłuższy niż lat 3(?)0 uważa się po upływie tego terminu zawarta na czas nieoznaczony. Jeżeli dzierżawa dotyczy nieruchomości rolnej, umowa była zawarta na czas dłuższy niż 3 lata dzierżawcy przysługuje z mocy ustawy prawo pierwozakupu. Obowiązki dzierżawcy są następujące:
1)powinien on wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki, nie może on zmieniać przeznaczenia dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego.
2)dzierżawca ma obowiązek wykonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawcy w stanie niepogorszonym
zgoda wydzierżawiającego jest wymagana przed oddaniem osobie trzeciej do bezpłatnego używania w razie naruszenia tego obowiązku :
wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia. Wydzierżawiającemu przysługuje ustawowo prawo zastawu na rzeczach ruchomych dzierżawcy jeżeli znajdują się one w obrębie przedmiotu dzierżawcy; ustawowe prawo zastawu przysługuje także w stosunku do poniesionych przez dzierżawcę kosztów z tytułu podatków . Wydzierżawiający może umowę wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia, gdy dzierżawca nie płaci czynszu co najmniej za 2 pełne okresy płatności. Dzierżawca powinien być uprzedzony o takiej możliwości wraz z wyznaczeniem mu dodatkowego trzymiesięcznego terminu do dokonania zapłaty. Każda ze stron może wypowiedzieć umowę na zasadach ogólnych - forma takie wypowiedzenia jest dowolna. Po zakończeniu umowy dzierżawca jest zobowiązany zwrócić przedmiot - przedmiot ten powinien być wstanie nie pogorszonym . Powinien też zapłacić zaległy czynsz.
UMOWA NAJMU - przez tą umowę wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Przedmiotem najmu mogą być wszelkiego rodzaju rzeczy zarówno ruchome jak i nieruchome oraz ich części składowe. Przedmiotem najmu nie może być dobro niematerialne . Umowa najmu nie wymaga szczególnej formy. Jednakże umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższym niż 1 rok powinna być zawarta na piśmie. Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub świadczeniach innego rodzaju. Obowiązkiem najemcy jest: uiszczenie czynszu w umówionym terminie, w przypadku gdy termin nie jest określony czynsz powinien być płatny z góry. Wynajem ma trwać nie dłużej niż miesiąc to płatność za cały okres najmu , a gdy najem ma trwać dłużej, co miesiąc do 10 dnia każdego miesiąca. Umowa najmu może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. Rozwiązanie umowy z zachowaniem terminu wypowiedzenia może zastosować tylko do najmu na czas nieokreślony. Umowę zawartą na czas dłuższy niż 10 lat uznaje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieokreślony. . Obowiązkiem wynajmującego jest wydanie najemcy rzeczy będącej przedmiotem najmu przy czym rzecz powinna być w stanie przydatnym do użytku zgodnego z jej przeznaczeniem. Wynajmujący w razie zniszczenia rzeczy nie ma obowiązku naprawy jeżeli nie ponosi odpowiedzialności za jej zniszczenie. Wynajmujący może wypowiedzieć umowę bez zachowania terminu wypowiedzenia jeżeli najemca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub z przeznaczeniem rzeczy i pomimo upomnienia nie przestaje jej używać w taki sposób albo gdy rzecz zaniedbuje do tego stopnia, że zostaje ona narażona na utratę lub uszkodzenie.
Prawa i obowiązki najemcy:
1) najemcę obciążają drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy. Jeżeli w trakcie trwania najmu rzecz wymaga naprawy , a naprawa obciążą wynajmującego, najemca może wyznaczyć odpowiedni termin do wykonania napraw. Po bezskutecznym jego upływie najemca może dokonać koniecznych napraw na koszt wynajmującego. Najemca może żądać odpowiedniego obniżenia czynszu jeżeli rzecz najęta ma wady które ograniczają jej przydatność do umówionego użytku. Nie można żądać obniżenia czynszu jeżeli w chwili zawarcia umowy najemca wiedział o wadach .
Najemca może wypowie umowę bez zachowania terminu jeżeli rzecz ma wady, które uniemożliwiają korzystanie z rzeczy a w przypadku gdy wady te powstały po zawarciu umowy i wynajmujący nie usunął ich w wyznaczonym czasie .Najemca powinien w czasie trwania umowy używać rzeczy w sposób określony , gdy umowa nie określa sposobu używania to powinien używać jej w sposób odpowiadający właściwością i przeznaczeniu rzeczy. Obowiązkiem najemcy jest także niezwłoczne zawiadomienie wynajmującego o potrzebie dokonania napraw. Wynajmującego obowiązują tzw. naprawy konieczne oraz inne określone w umowie. Najemca nie może bez zgody wynajmującego czynić w rzeczy najętej zmian sprzecznych z umową lub z przeznaczeniem rzeczy. Obowiązkiem najemcy jest powiadomienie jeśli inną osobę jeśli rości sobie prawa do rzeczy najętej. Najemca może rzecz najętą oddać w całości lub w części osobie trzeciej. Do bezpłatnego używania lub w podnajem jeżeli umowa mu tego wyraźnie nie zabrania . Podobnie jak w umowie dzierżawcy wynajmującemu przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu. Chyba że rzeczy te są zwolnione z pod egzekucji sądowej. To wymienione prawo zastawu wygęści rzeczy nim objęte zostaną z przedmiotami najmu usunięte. Podobnie jak w umowie najmu wynajmujący może umowę wypowiedzieć bez zachowania terminu wypowiedzenia jeżeli najemca nie zapłacił za dwa pełne okresy.
PODSTAWOWE TERMINY WYPOWIEDZENIA NAJMU SĄ NASTĘPUJĄCE
Gdy czynsz płatny w odstępach dłuższych niż miesiąc . Najem może wypowiedzieć na 3 miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego
Gdy czynsz jest płatny miesięcznie na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego a gdy czynsz jest płatny w krótszych okresach najem można wypowiedzieć w ciągu 3 dni. Jeśli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzeczy za zgodą wynajmującego uznaje się, że najem został przedłużony na czas nie określony, Jest to tzw. milczące przedłużenie umowy. Jeżeli najemca ulepszył rzecz najętą, jeżeli umowa nic o tym nie mówi wynajmujący może według swego uznania albo zadać przywrócenia stanu poprzedniego albo zatrzymać ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej jej wartości w chwili zwrotu.
Ulepszeniami są rzeczy lub nakłady poczynione przez najemcę, które w chwili wydania rzeczy wynajmującemu zwiększają jej wartość lub użyteczność. Z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy najętej przedawniają się następujące roszczenia:
1) żądanie wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia;
2) żądanie przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów;
3) żądanie najemcy zwrotu nadpłaconego czynszu.
Pozostałe żądania przedawniają się według reguł określonych w Kodeksie Cywilnym.
W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy z tym że może wypowiedzieć najmu z zachowaniem ustalonych terminów wypowiedzenia. Umowa najmu nie ulega wówczas zmianie, następuje jedynie podmiotowe przekształcenie po stronie wynajmującego. Nabywcy przysługuje zawsze prawo wypowiedzenia niezależnie od tego czy umowa była zawarta na czas oznaczony czy nieoznaczony. Uprawnienie to wyjątkowo nie przysługuje nabywcy gdy umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i tzw. data pewną.
Szczególne zasady najmu:
1) najemcę obciążają drobne nakłady takie jak np. drobne naprawy, istnieje możliwość wypowiedzenia jeżeli wady lokalu zagrażają zdrowiu i życiu najemcy, w przypadku lokali mieszkalnych wynajmujący może wypowiedzieć najem jeżeli najemca w sposób niewłaściwy i jego zachowani utrudniają korzystanie z innych lokali. W przypadku lokali mieszkalnych najem można wypowiedzieć na 3 miesiące na przód, wypowiedzenie następuje na koniec miesiąca kalendarzowego.