PYTANIA EGZAMINACYJNE Z PRZEDMIOTU „MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI POLITYCZNE”

1. Geneza, istota i ewolucja międzynarodowych stosunków politycznych

Stosunki międzynarodowe:

1. Wszelkie formy oddziaływań i powiązań państw i innych uczestników aktywności międzynarodowej, wykraczające poza granice państwa. W takim rozumieniu SM pojawiły się już w starożytności.

2. Dziedzina nauki zajmująca się badaniem tych oddziaływań, pierwsza katedra SM powstała na University of Wales w 1919 roku.

Geneza i istota międzynarodowych stosunków politycznych:

Stosunki społeczne -> Stosunki międzynarodowe -> Międzynarodowe stosunki polityczne

Wyróżniamy również międzynarodowe stosunki gospodarcze, wojskowe, kulturalne, techniczne, naukowe, społeczne etc.

Stosunki społeczne to wszelkiego rodzaju wzajemne oddziaływania między ludźmi zorganizowanymi w większe grupy. Człowiek potrzebuje kontaktu z innymi ludźmi i m.in. to odróżnia go od zwierzęcia. Ludzie w sposób naturalny formują większe grupy: klany -> szczepy -> plemiona -> grupy etniczne -> grupy narodowe -> państwo. Państwa też nie mogą być w izolacji.

Stosunki międzynarodowe rozszerzają się w 3 wymiarach:

1. przestrzennym

2. podmiotowym

3. przedmiotowym

Przyczyny przestrzennego rozszerzania się SM od XV w.:

1. przyczyny materialne

2. chęć wywyższenia się władców, dążenie do wzrostu prestiżu

3. dociekliwość poznawcza

4. procesy globalizacyjne

Podmiotowe rozszerzanie się SM:

- państwa

- narody - od XVI wieku, Hiszpanie

- organizacje międzynarodowe - od XIX wieku, w 1815 roku powstała Unia ds. żeglugi na Renie

- podmioty transnarodowe - od II połowy XX wieku

Przedmiotowe rozszerzanie się SM, czyli płaszczyzny stosunków międzynarodowych

1. stosunki polityczne - głównie oficjalne kontakty kanałami dyplomatycznymi m.in. nawiązywanie stosunków dyplomatycznych

2. stosunki gospodarcze - (transgraniczna cyrkulacja towarów, usług, kapitału ,technologii, siły roboczej; przejście od geopolityki do geoekonomiki) Wcześniej handel miał charakter prywatny, teraz zaczęto nawiązywać umowy handlowe między państwami. Konferencja w Bretton Woods z 1944 roku przyniosła uznanie dolara za walutę światową, powołanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, a także Banku Światowego.

3. stosunki finansowe

4. stosunki wojskowe - wojny, koalicje, sojusze, rokowania, traktaty zbrojeniowe, handel uzbrojeniem

5. stosunki kulturalne - prowadzenie polityki kulturalnej przez organizacje państwowe np. Alliance Francaise, British Council, United Information Agency, Dante Alighieri, Goethe Institut. Również takie zjawiska jak westernizacja.

6. stosunki społeczne - np. globalne społeczeństwo obywatelskie, ale również patologie, przestępczość zorganizowana

7. stosunki ekologiczne - transgraniczne przepływy zanieczyszczeń powietrza, wód, handel niebezpiecznymi odpadami, globalne zmiany klimatyczne

8. stosunki naukowe - międzynarodowe zespoły badawcze, dystrybucja uzyskanej wiedzy

Ewolucja stosunków międzynarodowych:

1. Przedwestfalski etap stosunków - trwał do 24 października 1648 roku, data podpisania traktatów westfalskich

2. Westfalski etap

3. Późnowestfalski (neowestfalski) etap - II połowa XX wieku i czasy obecne.

2. Porównaj przedwestfalski i westfalski etap stosunków międzynarodowych

Etap przedwestfalski trwał od starożytności i pierwszych prób nawiązywania stosunków międzynarodowych do 24 X 1648 roku, czyli do podpisania traktatów westfalskich.

Pierwsze formalne porozumienia państw datujemy na rok 1390 p.n.e., pierwsze stosunki dyplomatyczne na rok 653 p.n.e. Za pierwszą społeczność międzynarodową można uznać grecki system miast-państw, które więcej łączyło niż dzieliło, opierały się na równowadze sił i zasadach wyprowadzanych z religii. Starożytność to również okres imperiów, można wymienić np. imperium Aleksandra Wielkiego, czy też Chiny. Imperia traktowały inne wspólnoty przedmiotowo - jako potencjalną zdobycz. Zależności imperialne budowano hierarchicznie.

Średniowiecze rządziło się własnymi zasadami:

- współistnienie władzy religijnej i świeckiej

- papież i cesarz jako najwyżsi władcy, im podlegali monarchowie

- w związku z tą zależnością państwa nie były suwerenne w obecnym rozumieniu tego pojęcia

- papież sędzią między monarchami

- płynne granice państw

- głównym spoiwem SM - religia

- słaba pozycja państwa

- brak wyraźnego podziału na wnętrze państwa i środowisko międzynarodowe

Etap westfalski, rozpoczęty podpisaniem traktatów westfalskich, zmienił zasady funkcjonowania stosunków międzynarodowych. Jego główne cechy to:

- koniec uniwersalnej wspólnoty rządzonej przez papieża

- koniec rozproszenia państwowego

- cuius regio, eius religio - prawo każdego władcy do rządzenia na własnym terytorium bez zewnętrznej ingerencji, swoboda w wyborze religii państwowej; zasada suwerennej równości państw

- suwerenność władców na swym terenie

- powstają scentralizowane państwa narodowe, niezależne, suwerenne i równe (SM - stosunki między narodami zorganizowanymi w państwa) łacina traci na znaczeniu, coraz ważniejsze są języki narodowe, tworzą się alfabety i języki pisane

- określone granice państw

- system międzynarodowy staje się systemem państwowocentrycznym

- rozwój stosunków dyplomatycznych i prawa międzynarodowego

- spoiwem SM nie jest już religia, ale prawo

- przewaga stosunków wielostronnych (multilateralnych) nad dwustronnymi (bilateralnymi)

- przenoszenie cech systemu na inne kontynenty (westernizacja, globalizacja)

- mechanizm równowagi sił (budowanie koalicji jako przeciwwagi dla mocarstw o ambicjach hegemonicznych) - charakterystyczne dla XVII i XVIII w.

3. Scharakteryzuj neowestfalski etap stosunków międzynarodowych

Nie wiadomo od kiedy można mówić o etapie neowestfalskim, niektóre cechy wystąpiły już po II wojnie, inne dopiero po zimnej wojnie. W neowestfalskim etapie SM nowe cechy współistnieją ze starymi.

Cechy:

- akceleracja zmian (przyspieszenie historyczne) - wydarzenia dzieją się coraz szybciej, dowiadujemy się o nich na bieżąco. 2 konsekwencje tego przyśpieszenia:

- prawo międzynarodowe nie nadąża za biegiem wydarzeń

- przyśpieszenie to stawia coraz większe wymagania przywódcom państw (muszą oni być 24h/dobę gotowi do podejmowania ważnych decyzji)

- wzrost ilości uczestników SM (państwowych i niepaństwowych)

- globalizacja i współzależność - przejawy globalizacji :

- włączanie do polityki zagr. państwa tego, co wcześniej należało do polityki wewnętrznej

- wzajemne zależności między państwami, które są asymetryczne. Jedno państwo jest od drugiego bardziej zależne, niż to 2 od 1.

- państwa są sobie coraz bardziej potrzebne

- Teraz państwo nie może rozwijać się tylko własnymi siłami, kwestia rozwoju jest przeniesiona na grunt międzynarodowy

- pojawienie się problemów globalnych np. problemy ekologiczne, terroryzm mnd., nielegalne migracje.

- wyścig zbrojeń - wzmożona rywalizacja między mocarstwami i innymi państwami przejawiająca się m.in. w wykorzystaniu postępu naukowo-technicznego do ilościowej i jakościowej rozbudowy środków służących prowadzeniu działań militarnych. Nowa cecha ilościowa: niemal wszystkie państwa uczestniczą w wyścigu zbrojeń, nawet państwa neutralne .Nowa cecha jakościowa: broń jądrowa, broń masowej zagłady: Atomowa, Biologiczna, Chemiczna

- rozszerzanie się pojęcia bezpieczeństwa o wymiary niemilitarne - np. bezpieczeństwo ekonomiczne, ekologiczne, społeczne…

- zmiana funkcji wojny, nowe rodzaje zorganizowanej przemocy - wojna zakazana, by wywrzeć wpływ na drugie państwo należy zastosować inne środki

- ideologizacja SM w czasie zimnej wojny, konflikt międzycywilizacyjny po jej zakończeniu (Fukuyama - koniec historii; Huntington - Zderzenie cywilizacji)

- wyłanianie się nowego ładu międzynarodowego

- kompresja czasoprzestrzeni - coraz więcej zjawisk dzieje się bez przemierzania przestrzeni w danym czasie. Teraz można oglądać w TV to, co się właśnie dzieje np. na drugiej półkuli

- deterytorializacja zjawisk i procesów oderwanie zjawisk od terytorium, na którym się dzieją np.: zanieczyszczenia środowiska, które się przemieszczają, trudno powiedzieć kto jest odpowiedzialny, np.: przepływ wiedzy, idei, pomysłów

- nie maleje zapotrzebowanie na terytorium (wzrost liczby ludności, zapotrzebowanie na surowce, produkcja żywności itp.)

- powstanie transnarodowej przestrzeni społecznej (np. prawa człowieka w skali globalnej)

- wzrost przenikalności granic państw i zacieranie się różnic między ich wnętrzem, a środowiskiem międzynarodowym, np. nielegalne migracje, współpraca międzyregionalna np. euroregiony

- glokalizacja (wzajemne warunkowanie się tego, co lokalne i tego, co globalne)

- współwystępowanie tendencji przeciwstawnych (integracja - fragmentacja, centralizacja - decentralizacja etc.)

4. Czynniki oddziałujące na stosunki międzynarodowe

1) Systematyka czynników - czynniki oddziałujące na SM możemy podzielić:

a) wg kryterium czasowego na:

- historyczne

- aktualne

- potencjalne - odzwierciedlają relacje między teraźniejszością, a przeszłością i przyszłością.

b) wg kryterium przestrzennego

- narodowe

- międzynarodowe - możemy je podzielić na podstawie ich zasięgu terytorialnego

=lokalne,

=regionalne,

=kontynentalne

=globalne

c) wg kryterium strukturalnego

- obiektywne (materialne, rzeczywiste) - czynniki naturalne (człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne), czynniki stworzone przez człowieka (gospodarka, technika, systemy i partie polityczne)

- subiektywne (moralne, świadomościowe) - są to idee, poglądy, koncepcje, doktryny itp.

d) wg kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań - czynniki obu tych grup są współzależne

- czynniki warunkujące procesy oddziaływań (mają wpływ pośredni)

geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne

- czynniki realizujące te procesy (mają wpływ bezpośredni)

ekonomiczno-techniczne, organizacyjno-społeczne, militarne, osobowościowe

2) Czynniki warunkujące procesy oddziaływań

a) Środowisko geograficzne - Położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium i linii brzegowej państwa (jeśli takową posiada), klimat, rodzaje gleby i surowce. Cechy położenia geograficznego tak silnie rzutowały na postępowanie państw, że ukształtował się podział na państwa morskie i kontynentalne. Państwa morskie miały ograniczone wodami terytorium, za to chronione naturalnymi przeszkodami, a państwa kontynentalne dążyły do maksymalnej rozległości swego terytorium. Łatwo jest jednak popaść w skrajny determinizm tak jak np. Charles de Montesquieu, który w determinizmie geograficznym przeceniał wpływ klimatu na zjawiska polityczne i postawy społeczeństw zorganizowanych. Zwolennikami determinizmu geograficznego byli również: F.Ratzel, E. Huntington, R.W. Wheeler, J. Mackinder, A.T. Mahan, K. Haushofer (Lebensraum). Znaczenie poszczególnych elementów środowiska dla SM ulega zmianom.

b) czynnik demograficzny - w przeszłości liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa, a wysoki przyrost naturalny służył uzasadnieniu ekspansji terytorialnej pod pretekstem „przeludnienia”. Potęp naukowo-techniczny wpłynął na spadek znaczenia tego czynnika. Podstawą siły państwa nie jest już potencjał ludnościowy, a poziom rozwoju gospodarczego. Problemem stała się z kolei bomba demograficzna w Trzecim Świecie.

c) czynnik narodowy - podział ludzkości na państwa opiera się głównie na kryterium narodowym. Kryteriami decydującymi o przynależności narodowej są cechy o charakterze obiektywnym i subiektywnym(poczucie przynależności, świadomość narodowa). Rzadkością są państwa jednorodne narodowościowo, wielu krajach są mniejszości narodowe. Najpoważniejsza obecnie kwestia - problem kurdyjski. Sposoby rozwiązywania problemów mniejszościowych :

=zapewnianie mniejszościom ochrony pod nadzorem organizacji międzynarodowych

=przesiedlanie lub wymiana mniejszości narodowych (przesiedlenia dobrowolne lub przymusowe)

=przyznanie danej mniejszości ograniczonej autonomii przez państwo, na którego terytorium zamieszkuje

Spoistość narodowa państw wielonarodowych to czynnik w istotny sposób wzmacniający siłę państwa na arenie międzynarodowej. Problematyka narodowa to podstawa doktryn nacjonalistycznych, niekiedy zabarwionych elementami religijnymi, rasowymi, historycznymi lub ekonomicznymi. Polityka nacjonalistyczna to taka, która zakłada wspólny interes narodowy i zmierza do podporządkowania jej innych narodów.

d) czynniki ideologiczne - u ich podłoża tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw, systemy ideologiczne i przynależność do odmiennych systemów światowych. Istnieje pluralizm ustrojowy na świecie. W rezultacie różnego postrzegania zjawisk i procesów międzynarodowych, obserwujemy ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego i informacyjnego. Upadek komunizmu ograniczył rolę ideologii i ich pochodnych (doktryn) w polityce i SM. Fukuyama ogłosił nawet ideologiczny „koniec historii”. Jednakże zwycięska ideologia liberalno-demokratyczna jest poważnie kontestowana przez nowe, totalistyczne koncepcje ładu społecznego, zwłaszcza przez islamski fundamentalizm.

e) czynnik religijny - w przeszłości więź religijna odgrywała znaczącą rolę w polityce i była przyczyną solidarności jak i konfliktów. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formowaniu się narodów i utrzymywaniu świadomości narodowej, ale może być też gruntem, na którym kształtują się ruchy nacjonalistyczne (np. syjonizm). Obecnie czynnik religijny silniej wpływa na politykę państw słabiej rozwiniętych, jednakże nie należy zapominać o nasilaniu się nowego konfliktu, wynikającego z odmiennych wzorców i wartości cywilizacyjnych tzw. Zachodu i świata Islamu.

3) Czynniki realizujące

a) ekonomiczno-techniczne (potencjał gospodarczy państwa, postęp w nauce i technice) Potencjał gospodarczy warunkuje międzynarodową pozycję państwa. Potencjał gospodarczy jest podstawą potęgi, ale musi być świadomie wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej. Zauważamy ogromne tempo postępu naukowo-technicznego, co ułatwia kontakty między państwami ale również generuje pewne zagrożenia (np. terroryzm) Zakaz wojny sprawił, że państwa zaczęły używać innych środków wywierania nacisku na inne państwa - w tym środków ekonomicznych (jako forma pomocy lub sankcji). Postęp naukowo-techniczny rodzi tyleż możliwości, co zagrożeń - np. pozyskiwanie energii atomowej, zależnie od intencji użytkowników, może być wykorzystane w celach pokojowych lub do produkcji broni jądrowej.

b) czynniki wojskowe - ogromny wpływ siły wojskowej na SM. Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane. Mimo to istnieją państwa, które się na wojnę decydują w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło rezultatów. Przejawem nieustannej gotowości państw do użycia siły jest wyścig zbrojeń. Broń masowego rażenia zaczęła mieć znaczenie psychologiczne („odstraszanie”) polityczne i ekonomiczne (narzucenie przeciwnikowi forsownego wyścigu zbrojeń, by go zrujnować gospodarczo)

c) czynniki organizacyjno-społeczne - należą do nich instytucje państwowe i międzynarodowe, ich organizacja i współdziałanie, które bezpośrednio wpływają na SM. Równie istotne są procesy decyzyjne.

d) czynniki osobowościowe - na SM wpływają również wybitne jednostki - przywódcy państw, narodów. Nie każdego przywódcę można uznać za wybitnego. Nie można jednak wskazać jednoznacznie cech, które sprawiają, że dany przywódca jest wybitny. Ponadto w warunkach demokratycznych decyzje polityczne rzadko są decyzjami jednostkowymi.

5. Państwo jako szczególny podmiot stosunków międzynarodowych

1) Atrybuty uczestnictwa w SM

Uczestnictwo sensu stricte przejawia się w 2 zdolnościach:

-aktywność - celowe i świadome działanie, postępowanie ukierunkowane na zagranicę.

-zdolność do zmieniania lub utrwalania pewnych stanów - muszą być intencje, zamiar, potem działania ten zamiar realizujące

2) Atrybuty państwowości - podmiotowość prawno-międzynarodowa państwa

-dokonywać wszelkich czynności prawnych w relacjach międzynarodowych

-utrzymywać stos z innymi podmiotami (dyplomatyczne, konsularne) - IUS LEGATIONIS

-tworzyć normy prawa międzynarodowego (może zawierać umowy mnd.) - IUS TRACTATUUM

-występować przed trybunałem, dochodzić roszczeń - IUS STANDI

-przysługują mu przywileje i immunitety (osobom je reprezentującym)

-ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej

3) Atrybuty państwowości - powstanie państwa

Państwo wg teorii G. Jellinka jest jednością 3 elementów : ludność, terytorium i władza. Wszystkie elementy są tak samo ważne. Do tych 3 elementów dodano 4-ty, niezbędny do powstania państwa - uznanie międzynarodowe

Dziś państwo może powstać tylko na skutek przekształcenia się już istniejących państw. 3 sposoby:

-rozpad istniejącego już państwa - podmiot, który się rozpada przestaje istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego (np. rozpad ZSRR)

-unia, zjednoczenie - dobrowolne połączenie się co najmniej 2 państw (np.: 1959-61 Zjednoczona Republika Arabska powstała z połączenia Egiptu i Syrii)

-oderwanie się (secesja) części terytorium i powstanie nowego (np.: Kosowo)

4) Atrybuty państwowości - uznanie państwa

Uznanie pozwala nowopowstałemu państwu występować w stosunkach międzynarodowych. Uznanie jest dobrowolne, nowe państwo nie może się go domagać, a państwa uznając (lub nie) jakieś nowe państwo kierują się własnymi interesami. Uznanie to akt prawny stwierdzający istnienie pewnych faktów oraz przyznający określone skutki prawne.

Skutki uznania:

-zarejestrowanie i powszechne zaakceptowanie danego państwa - uniemożliwia kwestionowanie jego podmiotowości i kompetencji

-państwo ma możliwość nawiązywania stosunków dyplomatycznych (może ale nie musi)

-jego przedstawicielom przysługują stosowne przywileje i immunitety

-zawiera umowy międzynarodowe, występuje z roszczeniami/wnioskami do sądów wewnętrznych i międzynarodowych

2 typy uznania:

-Co do skutku - uznanie de facto (tymczasowe, niepełne)/de iure (ostateczne, nieodwracalne)

-co do formy- wyraźne (np. w formie noty dyplomatycznej)/dorozumiane (np. poprzez nawiązanie z danym państwem stosunków dyplomatycznych)

5) Cechy państwa:

a) państwo jest organizacją polityczną - przeznaczoną do rządzenia

b) najwyższa forma organizacji społecznej

c)organizacja o charakterze powszechnym - obejmuje wszystkich ludzi będących na jego terytorium

d)organizacja o charakterze absolutnym - państwo w większym lub mniejszym stopniu reguluje wszystkie sfery życia

e)organizacja o charakterze terytorialnym - ma do swej WYŁĄCZNEJ dyspozycji określone terytorium otoczone granicami

f)państwo ma monopol na przymus (ma aparat przymusu - siły porządkowe, system sądowy, system prawny, siły zbrojne)

g)najbardziej dynamiczny i wpływowy uczestnik stosunków międzynarodowych

Nie ma innej organizacji o tak szerokich uprawnieniach, jest to organizacja przymusowa. Nie ma takiej dziedziny życia, której państwo by nie regulowało, do niedawna była to rodzina, ale ze względu na sytuacje patologiczne, nawet tam teraz państwo „wkracza”.

6) Funkcje państwa w warunkach globalizacji

a)polityczna - suwerenność, demokratyczna legitymizacja władzy, możliwość przekazania części władzy strukturom ponadpaństwowym bez utraty suwerenności, prawomocność władzy, wspólnota obywateli (obywatelstwo - stosunek prawny łączący człowieka z państwem)

b)ekonomiczna - państwo gromadzi środki finansowe (nakłada i ściąga podatki, prowadzi politykę celną, zwiększa liczbę miejsc pracy, przyciąga inwestycje zagraniczne, chroni zasobów surowcowych) by wykonywać swoje funkcje, tworzy i pilnuje warunków brzegowych(ochrona własności prywatnej, ściganie nadużyć gospodarczych, kontrolowanie inflacji, regulowanie stopy bezrobocia), ochrona przed gangsterami i piratami, ochrona własności intelektualnej.

c)funkcja społeczna - zabezpieczenie socjalne obywateli i ich bezpieczeństwo, finansowane ze środków państwowych: powszechna edukacja na poziomie podstawowym i średnim, opieka zdrowotna, renty i emerytury, świadczenia pomocowe dla najuboższych, pomoc finansowa i rzeczowa w przypadku klęsk żywiołowych. Państwa narodowe są regulatorem mobilności siły roboczej, tworzą bariery chroniące przed napływem taniej siły roboczej z zagranicy i odpływem własnej wykwalifikowanej kadry. Państwa są źródłem prawa (każde ma własną definicję przestępstwa)

d)funkcja kulturowa - państwo bez kultury nie może istnieć, bo kultura jest istotnym czynnikiem państwowotwórczym i czynnikiem tworzącym świadomość narodową, aczkolwiek kultura narodowa może przetrwać bez państwa. Kultura narodowa umożliwia definiowanie innych jako „swoich” lub „obcych”, ale to instytucje państwa na tej podstawie nadają status obywatelski. Państwa kreują tożsamość obywatelską, która utrzymuje się nawet, gdy państwo wchodzi w szersze struktury np. UE. Kontakty z obywatelami innych państw wzmacniają świadomość własnej tożsamości obywatelskiej.

Redefinicja suwerenności

Zakłada, że państwo narodowe nie jest ostatnim szczeblem ładu społecznego lecz elementem większej całości, jaką jest porządek globalny. Państwo nie akceptujące tego faktu jest niedemokratyczne i skazane na izolację.

Państwa upadłe, upadające, łotrowskie

@ upadłe i upadające (różnią się natężeniem występujących zjawisk) - Wszystkie 3 warunki państwowości : lud, terytorium i władza można zakwestionować

- rząd nie posiada efektywnej kontroli nad terytorium

- legitymizacja rządu kwestionowana przez znaczącą część ludności

- nie jest w stanie zapewnić swym obywatelom bezpieczeństwa publicznego ani świadczeń publicznych

- nie posiada monopolu na użycie siły

@państwa łotrowskie(zbójeckie)

-rozwinęły się w XX w., pomysł amerykański

-lata 70. państwa „pariasi” (pariah states) - wyrzutki (Kuba, Nikaragua)

-lata 80. - Ronald Reagan outlaw states - państwa wyjęte spod prawa

-za czasów G.H. Busha - państwa renegackie renegade states

G.W. Bush - państwa „zbójeckie” rogue states

-aktualni wrogowie USA

Terminologia bierze się z przekonania amerykańskiej kultury politycznej, że świat to ciągła walka dobra(USA) ze złem. Jest to najogólniejsze oznaczenie państw nieprzestrzegających norm mnd.

3 warunki:

-państwa o niedemokratycznym rządzie, rządzone przez dyktatora, łamiące prawa człowieka

-wspieranie działalności terrorystycznej

-dążenie do zdobycia broni masowej zagłady

6. Naród jako uczestnik stosunków międzynarodowych

Wyznaczniki narodu dzielimy na obiektywne i subiektywne:

- obiektywne - wspólne losy dziejowe, język, kultura, terytorium, życie ekonomiczne,

- subiektywne - tożsamość narodowa.

Wyrazem wspólnoty narodowej jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do podnoszenia prestiżu narodowego, jak również działanie mające na celu tworzenie i umacnianie własnego państwa.

Biologiczna koncepcja narodu - więzy krwi i rasy, naród kategorią obiektywną, niezależną od człowieka

Socjologiczna koncepcja narodu - naród to kategoria historyczna, nie zawsze istniały narody.

Procesy narodotwórcze zachodzą w dwóch kierunkach:

- państwowotwórcza rola narodu, naród etniczny - etnos

- narodowotwórcza rola państwa, naród polityczny - demos

Na pojęcie etnos składa się:

1. epos - pamięć historyczna, świadomość ciągłości rozwoju narodu

2. etos - tradycje i obyczaje narodowe

3. logos - wspólny język lub akceptowany sposób komunikacji wewnątrz wspólnoty

4. genos - przekonanie o posiadaniu wspólnych wielkich przodków

5. topos - „ziemia ojczysta” narodu (na terytorium państwa)

Według tej koncepcji narody istnieją od zawsze, a XIX wiek to przebudzenie się narodów.

Naród jako demos - naród to wspólnota obywateli zamieszkujących terytorium państwa. Naród zatem to wytwór procesów historycznych rozpoczętych w XVIII wieku.

Europa Wschodnia - narody etniczne, oparte na pochodzeniu, języku, rasie

Europa Zachodnia - narody kulturowe - język, obywatelstwo, terytorium

Ameryka - narody polityczne - obywatelstwo, terytorium, symbolika

W różnych okresach dziejowych elementy łączące naród były inne:

- wspólnota pierwotna - organizacja rodowa oparta na więzach krwi

- formacja niewolnicza - organizacja plemienna oparta na wspólnocie pochodzenia i terytorium

- formacja feudalna - narodowość - język i terytorium

- formacja kapitalistyczna - narody na gruncie wspólnej państwowości

Nacjonalizm - światopogląd. Patriotyzm - uczucie. Instytucjonalna forma nacjonalizmu to państwo narodowe. Koncepcje - naturalizm (narody stwarzają nacjonalizm), konstruktywizm (nacjonalizm buduje naród)

Uczestnictwo narodu w SM - naród jako uczestnik ma charakter przejściowy, staje się uczestnikiem podejmując zorganizowane działanie na rzecz utworzenia własnego państwa.

Zasada równości narodów - wszystkie narody mają takie same prawa i obowiązki, co jest istotne np. w państwach wielonarodowych. Wzajemność w regulowaniu sytuacji mniejszości w różnych państwach.

Mniejszość narodowa to zbiór mieszkańców państwa, którzy posiadają gdzie indziej własne państwo, nie można być mniejszością w swoim kraju (nie jest to określane arytmetycznie).

Granice państw nie pokrywają się z granicami narodowymi, nie ma państwa jednolitego narodowościowo

SEPARATYZM - dążenie jakiejś grupy narodowościowej do oderwania się od państwa na terytorium, którego zamieszkuje wraz z terytorium, które zamieszkuje

IRREDENTYZM- dążenia grup narodowościowych do oderwania się od państwa na terenie, którego zamieszkuje i do przyłączenia się do sąsiedniego państwa, w którym ta grupa stanowi większość

SECESJONIZM - dążenia jakiejś grupy narodowościowej do oderwania się od państwa, na terytorium którego zamieszkuje, motyw - kwestie ekonomiczne lub/i polityczne

Dyskryminacja narodowa może stać się kwestią o charakterze międzynarodowym.

Sposoby zażegnywania problemów:

1. ochrona mniejszości pod nadzorem organizacji międzynarodowych

2. przesiedlanie, wymiana mniejszości narodowych

3. przyznanie przez państwo autonomii danej mniejszości na jego terytorium

4. eksterminacja

Prawo narodów do samostanowienia:

1. poczucie odrębności wspólnoty

2. powszechna wola politycznej samorealizacji

3. wola społeczności międzynarodowej

4. Karta Narodów Zjednoczonych - obowiązek poszanowania równouprawnienia i samostanowienia narodów

7. Organizacje międzynarodowe jako uczestnicy stosunków międzynarodowych

Nie ma 1, powszechnie uznanej definicji organizacji międzynarodowej. Jedna z nich brzmi :

Organizacja międzynarodowa jest to trwały związek suwerennych państw, powstały w wyniku umowy międzynarodowej, posiadający stałe organy, wyposażone w określone uprawnienia, działające dla realizacji wspólnych celów, określonych w statucie.

Elementy składające się na istotę organizacji międzynarodowej:

1) posiadanie stałych organów (powstanie stałych organów zadecydowało o przekształceniu konferencję w organizację) organy są wyposażone w ściśle określone w statucie kompetencje. Minimum organów to: organy naczelne, plenarne i administracyjne(sekretariat)

2) stała podstawa prawna w postaci statutu - w przypadku organizacji międzyrządowych jest to wielostronna umowa międzynarodowa. Statut nadaje organizacji międzyrządowej osobowość prawnomiędzynarodową. Statut jest kryterium odróżniania międzynarodowych organizacji międzyrządowych od pozarządowych (organizacje pozarządowe to takie, które nie zostały założone w drodze zawarcia umowy międzynarodowej)

3) Organizacje międzynarodowe są wtórne, pochodne wobec suwerennych państw

4) są to twory względnie trwałe, tzn. istniejące w długich okresach (w odróżnieniu od konferencji, które funkcjonują doraźnie)

5) Są to struktury celowościowe

6) Są to struktury wielostronne (co najmniej 3 państwa)

Tworzenie się i funkcjonowanie organizacji międzynarodowych pokazuje 2 prawidłowości rozwoju SM:

- proces ich instytucjonalizacji

- proces ich multilateralizacji (uwielostronnienie)

Geneza i rozwój organizacji międzynarodowych:

Organizacje międzynarodowe zaczęły powstawać w XIX w. Jednakże struktury przypominające organizacje międzynarodowe istniały już w starożytności.

Czynniki warunkujące powstanie organizacji międzynarodowych:

1) Zespół przesłanek materialnych

- osiągnięcia rewolucji naukowo-technicznej

- narastanie sieci współzależności między państwami

2) odpowiednie warunki polityczne (np. decyzja polityczna, uświadomienie sobie zgodności interesów państw, przekonanie o korzyściach, wynikających z tego rodzaju współpracy, istnienie woli politycznej co do jej utworzenia, istnienie klimatu politycznego umożliwiającego osiągnięcie porozumienia, udział w nich wielkich mocarstw)

Organizacje międzynarodowe powstały więc jako wyraz zapotrzebowania na regulację tych więzi.

Pierwsza nowożytna organizacja międzynarodowa - Centralna Komisja Nawigacji na Renie 1815 w czasie Kongresu wiedeńskiego. Kolejne dopiero druga połowa XIX w. Najpierw były tworzone w dziedzinach technicznych. Pierwszą organizacją polityczną była powstała w 1919 r. Liga Narodów.

Etapy tworzenia organizacji międzynarodowych:

1) wiek XIX - powstają organizacje w dziedzinach technicznych

2)1 połowa XX w - dążenie do tworzenia politycznych mechanizmów sterowania ładem międzynarodowym

3) 2 połowa XX w - powstawanie organizacji międzyrządowych i pozarządowych w niemalże wszystkich dziedzinach życia społecznego

Organizacje międzynarodowe powstają ale i mogą upadać (do 1990 ok. 280 organizacji przestało istnieć)

Organizacje międzynarodowe wywodzą się z konferencji wielostronnych.

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych:

1) Kryterium charakteru prawnego członków

- mn org międzypaństwowe (rządowe) - członkami są państwa reprezentowane przez rządy

- mn org pozarządowe - członkami są różnego rodzaju stowarzyszenia, organizacje, związki wyznaniowe, partie Polit, a nawet jednostki

2) Kryterium geograficznego zakresu państw tworzących organizacje międzynarodowe

- mn org powszechne(globalne) - większość państw świata

- mn org regionalne i grupowe (UE, Unia Afrykańska) - należą państwa spełniające określone wymagania, np. przynależność geograficzna

3) Kryterium celów organizacji

- organizacje o celach ogólnych (uniwersalne) np. ONZ, UE

- org o celach szczególnych (wyspecjalizowane) np. UNESCO

4) Kryterium interesów i potrzeb

- polityczno-wojskowe np. UZE

- gospodarcze np. UE

- kulturalne i oświatowe np. UNESCO

Podmiotowość organizacji międzynarodowych:

Opcje postrzegania organizacji międzynarodowych (wg C.Archera)

- stała i wielostronna forma dyplomatycznych SM

- jako instrument polityki zagranicznej państw

- jako autonomiczny uczestnik SM

Każda z powyższych opcji częściowo charakteryzuje zdaniem M. Pietrasia podmiotowość organizacji międzynarodowych. Należy pamiętać, przestrzega pan Pietraś że są to podmioty wtórne, pochodne w stosunku do państw i utworzone na podstawie ich woli.

Organizacja międzynarodowa nie jest zwykłą sumą państw członkowskich lecz tworzy nową jakość.

Organizacja międzynarodowa posiadają podmiotowość politycznomiędzynarodową (są uczestnikami SM) i prawnomiędzynarodową, chociaż ta jest specyficzna w porównaniu z podmiotowością suwerennych państw. (zakres tej podmiotowości jest określony przez państwa członkowskie)

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowej nie jest obecnie kwestionowana. Mają one zdolność prawną (mogą być podmiotami praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego)

Zdolność do czynności prawnych oznacza wywoływanie skutków prawnych przez własne działania (organizacje międzynarodowe mają: zdolność traktatową, bierne i czynne prawo legacji, posiadanie ograniczonej zdolności procesowej)

2 procedury podejmowania decyzji ;

a) głosowanie

- zasada jednomyślności

- większość kwalifikowana

- większość bezwzględna

- większość zwykła

- system głosów ważonych

b) konsensus

Funkcje organizacji międzynarodowych:

- regulacyjna - tworzenie norm określających wzorce zachowań uczestników SM

- kontrolna - ocena stanu faktycznego zachowań państw członkowskich

- operacyjna - podejmowanie przez organizacje bezpośrednich działań w środowisku międzynarodowym

8. Transnarodowi uczestnicy stosunków międzynarodowych

Transnarodowi uczestnicy SM to uczestnicy pozapaństwowi, pozarządowi, niesuwerenni, nieterytorialni, których świadoma działalność relatywnie swobodnie przekracza granice państw i wywiera wpływ na stosunki wewnętrzne i międzynarodowe. Powstawanie podmiotów transnarodowych odzwierciedla 2 prawidłowości w SM -wzrost liczby uczestników SM i wzrost ich różnorodności. Tworzenie się takich struktur oznacza zastąpienie systemu „państwocentrycznego” systemem „wielocentrycznym”.

Kryteria identyfikacji podmiotów transnarodowych

1) Kryterium autonomii, czyli swobody działania w procesie osiągania celów

2) Kryterium reprezentatywności dla określonej grupy społecznej, czyli posiadanie legitymizacji społecznej

3) Kryterium zdolności wywierania wpływu na SM

Ta typologia wywołuje kontrowersje, brak typologii powszechnie uznawanej

Kto należy do podmiotów transnarodowych?

- korporacje transnarodowe

- organizacje pozarządowe np. Greenpeace, Amnesty International, Human Rights Watch

- ruchy wyzwoleńcze

- organizacje terrorystyczne

- struktury zorganizowanej przestępczości

- organizacje religijne

- międzynarodowe ruchy polityczne (tzw. międzynarodówki partii politycznych)

Ważniejsze przyczyny rozwoju transnarodowych uczestników SM:

- zmiany społeczne i technologiczne

- kryzys zaufania do możliwości państw

- energia ludzi organizujących się i realizujących swe cele poza strukturami państw

- kryzys współczesnego państwa dobrobytu

- kryzys rozwoju

- globalny kryzys ekologiczny

- upadek socjalizmu

- rozwój komunikacji i oświaty

9. Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych (pojęcie, ewolucja, typologie bezpieczeństwa)

Na bezpieczeństwo składają się 2 elementy:

- poczucie pewności

- brak zagrożenia

Bezpieczeństwo dzielimy na:

- wewnętrzne - stabilność i harmonijność funkcjonowania państwa

- zewnętrzne - brak zagrożenia ze strony innych analogicznych podmiotów

Współczesne środowisko bezpieczeństwa:

1) W czasie zimnej wojny:

a) nacisk na bezpieczeństwo narodowe, a nie międzynarodowe

b) bezpieczeństwo grą o sumie zerowej - wzrost bezpieczeństwa jednych zmniejszeniem innych

c) polityka bezpieczeństwa chroniąca status quo

d) podstawowe znaczenie - zagrożenie militarne i efektywna obrona

e) bezpieczeństwo definiowane negatywnie - brak zagrożeń, a nie promowanie pożądanych sytuacji.

2) Po zimnej wojnie:

a) bezpieczeństwo to nie jest suma bezpieczeństwa państw. Jest to szersza, nowa jakość

b) bezpieczeństwo nie jest już sprowadzone do wymiaru wojskowego, jest też bezpieczeństwo ekologiczne, społeczne, kulturowe, ekonomiczne, surowcowe, finansowe

c) bezpieczeństwo jest rozumiane w kategoriach pozytywnych, a nie negatywnych, nie kojarzy się już tylko z zagrożeniami, ale ze wspólną budową nowego systemu bezpieczeństwa, a nie przeciwko sobie.

System międzynarodowy charakteryzuje anarchia - brak jakiejkolwiek nadrzędnej władzy, nie ma nadrzędnej organizacji, która wszystkim zapewniłaby bezpieczeństwo, każde państwo musi o swoje bezpieczeństwo zadbać samo, nieustannie muszą o nie zabiegać.

Termin bezpieczeństwo ma charakter:

- dynamiczny

- wieloznaczny

- wieloaspektowy

Bezpieczeństwo ma charakter:

- relatywny - bezpieczeństwo własnego państwa oceniamy na podstawie porównania z innymi

- względny - poczynania decydentów motywowane tyleż sytuacją, co sposobem jej postrzegania

- ciągły - sytuacja cały czas się zmienia, co utrudnia ocenę sytuacji, bezpieczeństwo to nie stan, a proces

Teoria percepcji siły - działania państwa są zdeterminowane nie przez rzeczywistą sytuację, a ocenę stanu państwa przez decydenta. Możliwe relacje pomiędzy obiektywnymi przesłankami bezpieczeństwa, a sposobem postrzegania go przez decydenta:

- stan braku bezpieczeństwa - państwo zagrożone, decydent to dostrzega

- stan obsesji - brak zagrożeń, decydent ma przeświadczenie, że zagrożenia są

- stan fałszywego bezpieczeństwa - państwo zagrożone, decydent tego nie dostrzega

- stan bezpieczeństwa - brak zagrożeń, co odczuwa również decydent

Typologie bezpieczeństwa, a SM:

A) kryterium podmiotowe

- bezpieczeństwo narodowe

- zdolność ochrony wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami

- przetrwanie państwa

- integralność terytorialna

- niezależność polityczna

- jakość życia

- bezpieczeństwo międzynarodowe

B) kryterium przedmiotowe

- bezpieczeństwo militarne - rozbudowa potencjału militarnego, zawieranie sojuszy, negocjacje rozbrojeniowe

- bezpieczeństwo polityczne - kształtowanie się międzynarodowych struktur, istnienie ONZ, OBWE, pokojowe rozwiązywanie sporów, dyplomacja prewencyjna)

- bezpieczeństwo ekonomiczne - 2 sposoby wpływu na bezpieczeństwo:

-gospodarka stanowi bazę materialną polityki

-powiązania instytucjonalne

- bezpieczeństwo ekologiczne - pogorszenie się stanu środowiska naturalnego powoduje pogorszenie stos między państwami

- bezpieczeństwo społeczno-kulturowe - np. ochrona praw człowieka

Istnieje tendencja do analitycznego poszerzania przedmiotowego zakresu bezpieczeństwa związana z procesami internacjonalizacji dziedzin życia społecznego

C) kryterium przestrzenne

- bezpieczeństwo lokalne

- bezpieczeństwo subregionalne

- bezpieczeństwo regionalne

- bezpieczeństwo ponadregionalne

- bezpieczeństwo globalne

Mocarstwa poszukują bezpieczeństwa daleko poza swymi granicami. „Rozszerzające się granice”, „głębia strategiczna”

D) kryterium sposobu organizowania bezpieczeństwa

a) wysiłkami indywidualnymi państw

- neutralność wieczysta

- niezaangażowanie

- izolacjonizm

- hegemonizm mocarstwowy

b) wysiłkami zbiorowymi państw

- system równowagi sił (klasyczny; dwubiegunowy; strachu)

- system blokowy

- system bezpieczeństwa zbiorowego

- system bezpieczeństwa kooperatywnego

10. Sposoby organizowania bezpieczeństwa międzynarodowego wysiłkami indywidualnymi państw

A. Neutralność wieczysta

może być uzyskana 3 sposobami

a) traktat międzynarodowy zainteresowanego państwa w mocarstwami (Szwajcaria 1815, Watykan 1929)

b) zapis w konstytucji, akt prawny parlamentu (Austria, 1955, Mołdawia 1994,)

c) prowadzenie polityki neutralności (państwa skandynawskie)

3 zasady polityki bezpieczeństwa państwa wieczyście neutralnego:

1. wola pozostania neutralnym na wypadek konfliktu

2. zgoda innych państw na uszanowanie neutralności i ewentualną pomoc w przypadku ataku

3. posiadanie własnych sił zbrojnych zniechęcających agresorów

Państwa neutralne zachowują całkowitą swobodę działania w polityce wewnętrznej i zagranicznej w granicach przyjętych zobowiązań, tę swobodę ogranicza zakaz prowadzenia wojny, zawierania sojuszów wojskowych, wyrażania zgody na zakładanie baz i stacjonowanie obcych wojsk na jego terytorium oraz przemarszu tych wojsk.

B. Niezaangażowanie (nie stowarzyszanie się)

(związana z ruchem państw niezaangażowanych) - sprawdza się ta polityka w czasie pokoju, dotyczy byłych państw kolonialnych i Jugosławii

Non-alignment - nie zrzeszanie się, nie stowarzyszanie się

Twórcy ruchu: Y.B. Tito, J. Nehru, K. Nkrumah, A. Sukarno i G. Naser.

Konferencje ruchu państw niezaangażowanych odbywały się od 1961 roku (Kair), średnio co 3 lata. Liczba państw ruchu rosła, od początkowych 25 (1961) do 114 w roku 1995

Główne zasady ruchu:

- prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej opartej na pokojowym współistnieniu

- konsekwentne popieranie ruchów antykolonialnych

- nieuczestniczenie w paktach militarnych z udziałem wielkich mocarstw

- nieutrzymywanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych zainstalowanych za zgodą państwa

Prowadzenie polityki EKWIDYSTANTY - nie wolno sprzymierzać się z żadnym z mocarstw, ale te państwa między sobą mogą(uniknięcie wciągnięcia w konflikt między supermocarstwami)

Ruch potępiał imperializm, hegemonizm, agresję, okupację i dominację. Wzywał do powszechnego i całkowitego rozbrojenia, zaprzestania wyścigu zbrojeń, do tworzenia stref pokoju i stref bezatomowych. Zajmował się również problemami gospodarczymi, w tym kwestią stworzenia Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego. Po zakończeniu zimnej wojny ruch skoncentrował się na problemach sprzeczności między Północą, a Południem, skutkami polityki protekcjonizmu, spadkiem cen surowców oraz wzrostem zadłużenia państw Trzeciego Świata.

C. Izolacjonizm

czyli minimalizacja kontaktów z innymi państwami nawet kosztem niektórych interesów

W warunkach globalizacji izolacjonizm może prowadzić tylko do utraty wpływów i korzyści

Np.: USA od 1823 r. izolacjonizm wobec Europy (doktryna Monroe'ego)

Np. Japonia i WB (państwa wyspiarskie) WB - „spendid isolation”

Np. Chiny - wobec całego świata

D. Hegemonizm mocarstwowy

poleganie na własnych siłach, próby narzucenia innym swojego porządku pod pretekstem chęci zapewnienia im bezpieczeństwa (PAX Romana, PAX americana)

Żeby hegemonia była spełniona muszą być spełnione 2 warunki:

-państwo musi mieć określony potencjał i możliwości

-państwo musi mieć wolę wykorzystania tego potencjału

11. Sposoby organizowania bezpieczeństwa międzynarodowego wysiłkami zbiorowymi państw

A. System równowagi sił

6 zasad równowagi sił wg. M. Kaplana:

- lepiej negocjować niż walczyć w celu zwiększenia własnych możliwości

- lepiej walczyć niż dopuścić do spadku własnych możliwości

- należy raczej wstrzymać działania wojenne niż dopuścić do wyeliminowania z gry istotnego jej aktora

- należy pozwolić pokonanemu aktorowi na powrót do systemu

- należy nakłaniać aktorów do przestrzegania tych zasad

- należy przeciwstawić się aktorom dążącym do obalenia systemu

metody zachowania równowagi sił H. Morgenthau

- divide et impera - dziel i rządź

- kompensacje terytorialne w następstwie wojny

- tworzenie stref wpływów i stref buforowych

- Zawiązywanie sojuszy; powstanie sojuszu powodowało powstanie kontrsojuszu, bo państwa znajdujące się poza nim czuły się zagrożone np. Trójprzymierze i Trójporozumienie, po II wojnie światowej NATO i w 1955 powstanie UW (po przyłączeniu RFN do NATO)

- Interwencje zbrojne i polityczne- zbrojne, czyli z użyciem siły i polityczne, których czasem trudno dowieść (rezultatem są spiski i zamachy); kontekst globalny i regionalny

- Wyścig zbrojeń i rozbrojenie

Wyścig zbrojeń zainicjowały supermocarstwa, które miały przybliżony potencjał militarny, służyło to utrzymaniu równowagi sił (jak 1 osiągnęłoby przewagę to byłoby to niebezpieczne dla przeciwnika)

Rozbrojenie- punktem wyjścia do rozmów rozbrojeniowych jest równowaga potencjałów, państwa muszą przyjąć do wiadomości, że równowaga ma miejsce, dlatego należy raczej ograniczać niż próbować przegonić rywala np. układ o częściowym zakazie prób z bronią jądrową, inicjatorem był ZR, bo w latach 50-tych nie dogonił USA, ale USA uznały, że nie jest to w ich interesie, bo próby są potrzebne przy rozbudowie arsenału nuklearnego latach 70- tych ZR zaczął demonstrować przewagę w niektórych dziedzinach i wtedy inicjatywę zaczęły wykazywać USA

Państwa nie znają do końca potencjałów swoich rywali, dlatego zapobiegawczo zwiększają swoje arsenały, by w razie niebezpieczeństwa mieć nad nim przewagę

- Wojna gorąca- konflikt zbrojny, w jego efekcie dochodzi do ustalenia nowego układu sił, wiadomo, kto jest zwycięzcą. Obecnie tych zwycięskich państw jest kilka, dlatego muszą nie tylko narzucić reguły pokonanym, ale ustalić równowagę między sobą

Słabości równowagi sił:

• 1 z kompromisów w imię utrzymania bezpieczeństwa

• Usprawiedliwia stosowanie siły, bo konfrontacja zbrojna jest jedną z metod ustanawiania lub przywracania równowagi sił

• Trudno jest precyzyjnie określić, czy równowaga istnieje (pod uwagę bierze się wiele elementów: broń nuklearna, środki jej przenoszenia, itp. które są trudno policzalne; chodzi nie tylko o ilość ale też o jakość)

• Państwa dążą do pewnej przewagi (równowaga i trochę)

• Faworyzuje mocarstwa, kosztem słabszych, bo równowaga sił istnieje tylko między tymi potężnymi; daje mocarstwom ochronę przed innymi, a prawa mniejszych nie są przestrzegane, są jedynie jak znajdą się w czyjejś strefie wpływów, ale wtedy odbywa się to kosztem ich suwerenności.

• Usprawiedliwia politykę ekspansji (okupacja i aneksja obcych terytoriów)

• Nietrwałość- wynika z tego, że państwa rozwijają się (zwłaszcza potencjał militarny); sytuacja i położenie względem innych ewoluuje

• Pomimo wszelkich słabości system ten jest nadal aktualny w pewnych regionach świata np. brak spójnej koalicji antyizraelskiej, bo państwa nie sprzymierzają się przeciw najpotężniejszemu, ale przeciw temu, kto w danej chwili stwarza największe niebezpieczeństwo.

B. System blokowy

• Sojusz - umowa miedzy 2 lub więcej państwami (prawo międzynarodowe - 2 państwa, praktyka - 3, bo w przypadku większej grupy możliwe jest podjęcie decyzji większością głosów), które zobowiązuje je do współpracy, wzajemnej pomocy wojskowej, politycznej, gospodarczej, celem obrony wspólnych interesów

• Stany napięcia w s.m., wzrost poczucia zagrożenia lub wzrost zagrożenia sprzyjają zawieraniu sojuszy.

• Sojusze służą żywotnemu interesowi- zapewnianiu bezpieczeństwa i dlatego by zachować suwerenność, należy ją do pewnego stopnia ograniczyć na rzecz sojuszu

• Mniej państw uczestniczy w sojuszach polityczno- wojskowych, więcej jest poza (jest to uzależnione od poczucia zagrożenia oraz niechęci do ograniczania własnej suwerenności)

• Ta mniejszość państw (uczestników sojuszy) bardzo mocno wpływa na stan stosunków globalnych czy regionalnych

• Ważna jest nie tyle równoważność wkładu, co wzajemność; państwa wchodzące w skład sojuszy reprezentują różny potencjał, dlatego ważniejsza jest wzajemność, jeśli państwo nie dysponuje potężnym potencjałem militarnym to może udostępnić terytorium, rozbudowa infrastruktury

• Wszyscy członkowie sojuszu chcą osiągnąć jak najwięcej jak najmniejszym kosztem

• Różni się od federacji, konfederacji, organizacji międzynarodowej tym, że zawsze jest motywowany zewnętrzną sytuacją, natomiast te pozostałe- wewnętrznymi potrzebami państwa, państwo ocenia czy jest w stanie odeprzeć zagrożenie, jeśli nie to przystępuje do sojuszu

Różnice potencjałów- podział sojuszy:

• Sojusze egalitarne- względna równowaga potencjałów militarnych

• Sojusze mocarstw z mniejszymi państwami- mają charakter zhierarchizowany i asymetryczny; mocarstwo narzuca politykę i doktrynę wojenną

• Sojusz mocarstwa z silniejszymi państwami danego regionu np. sojusze USA z innymi państwami danych regionów; nietrwałe z powodu dużej odległości geograficznej np. ANZUS

Cechy charakterystyczne współczesnych sojuszy:

• Sojusze historyczne długo pozostawały na papierze, zastrzegały casus foederis (okoliczności zastosowania) i dopiero wtedy go realizowały. Obecnie jak powstaje sojusz dochodzi do zmian w infrastrukturze (ujednolicenie umundurowania, sieci dróg, bazy itd.)

• Następuje specjalizacja ról np. UW narzucał krajom wchodzącym w jego skład produkcję określonych rodzajów broni.

Przyczyny rozpadu sojuszy:

• Zrealizowanie celów, dla których dany sojusz powstał np. w umowie powołującej UW był zapis, że UW przestanie istnieć, gdy powstanie europejski system bezpieczeństwa zbiorowego; koalicje wojenne i antywojenne

• Upadek lub wycofanie się mocarstwa wiodącego np. UW- rzeczywisty powód upadku

• Odwrócenie się sojuszy np. XVIII w. Francja i Austria

• Zmiany w międzynarodowym układzie sił np. koncert mocarstw (niezinstytucjonalizowany)

C. System bezpieczeństwa zbiorowego

Zasady oparcia systemu bezpieczeństwa:

• Państwa wzajemnie gwarantują sobie bezpieczeństwo łącznie z przyjęciem założenia o ewentualnym użyciu siły przeciw agresorowi

• Użycie siły może nastąpić nawet przeciw 1 z jego uczestników (może być skierowany na zewnątrz i do wewnątrz- w przeciwieństwie do sojuszy)

Filary :

• Zakaz stosowania siły lub groźby jej użycia

• Pokojowe rozwiązywanie sporów

• Pomoc ofierze agresji (zbiorowa)

• System bezpieczeństwa zbiorowego odrzuca sojusze, nie jest zinstytucjonalizowany, ale państwa mają określone obowiązki (muszą udzielić sobie pomocy), ale nie określa się szczegółowo ile, jak, kiedy maja tej pomocy udzielić.

• Jak tworzono ONZ chciano stworzyć międzynarodowe siły zbrojne (kontyngenty poszczególnych państw członkowskich), ale z.w przekreśliła te plany; USA i ZSRR nie chciały by ich wojska dostały się pod dowództwo przeciwnika. Obecnie Błękitne Hełmy (namiastka sił zbrojnych) są to siły pokojowe, mogące używać siły tylko w obronie własnej

• Nie wskazuje się wroga (inaczej niż w sojuszu), niebezpieczeństwo może nadejść z zewnątrz i wewnątrz.

• Opiera się nie tyle na zwartej infrastrukturze, co na odstraszaniu potencjalnego agresora

Słabości systemu bezpieczeństwa zbiorowego:

• Państwa niechętnie biorą na siebie obowiązek zapewniania innym bezpieczeństwa w formie przymusu, nie zawsze leży to w ich interesie

• Nie chcą brać tych zobowiązań, jeśli samo nie czuje się zagrożone; jeśli konflikt rozgrywa się na obrzeżach systemu to siłą rzeczy powinny tam interweniować państwa sąsiadujące (rozmycie odpowiedzialności, jeśli jest on rozległy)

• Nikt nie chce złożyć swego bezpieczeństwa całkowicie w ręce innych. Jeśli jakieś państwo potraktuje poważnie swoje obowiązki i zacznie zwiększać swój potencjał to wywoła to reakcję w postaci ewentualnego konfliktu. Zbyt małe zajmowanie się swoim bezp. jest niekorzystne, bo nie można ufać całkowicie innym.

• Wymaga uznania istniejącego status quo politycznego i terytorialnego; jeśli ktoś nie uzna istniejącego status quo (państwo niezaspokojone terytorialnie) będzie chciał to zmienić i stworzy zagrożenie dla stabilności całego systemu

• Opiera się na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej; nie każdy zrobi wszystko co w jego mocy, by pomóc ofierze napaści lub przygotować się do takiej agresji; gdyby zadziałał to spowodowałby rozprzestrzenienie się konfliktu (reakcja łańcuchowa)

• Przewaga sił nad agresorem (nierównowaga sił)

• Nie udziela nikomu gwarancji, nikogo nie faworyzuje

• Wymaga względnej równej dystrybucji potencjałów, by uniknąć hegemonii (niedopuszczenie do wzrostu potęgi 1 z państw)

D. System bezpieczeństwa kooperatywnego

• Nawiązanie jak najściślejszych współzależności z wieloma państwami w największej liczbie dziedzin. Nawiązywanie głębszych relacji politycznych, ekonomicznych

• Istnieje możliwość wystąpienia konfliktu, ale rozwiązywane w bardziej cywilizowany sposób, bo wszystkie powiązania miedzy państwami powodują, że konflikt zbrojny uderza w interesy któregoś z nich

• Warunek wstępny to zbliżony rozwój gospodarczy państw np. UE

NAFTA (strefa wolnego handlu) pierwszy przykład próby zbliżenia możliwości państw rozwijających się z rozwiniętymi, wszystkie przedsięwzięcia integracyjne inicjowane przez państwa rozwijające kończyły się niepowodzeniem, bo nie było komplementarności (konkurencyjne gospodarki, a nie uzupełniające się), motorem procesów integracyjnych powinny być państwa rozwinięte.

• Ograniczenie poziomu sił zbrojnych do poziomu obrony własnego terytorium (atak zewnętrzny)

12. Polityka zagraniczna państwa (pojęcie, czynniki, cele, środki i metody, racja stanu)

Polityka zagraniczna - proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników SM. Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Tymi, którzy kreują i realizują politykę zagraniczną państwa są ludzie. Pozostaje ona wciąż domeną jednoosobowych lub zbiorowych organów państwa

Cechy polityki zagranicznej:

-polityka zagraniczna ma własne, odrębne organy (dyplomacja)

-szanse realizacji celów zależą nie tylko od danego państwa ale również od stopnia zgodności tych celów z celami innych państw

- osiąganie celów polityki zagranicznej jest uwarunkowane etapem rozwoju SM i aktualną sytuacją międzynarodową (obecnie etap jest podporządkowany prawu międzynarodowemu: np. wojna jest zakazana, dlatego państwo nie może użyć siły)

Czynniki polityki zagranicznej:

1) Środowisko geograficzne -Dawniej wielkość terytoriów państwowych była funkcją nadrzędna, bo stanowiła o obronności kraju. Również dzisiaj jest to ważny czynnik. Czynnik przestrzenny jest istotny z militarnego punktu widzenia. Obecnie wady i zalety rozciągłości terytorialnej słabną, wzrasta natomiast znaczenie:

- zagospodarowania terenu,

- gęstości i koncentracji ludności i sieci komunikacyjnej.

- istotną rolę odgrywa położenie geopolityczne.

2) Integralność terytorialna państw. Terytorialność oznacza, że określony obszar może być pod władzą wyłącznie jednego państwa. Jest to podstawowy atrybut suwerenności. Państwo jest tym bezpieczniejsze, im ma większe, jednoznaczne poczucie bezsporności jego terytorium.

3) Czynnik ludnościowy - kiedyś liczba ludności wpływała na określenie potęgi państwa na arenie międzynarodowej.(również militarnej) Rewolucje przemysłowe i postęp techniczny zmieniły sytuację. Podstawą siły państwa nie jest już liczba ludności, lecz globalny dochód narodowy. Ważna jest również struktura ludności (odsetek ludności czynnej zawodowo, wskaźniki wykształcenia ogólnego i specjalistycznego w społeczeństwie). Ważne, acz niebezpieczne są dla polityki zagranicznej państwa problemy narodowościowe (możliwe są zatargi tam gdzie pewne grupy narodowościowe, religijne czy etniczne są dyskryminowane).

4) Siła militarna państwa - element pośredni. Klasyfikacja: jakość wojskowa - stopień potęgi państwa, miejsce zajmowane przez państwo w strukturze SM

Zależność polityki zagranicznej od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły. Ważna jest tez kwestia czy dane państwo posiada broń nuklearną.

5) Czynnik ekonomiczny - kraje dysponujące większymi zasobami ludzkimi i większym dochodem narodowym na mieszkańca bardziej liczą się w SM, niż kraje nawet wysoko rozwinięte, ale małe. Ważnym elementem jest tu nowoczesność struktury gospodarki narodowej.

6) Tożsamość kulturowa - kreuje stopień aktywności ludzi, ich umiejętności organizatorskie, dyscyplinę, formy instytucji politycznych, stopień przywiązania do niezależności i suwerenności, demokratyzmu itp. Uważa się, że im większe są podobieństwa w tradycji krajów, tym łatwiejsze jest komunikowanie między nimi.

7) Ustrój, czyli sposób zorganizowania społeczeństwa - decyduje o obiektywnej sile narodu i państwa. Zauważalne jest preferencyjne traktowanie się przez partnerów o zbliżonych cechach systemowych (są wyj. Np: konflikt radziecko-chiński)

Czynniki możemy też sklasyfikować ze względu na ich charakter:

- wewnętrzne - np. ustrój polityczny

- zewnętrzne - np. oddziaływanie innych państw

Oraz podział na czynniki:

- subiektywne - np. realizowane założenia doktrynalne elity rządzącej

- obiektywne - np. położenie państwa

Cele polityki zagranicznej to świadome i systematyczne działanie oraz dążenia państw do adaptacji środowiska międzynarodowego dla własnych potrzeb i interesów.

W międzynarodowym systemie suwerennych państw cele zagraniczne są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych korzyści. Kraje prowadzące taką politykę zagraniczną określane są jako kraje realizujące swój interes narodowy. 4 cele tej polityki:

- zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju

- zapewnienie ekonomicznego rozwoju

- zapewnienie spójności narodowej

- wykreowanie sprzyjającego dla kraju tzw. środowiska politycznego

Celem polityki zagranicznej państwa jest optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest zatem realizacja interesów całości społeczeństwa lub jego zdecydowanej większości.

Środki służące osiąganiu celów polityki zagranicznej:

1. środki ideologiczne

- zagraniczna informacja

- propaganda międzynarodowa

- polityka kulturalna

- wywiad

2. środki polityczne

- klasyczne formy dyplomacji (poselstwa, stałe misje dyplomatyczne, dyplomacja na szczycie, udział w negocjacjach międzynarodowych, udział w konferencjach międzynarodowych)

- przynależność do organizacji międzynarodowych

- udział w sojuszach polityczno-wojskowych

3. środki ekonomiczne

- poziom rozwoju handlu, przemysłu (eksport licencji)

- posiadane zasoby finansowe

- posiadane surowce

- przynależność do międzynarodowych ugrupowań integracyjnych, instytucji finansowych (np. MFW)

4. środki wojskowe

- wielkość i jakość sił zbrojnych

- stan ich uzbrojenia (wyposażenia) i przeszkolenia

- rozmieszczenie sił zbrojnych i ich mobilność

- morale sił zbrojnych

- przynależność do sojuszy wojskowych

Racja stanu

Definicje racji stanu można podzielić na 3 grupy:

1) racja stanu to bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

2) racja stanu to względna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

3) racja stanu to autonomia interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm

Racja stanu to także:

1) kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności czy nawet prawu

2) dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy

3) podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia

13. Motywy polityki zagranicznej państwa

- rzeczywiste - przesłanki, którymi faktycznie kierują się politycy podejmując decyzje w polityce zagranicznej

- deklarowane - uzewnętrznione przesłanki decyzji podane do publicznej wiadomości

Układają się one odmiennie w odniesieniu do własnego społeczeństwa i do środowiska międzynarodowego

Aspekt wewnątrzpaństwowy - motywy pierwotne wyznaczające cele każdej polityki zagranicznej to bezpieczeństwo i rozwój. Decydenci często używają haseł „dobro państwa”, „racja stanu”, „żywotne interesy narodowe”, by uzasadnić swoje działania.

W odniesieniu do opinii wewnętrznej relacje między motywami rzeczywistymi, a deklarowanymi:

- wariant faktycznej zgodności

- wariant „zgodności blankietowej” - decydent używa pojęcia „racji stanu”, a społeczeństwu takie wyjaśnienie wystarcza i akceptuje podjęte działania

- wariant niezgodności - rzeczywiste motywacje napotkałyby opór społeczeństwa, więc niezbędne jest ich ukrywanie

Aspekt środowiska międzynarodowego - ważne jest by przekonać inne państwa do własnych decyzji. Sytuacja jest trudniejsza bo polityk nie zna odbiorców (środowisko jest zróżnicowane)

Decyzje o motywacji twórczej, uznawanej, nieuznawanej. Motywacji nieuznawanych zwykle nie przedstawia się jako deklarowane.

Motywacje twórcze: doskonalą stosunki między państwami

1. pokój - cel decyzji sam w sobie

a) wariant dominacji - sytuacja, kiedy silne państwo podporządkowuje sobie słabsze, twierdzą, że robią to by zapewnić pokój, np. Pax Romana, Pax Britanica, Pax Americana i Pax Sowieta.

b) wariant zdobywczy - państwo proponuje pokój w trakcie konfliktu zbrojnego, robi to w momencie gdy ma przewagę na froncie (może dyktować warunki pokoju)

c) wariant prewencyjny - państwo przygotowuje się do wojny twierdząc, że czyni to, aby utrzymać pokój, np. wyścig zbrojeń. Skrajnym przejawem jest wojna prewencyjna.

d) wariant otwartych opcji - państwo deklaruje pokój, by uśpić przeciwnika

2. prawo do samostanowienia

- w czasie zimnej wojny USA i ZSRR deklarowali dekolonizację, ich motywacje rzeczywiste:

- ZSRR - bo kolonie posiadały tylko mocarstwa zachodnie

- zgodnie z propagandą

- USA - z powodów ekonomicznych, brak partnerów do handlowania

- brak dostępu do surowców i rynków zbytu na obszarach, które zależały od mocarstw europejskich

3. obrona praw człowieka - doktryna Cartera 1980r.

• chodziło o izolowanie ZSRR; ZSRR nie przestrzegał praw człowieka i miało to nie być już jego własną sprawą

• w tym samym czasie USA wspierały dyktatury i reżimy USA nie ratyfikowało jeszcze praw człowieka

4. posłannictwo - w czasach kolonialnych obowiązek rozprzestrzeniania cywilizacji, USA: 'manifest destiny'- poczucie obowiązku Ameryki względem świata

5. egalitaryzm (demokracja)

6. współpraca

7. solidarność - np. koalicja antyhitlerowska

Motywacje uznawane - nie doskonalą stosunków, ale im nie szkodzą. Motywy pierwotne są akceptowane jako naturalne i dlatego są przedstawiane jawnie. Mogą jednak służyć za pretekst do podejmowania decyzji, których treść i skutki są sprzeczne z zasadami współżycia międzynarodowego.

Motywacje nieuznawane - ich realizacja przynosi szkody innym państwom. Zwykle wiążą się z polityką ekspansji i są sprzeczne z prawem międzynarodowym. Dla ich uzasadnienia stosuje się motywacje deklarowane, np. potrzebę ochrony porządku.

Motywacje wygasłe:

1) motyw dynastyczny - interes rodu panującego. 2) honor. 3) prestiż

14. Międzynarodowa pozycja państwa, a jego polityka zagraniczna

Międzynarodowa pozycja państw (status) musi być oceniona jako kategoria:

• dynamiczna- państwa, które w przeszłości były mocarstwami dziś nimi nie są, te które dziś nie są w przyszłości nie będą, zmienność.

• Relatywna- stosunek, pozycja międzynarodowa państwa wynika z tego, że mamy porównanie do innych państw.

Międzynarodowa pozycja państwa opiera się na jego szeroko rozumianym potencjale (gospodarczym, politycznym, wojskowym, demograficznym, społecznym, itd.) powiększonym o umiejętność efektywnego wykorzystywania i aktualizacji.

Międzynarodowe role państw:

- Role przyjęte

- role narzucone

- role przypisywane sobie

Uwarunkowania (to, co pozwala korzystać z danych środków)

-faktyczna zdolność do wpływania na SM

-zakres uznania przez inne państwa

-zakres zdolności do działań wynikających z dobrowolnego umiejscowienia się państwa w hierarchii międzynarodowej

-zakres nawiązanych stos dyplomatycznych

Systematyka państw wg wpływu na SM

-kreatorzy systemu międzynarodowego - grupa nieliczna, najpotężniejsza - swą polityką określają charakter systemu międzynarodowego

-moderatorzy - większa ilość państw, te, które tylko w danej dziedzinie lub dziedzinach mogą wprowadzać zmiany (np. G7)

-odbiorcy systemu międzynarodowego - grupa najliczniejsza, wpływają w niewielki sposób lub w ogóle na kształt SM, one tylko reagują

Międzynarodową pozycję państwa określa suma czynników składających się na siłę i zasięg jego interesów. Na tej podstawie wyróżniamy:

1. Mocarstwa - mocarstwowość przejawia się w działaniu państwa, nie tylko w posiadaniu statusu. Mocarstwowość to kategoria zmieniana w czasie:

• ilościowo - rożna ilość mocarstw

• jakościowo - różne atrybuty decydują o mocarstwowości (woda, powietrze, ląd, broń jądrowa)

• podmiotowo

• przestrzennie

1. Supermocarstwa - pojęcie nowe, wcześniej mówiło się o „mocarstwach uniwersalnych”. Na początku supermocarstwami były tylko USA i ZSRR, z powodu:

- dużej przewagi zbrojeń (98% zasobów światowych broni należało do tych dwóch państw

- wyłącznie te dwa państwa dysponowały całkowitą samowystarczalnością obronną

W trakcie zimnej wojny wywiązywały się między mocarstwami pewne niepisane reguły, które kształtowały się zwłaszcza w momencie ostrych napięć między mocarstwami, jak np. I Kryzys Berliński (1948-1949)

II Kryzys Berliński

• zasada nieustannej troski by powiększać własny potencjał, ciągle chciano utrzymać przewagę nad przeciwnikiem.

• Utrzymywanie w miarę dobrych relacji w dziedzinach, które grożą wybuchem konfliktu.

• Nieustanne zwiększanie ilości swoich sojuszników

CHINY

- W czasie zimnej wojny prowadzą politykę, która różni się od polityki innych państw.

- Chiny są mocarstwem regionalnym, jednak mają aspiracje do bycia mocarstwem światowym.

- od momentu kiedy powstało ChRL lawiruje ono między USA a ZSRR i odwrotnie, stając raz po jednej stronie raz po drugiej i będąc zagorzałym sojusznikiem, napawało obawami stronę przeciwną,

- Pozycję Chin w owym czasie najlepiej przedstawia doktryna 'Chaosu pod kopułą nieba' (zawierała ona negatywne treści)

- współcześnie Chiny starają się uzyskać mocarstwowość jednak już nie za pomocą siły lecz pracy.

- wadą Chin jest to, że nie interesują się sprawami, które bezpośrednio ich nie dotyczą.

2. Mocarstwa europejskie - państwa, będące mocarstwami, gdyż kiedyś miały kolonie. Mocarstwa bezwzględne - Wielka Brytania i Francja mają stałe miejsce w radzie bezpieczeństwa ONZ, posiadają broń atomową, miały swoje strefy okupacyjne w Niemczech

Mocarstwa musiały się dogadać:

1. Ustosunkowanie się do posiadania broni jądrowej, czy zostawić, czy nie (jeżeli nie to spadamy do rangi zwykłych państw). Podjęto decyzję, że budujemy dalej broń jądrową.

2. Przyszłość kolonii, które zachować, które ewentualnie można wyzwolić, a z których zrezygnować.

- 'Odejść aby pozostać' - Brytyjczycy dawali wolność swoim koloniom, ale na własnych warunkach

- Francja utrzymuje kolonie siłą

3. Polityka zagraniczna: Francja utrzymuje 'specjalne' stosunki z USA, czyli mają poparcie USA w sprawach polityki zagranicznej

3. Mocarstwa selektywne (sektorowe i regionalne) - państwa wielkie lub duże, które nie mogą aspirować do rangi najwyższej z powodu niedostatku potencjału gospodarczego, militarnego i innych, które jednak w określonej dziedzinie lub na określonym obszarze wyraźnie wybijają się na tle innych państw.

• Sektorowe - np. Japonia, Niemcy (gospodarka). Oba te państwa mają wspólny mianownik - po wojnie zostały zdemilitaryzowane. Niemcy od czasów Adenauera postawiły sobie za cel zjednoczenie Niemiec. Rozbudowa potencjału gospodarczego bez potencjału militarnego sprawiała, że Niemcy nie stanowiły zagrożenia, więc swobodnie można było pozwolić na ich zjednoczenie. Japonia natomiast znajdowała się pod 'parasolem atomowym' USA

• mocarstwa regionalne - wybijają się na określonym obszarze.

W każdym regionie świata mamy co najmniej 2 państwa, które aspirują do rangi mocarstwa regionalnego, np.:

- Irak (1980 atakuje Iran)

- Indie i Pakistan - rywalizacja, państwa te jednocześnie zaczęły produkować broń jądrową.

- Brazylia, która początkowo konkurowała z Argentyną. Brazylia aspiruje do rangi państwa pierwszego świata (NAFTA, OECD).

- RPA- 'białe mocarstwo czarnego lądu'

- Nigeria- za względu na duże zasoby ropy naftowej. Należy do ECOWAS- organizacja skupiająca państwa Afryki Zachodniej.

- współpraca między Brazylią i Indiami- aspirują o miejsce w Radzie Bezpieczeństwa

2. Mniejsze państwa

1. rozwinięte - państwa europejskie, Kanada, Nowa Zelandia

- odgrywają istotną rolę w polityce i gospodarce światowej.

- dostarczają dużą część światowej produkcji

- starają się działać w większych grupach 'siła słabych'

- prowadzą ostrożną politykę zagraniczną, nie wykraczają poza swój region.

- polityka bezpieczeństwa, udział w sojuszach, np. Pakt północnoatlantycki

- starają się zaistnieć na forum międzynarodowym

2. nierozwinięte i rozwijające się

- mające tradycje narodowo-państwowe (Ameryka Łacińska, Bliski Wschód, Azja Południowo-Wschodnia)

- bez tradycji narodowo-państwowych (Subsaharyjska Afryka)

3. Minipaństwa - suwerenna jednostka polityczna, w której liczba mieszkańców nie przekracza kilkuset tysięcy i której usytuowanie geograficzne i potencjał nie stwarzają możliwości ekspansji

1. europejskie - determinanta geograficzno-historyczna, specyficzne usytuowanie dało im możliwość zachowania niezależności, np. San Marino, Lichtenstein, Andora, Monako, Watykan. Nastawione na rozwój turystyki.

2. pozaeuropejskie

- powstały po II WŚ

- wysepki z dala od stałego lądu, np. Vanuatu i Kiribati

- imperia rezygnowały z tych małych kolonii bo nie przynosiły im zysku

- turystyka

- trudne do zdobycia obywatelstwo

- niskie podatki

- przynależność tylko do ONZ i organizacji wyspecjalizowanych

WATYKAN:

- enklawa - suwerenna jednostka polityczna, której terytorium jest otoczone ze wszystkich stron terytorium innego państwa

- państwo wieczyście neutralne

- specjalne miejsce w polityce zagranicznej

- Watykan + Stolica Apostolska

- umiar, takt i dyskrecja

Grupy państw mniejszych, które mają ogromny wpływ na SM:

1) grupa państw surowcowych

2) kraje taniej bandery

3) państwa świadczące usługi bankowo-finansowe

15. Wojna jako narzędzie polityki zagranicznej państw

Wojna - stan polityczno-prawny, walka zbrojny między państwami. Składają się na nią:

a) Działania wojenne (operacje militarne)

b) Stan wojny to sytuacja prawna, w której uznaje się istnienie wojny. Jego ogłoszenie pociąga za sobą skutki prawne dla państw wojujących, neutralnych i osób fizycznych i prawnych. Powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych oraz zawieszenie umów m.

Wojna może być prowadzona bez formalnego istnienia stanu wojny i odwrotnie - stan wojny nie wiąże się z prowadzeniem działań zbrojnych i może trwać, pomimo zakończenia operacji militarnych.

Ewolucja wojny

• Początkowo uważano, że wojna jest zjawiskiem naturalnym

• Następnie prawo zaczyna się kształtować, ale nie dotyczy wojny

• Ograniczanie prawa do wojny

• Ius at bellum zakazane (tylko samoobrona)

Działania wojenne mogą zostać zakończone zawarciem rozejmu, a wojna - traktatem pokojowym.

W przeszłości wojny były dozwolone i traktowane jako atrybut suwerenności państwowej. Podział na:

• Sprawiedliwe i niesprawiedliwe

W pismach św. Augustyna znajdują się zapisy o wojnach sprawiedliwych i niesprawiedliwych w kryterium religii. W XX w. uczynił to Włodzimierz I. Lenin, zastosował ten podział z kryterium ideologicznym (dozwolone wojny narodowowyzwoleńcze).

• Ograniczone i nieograniczone

Podział wg kryterium celu (nie jest ważny sposób, środki jakimi się posługuje). Wojny totalne - jedna ze stron stawia sobie nieograniczony cel, np. eksterminacje ludności, np. Asyryjczycy.

Ewolucja zakazu stosowania wojen:

• II Konwencja haska (1907)

• Pakt Ligi Narodów

• Pakt Brianda - Kelloga (1928)

• KNZ (1945)

• Zasady prawa międzynarodowego (1970)

• AK KBWE (1975)

Dwa nurty badań nad wojnami w nauce o SM

• „peace research” (badania nad pokojem)

• Polemologia (badania nad wojną)

Pokój bywa różnie rozumiany, również okres rozejmu (sytuacja niepewna).

Grupy źródeł przyczyn wojen

a) teorie subiektywistyczne - skala mikro(węższa)

= sposoby wyjaśniania wojen

- psychologiczne - św. Augustyn już w średniowieczu wskazywał, że źródłem wojen jest grzeszna natura ludzka, człowiek, który jest ułomny, słaby; grzech pierworodny

- biologiczne - poglądy neodarwinistów - między państwami zupełnie jak w naturze między zwierzętami przetrwają tylko najsilniejsi.

Na gruncie neodarwinizmu wyrosły koncepcje nadludzi i podludzi - widać to zwłaszcza w szkole niemieckiej - rasa aryjska-najwyższa

b) teorie obiektywistyczne - skala makro(szersza) 3 nurty:

= przyczyny wojen tkwią w systemie międzynarodowym (wojny systemowe)

- teoria równowagi sił - zakłada, że wojna jest podstawową metodą rozwiązywania sporów między państwami o relatywną siłę. Chęć dorównania innym państwom np. wojna iracko-irańska

- teoria siły przeważającej - jeżeli w systemie międzynarodowym występuje nierównowaga to system jest bardziej stabilny (silniejszy wie, że jest silniejszy, więc nie ma powodu dążenia do wojny, a słabszy wie, że przegra, więc też nie dąży do wojny)

- teoria przemieszczenia siły - do wojny może dojść wówczas, gdy istniejący w systemie hegemon zaczyna słabnąć: albo hegemon wywołuje wojnę, by udowodnić swą siłę, albo druga strona chce pokonać ostatecznie hegemona

- teoria długiego cyklu - okres hegemonii jednego państwa trwa ok. 100 lat i kończy się wojną hegemoniczną (później inne państwo jest hegemonem) system międzynarpdowy po pewnym czasie wraca do punktu wyjścia (występowanie spirali dekompozycji mocarstwa)

= źródła w samym państwie jako ustroju, polityce

- teoria marksistowsko-leninowska - wojna jako zjawisko, które pojawiło się wraz z pojawieniem się podziału na klasy społeczne (ktoś ma więcej, ktoś mniej, wymiana towar za towar, gdy 1 strona miała nadwyżkę, zaczynała dominować nad innymi, z państwami jest tak samo)

- teoria demokratycznego pokoju - demokracje ze sobą nie walczą, demokracje wchodzą w konflikty, ale z państwami niedemokratycznymi, więc wojna zniknie, gdy wszystkie państwa będą demokratyczne

= źródła w procesach decyzyjnych - rola poszczególnych jednostek

- doktryny wojenne - jedno ze źródeł

@ tworzy je kierownictwo polityczno-wojskowe

@ samospełniająca się przepowiednia

@ dobra informacja jest ważna - wywiad, inwigilacja

- nurt mówiący o znaczeniu wybitnych jednostek- znakomity demagog potrafiący poprowadzić za sobą całe społeczeństwo

Stare wojny

1. W średniowieczu istniało prawo wojen prywatnych, w XVI w. wojna została „upaństwowiona”

2. Rozpoczynały się rytualnym wypowiedzeniem i zerwaniem stosunków dyplomatycznych

3. Miały symetryczny charakter - po obu stronach walczyły podmioty p. m. (państwa)

4. Walczyły zorganizowane armie, standardowo umundurowane, skoszarowane zhierarchizowane, zdyscyplinowane, podporządkowane jednemu dowództwu

5. Istniały regularne fronty

6. Klasyczne wojny były bardzo kosztowne, wymagały finansowania dużych sił zbrojnych, zgromadzenia zapasów broni (wyznaczały czas trwania wojny)

7. Brak żywej siły przyspieszał zakończenie wojny

8. Działanie partyzanckie stanowiły wyjątek

9. Przemoc skierowana wyłącznie przeciwko regularnym siłom wroga

10. U podłoża konfliktu głównie motywy polityczne, po ich osiągnięciu zwycięzca kończył wojnę

11. Wojna klasyczna najpierw podlegała niepisanym, honorowym zasadom, a następnie prawu wojennemu, pojęcie zbrodni wojennej ma sens tylko wtedy, gdy nie wszystko jest dozwolone

Nowe wojny

• W XXI w. ponowna prywatyzacja przemocy - państwo utraciło monopol na stosowanie siły

• Rozpoczyna się bez oficjalnego wypowiedzenia i toczy się wewnątrz państwa

• Asymetryczny charakter - tylko po jednej stronie walczy podmiot prawa międzynarodowego (rebelianci, partyzanci, terroryści)

• Uczestnikami są luźne zbrojne oddziały nie prowadzące skoordynowanych działań, niezdyscyplinowane

• Brak frontów i regularnych starć

• Nowe wojny są relatywnie tanie i stały się źródłem zarobkowania dla ich uczestników, którzy w efekcie nie są zainteresowani zakończeniem; wyniszcza gospodarczo państwa

• Zbrojne oddziały rywalizują z rządem o kontrolę nad zasobami państwa, które sprzedają na czarnym rynku (diamenty, drewno egzotyczne, kość słoniowa, narkotyki, broń, żywy towar, zagraniczna pomoc humanitarna) zdobywając fundusze na dalszą walkę

• Rekrutowanie siłą dzieci-żołnierzy obniża koszty prowadzenia walk i wydłuża je

• Działania wojenne i przestępczość zorganizowana przenikają się, przemoc skierowana głównie przeciwko ludności cywilnej

• Walczące podmioty prywatne kierują się motywami ekonomicznymi, są napędzane swoistą ekonomiką, np. produkcja narkotyków na obszarach objętych konfliktem (złoty trójkąt w Indochinach; Afganistan)

• Prywatyzacja i komercjalizacja wojen dzięki kanałom globalnej gospodarki strony są stale zasilane

Nie przestrzega się zakazów i ograniczeń zawartych w Regulaminie Haskim i Konwencjach Genewskich

16. Dyplomacja jako narzędzie polityki zagranicznej państw

Polityka zagraniczna państwa to proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników SM oraz zbiór celów, metod i środków realizacji zewnętrznych funkcji państwa. Realizacja polityki zagranicznej państwa odbywa się m.in w płaszczyźnie dyplomatycznej. Polityka zagraniczna to strategia zewnętrznego działania państwa, dyplomacja to taktyka państwa polegająca na wyszukiwaniu problemów, metod i środków najpełniejszej realizacji kierunków polityki zagranicznej państwa w danej sytuacji międzynarodowej. Dyplomacja jest zatem podstawową formą zagranicznego działania państwa; jest narzędziem polityki zagranicznej.

Przez dyplomację należy rozumieć specyficzną treść i formę działania państwa oraz zespół osób oficjalnie reprezentujących państwo w jego stosunkach z innymi podmiotami prawa międzynarodowego. W tym ujęciu na definicję dyplomacji składają się trzy elementy:

1. Oficjalna, urzędowa działalność uprawnionych organów państwa skierowana na zewnątrz, mająca na celu realizację bieżących zadań polityki zagranicznej państwa oraz zapewnienie ochrony praw i interesów państwa i jego obywateli w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych. W tym znaczeniu „dyplomacja” bywa utożsamiana z pojęciem polityki zagranicznej.

2. Dyplomacja jako metody takowej działalności, wymagające (ze względu na zewnętrzny charakter działań) taktu, zręczności, ostrożności, umiejętności zawierania kompromisów. Stąd określenie dyplomacji jako „nauki i sztuki prowadzenia rokowań z obcymi państwami i reprezentowania państwa na zewnątrz”.

3. Dyplomacja - aparat organizacyjny oraz ludzie prowadzący tę działalność.

Na merytoryczne cele tak pojmowanej działalności dyplomatycznej składają się:

1. cel narodowy, czyli ochrona interesów i bezpieczeństwa podmiotu prawa międzynarodowego i jego obywateli

2. cel uniwersalistyczny, czyli rozwój pokojowych stosunków międzynarodowych poprzez skuteczne przezwyciężanie sprzeczności interesów członków społeczności międzynarodowej

Rozwój form dyplomacji:

Najstarszą formą dyplomacji były misje specjalne - doraźne i krótkotrwale reprezentujące państwo wysyłające. W V w.p.n.e. w starożytnej Grecji państwa-miasta tak często wymieniały misje specjalne, że nabrały one niemal charakteru stałych stosunków dyplomatycznych. Misje pozostawały również jedyną formą dyplomatyczną w wiekach średnich.

Kolejna forma dyplomacji - stałe misje dyplomatyczne, wraz z nimi nowożytna dyplomacja zawodowa (XV w.) w miastach-państwach włoskich. Polska zaczęła wysyłać pierwsze długotrwałe poselstwa w XVI w. Warto zauważyć niski poziom moralny ówczesnych ambasadorów.

Ukształtowanie się stałych misji dyplomatycznych pociągnęło za sobą konieczność rozwoju prawa dyplomatycznego: procedury, ceremoniałów, przywileje i immunitety itp.

Rozwój nowoczesnych form dyplomacji został zapoczątkowany kongresem wiedeńskim (1815)

Po I wojnie zaczęto rozważać różnice między „starą” a „nową” dyplomacją. Zwolennicy „nowej” dyplomacji postulowali jej jawność. Rozwój środków masowego przekazu spowodował, że dyplomacja wielostronna zaczęła wykorzystywać te możliwości do manipulowania opinią publiczną

Kolejną formą dyplomacji stały się konferencje międzynarodowe - jej rozkwit przypada na okres po kongresie westfalskim 1684. Państwa wysyłają specjalne delegacje i ekspertów zaopatrzonych w pełnomocnictwa i instrukcje. Końcowym ich rezultatem są uchwały (wiążące lub niewiążące dla państw)

Konferencje międzynarodowe dzielimy na doraźne i periodyczne. Niektóre konferencje międzynarodowe zaczęły przybierać charakter permanentny i przekształcać się w 4 formę dyplomacji - organizacje międzynarodowe.

Pierwszą w historii uniwersalną organizacją międzynarodową była Liga Narodów. Podstawą istnienia organizacji międzynarodowej jest jej statut, mający zwykle formę umowy międzynarodowej.

Charakterystycznym instrumentem współczesnej dyplomacji stały się tzw. „spotkania na szczycie” - spotkania, konferencje głów państw i szefów rządów.

Zalety spotkań na szczycie:

- możliwość osobistego poznania się przywódców, bezpośredniego przekonania do swoich racji

- poufna wymiana poglądów

- umocnienie wzajemnego zaufania

Wady:

- niekompetencja przywódców

- efektowne podejmowanie nieodwołalnych decyzji

Konferencje na najwyższym szczeblu (charakter zbliżony do spotkań na szczycie) np. konferencje grupy G-7.

Wraz z rozwojem form dyplomacji i przywilejów i immunitetów, zaczęło się rozwijać prawo dyplomatyczne. Jego normy miały długo charakter zwyczajowy ale i tak ich przestrzegano.

Zróżnicowanie SM w XX w. spowodowało rozróżnienie form dyplomacji na:

1)dyplomację tradycyjną - prowadzoną przez stałe misje akredytowane w innych państwach

2)dyplomację ad hoc - prowadzoną przez osoby wysyłane za granicę w celu realizacji określonego zadania, gdy ta osoba zajmuje wysokie stanowisko mówimy o dyplomacji na wyższym szczeblu

3)dyplomację konferencyjną lub parlamentarną - prowadzoną na forum konferencji międzynarodowych zwoływanych ad hoc lub sesji stałych organizacji międzynarodowych

2 tendencje w ewolucji form dyplomacji:

- przechodzenie od stos dwustronnych do wielostronnych

- przekształcenie się dyplomacji doraźnej w stałą

Współczesne prawo dyplomatyczne opiera się na 3 umowach międzynarodowych:

1) Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych 1961

2) Konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym 1975

3) Konwencja nowojorska o misjach specjalnych 1969

Wewnętrzne (centralne) organy państwa:

- głowa państwa - tytuł przysługujący głowie państwa ma znaczenie przy ustalaniu ceremoniału w czasie pobytu za granicą. W prawie międzynarodowym głowa państwa posiada prawo wszechstronnego reprezentowania państwa, wysyła przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmuje dyplomatów innych państw, zawiera umowy międzynarodowe, ratyfikuje umowy, wypowiada wojnę. Posiada immunitet dyplomatyczny, małżonka i osoby towarzyszące takowego immunitetu nie mają, jednak w praktyce korzystają z analogicznych praw na zasadzie uprzejmości i wzajemności międzynarodowej.

- parlament - w większości państw ratyfikuje umowy międzynarodowe, wybiera lub zatwierdza skład osobowy rządu, uchwala budżet (w tym finanse MSZ). W parlamentach powołuje się komisje spraw zagranicznych wywierające istotny wpływ na kierunki polityki zagranicznej.

- rząd - jego członkowie podczas pobytu za granicą korzystają z przywilejów i immunitetów przysługujących przedstawicielom dyplomatycznym.

- szef rządu - uczestniczy w spotkaniach na szczycie, konferencjach, kontaktach z szefami innych państw - ma zatem duży wpływ na kształtowanie stosunków z innymi krajami.

- minister spraw zagranicznych - razem ze swym resortem realizuje politykę zagraniczną państwa. Bierze udział w konferencjach międzynarodowych, reprezentuje państwo w organizacjach międzynarodowych, prowadzi rokowania z innymi państwami, utrzymuje kontakty z przedstawicielami dyplomatycznymi akredytowanymi w jego kraju, przyjmuje delegacje innych państw, jest obecny przy składaniu listów uwierzytelniających przez zagranicznych dyplomatów, towarzyszy głowie państwa i premierowi w oficjalnych wizytach zagranicznych. Jego oświadczenia (także ustne) są wiążące dla państwa. Odpowiada za kierunek polityki zagranicznej przed parlamentem lub przed głową państwa (zależnie od systemu rządów). Udziela instrukcji pracownikom służby dyplomatycznej.

- minister handlu zagranicznego

- inni ministrowie

Zewnętrzne organy państwa (służba zagraniczna):

- przedstawicielstwa dyplomatyczne (stałe i doraźne)

Wysłanie stałej misji dyplomatycznej wymaga pewnej procedury:

- mianowanie szefa misji

- uzyskanie agrément

- złożenie przez szefa misji listów uwierzytelniających na ręce szefa państwa przyjmującego

Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwierzchnikiem pracowników placówki dyplomatycznej, do których należy: personel dyplomatyczny (radcy, sekretarze, attachés, personel administracyjno-techniczny, obsługa misji

Zakończenie funkcji stałej misji dyplomatycznej następuje w przypadku:

- utraty podmiotowości międzynarodowej przez jedną ze stron

- wybuchu wojny między tymi państwami

- zerwania stosunków dyplomatycznych w czasie pokoju

- zawieszenia stosunków dyplomatycznych

- zamknięcia placówki dyplomatycznej (oszczędności), zmiany jej charakteru (np. w ambasadę)

- zmiany ustroju w jednym z państw.

Szefowie misji oraz personel dyplomatyczny wszystkich stałych placówek dyplomatycznych w danym kraju tworzą tzw. korpus dyplomatyczny. Dziekanem korpusu jest zwykle najstarszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny w danym kraju (tzn. z najdłuższym stażem). W krajach, w których rezydują nuncjusze papiescy, do nich należy funkcja dziekana, a wicedziekanem jest najstarszy stażem. Ciało dyplomatyczne występuje zbiorowo np. składając życzenia głowie państwa lub protestując w przypadku naruszenia immunitetów dyplomatycznych w państwie pobytu.

- przedstawicielstwa handlowe - podlegają ministrowi handlu zagranicznego

- misje przy organizacjach międzynarodowych

- misje wojskowe - ich zadaniem jest nadzór nad realizacją, przestrzeganiem i obserwacją implementacji określonych umów międzynarodowych. Zaliczamy do nich korzystające z przywilejów i immunitetów:

1. delegacje wojskowe wysyłane do innych państw (zwykle jako dyplomatyczne misje specjalne)

2. misje wojskowe akredytowane przy najwyższej władzy terytorium okupowanego

3. misje nadzorcze wysyłane przez państwa do komisji nadzorczych przy umowach rozejmowych

4. misje doradcze lub instruktażowe wysyłane w celu realizacji umów sojuszniczych

5. okręty wojenne i ich dowódcy w czasie oficjalnych wizyt za granicą

6. oddziały wojskowe przebywające w innym państwie w czasie pokoju na mocy porozumień

7. kontyngenty sił zbrojnych w Doraźnych Siłach Zbrojnych Narodów Zjednoczonych

- urzędy kulturalne - są częściami składowymi ambasad i poselstw, powoływanymi na mocy dwustronnych umów między zainteresowanymi państwami.

- misje specjalne - wysyłane w konkretnym celu, mogą być tajne lub jawne, państwo przyjmujące może, ale nie musi o nich wiedzieć. Jeśli są wysyłani potajemnie, państwo przyjmujące może ich wydalić ze swego terytorium. Tajni kurierzy przewożący wiadomości, tajni negocjatorzy, obserwatorzy, agenci.

Cele dyplomacji muszą się pokrywać z celami polityki zagranicznej państwa. Cele te to:

- nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynarodowych, odnawianie kontaktów zerwanych i zacieśnianie kontaktów rozluźnionych

- reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa

- prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej społeczności międzynarodowej i informowanie rządu o wynikach swej obserwacji (doradztwo i pomoc w procesach decyzyjnych polityki zagranicznej swojego rządu)

- negocjowanie uzgodnień i porozumień

Metody dyplomacji:

a) przyjacielskie - utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich negocjacji, dobre usługi, mediacja, arbitraż

b) nieprzyjacielskie - stosowanie retorsji, represaliów, presji psychologicznej, nacisku Polit, gróźb itp.

c) neutralne - rutynowe działania dyplomatyczne

Funkcje dyplomaty:

- funkcja symbolicznej reprezentacji - identyfikowanie osoby dyplomaty z reprezentowanym przez niego krajem. Przysługuje mu prestiż, należny mu jako przedstawicielowi państwa. Brak szacunku okazany dyplomacie powszechnie uznaje się za brak szacunku dla kraju. Dlatego ważny jest ceremoniał dyplomatyczny i zwyczajowe organizowanie przyjęć, służące podtrzymywaniu i akcentowaniu szacunku dla państw reprezentowanych przez dyplomatów.

- funkcja politycznej reprezentacji - spełniana poprzez działalność polityczno-informacyjną. Dyplomata uczestniczy w kształtowaniu polityki zagranicznej swego kraju utrzymując odpowiednie kontakty polityczne w kraju pobytu, przesyłając informacje, oceny i wnioski do MSZ. Wpływają tak również na politykę kraju pobytu.

- funkcja prawnej reprezentacji - dyplomata chroni obywateli swego kraju i ich mienie za granicą. W imieniu rządu zaciąga zobowiązania polityczne i inne, zawiera umowy.

Funkcje dyplomacji:

- określająca - określanie zadań polityki zagranicznej własnego państwa. Każda zmiana uwarunkowań zewnętrznych zmusza do przeformułowania zadań - jest to funkcja ciągła.

- oceniająca - ocena celów i zadań polityki zagranicznej innych państw i rządów, również w odniesieniu do własnego państwa. Błędna ocena obcej polityki powoduje przyjęcie błędnych założeń własnych.

- selekcjonująca - wybór zagadnień, które mogą tworzyć pole do współpracy między państwami, eliminując kwestie rozbieżności, niezgodności, sporu etc.

- preskrypcyjna - wskazywanie najodpowiedniejszych metod realizacji celów i zadań oraz doboru środków w każdym etapie realizacji celów polityki. Decydenci powinni być świadomi ewentualnych skutków różnych wariantów ich działań.

Współcześnie pojawiła się również tzw. dyplomacja prewencyjna (rozpowszechniona pod rządami G.Busha) dyplomacja prewencyjna zapobiega wszelkim działaniom zagrażającym stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi. Raport Sekretarza Generalnego ONZ „Program dla pokoju” z 17 czerwca 1992r. wymienia pięć środków dyplomacji prewencyjnej:

1. środki budowy zaufania

2. gromadzenie informacji i wyjaśnianie stanów faktycznych

3. wczesne ostrzeganie

4. wyprzedzające rozmieszczanie sił pokojowych w strefach potencjalnego konfliktu

5. tworzenie stref zdemilitaryzowanych

17. Gospodarcze instrumenty polityki zagranicznej państwa

Gospodarcze instrumenty polityki zagranicznej państwa obejmują:

1. Zasoby gospodarcze państwa

2. produkty materialne (surowce, żywność- np. 'ropa na żywność', urządzenia)

3. usługi (turystyczne - dochody i wizerunek państwa, bankowe - oazy podatkowe - Szwajcaria)

4. kapitał (inwestycje i kredyty)

5. wiedzę naukowo-techniczną (wynalazki, technologie)

6. jego stosunki gospodarcze (handel zagraniczny, członkostwo w ugrupowaniach gospodarczych)

Metody posługiwania się narzędziami gospodarczymi

- negatywne - nałożenie sankcji gospodarczej

- pozytywne - pomoc gospodarcza

- do WŚ sankcje ekonomiczne towarzyszyły działaniom wojennym - stanowiły ich uzupełnienie

- po II WŚ są niezależnym środkiem polityki w czasie pokoju

Cele sankcji:

• wymuszanie określonego zachowania lub zaniechania

• ukaranie za niewłaściwe działanie

Sankcje:

• unilateralne

• multilateralne (wprowadzone przez grupę państw lub organizację międzynarodową)

Rodzaje:

• bojkot handlowy - najłagodniejsza i najmniej skuteczna forma sankcji ze strony jednego państwa. Raczej symboliczny i ostrzegawczy

• bojkot międzynarodowy - wprowadzony przez grupę państw lub organizację międzynarodową, dotyczy pewnych branż towarów - ograniczenie lub zawieszenie praw eksportu/importu określonych towarów

• blokada handlowa - ostrzejsza forma połączona z zablokowaniem tras handlowych do kraju docelowego przy użyciu środków wojskowych

• embargo handlowe - całkowity zakaz przywozu i wywozu niektórych lub wszystkich towarów z i do określonego państwa

Skutki sankcji gospodarczych dla państwa nakładającego i docelowego - aspekt gospodarczy, moralny, społeczny

Zależą od (efektywność sankcji):

• zasięgu sankcji (czy przyłączają się inne państwa)

• czasu trwania (dopóki cel nie zostanie osiągnięty)

• potencjału obu stron

• szybkości wprowadzenia w życie (czas na przygotowanie się)

• rodzaju stawianych żądań

Pomoc gospodarcza (aspekt pozytywny) - oznacza transfer pieniędzy (bardzo rzadko), dóbr, usług, technologii.

Formy pomocy gospodarczej:

- rozwojowa

- techniczna - często jest częścią rozwojowej

- humanitarna - udzielana jako instrument polityki zagranicznej przez państwo, forma towarów pierwszej potrzeby lub nie - element uzależniania, jeżeli państwo udziela, to państwo na to stać

- wojskowa - forma ekonomiczna uzależniania państw odbiorczych. Sprzęt wojskowy + szkolenia

18. Organy polityki zagranicznej państwa

Wewnętrzne (centralne) organy państwa:

- głowa państwa - tytuł przysługujący głowie państwa ma znaczenie przy ustalaniu ceremoniału w czasie pobytu za granicą. W prawie międzynarodowym głowa państwa posiada prawo wszechstronnego reprezentowania państwa, wysyła przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmuje dyplomatów innych państw, zawiera umowy międzynarodowe, ratyfikuje umowy, wypowiada wojnę. Posiada immunitet dyplomatyczny, małżonka i osoby towarzyszące takowego immunitetu nie mają, jednak w praktyce korzystają z analogicznych praw na zasadzie uprzejmości i wzajemności międzynarodowej.

- parlament - w większości państw ratyfikuje umowy międzynarodowe, wybiera lub zatwierdza skład osobowy rządu, uchwala budżet (w tym finanse MSZ). W parlamentach powołuje się komisje spraw zagranicznych wywierające istotny wpływ na kierunki polityki zagranicznej.

- rząd - jego członkowie podczas pobytu za granicą korzystają z przywilejów i immunitetów przysługujących przedstawicielom dyplomatycznym.

- szef rządu - uczestniczy w spotkaniach na szczycie, konferencjach, kontaktach z szefami innych państw - ma zatem duży wpływ na kształtowanie stosunków z innymi krajami.

- minister spraw zagranicznych - razem ze swym resortem realizuje politykę zagraniczną państwa. Bierze udział w konferencjach międzynarodowych, reprezentuje państwo w organizacjach międzynarodowych, prowadzi rokowania z innymi państwami, utrzymuje kontakty z przedstawicielami dyplomatycznymi akredytowanymi w jego kraju, przyjmuje delegacje innych państw, jest obecny przy składaniu listów uwierzytelniających przez zagranicznych dyplomatów, towarzyszy głowie państwa i premierowi w oficjalnych wizytach zagranicznych. Jego oświadczenia (także ustne) są wiążące dla państwa. Odpowiada za kierunek polityki zagranicznej przed parlamentem lub przed głową państwa (zależnie od systemu rządów). Udziela instrukcji pracownikom służby dyplomatycznej.

- minister handlu zagranicznego

- inni ministrowie

Zewnętrzne organy państwa (służba zagraniczna):

- przedstawicielstwa dyplomatyczne (stałe i doraźne)

Wysłanie stałej misji dyplomatycznej wymaga pewnej procedury:

- mianowanie szefa misji

- uzyskanie agrément

- złożenie przez szefa misji listów uwierzytelniających na ręce szefa państwa przyjmującego

Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwierzchnikiem pracowników placówki dyplomatycznej, do których należy: personel dyplomatyczny (radcy, sekretarze, attachés, personel administracyjno-techniczny, obsługa misji

Zakończenie funkcji stałej misji dyplomatycznej następuje w przypadku:

- utraty podmiotowości międzynarodowej przez jedną ze stron

- wybuchu wojny między tymi państwami

- zerwania stosunków dyplomatycznych w czasie pokoju

- zawieszenia stosunków dyplomatycznych

- zamknięcia placówki dyplomatycznej (oszczędności), zmiany jej charakteru (np. w ambasadę)

- zmiany ustroju w jednym z państw.

Szefowie misji oraz personel dyplomatyczny wszystkich stałych placówek dyplomatycznych w danym kraju tworzą tzw. korpus dyplomatyczny. Dziekanem korpusu jest zwykle najstarszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny w danym kraju (tzn. z najdłuższym stażem). W krajach, w których rezydują nuncjusze papiescy, do nich należy funkcja dziekana, a wicedziekanem jest najstarszy stażem. Ciało dyplomatyczne występuje zbiorowo np. składając życzenia głowie państwa lub protestując w przypadku naruszenia immunitetów dyplomatycznych w państwie pobytu.

- przedstawicielstwa handlowe - podlegają ministrowi handlu zagranicznego

- misje przy organizacjach międzynarodowych

- misje wojskowe - ich zadaniem jest nadzór nad realizacją, przestrzeganiem i obserwacją implementacji określonych umów międzynarodowych. Zaliczamy do nich korzystające z przywilejów i immunitetów:

1. delegacje wojskowe wysyłane do innych państw (zwykle jako dyplomatyczne misje specjalne)

2. misje wojskowe akredytowane przy najwyższej władzy terytorium okupowanego

3. misje nadzorcze wysyłane przez państwa do komisji nadzorczych przy umowach rozejmowych

4. misje doradcze lub instruktażowe wysyłane w celu realizacji umów sojuszniczych

5. okręty wojenne i ich dowódcy w czasie oficjalnych wizyt za granicą

6. oddziały wojskowe przebywające w innym państwie w czasie pokoju na mocy porozumień

7. kontyngenty sił zbrojnych w Doraźnych Siłach Zbrojnych Narodów Zjednoczonych

- urzędy kulturalne - są częściami składowymi ambasad i poselstw, powoływanymi na mocy dwustronnych umów między zainteresowanymi państwami.

- misje specjalne - wysyłane w konkretnym celu, mogą być tajne lub jawne, państwo przyjmujące może, ale nie musi o nich wiedzieć. Jeśli są wysyłani potajemnie, państwo przyjmujące może ich wydalić ze swego terytorium. Tajni kurierzy przewożący wiadomości, tajni negocjatorzy, obserwatorzy, agenci.

19. Globalizm, globalizacja, problemy globalne, procesy globalnego zarządzania

Globalizm - pojęcie najszersze - pewien stan świata, którego cechą jest występowanie więzi współzależności o multikontynentalnym charakterze czy zasięgu

Globalizm odnosi się do wymiaru przestrzennego ale i stanu relacji między podmiotami

Globalizacja - są to dynamiczne zmiany prowadzące do wzrostu poziomu globalizmu.

WAŻNE: O istocie globalizacji nie stanowi tylko jej zasięg (globalny) ale jakość zachodzących zmian w funkcjonowaniu społeczności międzynarodowej. Istoty nowej jakości życia społecznego tworzonego przez globalizację należy upatrywać m.in. w kompresji czasoprzestrzeni.

Procesów globalnych nie należy utożsamiać z:

1. uniwersalizacją - rozprzestrzenianie się zjawisk, idei, wartości w odniesieniu do całego globu, a więc dotyczące procesu terytorialnego, globalizacja zawiera też relacje czasowe i przestrzeni.

2. Internacjonalizacją - umiędzynarodowienie tego, co wewnątrzpaństwowe, poprzedza globalizację i zawiera ją w sobie w sensie zakresu, jest szersza od pojęcia globalizacji bo zawiera zarówno terytorialne procesy umiędzynaradawiania jak i samą globalizację.

Ścieżki globalizacji:

1) ścieżka gospodarcza globalizacji

- turbokapitalizm - krytyka globalizacji, przeciwnicy globalizacji zawsze występują przeciw jakimś przejawom globalizacji

- korporacje - nasilanie się dysproporcji rozwojowych

- tu globalizacja zaczęła się najszybciej i najdynamiczniej przemija

2) ścieżka informacyjna - przepływ informacji

- zjawisko kształtowania się globalnej infostrady

- globalizacja byłaby niemożliwa gdyby nie sieć informacyjna

- powoduje przyspieszenie g. w innych dziedzinach

3) ścieżka kulturowa - 2 tendencje - ujednolicanie, a z 2 strony eksponowanie wielokulturowości, odrębności kulturowych, przeciwieństwem jest moda na kulturę „etno”

4) ścieżka polityczna - globalizacja zachowań państw (np. dotyczących praw człowieka), zjawisko globalnego zarządzania (z poziomu państw i organizacji pozarządowych)

5) ścieżka ekologiczna - globalne zagrożenia ekologiczne

SIŁY SPRAWCZE PROCESÓW GLOBALIZACJI:

Nie ma jednej siły sprawczej procesów globalizacji. Dynamiczne procesy są warunkowane przez szeroki zespół czynników.

A) Czynnik polityczny

U podstaw procesów globalizacji leżą decyzje polityczne, globalizacja rozwija się tylko w warunkach tzw. przyzwalającego ładu politycznego, który oznacza taki stan stosunków między państwami, który umożliwia powstanie współzależności i więzi między i ponad narodowymi ośrodkami władzy. Wymaga to przyzwolenia i warunków tworzonych przez państwa. Szczególnie ważne jest stanowisko dominującego mocarstwa.

B) Czynnik technologiczny - rozwój technologii umożliwia transgraniczne przepływy i zacieśniania przestrzeni, nie wpływa jednak na treść procesów globalizacji, która może być modyfikowana tylko decyzjami politycznymi

• Koniec zimnej wojny, który zwiększył przenikalność granic państw i stworzył klimat dla procesów globalizacji.

• Rola liberalnej myśli politycznej, która stymuluje i uzasadnia rozwój globalnego rynku.

Przeciwnicy globalizacji sprzeciwiają się formom w jakich się rozwija i kierunkach w jakich podąża. Sam proces jest nie do zatrzymania (alterglobaliści), np. przeciw globalizacji korporacyjnej.

Nie ma jednej siły sprawczej procesów globalizacji.

Globalizacja to proces o niedookreślonym rezultacie. Żyjemy w świecie globalizującym się, ale nie zglobalizowanym.

Problemy globalne - zespół zjawisk pojawiających się w rozwoju współzależności międzynarodowej, które stwarzają zagrożenie dla społeczności międzynarodowej. Wyróżnia je zasięg światowy. Dotyczą wszystkich lub większości uczestników SM a ich rozwiązywanie wymaga skoordynowanej współpracy.

1) groźba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej

2) ochrona środowiska naturalnego (problem ekologiczny)

3) szybki przyrost ludności w skali globu (problem demograficzny)

4) Problem wyżywienia ludności (problem zwalczania głodu)

5) zagrożenia narkomanią i AIDS i innymi groźnymi chorobami

6) Narastanie rozpiętości między krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie, a słabo rozwiniętymi

7) Terroryzm międzynarodowy

8) Wzrost przestępczości młodego pokolenia

9) Ogromne zadłużenie wielu państw

Procesy globalnego zarządzania:

Zjawisko bez jednoznacznej definicji

„Rząd bez rządu” - nie ma nadrzędnej władzy ale istnieją systemy samoregulacji np. pojawienie się reżimów międzynarodowych

Każdy system zarządzania składa się z zasad instytucjonalizacji zarządzania i organizacji zarządzania

Istota zarządzania: hierarchiczna sieć zarządzania - instytucje regulują zachowanie i sposób postępowania państw ale nie mogą ich do niczego zmusić

Zarządzanie globalne - zarządzanie niehierarchiczną siecią podmiotów międzynarodowych i transnarodowych

20. Globalne przywództwo i polityka bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych po zimnej wojnie

Amerykańska polityka bezpieczeństwa:

1. Nurt rooseveltowski (zwolennik polityki ekspansji, użycia siły)

2. Nurt W. Wilsona (nawiązanie do uniwersalnych wartości demokratycznych, oddanie ideom demokratycznym, inne zdanie panowało w Ameryce Łacińskiej)

3. Nurt izolacjonistyczny (J. Monroe 1823r. odpowiedź na utworzenie w Europie Świętego Przymierza, wprowadzenie przez cara ukazu zakazującego handlu nie-Rosjanom)

4. Nurt internacjonalistyczny (aktywna polityka Ameryki w sprawy świata, niekiedy nawet jeśli jej nie dotyczą)

2 nurty:

Unilateraliści - aktywne uczestnictwo, ale przy pomocy własnych sił poza ograniczeniami instytucjonalnymi (np. ONZ); gdy będą za bardzo ulegać innym państwom i organizacjom międzynarodowym, będą przypominać „Guliwera przywiązanego przez liliputy”, nie będą w stanie działać, bo będą ograniczone przez organizacje międzynarodowe.

Unilateraliści - pod rządami Busha (w doktrynie Busha - USA musi zrobić wszystko, aby nie dopuścić by ktokolwiek mógł się przybliżyć do jego potencjału - nie dopuści jak podczas zimnej wojny)

Multilateraliści - popierają aktywną współpracę z integracyjnymi organizacjami międzynarodowymi, w obrębie sojuszów; USA mają służyć siłą i potencjałem, ale nie dominować ani nie narzucać się (pod rządami Clintona)

Pod koniec zimnej wojny w USA, ale w innych częściach świata także, karierę zrobił pogląd deklinistów (od ang. declain - spadek, upadek). Uważano, że ZSRR zwycięży w rywalizacji z USA. Ostatnio ten nurt odżywa, obecna potęga w kategoriach relatywnych słabnie.

Płaszczyzny przewagi USA:

1. Gospodarcza - na podstawie tej sfery ocenia się schyłek epoki mocarstwowej danego państwa. Podstawą hegemonii jest dominacja, a podstawą dominacji jest przewaga jednego państwa nad innymi. Po II wojnie światowej USA dominowały w tworzeniu nowego ładu gospodarczego - Bretton Woods, oparcie na amerykańskim dolarze (mającym odpowiednik w złocie). Inne państwa to akceptowały, także sytuacja USA w ramach NATO, gdzie została upolityczniona dominacja USA, na którą składa się dominacja i wykorzystanie środków politycznych i militarnych. Postawą dominacji jest najpierw przewaga gospodarcza; niepokojące dla USA jest to, że spadają wskaźniki przewagi gospodarczej kraju. Od końca zimnej wojny przewaga USA się kurczy.

„BRIC” - grupa państw wschodzących (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny), potencjalnie w przyszłości są rywalami. Wszystkie państwa mają ogromny potencjał - ludnościowy, surowcowy oraz dynamikę rozwojową.

2. Polityczna - sprawowanie przywództwa politycznego, dostarczanie dóbr publicznych. Dobra publiczne - każdy może z nich korzystać, ale nie każdy musi się przyczyniać do ich powstania. Np. system bezpieczeństwa. Mocarstwo musi także przekazywać większe środki na utrzymanie.

3. Militarna - nadal świat jest biegunowy, przybyło państw posiadających broń atomową, jednak jej ilości są znikome w porównaniu do posiadanych przez USA i Rosję.

Multilateralizm - uważa się, ze nurt ten był rozwijany za prezydentury Billa Clintona, jednak nie jest to do końca prawda. W trakcie jego prezydentury USA w 1996 podpisały konwencję o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (która została odrzucona z Busha), jednak w tym samym okresie nie podpisano statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz odrzucono konwencję o zakazie stosowania min przeciwpiechotnych. Wrażenie prowadzenia polityki multilateralnej sprawia to, ze USA opowiedziały się za rozszerzeniem NATO i nie czyniły przeszkód w sprawie rozszerzenia UE.

Za prezydentury Clintona USA „szukało sobie miejsca” w postzimnowojennym świecie, musiało określić swoją pozycję i to jak korzysta ze swojej potęgi.

próby wykorzystania siły dla społeczności międzynarodowej, które były mizerne: Somalia, Jugosławia (zła współpraca w UE) - wnioski, ze USA nie musi być podporządkowane komuś.

D. Rumsfeld - nie koalicja określa misję, ale misja określa koalicję

doktryna Clintona - na końcu prezydentury - (jak u Nixona wnioski) istota - USA sami nie mogą, ani nie powinny zajmować się rozwiązywaniem wszystkich konfliktów ani wszędzie, ale tylko tych, gdzie cele są precyzyjne i ważne dla polityki USA!

G. Bush - zwrot ku unilateralizmowi. Clinton był skuteczny w polityce reakcyjnej, reagował na wydarzenia, ale ich nie kształtował,

Bush - na początku jego prezydentury można było dostrzec dylemat w jego polityce, potem ataki z 11 IX 2001 rozwiały wątpliwości. Były uzasadnieniem obsadzenia administracji neokonserwatystami. Powrót do polityki z czasów Reagana - polityki twardej i militarystycznej.

Podstawy doktrynalne doktryny Busha wykluwało się stopniowo w kilku wystąpieniach; podstawowe elementy:

1) nie dopuścić, aby jakiekolwiek państwo mogło przybliżyć się potencjałem - wyścig zbrojeń sam ze sobą, ogromne wydatki

2) wojna z terroryzmem- oberwało się administracji, bo terroryzm nie może być celem ani podmiotem, bo jest techniką walki; tarcia w administracji - realiści - np. C. Rice - optowali za zmianą na walkę z Al-Kaidą; z biegiem czasu zaczęto uściślać i zawężać - nie tylko walczono z grupami terrorystycznymi, terrorystami, ale też z państwami współpracującymi i wspierającymi terroryzm, stworzono tzw. „oś zła” - Syria, Irak, Iran, Libia (2002); „z nami albo przeciwko nam”

USA jako imperium dobra

3) tzw. wojna prewencyjna; uderzenia prewencyjne i działania wyprzedzające - najpierw używano tych pojęć zamiennie, ponieważ granica między nimi jest cienka, płynna. Należy mieć rozwinięty wywiad, aby jest stosować.

21. Międzynarodowa pozycja i polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej

1. Terytorium Rosji (wielkość, cechy morfologiczne) - zmniejszyło się na skutek rozpadu ZSRR, ale nadal to największe państwo świata.

• Rosja okrakiem między Europą (25% terytorium) a Azją (75%)

• Ogromna nierównomierność zaludnienia. Ponad 95% ludności skupiona jest na południowym obszarze, a północna b. rzadko zaludniona. ¾ ludności skupiona w części europejskiej

• Ponad 60% powierzchni to obszary nierolnicze, ziemie nadające się do uprawy to ok. 8% (dlatego Rosja jest importerem zboża)

• Ogromna baza surowcowa

2. Granice i sąsiedzi

• Przez rozpad ZSRR Rosja utraciła ciągłość terytorialną (Obwód Kaliningradzki)

• Integralność terytorialna - Rosja to federacja (mnóstwo części składowych - 89 podmiotów federacji, a 21 to republiki). Obszary zapalne:

• Inguszetia i Czeczenia

• Republika Tuwijska w rejonie Syberii

• Obszar wołżańsko-uralski

• Sąsiedztwo na lądzie (14 państw graniczy na lądzie), spór o Kuryle z Japonią

• Długość granic 19 914 km

• Rosja odziedziczyła po ZSRR niektóre spory graniczne

• Rosja jest uważana za państwo kontynentalne (ma dostęp do mórz, ale są one zamknięte, półzamknięte lub okresowo zamarzające)

3. Położnie Rosji w skali regionalnej i globalnej

• Położenie między elementami: USA, NATO, Japonia, Chiny

• Fakt, że Rosja sąsiaduje na styku 3 cywilizacji (zachodnia, islamska, południowoazjatycka)

• Formalny i faktyczny udział w koalicji antyterrorystycznej (udział traktuje instrumentalnie, aby móc się rozprawić brutalnie, np. z Czeczenami)

• Nowy status, który musi wypracować po utracie pozycji supermocarstwa

• Broń jądrowa

• Zaliczana do gospodarek wschodzących (regres)

• Ma ambicje odgrywać znaczącą rolę, zabiega o:

• Znalezienie się z G8

• wejście do Światowej Organizacji Handlu

• aktywna polityka w przestrzeni postradzieckiej - np. wobec Wspólnoty Państw Niepodległych (bez Litwy, Łotwy i Estonii), ale nie zawsze udaje się jej kontrolować wydarzenia, przykładem Ukraina, wybory 2004

kierunki orientacji w polityce zagranicznej

1) opcja euroatlantycka - zwolennik - Jelcyn, początkowo nawiązywanie do tradycji historycznych - współpracy Rosji, ZSRR i Rosji carskiej z zachodem. Europeizacja Rosji po zakończeniu zimnej wojny, częściowo była to reakcja obronna; „partnerstwo strategiczne z USA”. Zwiększenie współpracy w ramach KBWE i współpracy z NATO (miało to ograniczony wymiar i Rosja nie wyrażała zgody na rozszerzenie). Rosja proponowała pozostawienie Europy Środkowo-Wschodniej jako krzyżujących się opcji bezpieczeństwa i nie włączanie go do struktur NATO.

2) opcja euroazjatycka - wykorzystanie „wyjątkowości” cywilizacji rosyjskiej, współpraca w zależności od chwili ze wschodem lub zachodem; Rosja jako pomost między kontynentami i cywilizacjami.

Federacja Rosyjska angażuje się we współpracę z byłymi republikami i państwami azjatyckimi, ale robi to bardziej gospodarczo niż politycznie.

3) opcja pośrednia - obecnie aktywna jest koncepcja dynamicznej równowagi - wykorzystanie tego, co jest w tym momencie do wykorzystania, przewaga, koncentracja środków i zasobów, aby odzyskać pozycję mocarstwową. BRIC, APEC.

22. Zimna wojna (pojęcie, przyczyny, etapy, konsekwencje zakończenia)

Termin określający stan stosunków między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami, ukształtowany po II wojnie światowej. Stan pośredni między wojną, a pokojem; antyteza i zaprzeczenie wojny gorącej (walki zbrojnej). Ten specyficzny stan charakterystyczny dla dwubiegunowego systemu międzynarodowego był metaforycznym określeniem wrogich i napiętych stosunków między państwami o różnych i przeciwstawnych systemach politycznych. Strony odrzucały preferowany przez przeciwnika system wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Rywalizacja przebiegała w płaszczyźnie ideologicznej, politycznej, ekonomicznej i militarnej (wyścig zbrojeń). Ważnym narzędziem tej rywalizacji była propaganda. Pomimo kryzysów nie doszło nigdy do bezpośredniego starcia zbrojnego mocarstw, chociaż żołnierze amerykańscy i radzieccy uczestniczyli w akcjach bojowych podczas niektórych wojen regionalnych (Korea, Wietnam).

Zimna wojna to złożony, długotrwały proces o wielu stadiach rozwojowych, wykazujący określoną dynamikę, rozwijający się w wielu sferach, przebiegający od jednego do drugiego punktu kulminacyjnego, pod wpływem różnych czynników warunkujących i realizujących.

Terminu „zimna wojna” użyto po raz pierwszy w tekście przemówienia przygotowanego przez Herberta B. Swope'a, a wygłoszonego przez Bernarda Barucha przed stanową izbą ustawodawczą w Colombia 16 IV 1947. Upowszechnił go amerykański publicysta Walter Lippman.

Przyczyny:

- rozpad koalicji antyhitlerowskiej

- czynniki ideologiczne (kapitalizm vs socjalizm)

- różnice polityczne, sprzeczności i konflikty między mocarstwami. Głównie objawiały się w polityce wobec Niemiec co doprowadziło do utrwalenia podziału kraju, zgodnie z granicą stref okupacyjnych

- ekspansjonizm ZSRR

- czynniki geostrategiczne - strefy wpływów

ETAPY:

1) Lata 1945-47 - kształtowanie się przesłanek konfrontacji

- załamywanie się współpracy Wielkiej Koalicji

- 5.III.1946 wystąpienie Churchilla

- Plan Marshalla 1947

- doktryna Trumana 1947

- Doktryna Kennana (powstrzymywania komunizmu) 1947

- wojna domowa w Grecji

- narastanie kontrowersji wobec sprawy niemieckiej i polskiej

2) Lata 1948 - 1953 - narastanie zimnowojennej konfrontacji, ograniczenie stosunków między mocarstwami do minimum, nasilenie się wrogiej propagandy

- I kryzys berliński 1948-49 blokada Berlina

- podział Niemiec 1949

- utworzenie NATO 1949, przyjęcie Grecji i Turcji 1952

- powstanie Chińskiej Republiki Ludowej 1949

- w latach 1950-1952 USA wycofały klauzulę najwyższego uprzywilejowania sojusznikom ZSRR

- wojna koreańska - 1950-1953

- śmierć Stalina

3) 1954-1962 - okres przeplatania odwilży z gwałtownym narastaniem sprzeczności, ostrymi kryzysami

- neutralność Austrii 1955

- powstanie Układu Warszawskiego 1955 w rewanżu za przyjęcie RFN do NATO

- doktryna Eisenhowera 1957

- II kryzys berliński - 1958-61 budowa muru berlińskiego

- doktryna Kennedy'ego 1961

- Sojusz dla postępu 1961

- Zatoka Świń

- Kryzys kubański 1962.

4) 1963 - 1969 faza kształtowania się przesłanek odprężenia

- doktryna Breżniewa 1968

- Założenie gorącej linii między USA a ZSRR

- układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, pod wodą i w przestrzeni kosmicznej z 1963 roku.

- Układ o nieproliferacji broni jądrowej 1968

- interwencja USA w Wietnamie w latach 1965-1973.

5) Lata 1970-1979 to faza określana jako „era detente”, czyli odprężenie.

- normalizacja stosunków RFN z ZSRR, Polską, NRD, Czechosłowacją

- SALT I 1972

- wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe 1973

- konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

- rok naftowy 1973

- doktryna Forda (Pacyfiku) 1975

- interwencja radziecka w Afganistanie 1979-89

- doktryna Nixona 1970, wizyta Nixona w ZSRR 1972

- doktryna Sonnenfelda 1976

- doktryna trilateralizmu - lata 70te

- 1979 porozumienie SALT II.

6) Lata 1980 - 1985 „nowa zimna wojna”.

- kryzys systemu komunistycznego

- doktryna Cartera

- gwiezdne wojny

- zaostrzenie konfrontacji między Wschodem a Zachodem, przerwano dialog rozbrojeniowy

7) LATA 1986 - 1991

- polityka pierestrojki

- GŁASNOST

- rokowania rozbrojeniowe

- uregulowanie konfliktów regionalnych (Nikaragua, Namibia, Afganistan, Angola, Kambodża)

- zjednoczenie Niemiec

- rozwiązanie ZSRR 1991

Konsekwencje:

• upadek komunizmu

• rozpad ZSRR

• wprowadzenie demokracji w krajach Europy Wschodniej

• eksploatacja kosmosu

• traktaty o ograniczeniu zbrojeń atomowych i konwencjonalnych

• integracja zachodnioeuropejska

• proces dekolonizacji

• zawiązanie NATO

• ukształtowanie stref wpływów

• niebezpieczeństwo wybuchu III wojny światowej

• różnice w rozwoju między krajami wschód-zachód

• problemy gospodarcze i polityczne w krajach postkomunistycznych

• problemy w budowie nowego ładu międzynarodowego

• izolacja Kuby

• powstanie klubu atomowego

• ogromnie rozwinięty wyścig zbrojeń

23. Nowy ład międzynarodowy (definicja pojęcia, uwarunkowania ładu międzynarodowego, scenariusze nowego ładu międzynarodowego, rola mocarstw i organizacji międzynarodowych w budowie nowego ładu międzynarodowego)

Ład międzynarodowy jest wypadkową stanu stosunków między państwami, a szczególnie między mocarstwami. Jego zasadniczym elementem jest stan równowagi sił, głównie jądrowych. Obecnie główny akcent został przesunięty na negocjacje, poszukiwanie kompromisów, uznanie reguł prawa międzynarodowego i zawartych układów. Niebezpieczeństwo globalnego konfliktu zostało usunięte, trwają jednak w różnych miejscach konflikty lokalne. Był ład międzynarodowy jałtański, był zimnowojenny. Obecnie zaczyna się mówić o ładzie postzimnowojennym lub nowym ładzie międzynarodowym. W rzeczywistości na świecie nie ma ładu, bo trwają liczne konflikty i wojny. Oczywiście w przenośni można mówić, że kształtuje się nowy ład, stan stosunków między państwami.

Nowy ład międzynarodowy - bliżej nie sprecyzowana idea stanu stosunków międzynarodowych po zakończeniu zimnej wojny. Z założenia w jego ramach naturalne sprzeczności interesów, rywalizacja, antagonizmy, a także współpraca powinny mieścić się w granicach zakreślonych prawem międzynarodowym. Powinien zapewnić utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

- system międzynarodowy wsparty na fundamencie polityczno-prawnym, ekonomicznym, cywilizacyjnym

- członkowie społeczności międzynarodowej korzystają z gwarancji poszanowania ich suwerenności i integralności terytorialnej oraz zakazu użycia siły i groźby jej użycia.

- współżycie międzynarodowe oparte na harmonizowaniu zróżnicowanych interesów poszczególnych państw, pozwalając na ich kontrolowane ścieranie się i tworzenie nowej jakości umożliwiającej eliminowanie konfliktów zbrojnych.

Scenariusze nowego ładu międzynarodowego:

Zimnej wojny nikt nigdy nie wypowiedział ani nie zakończył, nie zwołano konferencji pokojowej, na której by ustalono nowy porządek międzynarodowy. Dlatego tak trudno jest określić jak nowy ład międzynarodowy mógłby wyglądać. Jest kilka koncepcji:

1) Nowa Pentarchia - nawiązuje do sytuacji z XIX w., zakłada, że najbardziej doskonały jest system, nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczają do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw. Taką nową pentarchię mogłyby stworzyć USA, Chiny, Japonia, Rosja i UE.

2) PAX Consortis - policentryczna wersja nowego ładu. Założenie, że po upadku ZSRR osłabieniu ulegnie też drugi biegun. Ma to związek z ewentualną rezygnacją USA z dominującej pozycji w świecie. Po powrocie do polityki izolacjonizmu USA stałyby się jednym z wielu członów systemu równorzędnych partnerów. Wszyscy w jednakowy sposób ponosiliby odpowiedzialność za międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo.

3) PAX Nipponica - założenie, że Japonia stanie się największą potęgą gospodarczą i osiągając pozycję supermocarstwa przejmie dominację w świecie. Jest to wizja dość odległa, bo nie dysponuje ona potencjałem nuklearnym.

4) Bigemonia - opiera się na założeniu zdynamizowania współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. USA stanowiłyby potęgę militarną, polityczną i ekonomiczną, a Japonia potęgę gospodarczą. W perspektywie miało to zapewnić pokój i bezpieczeństwo.

5) System unipolarny - USA jako jedyne supermocarstwo.

Rola mocarstw w budowie nowego ładu na przykładzie USA

Po upadku ZSRR - jednego z 2 biegunów systemu bipolarnego, i zakończeniu ładu zimnowojennego USA utrzymały prymat w świecie. W miejscu dotychczasowego partnera wytworzyła się geopolityczna próżnia. Roli drugiego bieguna nie są zdolne wypełnić inne mocarstwa i potęgi regionalne.

USA zadeklarowały, że nie chcą narzucać światu PAX Americana i gotowe są do rozwoju PAX Universalis, zakładającego wszechstronną współpracę. Jednak PAX Universalis również wymaga przywództwa i wydaje się, że na razie tę rolę mogą spełnić tylko USA..

Supremacja USA umożliwia tworzenie nowego porządku międzynarodowego. Jednak to „ostatnie supermocarstwo” światowe stoi przed wieloma wyzwaniami.

Rola organizacji na przykładzie ONZ

System międzynarodowy wymusza na ONZ prowadzenie operacji pokojowych i stosowanie mechanizmów bezpieczeństwa zbiorowego (przykład: operacja w Zatoce Perskiej w 1991)

Utworzono specjalny sztab wojskowy. Każdy członek ONZ musi dostarczyć Sekretarzowi Generalnemu listy oddziałów wojskowych, które może w razie potrzeby oddać do dyspozycji ONZ. Powołanie takich sił wojskowych może usprawnić podejmowane operacje pokojowe.

Zadania ONZ w formowaniu nowego ładu:

- utrzymywanie pokoju i rozwiązywanie sporów

- rozbrojenie, kontrola i redukcja zbrojeń

- popieranie bardziej celowego kierowania gospodarką światową

- rozwój i przestrzeganie prawa międzynarodowego i praw człowieka

24. Doktryny wojenne i obronne supermocarstw i ich wpływ na stosunki międzynarodowe

Doktryna wojenna: przyjęty oficjalnie przez kierownictwo polityczne i wojskowe państwa lub koalicji państw zespół idei, poglądów, wytycznych określających koncepcje wojny, metody jej prowadzenia oraz kierunek przygotowań wojskowych.

Doktryny USA:

- doktryna 2,5 i 1,5 wojny

W ramach „realistycznego powstrzymywania” w latach 70. USA planowały uzyskanie gotowości do prowadzenia „1,5 wojny” czyli jednej wielkiej wojny w Europie lub Azji i jednej małej wojny lokalnej w różnych regionach świata. Wielka wojna miała być prowadzona nawet z użyciem broni masowego rażenia, a mała wojna z użyciem klasycznych form walki.

Było to odejście od doktryny 2,5 wojny czyli jednej w Europie, jednej w Azji, małej w innych częściach globu. Małe wojny miały być poligonem doświadczalnym dla nowych środków walki. Prowadzenie małej wojny nie zagraża bezpieczeństwu USA, ich terytorium i wciągnięciem do dużej wojny. Służyć miał temu rozbudowywany system obrony przeciwrakietowej USA. Odejście od doktryny 2,5 wojny tłumaczy się olbrzymimi kosztami przygotowań do ich prowadzenia, postępami w zbrojeniach ZSRR oraz porażką w Wietnamie.

Doktryna zmasowanego odwetu została opracowana w 1954 r. przez Johna Fostera Dullesa, sekretarza stanu. Była militarnym odpowiednikiem politycznej doktryny powstrzymywania.

Zakładała użycie przez USA broni jądrowej w celu totalnego unicestwienia ZSRR w wypadku zainicjowania przez niego konwencjonalnego konfliktu zbrojnego, tzn. przekształcenie potencjalnego konfliktu konwencjonalnego w totalną wojnę termojądrową („zmasowanego odwetu”). Zakładano znaczną przewagę ZSRR w ilości sił konwencjonalnych, niemożność przewidzenia miejsca wybuchu konfliktu zbrojnego, a w związku z tym niemożność utrzymywania na całym świecie konwencjonalnych sił zbrojnych w ilości niezbędnej do pokonania przeważających sił wroga. Dlatego siły konwencjonalne miały zostać użyte tylko w pierwszej fazie konfliktu, dając sygnał do użycia broni jądrowej przeciwko newralgicznym punktom obrony przeciwnika: centrom decyzyjnym, miastom, zapleczu, gospodarczemu, ośrodkom przemysłowym. Wojna powinna mieć przebieg błyskawiczny, nie będzie czasu na mobilizację. Decydujące znaczenie będą miały siły konwencjonalne gotowe do walki już w pierwszych godzinach wojny. Rezultatem traktowanie każdego konfliktu konwencjonalnego jako potencjalnego początku wojny jądrowej. Doktryna opierała się na przewadze USA wynikającej z faktu posiadania lotnictwa strategicznego, mogącego korzystać z sieci baz wojskowych wokół granic ZSRR.

Koncepcja Tarczy (siły konwencjonalne NATO) i Miecza(strategiczne siły jądrowe USA): Siły konwencjonalne miały zmusić przeciwnika do ześrodkowania sił na określonym obszarze, aby zniszczyć je bronią jądrową.

Doktryna szybko przestała być aktualna (ZSRR stworzył potężne lotnictwo strategiczne i poczynił postępy w technice rakietowej)

Doktryna elastycznego reagowania 1961

Nowa strategia wojenna opracowana przez gen. Maxwella Taylora.

ZSRR nie tylko miał przewagę w klasycznych formach walki ale i przełamał monopol USA na broń jądrową. Doktryna ta polegała na rozbudowie rozmaitych rodzajów sił zbrojnych i nastawieniu na prowadzenie różnych rodzajów działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem wojen ograniczonych i działań przeciwpartyzanckich. Została sformułowana w warunkach „pata nuklearnego”, spowodowanego zlikwidowaniem przez ZSRR amerykańskiej przewagi w broni jądrowej i środkach jej przenoszenia. ZSRR utrzymał także przewagę w broni konwencjonalnej. Spowodowało to skupienie się USA na „pluralizmie strategicznym”, czyli rozbudowie sił zbrojnych USA tak, by były przygotowane do prowadzenia 3 rodzajów wojen:

• powszechnej wojny nuklearnej, z nastawieniem na niszczenie sił zbrojnych przeciwnika, a nie jego skupisk miejskich

• wojny konwencjonalnej ograniczonej do Europy z niewykluczonym użyciem taktycznej broni jądrowej

• wojen lokalnych na terytoriach państw Trzeciego Świata (wojny specjalne: psychologiczne, propagandowe, przeciwpartyzanckie) z ewentualnym zastosowaniem sił ekspedycyjnych USA.

NATO oficjalnie przyjęło doktrynę dopiero w 1967 roku, po wprowadzeniu poprawek. Zmieniono rolę konwencjonalnych sił państw NATO. Odwrócono rolę Tarczy i Miecza: siły jądrowe USA stały się Tarczą, pod której osłoną miały toczyć się wojny przy pomocy Miecza (sił konwencjonalnych). Doktryna oznaczała odejście od „zastraszania” na rzecz „odstraszania” - starano się uczynić ataki nieopłacalnymi.

Doktryna ograniczonej wojny jądrowej Cartera została wprowadzona w 1980 r. Ograniczony charakter wojny jądrowej opierał się na zaatakowaniu tylko wybranych celów na terytorium Związku Radzieckiego - ośrodki decyzyjne, centra administracyjne oraz miejsca, w których znajdowała się broń jądrowa. W ten sposób Stany Zjednoczone zamierzały pozbawić nieprzyjaciela możliwości skutecznego odwetu i obrony.

Taka taktyka wojenna oznaczała, że USA od koncepcji reagowania na ewentualny konflikt, przeszła do koncepcji pierwszego uderzenia i powstrzymywania skutków odwetu przeciwnika.

Kontynuacja tej nowej polityki wojennej widoczna jest w doktrynie ograniczonej wojny jądrowej Reagana (1981-1987). Zakładała ona prowadzenie konfliktu jądrowego tylko na obszarze Europy, bez ryzyka przekształcenia go w konflikt globalny lub przeniesienia na teren USA. Wzbudziło to sprzeciw ze strony europejskich sojuszników Stanów Zjednoczonych, jednak doktryna została przyjęta. Stany Zjednoczone zaczęły przygotowywać się do zaskakującego pierwszego uderzenia jądrowego na obiekty wojskowe wroga w razie konfliktu zbrojnego w Europie. Wówczas znacznie zwiększono budżet wojskowy oraz rozbudowano potencjał militarny USA i ich sojuszników.

25. Wyścig zbrojeń po II wojnie światowej (pojęcie, przyczyny, uczestnicy, konsekwencje)

Wyścig zbrojeń jest to wzmożona rywalizacja w dziedzinie militarnej przejawiająca się wykorzystaniem postępu naukowo-technicznego do ilościowej i jakościowej rozbudowy środków służących prowadzeniu działań zbrojnych. Charakterystyczną cechą wyścigu zbrojeń jest jego zasięg. Uczestniczą w nim wszystkie regiony i większość państw. W wyścigu zbrojeń uczestniczyły po II wojnie państwa Wschodu (Układ Warszawski) i Zachodu (NATO) oraz państwa neutralne i niezaangażowane, nie należące do żadnych bloków wojskowych. W rezultacie wyścig zbrojeń uzyskał wymiar globalny, a następnie został rozszerzony na przestrzeń kosmiczną. Tylko nieliczne państwa (Islandia, Kostaryka) nie utrzymują sił zbrojnych.

Przyczyny wyścigu zbrojeń:

- chęć osiągnięcia przewagi nad przeciwnikiem

- chęć niedopuszczenia przeciwnika do osiągnięcia przewagi

- państwo chce mieć możliwość pokonania przeciwnika jeśli dojdzie do konfliktu zbrojnego

Państwa zbroiły się od zawsze, jednak po II wojnie światowej pojawiły się nowe cechy ilościowe i jakościowe. Zmieniły się też rodzaje zagrożeń.

Do II wojny światowej głównym zagrożeniem była agresja z zewnątrz, dzisiaj państwa stoją przed różnymi zagrożeniami, np. atakami terrorystycznymi. Myślano, że im państwo dysponuje większym potencjałem militarnym, tym jest bezpieczniejsze, okazało się to fikcją. Przykładem może być atak na WTC 11 września.

Nowe cechy ilościowe - w wyścigu zbrojeń uczestniczą wszystkie regiony i większość państw

Nowa cecha jakościowa - pojawienie się broni jądrowej, broni masowej zagłady (A,B,C), przechodzenie od triady konwencjonalnych sił zbrojnych (lądowe, morskie, powietrzne) do triady atomowej (ICBM - międzykontynentalne lądowe wyrzutnie rakiet balistycznych, SLBM - rakiety umieszczane na okrętach podwodnych oraz ALCM - ciężkie bombowce dalekiego zasięgu przenoszące bomby nuklearne lub rakiety samosterujące wyposażone w ładunki nuklearne). Broń jądrowa, neutronowa, laserowa, rakietowa, satelitarna.

Dwutorowość wyścigu zbrojeń

a)broń masowego rażenia (A,B,C)

b)broń konwencjonalna

Główną siłą napędzającą wyścig zbrojeń były dwa rywalizujące ze sobą mocarstwa i ich sojusznicy. W roku 1986, przy łącznej sumie 900 miliardów dolarów przeznaczanych na świecie na zbrojenia, USA i ZSRR przeznaczały na cele militarne około 60% tej kwoty. W kategorii prac badawczych - 80% kosztów światowych, w kategorii wydatków na broń nuklearną 97%.

Rozwój broni nuklearnych:

1) broń atomowa: USA - 16.VII.1945; ZSRR - 29.VIII.1949; Wielka Brytania - 3.X.1952; Francja -

13.II.1960; Chiny - 16.X.1964; Izrael - 1970 (?); Indie - 19.V.1974; RPA - prawdopodobnie 22.IX.1979;

Pakistan 28.V.1998

2) broń termojądrowa (wodorowa) - USA - 1.XI.1952; ZSRR -12.VIII.1953; W. Bryt. - 1957; Chiny - 1967;

Francja - 1972

3) broń neutronowa (wzmocnionego promieniowania) - pierwsze testy USA 1963 - decyzją prezydenta Cartera

w 1978 zaprzestano dalszych badań

 

Technologie nuklearne: Brazylia, Argentyna, Libia, Korea Płn., Korea Płd., Irak, Iran, RFN, Japonia, Arabia Saudyjska

Państwa progowe - rozwijają programy budowy arsenału atomowego, dysponują nuklearnymi technologiami wojskowymi. Obecnie: Korea Północna, Iran, Syria

 

„Gwiezdne wojny” - program SDI - 23.III.1983 - pierwotna koncepcja: 300 stacji orbitalnych wyposażonych w 10 zespołów przechwytujących, opartych na skomplikowanym systemie laserów i zwierciadeł; w 1988 ze względów finansowych zmniejszono liczbę stacji o połowę; 1990 - "brylantowe kamyki": 100 tys. małych rakiet umieszczonych w przestrzeni kosmicznej, zdolnych do zidentyfikowania toru lotu rakiet przeciwnika i zniszczyć je przez kolizję; 1993 - odstąpienie od programu

 

Przykłady współczesnych technologii napędzających wyścig zbrojeń:

·         technologia Stealth - specjalna powłoka ograniczająca echo na ekranach radarowych - USA: samolot wielozadaniowy F-117, bombowiec strategiczny B-2

·         "Broń inteligentna" - optoelektronika, mechanika precyzyjna, inżynieria materiałowa - bomby szybujące naprowadzane techniką telewizyjną, laserową lub podczerwienią; urządzenia walki elektronicznej

·         urządzenia telekomunikacyjne - GPS, łączność satelitarna

·         urządzenia nasłuchu radioelektronicznego - AWACS, J-STARS, ASTOR; systemy sonarowe

·         działa laserowe - rozwijane poprzez SDI - eksperymenty z laserem opartym na dwutlenku węgla; w X.1997 laser jodowy

·         wyścig w powietrzu - supermyśliwce F-22 Raptor; Eurofighter; S-37 Bierkut

Konsekwencje:

- państwa przeznaczają coraz większe środki finansowe na zbrojenia

- paradoksalnie zamiast zwiększać bezpieczeństwo, to je zmniejsza

- groźba użycia broni masowego rażenia staje się realna

- overkill capacity - potencjalna możliwość wielokrotnego zniszczenia sił przeciwnika zasobami broni masowego rażenia. Termin odnoszony do wzajemnego zniszczenia USA i ZSRR w wyniku wymiany ciosów atomowych.

- negocjacje rozbrojeniowe, podpisywanie układów ograniczających zbrojenia

- w czasie zimnej wojny tylko USA i ZSRR miały broń jądrową, teraz ma ją 5 stałych członków RB, Indie i Pakistan od 1998r. RPA miała ale zrezygnowała, Izrael (jego władze nigdy nie potwierdziły ani nie zaprzeczyły posiadania takiej broni)

- tworzenie stref bezatomowych

26. Proliferacja broni jądrowej i konwencjonalnej oraz sposoby jej ograniczania

Proliferacja - gwałtowny rozwój, rozrost.

BROŃ JĄDROWA

Proliferacja broni jądrowej oznacza zwiększanie się liczby państw dysponujących własną bronią jądrową.

Procesowi doskonalenia broni jądrowej służą przeprowadzane z nią doświadczenia.

Pierwszy w świecie wybuch bomby atomowej - 1945 w USA na poligonie wojskowym

Monopol USA na broń atomową złamał ZSRR w 1949 r

Wielka Brytania - 1952

Francja - 1960

Chiny - 1964

1974 Indie przeprowadziły doświadczenie atomowe „w celach pokojowych”

Pakistan również dołączył do „klubu atomowego”

RPA - w latach 80. próba na Oceanie Indyjskim. Zrezygnowała z posiadania broni jądrowej w 1990.Zniszczyła całą dokumentację techniczną.

Izrael - władze Izraela nigdy nie potwierdziły ani nie zaprzeczyły posiadania, ale uważa się, że dysponuje bronią jądrową.

Prowadzenie badań nad bronią jądrową deklaruje Korea Płn., posądza się o to również Iran.

Doświadczenia z bronią jądrową negatywnie wpływają na proces rozbrojeniowy.

Układ o nieproliferacji broni jądrowej (NPT) - podpisany 1 VII 1968 roku w Moskwie, Waszyngtonie i Londynie między USA, ZSRR i UK. W 1992 roku do układu przystąpiły Francja i Chiny, a następnie Białoruś i Kazachstan (1993) oraz Ukraina (1994).

(art.1) Państwa dysponujące bronią jądrową zobowiązały się do:

- nieprzekazywania komukolwiek bezpośrednio lub pośrednio tej broni lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych oraz kontroli nad tą bronią i urządzeniami.

- nieokazywania pomocy, niezachęcania i nienakłaniania w jakikolwiek sposób jakiegokolwiek państwa nie dysponującego bronią jądrową do produkowania lub uzyskania inną drogą broni jądrowej lub innych urządzeń wybuchowych.

(art.2) Państwa nie posiadające broni jądrowej zobowiązano do nieprzyjmowania od kogokolwiek bezpośrednio lub pośrednio tej broni lub innych urządzeń wybuchowych oraz do kontroli nad taką bronią lub takimi urządzeniami. Zakazano również produkowania i uzyskiwania inną drogą broni jądrowej lub innych urządzeń wybuchowych oraz ubiegania się i przyjmowania jakiejkolwiek pomocy w produkowaniu tej broni i innych urządzeń wybuchowych.

(art.3) Kontrola przestrzegania zobowiązań podjętych przez państwa nie dysponujące bronią jądrową w ramach systemu Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.

(art.4) Prawo do rozwoju badań, produkcji i wykorzystywania energii atomowej do celów pokojowych.

(art.5) Zakaz przeprowadzania wybuchów jądrowych do celów pokojowych.

Wszedł w życie 5 marca 1970 roku, 11 maja 1995 roku w siedzibie ONZ w Nowym Jorku 178 państw podjęło decyzję o bezterminowym i bezwarunkowym przedłużeniu układu, początkowo zawartego na 25 lat. Przyjęto także dokumenty:

- potwierdzenie postanowienia układu z 1968r.

- potwierdzenie dążenia państw posiadających broń jądrową do jej całkowitej eliminacji

Traktat o zakazie prób z bronią jądrową (CTBT) - wyłożony do podpisu 24 września 1996 roku podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Zobowiązuje do:

- nieprzeprowadzania próbnych eksplozji broni nuklearnej ani żadnych innych eksplozji nuklearnych.

- zadbania, by takich eksplozji nie dokonywano na terenie znajdującym się pod kontrolą sygnatariusza.

Do końca 2000 roku podpisany przez 152 państwa, ratyfikowany przez 48 (koniec 1999 roku). Wikipedia - Łącznie traktat podpisany został przez 177 państw, z czego 138 go ratyfikowało.

Do jego wejścia w życia wymagana jest ratyfikacja 44 państw wyszczególnionych w układzie (klub atomowy, „państwa progowe”, posiadacze reaktorów atomowych). Spośród nich proces ratyfikacyjny zakończył się w 34, jednak Indie, Pakistan i Korea Północna nie złożyły jeszcze swych podpisów.

3) Strefa bezatomowa (strefa nienuklearna) - wyznaczony obszar wolny od broni nuklearnej. Oznacza to, że na danym obszarze obowiązuje zakaz stosowania i magazynowania broni atomowej. Wolę wyznaczenia tego rodzaju stref w poszczególnych regionach wyrażono w odpowiednich traktatach:

1959 - układ z Waszyngtonu - obejmujący tereny Antarktyki;

1967 - układ z Tlatelolco - obszar Ameryki Łacińskiej;

1985 - układ z Raratonga - obszar południowo-wschodniego Pacyfiku;

1992 - Mongolia

1995 - układ z Bangkoku - obszar południowo-wschodniej Azji;

1996 - układ z Kairu - obszar Afryki.

Z aktywności wojskowej związanej z wykorzystaniem broni masowego rażenia wyłączono również przestrzeń kosmiczną (1967) oraz dna mórz i oceanów, a także obszary pod dnem (1971).

Plan Rapackiego 1957, Plan Gomułki 1963 - idea strefy bezatomowej w Europie Środkowej.

BROŃ KONWENCJONALNA

Natomiast proliferacja broni konwencjonalnej wiąże się z rozbudową ilościową i jakościową swego potencjału zbrojnego.

Coraz większy wpływ na silę militarną państwa wywiera nowoczesna technika, niektóre państwa posiadają bardzo rozbudowane armie. Na koniec XX w. czołową gr państw dysponujących największym ilościowym potencjałem konwencjonalnych sił zbrojnych były: Chiny, USA, Rosja, Indie

W rozwoju jakościowym armii zaznaczyło się przechodzenie od tradycyjnej triady sił militarnych(lądowe, morskie, powietrzne), stanowiących siły konwencjonalne, do formacji wyposażonych w broń nuklearną.

Broń konwencjonalna jest trudniejsza do kontrolowania. 2 tory:

- oficjalny handel bronią

- czarny rynek, nielegalny handel bronią

Układy dotyczące zbrojeń konwencjonalnych:

1. traktat paryski z 19.XI.1990 w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie (CFE), negocjowany

w ramach KBWE - zawarty między NATO i Układem Warszawskim, obowiązuje od 17.VII.1992 - ograniczenia w pięciu kategoriach broni konwencjonalnych: czołgów (do 20 tys. dla obu organizacji); artylerii o kalibrze ponad 100 mm (20 tys.), samolotów bojowych (6800), helikopterów (2000) i wojskowych pojazdów bojowych (30 tys.). 15.05.92 w Taszkiencie porozumienie państw sukcesorskich ZSRR o podziale limitów uzbrojenia przyznanych ZSRR, podpisane 5.VI.92 w Oslo.

2. akt kończący rokowania w sprawie liczebności sił konwencjonalnych w Europie (CFE-1A) - 10.VII.1992

Helsinki, wszedł w życie 9.XI.1992 - ustanawia limity osobowe, pułapy liczebności personelu wojskowego sił konwencjonalnych

Dążenia Rosji od 1995 r. do rewizji CFE, uzależniającej przestrzeganie traktatu od niedopuszczenia

poszerzenia NATO na wschód. II.95 - Białoruś wstrzymała swe zobowiązania wynikające z CFE.

Nowelizacja CFE - negocjacje we Wiedniu zakończone III.99; formalne porozumienie podpisane w XI.99

podczas szczytu OBWE w Stambule. Rosja uzyskała prawo do zwiększenia pułapów flankowych (Kaukaz,

Psków), w zamian zobowiązała się nie zwiększać stanu posiadania w Kaliningradzie. Polska utrzymała

swoje pułapy, dodatkowo NATO może wysłać w razie zagrożenia dwie ciężkie dywizje z 459 czołgami.

3. traktat o otwartych przestworzach 24.III.92 - możliwość dokonywania obserwacji dowolnej części

terytorium innych państw

27. Etapy dialogu rozbrojeniowego po II wojnie światowej i jego rezultaty

1) Pierwszy etap rokowań rozbrojeniowych 1946-1985.

W każdym etapie występują różne fazy rozbrojenia. Rezultatem pierwszego okresu są porozumienia, których celem jest ograniczanie wyścigu zbrojeń i ustalenie reguł i form kontroli międzynarodowej nad realizacją przyjętych postanowień

- lata 1946-52 bezskutecznie działały 2 komisje: Energii Atomowej i Zbrojeń Konwencjonalnych. Obie komisje rozwiązano i na ich miejsce powołano w 1952 r. Komisję Rozbrojeniową w ramach RB

- Lata 1952-69

- 1961powołano Komitet Rozbrojeniowy 18 państw z siedzibą w Genewie; w kolejnych latach jego skład powiększał się

- układ o nieproliferacji broni jądrowej (NPT) podpisany w 1968 r. razem z porozumieniem o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą(`63)

- układ w sprawie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej 1967

- utworzenie strefy bezatomowej w A.Ł. 1967

Wszystkie te porozumienia tworzyły warunki do dalszych negocjacji rozbrojeniowych

Faza 1969-72 bardzo ważna ze względu na prace Komitetu Rozbrojeniowego oraz umowy dwustronne USA-ZSRR

- konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowaniu broni bakteriologicznych(biologicznych) i toksyn i o ich niszczeniu 1972

- 26.V.1972 podpisano w Moskwie porozumienia SALT I. Był to układ bezterminowy o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej oraz tymczasowe porozumienie o niektórych środkach ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych.

Faza 1973-79

- W I 1975 rozpoczęła się kolejna runda negocjacji SALT II. Po prawie 5 latach rokowań podpisano nowy układ . W 1979 podpisano w Wiedniu porozumienie SALT II składające się z 3 dokumentów:

a) układ między ZSRR a USA o ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych

b) protokołu do układu obowiązującego do 1981

c) wspólne oświadczenie o zasadach i głównych kierunkach dalszych rokowań

- 1973 porozumienie o zapobieganiu wojnie nuklearnej

- rokowania wiedeńskie

Ostatnia faza - 1980-1985

- nowa runda negocjacji rozbrojeniowych w Genewie (wznowienie negocjacji SALT, określone z inicjatywy Ameryki START)

- podpisanie w 1981r. konwencja o zakazie i ograniczeniu stosowania niektórych broni konwencjonalnych

II etap rokowań rozbrojeniowych

Drugi etap rozpoczął się w 1986. Zawarto kilka porozumień, których celem ma być eliminowanie określonych rodzajów broni, zakazanie badań, produkcji i składowania i nakaz niszczenia posiadanych zapasów. Na przełomie 85/86r. doszło do pewnej poprawy w stosunkach radziecko-amerykańskich.

- 1986 Plan Gorbaczowa - propozycja likwidacji do 2000r. broni jądrowej. Propozycja zakładała 3 etapy realizacji planu.

- przełomowe znaczenie miało spotkanie prezydenta USA Ronalda Reagana i przywódcy radzieckiego Michaiła Gorbaczowa w Rejkiawiku w 1986r. Rozmowy wykazały, że istnieją szanse na szybkie uzgodnienie porozumień o redukcji zbrojeń eurostrategicznych i strategicznych.

- Plan Jaruzelskiego (1987)

W 1987 rozpoczęła się nowa faza w rokowaniach rozbrojeniowych

- ZSRR składa propozycję „podwójnej opcji zerowej”

- 1987 po raz 1 zawarto układ o redukcji uzbrojenia.(Układ INF)

- Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (1992)

- 1992 wejście w życie traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE)

Sygnatariuszami były państwa NATO, byłego Układu Warszawskiego i państwa powstałe po rozpadzie ZSRR

- 1992 zawarto układ o istotnych ograniczeniach stanów osobowych sił konwencjonalnych w Europie (CFE-1A)

1993 w Moskwie prezydenci USA i Rosji podpisali kolejny traktat o redukcji i ograniczeniu ofensywnych zbrojeń strategicznych START II

Etapy redukcji uzbrojenia:

1) zakończony w XI 1993 - wszystkie państwa zredukowały o 25% posiadany sprzęt i uzbrojenie. Azerbejdżan i Armenia nie zadeklarowały swoich stanów posiadania

2) drugi etap zakończony w XI 1994 - poziom redukcji - 60% (A i A - to samo)

3) trzeci etap zakończony w XI 1995 większość państw przekazała info o wypełnieniu wszystkich zobowiązań traktatowych (nie było wśród nich: Azerbejdżanu, Armenii, Rosji i Białorusi)

Kontrola zbrojeń - dotyczy utrzymania równowagi sił (racjonalizacja potencjałów broni)

1) SALT I 26.V.1972 - USA-ZSRR - Moskwa

A) ograniczenie systemów przeciwrakietowych (ABM) - utrzymanie tylko dwóch - w rejonie stolicy oraz w rejonie rozmieszczenia wyrzutni rakiet międzykontynentalnych - każdy z systemów nie może mieć powierzchni przekraczającej promień 150 km, składać się z więcej niż 100 wyrzutni i 100 rakiet przechwytujących oraz 6 stacji radarowych. Układ zawarty bezterminowo, uzupełniony protokołem z 3.VII.1974 podpisanym w Moskwie przez Nixona i Breżniewa o ograniczeniu ABM do jednego systemu.

B ) ICBM (protokół dodatkowy do ABM) - ograniczenie strategicznych broni ofensywnych - zakaz rozmieszczania międzykontynentalnych rakiet balistycznych (ICBM) na wyrzutniach stałych oraz zastąpienia lekkich ICBM na ciężkie ICBM lub ICBM rozmieszczane po 1964 r; podpisany na 5 lat

2) SALT II - 18.VI.1979 USA-ZSRR, Wiedeń - dalsze ograniczenie strategicznych broni ofensywnych do końca 1985 r.- po 2400 środków przenoszenia ładunków nuklearnych, do 2250 z dniem 1.I.1981 r.; w tym do 1320 wyrzutni wielogłowicowych rakiet średniego i dalekiego zasięgu oraz bombowców strategicznych wyposażonych w pociski samosterujące o zasięgu pow. 600 km; z tej liczby maksymalna ilość wyrzutni rakiet wielogłowicowych nie może przekroczyć 1200, zaś wyrzutni wielogłowicowych rakiet dalekiego zasięgu 820; oprócz tego ograniczenia maksymalnej liczby członów głowic nuklearnych, ograniczenie tempa modernizacji arsenałów jądrowych, moratorium na testy nowych pocisków balistycznych. W styczniu 1980r. po sowieckiej inwazji na Afganistan prezydent Carter podjął decyzję o wstrzymaniu procesu ratyfikacji przez Kongres.

Umowy zakazujące określonych kategorii i nakazujące ich likwidację lub istotnie redukujące istniejące zapasy

• Układ INF - Intermediate Nuclear Forces (USA - ZSRR) o eliminacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu - 8.XII.1987, Waszyngton - wszedł w życie 1.VI.1988 - dotyczył 2,692 rakiet (846 USA, 1846 ZSRR) o zasięgu 500-5500 km rozmieszczonych w Europie (tzw. eurorakiety, głównie Pershing II oraz SS-20 i SS-23) Układ zobowiązywał obydwie strony do likwidacji wszystkich posiadanych oraz gotowych do rozmieszczenia rakiet krótkiego i średniego zasięgu w ciągu 3 lat od wejścia układu w życie. Rakiety zniszczone do 1.VI.1991.

15 II 2007 r. Rosja zapowiedziała jednostronne wystąpienie z układu w związku z amerykańskimi planami „tarczy rakietowej” (rozmieszczenie elementów systemu w Polsce lub Czechach). Nieoficjalnie ta sprawa pojawiła się już w marcu 2005 r. podczas spotkania Iwanowa z Rumsfeldem. Rosja zapowiedziała rozmieszczenie w 2009 r. nowych rakiet Iskander-E o zasięgu powyżej 500 km (udane testy w maju 2007)

• układ START I - Strategic Arms Reduction Treaty(USA-ZSRR) 31.VII.1991 - zmniejszenie strategicznych broni nuklearnych: liczby głowic w ciągu 10 lat do 6.000 po obu stronach; redukcja systemów przenoszenia (rakiet międzykontynentalnych rozmieszczonych na lądzie, bombowców dalekiego zasięgu oraz rakiet umieszczonych na łodziach podwodnych) do 1600 po obu stronach; zaprzestanie transferu broni strategicznych do państw trzecich. Ważność układu - 15 lat, z możliwością przedłużenia o kolejne 5 lat - ratyfikowany 1.X.92 przez Senat USA. 4.XI.92 przez Radę Najwyższą Rosji.

Protokół lizboński (23.V.1992) - przekazanie przez Ukrainę, Białoruś i Kazachstan rakiet balistycznych i głowic nuklearnych Rosji jako spadkobiercy ZSRR, zobowiązanie Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu do podpisania układu o nieproliferacji (NPT) oraz przystąpienia do START I; USA jako gwarant protokołu.

START I ratyfikowany przez Ukrainę warunkowo XI.93, w pełni XII.94 po uzyskaniu rosyjsko-amerykańskich gwarancji bezpieczeństwa. Białoruś ratyfikowała II.1993, Kazachstan VII.92.

• Układ START II (USA-Rosja) - 3.I.1993 - redukcja 2/3 nuklearnych broni strategicznych do 1.I.2003 r. do poziomu 3,5-3 tys., z możliwością przyspieszenia redukcji do końca 2000 r. w razie odpowiedniej pomocy; ograniczenie liczby głowic nuklearnych w rakietach umieszczonych na łodziach podwodnych do 1750-1700; likwidacja wielogłowicowych międzykontynentalnych rakiet balistycznych.

Protokół nowojorski do START II - 26.IX.1997 - przedłużenie terminu redukcji do końca 2007 r.

Układ ratyfikowany 26.I.1996 przez USA, 14.IV.2000 przez Rosję. Rosja wycofała się z układu 13.VI.2002 wskutek wystąpienia USA z układu ABM

• SORT (Strategic Offensive Reductions Treaty) - 24.V.2002 w Moskwie podczas szczytu Bush-Putin: redukcja do 31.XII.2012 liczby głowic jądrowych do poziomu 1700-2200 dla obu stron; potwierdzenie ważności układu START (I); SORT to jednak deklaracja, a nie wiążący układ międzypaństwowy, brak mechanizmów weryfikacji i kontroli przestrzegania.

28. Główne struktury bezpieczeństwa europejskiego i ich przydatność w zwalczaniu nowych zagrożeń (KBWE/OBWE, UZE, UE, NATO, PdP)

KBWE/OBWE

Idea zwołania KBWE kształtowała się w latach sześćdziesiątych. Stopniowo dojrzewała potrzeba zorganizowania konferencji międzynarodowej, na której można by uzgodnić zasady postępowania między państwami Układu Warszawskiego i NATO, umożliwiające osłabienie i przezwyciężenie rywalizacji między tymi sojuszami. W 1964 roku na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ minister spraw zagranicznych PRL Adam Rapacki zaproponował rozpatrzenie całokształtu zagadnień bezpieczeństwa europejskiego, w obliczu niebezpieczeństwa wybuchu wojny jądrowej. Inicjatywę podtrzymano, państwa bloku wschodniego rozwinęły, skonkretyzowały i dostosowały pomysł zwołania konferencji. W klimacie pogłębiającego się odprężenia (normalizacja stosunków RFN z ZSRR, Polską, NRD, Czechosłowacją; wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe) usunięte zostały główne przeszkody na drodze do zwołania konferencji. 22 XI 1972 roku w Helsinkach rozpoczęły się wielostronne rozmowy przygotowawcze, które doprowadziły do opracowania projektu zaleceń końcowych konferencji, jej porządku dziennego, organizacji, składu, procedury i finansów.

Porządek dzienny składał się z czterech punktów:

- zagadnienia bezpieczeństwa europejskiego

- współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i środowiska naturalnego

- współpraca w dziedzinie humanitarnej

- postępowanie po zakończeniu konferencji

Przebiegała w trzech fazach:

- Helsinki 3-7 VII 1973 - na szczeblu ministrów spraw zagranicznych.

- Genewa 18 IX 1973 - 21 VII 1975 - pracowały trzy komisje robocze zajmujące się problemami merytorycznymi przewidzianymi w porządku dziennym.

- Helsinki 30 VII - 1 VIII 1975 - uczestniczyli w niej prezydenci, przywódcy partyjni lub ministrowie spraw zagranicznych 35 państw Europy oraz USA i Kanada, którzy podpisali Akt Końcowy KBWE.

Akt Końcowy KBWE (tzw. Wielka Karta Pokoju). W kwestii bezpieczeństwa, zawartej w części pierwszej dokumentu znalazła się Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi oraz Dokument w sprawie środków budowy zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.

Deklaracja zawiera dziesięć następujących zasad stosunków międzynarodowych:

- suwerenna równość, poszanowanie praw wynikających z suwerenności

- powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub jej użycia

- nienaruszalność granic

- integralność terytorialna państw

- pokojowe załatwianie sporów

- nieingerencja w sprawy wewnętrzne

- poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań

- równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia

- współpraca między państwami

- wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego

W Dokumencie w sprawie środków budowania zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia uczestnicy konferencji wyrazili wolę usuwania przyczyn napięcia, umacniania wzajemnego zaufania i przyczyniania się do zwiększenia stabilizacji i bezpieczeństwa w Europie oraz powstrzymywania się od groźby użycia siły lub jej użycia. Uznając konieczność przyczynienia się do zmniejszenia niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego, zapobieżenia niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej ocenie działalności militarnej, wyrazili gotowość stosowania następujących środków:

- uprzedniego powiadamiania o wielkich manewrach wojskowych i o innych manewrach wojskowych

- wymiany obserwatorów.

W części dotyczącej rozbrojenia stwierdzono, że w interesie uczestników KBWE leży zmniejszenie konfrontacji militarnej i popieranie rozbrojenia w celu uzupełnienia odprężenia politycznego i umocnienia bezpieczeństwa. Podjęcie skutecznych działań w tych dziedzinach stanowi krok zmierzający do ostatecznego osiągnięcia powszechnego i całkowitego rozbrojenia pod ścisłą i skuteczną kontrolą międzynarodową.

W 1975 roku rozpoczął się proces helsiński, którego treścią jest realizacja postanowień KBWE.

W 1994 roku na konferencji w Budapeszcie (5-6 XII) zadecydowano o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z początkiem 1995 roku.

Za podstawę procesu helsińskiego uznano zobowiązania do pokojowego regulowania sporów międzynarodowych. Nastąpił wzrost zainteresowania problemem zapobiegania i likwidacji konfliktów przez:

- wczesne ostrzeganie i działania prewencyjne

- popieranie przedsięwzięć pozwalających uniknąć działań pogarszających sytuację lub zalecenie innych procedur albo mechanizmów pokojowego regulowania sporów

- wysyłanie w teren konfliktu misji wyjaśniających i misji sprawozdawczych

- przeprowadzanie operacji pokojowych (misje kontrolne i misje obserwatorów) oraz dyslokacja większej ilości wojsk w celu nadzorowania i utrzymywania zawieszenia broni, kontrolowania wycofywania się wojsk, pomocy w utrzymywaniu prawa, dostarczania pomocy humanitarnej i medycznej oraz pomocy udzielanej uchodźcom.

Mechanizm operacji pokojowych został w praktyce uruchomiony. W 1992 roku wysłano do regionów wzmożonych napięć i konfliktów misje sondażowe (Naddniestrze, Południowa Osetia, Wojwodina, Sandżak i Skopje). W Macedonii utworzono misję kontrolującą wydarzenia w byłej Jugosławii. Wysłano misje do Górnego Karabachu, Gruzji, Estonii, Mołdawii, Łotwy i Tadżykistanu. Grupa obserwatorów wyjechała do Armenii, Azerbejdżanu i Czeczenii. Zbudowano strukturę systemu bezpieczeństwa kooperatywnego w Europie. W 1994 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ w specjalnej rezolucji podkreśliło możliwość współdziałania z KBWE w dziedzinie utrzymywania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w Europie.

Unia Zachodnioeuropejska

Utworzona 23 X 1954 roku w Paryżu po nieudanej próbie powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Państwa członkowskie to Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Portugalia, Hiszpania i Grecja. Stowarzyszone z UZE są Turcja, Norwegia i Islandia. Status obserwatora mają Dania i Irlandia. Polska wraz z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej uzyskała w 1994 roku status partnera stowarzyszonego. Od 1999 Polska jest członkiem stowarzyszonym UZE.

Głównym zadaniem UZE jest realizacja zbiorowej samoobrony. Zgodnie z traktatem o Unii Europejskiej UZE została włączona w system Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, mając za zadanie wypracowanie i realizację decyzji i działań UE, które mają skutki dla obronności. Rada UE w porozumieniu z instytucjami UZE ma możliwość przyjmowania niezbędnych rozwiązań praktycznych (np. wspólne akcje - misje).

Unia Europejska

UE to nowy typ związku między państwami, jej głównym zadaniem jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i ich mieszkańcami. Stała się związkiem równoprawnych uczestników. Jednym z filarów Unii jest Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. 21 członków UE jest również członkiem Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Rodzi to pewne komplikacje w sprawie budowy wspólnej polityki bezpieczeństwa. Główny problem to czy budować obronę unijną w oparciu o USA i NATO (ESDI), czy też może w oparciu o UZE (misje petersberskie), czy też tworzyć zupełnie nowe struktury współpracy (Europejski Cel Operacyjny z 1999 roku oraz jego uelastycznioną formułę Nowy Europejski Cel Operacyjny 2010 z 2004 roku).

NATO - North Atlantic Treaty Organization

Powołana 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie przez Francję, USA, Wielką Brytanię, Belgię, Danię, Holandię, Islandię, Kanadę, Luksemburg, Norwegię, Portugalię i Włochy. W 1952 r. przyjęto Grecję i Turcję, w 1955 RFN. W 1982 roku przyjęto Hiszpanię, w 1999 Polskę, Czechy i Węgry, w 2004 Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię, a w 2009 Albania i Chorwacja.

Sojusz polityczno-wojskowy, którego członkowie konsultują między sobą według uznania dowolne problemy mające wpływ na ich bezpieczeństwo. NATO zapewnia środki odstraszania i obronę przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium dowolnego państwa członkowskiego. W NATO występują dwa rodzaje instytucji - cywilne i wojskowe.

Główne organy - Rada Północnoatlantycka (na szczeblu ministerialnym oraz szefów państw i rządów, tzw. szczyty NATO), na szczeblu niższym zbierana jako Rada Stałych Przedstawicieli. Głównym organem decyzyjnym w sprawach wojskowych jest Komitet Planowania Obrony (ministrowie obrony). Trzecim naczelnym organem jest Grupa Planowania Nuklearnego (ministrowie obrony lub ambasadorowie). Organem nadzorującym i wykonawczym jest Sekretariat Międzynarodowy.

Partnerstwo dla Pokoju

Program przyjęty na szczycie NATO w Brukseli w styczniu 1994 roku, do którego zaproszono państwa z Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (1991, państwa Europy Środkowo-Wschodniej i bałtyckie) i KBWE. Celem programu było:

- wsparcie dążeń do zapewnienia procesów narodowego planowania obronnego i sporządzania budżetów obronnych

- zagwarantowanie demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi

- utrzymanie, zgodnie z własnymi zasadami konstytucyjnymi, zdolności i gotowości do wnoszenia wkładu w operacje prowadzone pod egidą ONZ i/lub odpowiedzialnością KBWE

- rozwój współpracy i kontaktów wojskowych z NATO w celu wspólnego planowania i ćwiczeń zmierzających do umocnienia zdolności uczestników PdP do podejmowania misji w zakresie operacji pokojowych, poszukiwawczych i ratowniczych oraz operacji humanitarnych

- rozwój w dłuższej perspektywie sił, które będą skutecznie współdziałać z siłami zbrojnymi członków NATO.

Pierwszą operacją przeprowadzoną przez państwa sygnatariuszy tego programu była, przeprowadzona wraz z siłami NATO, operacja pokojowa sił IFOR w Bośni i Hercegowinie (1995-1996). Do 1998 roku do programu przystąpiło 27 krajów, pomimo że część z nich wstąpiła do NATO, to współpraca jest kontynuowana.

29. Polska polityka zagraniczna po 1989 roku (uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne, cele i zasady, sposoby realizacji, rola małych i wielkich państw we współczesnych stosunkach międzynarodowych)

Cele i zasady od 1989

- wejście Polski do UE i NATO

- dążenie do wejścia w skład stabilnego systemu bezpieczeństwa (współpraca z OBWE, NATO, UZE)

- utrzymywanie przyjaznych stos z sąsiadami

- prowadzenie takiej polityki zagranicznej, która będzie skoordynowana z partnerami na wschodzie i zachodzie

- zachowanie tożsamości kulturowej i dziedzictwa kulturowego

- dążenie do redukcji sił zbrojnych i uzbrojenia w Europie

- zapewnienie bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa

- zapewnienie maksymalnie sprzyjających warunków międzynarodowych dla rozwoju wewnętrznego we wszystkich dziedzinach.

- sprawna integracja z UE

- wspieranie demokratyzacji wschodnich sąsiadów bez ingerencji w ich sprawy wewnętrzne

- dalsze uczestniczenie w rozbudowie form współpracy regionalnej

- intensywne rozwijanie stosunków gospodarczych ze wszystkimi liczącymi się państwami świata

Zasady:

- polityka państw jest zmienna

- uwzględnienie potrzeby wspierania Polonii zagranicznej

Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne po 1989

- upadły bloki wojskowe (m.in. Układ warszawski)

- zagrożenie wojną globalną stało się przeszłością

- nadal toczą się konflikty i spory (wcześniej uśpione)

- występuje zjawisko nacjonalizmu i szowinizmu

- rozwinęła się na dużą skalę przestępczość i terroryzm

- wewnętrzne warunki rozwoju uległy polepszeniu

- rozszerzenie demokratyzacji we wszystkich dziedzinach życia

- wprowadzenie gospodarki rynkowej

- kraj uzyskał pełną niezależność i suwerenność

- uwaga ukierunkowana na rozwój, porządkowanie gospodarki, rozwój cywilizacyjny kraju

- troska o rozwój przyjaznych stos z sąsiadami

- Polska ma uregulowane stosunki wojskowe ze wszystkimi sąsiadami oraz z wieloma innymi państwami

-potencjalne zagrożenia:

- nacisk polityczny ze strony innych państw lub państwa, posługujących się metodami politycznymi, gospodarczymi, psychologicznymi

- długotrwała destabilizacja na Wschodzie, powodująca np. masowy napływ uchodźców

- załamanie stabilizacji gospodarczej i politycznej

Sposoby realizacji:

- Polska musi uwzględnić 3 przedziały czasowe i realizować interesy kraju w krótkim dystansie czasu, średnim i długoterminowym.

- Polska polityka zagraniczna unika 2 skrajności:

1. przesadna wiara w nieograniczone możliwości wpływania przez nasz kraj na bieg wydarzeń międzynarodowych, w spełnianie przez Polskę misji dziejowej, szczególnie pośrednika między wschodem a zachodem

2. postawa bierności, przystosowanie się do tego co się dzieje, niedostrzeganie realnych możliwości na wpływanie na sytuację międzynarodową, przekonanie, że za Polskę jej sprawy załatwią inni.

Polityka polska zagraniczna musi uwzględnić 4 wymiary terytorialne:

Globalny, kontynentalny, regionalny, stosunki dwustronne, głównie z sąsiadami.

ROLA WIELKICH I MAŁYCH PAŃSTW

Polska jest państwem średniej wielkości i wywiera duży wpływ w tej części Europy, w której leży.

W systemie międzynarodowym małe i średnie państwa odgrywają dużą rolę. W sytuacji demokratycznych stosunków liczą się głosy nawet małych państw. Nie wszystko mogą załatwić wielkie mocarstwa.

Każde państwo powinno podejmować decyzje zgodne z własnym interesem. Dobre stosunki z dużymi państwami nie muszą pozbawiać inicjatywy.

Każde państwo może zajmować 1 z 3 możliwych pozycji:

1) czynna, funkcjonalna na rzecz współpracy

2) dysfunkcjonalna, wyrażająca brak woli współpracy

3) neutralna, niezajmowanie stanowiska

30. Rola ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (zasady funkcjonowania, teoria a praktyka, operacje pokojowe ONZ, współdziałanie z organizacjami regionalnymi w tym zakresie)

Zasady funkcjonowania:

- wspólna akcja ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego czy napastnik jest członkiem organizacji czy też zaatakował z zewn.

- całkowity zakaz wojny i agresji (zakaz groźby użycia siły i jej użycia)

- naturalne prawo do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w razie napaści (nawet prawo samoobrony jest ograniczone do czasu, zanim RB nie podejmie odpowiednich środków.

- członkowie zobowiązali się do współdziałania w sprawach utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- zobowiązanie regulowania sporów pokojowymi sposobami rozwiązywania sporów

Rada Bezpieczeństwa może wezwać strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna je za konieczne. Pewne uprawnienia dotyczące spraw pokoju i bezpieczeństwa ma też Zgromadzenie Ogólne, jednak to RB posiada wyłączne kompetencje dotyczące podjęcia decyzji zmierzających do rozwiązania sporu międzynarodowego

- scentralizowanie decyzji o zastosowaniu sankcji w gestii RB (mogą to być środki zapobiegawcze lub środki przymusu bezpośredniego)

- możliwość użycia sił zbrojnych na podstawie planów opracowanych przez RB za pomocą Wojskowego Komitetu Sztabowego. Komitet pomaga RB w sprawach wojskowych.

Podsumowując, 3 główne zasady funkcjonowania:

1) zakaz stosowania siły i groźby jej użycia

2) obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi

3) stosowanie środków zbiorowych wobec agresora

Teoria a praktyka:

Skuteczne funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa ONZ jest uwarunkowane zgodnym działaniem wielkich mocarstw. Zimna wojna utrudniała współdziałanie, a czasem je uniemożliwiała.

Wielkie mocarstwa wielokrotnie stosowały prawo weta w sprawach nieproceduralnych, uniemożliwiając np. zastosowanie sankcji (Karta uzależnia funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa od jednomyślnego głosowania wszystkich stałych członków RB)

Weto ma charakter absolutny, blokuje każdą decyzję. Do 1960 korzystał głównie ZSRR później mocarstwa zachodnie.

1950 uchwalono rezolucję „Zjednoczeni dla pokoju” - nowa procedura stosowania środków zbiorowych. Umożliwia zwoływanie w ciągu 24h sesji nadzwyczajnej ZO gdy zachodzi zagrożenie pokoju lub akt agresji, a RB wskutek braku jednomyślności nie wykonuje swego podstawowego obowiązku.

Decyzją ZO utworzono Międzysesyjny Komitet Zgromadzenia Ogólnego NZ (Małe Zgromadzenie) w 1947r. Komitet był bojkotowany przez państwa bloku wschodniego jako sprzeczny z postanowieniami Karty NZ, która nie przewiduje żadnego organu działającego między sesjami ZO.

Operacje pokojowe ONZ

Postanowienia Karty NZ przewidują użycie środków niemilitarnych (ekonomicznych i politycznych) np.:

- zerwanie stosunków gospodarczych

- zerwanie komunikacji kolejowej, morskiej, lotniczej itp.

- zerwanie stosunków dyplomatycznych

Coraz częściej RB dysponuje tzw. środkami pokojowymi tworzonymi w celu wyciszania konfliktów lub przywracania pokoju. Wymaga to zgody państw biorących udział w konflikcie oraz państw dostarczających swe jednostki wojskowe i ewentualnie państw tranzytowych.

Siły te mogą używać broni tylko w samoobronie.

Operacje pokojowe nie mają wyraźnego umocowania prawnego w Karcie NZ, w przeszłości podnoszono kwestię ich legalności. Obecnie istnieje consensus do co prawa ONZ przeprowadzania misji pokojowych.

Do akcji pokojowych ONZ zaliczane są operacje wspierające pokój, które obejmują następujące działania:

- peacekeeping (operacje pokojowe bez użycia siły, cel: kontrolowanie zawieszenia broni)

- aggravated peacekeeping (operacje mające na celu przestrzeganie zawieszenia broni, w razie potrzeby z użyciem siły)

- peace enforcement - operacje wojskowe z użyciem siły lub groźbą jej użycia w celu wymuszenia stosowania ustaleń ONZ

Podstawowe warunki podejmowania decyzji o rozpoczęciu operacji:

- wszystkie strony konfliktu zgadzają się na udział ONZ i są przygotowane do pełnej współpracy

- operacja cieszy się aprobatą społeczności międzynarodowej, wyrażoną w poparciu RB i gotowości państw członkowskich do wniesienia wkładu w postaci kontyngentów wojskowych oraz jej finansowania

- siły znajdują się pod dowództwem ONZ, kontrolę nad nimi sprawuje Sekretarz Generalny działający na mocy pełnomocnictwa RB

- siły mają charakter wielonarodowy, określony w konsultacji z RB i stronami konfliktu (tradycyjnie stali członkowie RB bardzo rzadko udostępniali swoje kontyngenty do operacji utrzymania pokoju)

- żołnierze błękitnych hełmów nie używają siły (z wyjątkiem samoobrony) i są wyposażeni w broń lekką

- żołnierze błękitnych hełmów pozostają całkowicie bezstronni.

Doraźne siły zbrojne ONZ (tzw. błękitne hełmy) w 1988 roku otrzymały Pokojową Nagrodę Nobla za ideę posługiwania się wojskiem jako katalizatorem pokoju, a nie jako narzędziem wojny.

Po zimnej wojnie zakres celów i zadań operacji wojskowych uległ rozszerzeniu:

- misje w celach przywrócenia pokoju i bezpieczeństwa

- rozbrojenie walczących przeciwników

- sprawowanie kontroli nad przebiegiem wyborów

- ewakuacja ludności

- pomoc humanitarna

- kontrola przestrzegania praw człowieka

- szkolenie miejscowych oddziałów wojska i policji.

Wciągu całego okresu swej działalności ONZ przeprowadziła ponad 30 operacji pokojowych, używając sił zbrojnych albo korzystając z usług obserwatorów wojskowych

Współdziałanie z organizacjami regionalnymi:

Do zadań organizacji regionalnych należy pokojowe regulowanie sporów lokalnych zanim trafią one do RB. RB może ingerować w każdej fazie sporu.

W razie napaści na jednego z członka organizacji regionalnej, akt ten zostaje uznany za agresję przeciwko wszystkim pozostałym, a to implikuje obowiązek niesienia pomocy zaatakowanemu państwu, włącznie z użyciem siły zbrojnej.

Zastosowanie środków przymusu przez organizacje regionalne wymaga zgody RB

Obowiązkiem organizacji regionalnych jest stałe informowanie RB o wszelkich działaniach podjętych lub zamierzonych w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Istnieje kilka organizacji międzynarodowych, których statuty nawiązują bezpośrednio lub pośrednio do Karty NZ:

- Liga Państw Arabskich 1945

- Organizacja Państw Amerykańskich 1948

- Organizacja Jedności Afryki 1963

Systemy bezpieczeństwa tych organizacji różnią się stopniem zależności od ONZ

Organizacje regionalne traktuje się dzisiaj jako mechanizm uzupełniający system ONZ.

31. Środki budowy zaufania i bezpieczeństwa (pojęcie, geneza, ewolucja, znaczenie)

Środki budowy zaufania są częścią składową środków zmniejszania ryzyka niespodziewanej napaści, zmniejszania nieufności i niepewności wynikającej z braku wiedzy co do intencji partnerów w SM podejmujących działania wojskowe podczas pokoju.

Służą one właściwej interpretacji i zrozumieniu poczynań innych członków oraz eliminują poczucie zagrożenia zrodzonego z nieuzasadnionej podejrzliwości.

Cel (znaczenie):

- ograniczanie zagrożeń,

- obniżanie poziomu rywalizacji wojskowej,

- likwidacja źródeł i przyczyn napięć i konfliktów.

- umocnienie wzajemnego zaufania i zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa w Europie

- powstrzymywanie się w stos wzajemnych od groźby użycia siły i jej użycia

Nie prowadzą one jednak do zmniejszania potencjałów wojskowych państw.

Geneza: idea tworzenia środków budowy zaufania zaczęła się kształtować w latach 50.

1 inicjatywa: konferencja Wielkiej Czwórki Genewa 1955 - dyskutowano nad bezpieczeństwem europejskim. Prezydent Eisenhower przedstawił propozycję ZSRR wymiany map, urządzeń wojskowych i zezwolenia na fotografowanie z powietrza urządzeń wojskowych na ich terytoriach. ZSRR odrzuciła propozycję.

1962 - proces poszukiwania środków mogących stworzyć atmosferę wzajemnego zaufania przyspieszył kryzys karaibski, ustanowiono bezpośrednią łączność między Moskwą, a Waszyngtonem.

1971 - podpisanie porozumienia ZSRR USA w sprawie środków zmierzających do zmniejszenia niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej. Uwzględniając przewidywane niszczycielskie skutki takiej wojny i uznając konieczność podjęcia wszelkich wysiłków w celu zapobieżenia wojnie, strony porozumienia przyjęły następujące zobowiązania:

• realizować i udoskonalać środki organizacyjne i techniczne zapobiegające przypadkowemu użyciu znajdującej się pod ich kontrolą broni nuklearnej lub jej użycia bez upoważnienia

• natychmiast informować się nawzajem w razie przypadkowego, pozbawionego upoważnienia lub innego nie wyjaśnionego incydentu związanego z ewentualnym wybuchem broni nuklearnej, stwarzającego niebezpieczeństwo wybuchu wojny nuklearnej. W takiej sytuacji podjęte będą natychmiast wysiłki zmierzające do unieszkodliwienia lub zniszczenia tej broni w sposób nie przynoszący szkód

• niezwłocznie wzajemnie informować się w przypadku wykrycia przez systemy ostrzegające przed atakiem rakietowym nierozpoznanych obiektów w razie zakłóceń w działaniu tych systemów albo środków łączności, jeżeli mogłyby spowodować niebezpieczeństwo wybuchu wojny nuklearnej

• powiadamiać o planowanym wystrzeleniu rakiet poza swoje granice w kierunku drugiej strony

• postępować w innych sytuacjach związanych z niewyjaśnionymi incydentami nuklearnymi, tak aby zmniejszyć możliwość niewłaściwej interpretacji jej postępowania

• wykorzystać linię bezpiecznej łączności między USA i ZSRR do przekazywania pilnych informacji, powiadomień i pytań w sytuacjach wymagających szybkiego ustalenia sytuacji

• prowadzić konsultacje dla rozpatrzenia problemów związanych z realizacją zawartego porozumienia.

1972 - Moskwa- podpisano porozumienie o zapobieganiu incydentom na morzu otwartym i w przestrzeni powietrznej nad nimi

1973 -Waszyngton- porozumienie o zapobieżeniu wojnie nuklearnej

1) Środki budowania zaufania w Europie - „Pierwsza generacja”

Środki budowy bezpieczeństwa zostały uznane jako oddzielny niż rozbrojenie problem, ale związany z wojskowymi i politycznymi aspektami bezpieczeństwa. Zachód chciał „najpierw zaufanie, potem rozbrojenie”, Wschód na odwrót.

1975 przyjęto w Helsinkach Akt Końcowy KBWE. Ważną częścią tego aktu jest dokument w sprawie środków budowy zaufania. Intencjami uczestników konferencji było:

- usunięcie przyczyn napięcia i przyczynienie się do umocnienia pokoju i bezpieczeństwa na świecie

- umocnienie wzajemnego zaufania i zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa w Europie

- powstrzymanie się w stosunkach wzajemnych od groźby użycia siły lub jej użycia

- przyczynianie się do zmniejszenia niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego i zapobieżenia niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej ocenie działalności militarnej.

Sprecyzowano w Akcie końcowym 5 środków budowy zaufania:

- uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych

- uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych

- uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk

- wymiana obserwatorów

- inne środki budowy zaufania

W 1979 dodano kolejne środki zaufania:

- uprzedzanie o większych ćwiczeniach wojsk lotniczych morskich i innych przeprowadzanych na terytorium określonym w Akcie Końcowym KBWE

- nieprzeprowadzanie manewrów wojskowych z większą liczbą żołnierzy niż 40-50 tys.

- nierozszerzanie ugrupowań militarno-politycznych w Europie

1. Druga generacja środków budowy zaufania i bezpieczeństwa

1984 Państwa NATO proponowały listę 6 środków budowy zaufania do rozpatrzenia

Dzień później także państwa Układu Warszawskiego przedłożyły oficjalny dokument zawierający propozycje w sprawie środków budowy zaufania.

1984 również państwa neutralne i niezaangażowane przedstawiły swoją listę

Uzgodniono treść dokumentu konferencji sztokholmskiej w sprawie środków budowy zaufania (1986):

• Uprzednie powiadamianie o pewnych rodzajach działalności wojskowej

• Obserwacje działalności wojskowej

• Roczne kalendarze

• Postanowienia ograniczające

• Przestrzeganie i weryfikacja.

Środki uzgodnione na konferencji sztokholmskiej nie bez powodu uznaje się za środki „drugiej generacji” Przyjęte środki są bowiem obligatoryjne i politycznie wiążące. A Akt Końcowy KBWE jest tylko polityczną deklaracją intencji. Środki te nazywane są drugiej generacji również dlatego, że ich zakres przedmiotowy został rozszerzony.

W latach 90. konsekwentnie tworzono system ŚBZB. Podpisywano wiele dokumentów:

- Dokumenty wiedeńskie 1990, 1992,1994

- dokument berlińskiego spotkania KBWE 1991

- dokument helsiński „Wyzwanie czasu przemian” 1992

- Dokument budapeszteński „Ku prawdziwemu partnerstwu w nowej erze” 1994

- ustalono też „Kodeks postępowania w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów bezpieczeństwa” Budapeszt 1994

Konferencja wiedeńska 1990 - państwa przyjęły szczegółowe ustalenia dotyczące ŚBZB

Ustalona jest również nowa generacja ŚBZB przyjęta w dokumencie wiedeńskim z 1994 r.

32. Spory i konflikty międzynarodowe (systematyka, przyczyny, stosowanie siły w regulowaniu sporów, pokojowe rozwiązywanie sporów)

Spór międzynarodowy to brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami.

Według MTS spór międzynarodowy to sytuacja, w której punkty widzenia stron są wyraźnie przeciwstawne.

Systematyka sporów i konfliktów:

1) - Spory dotyczące tzw. żywotnych interesów państwa i zagrażające utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (tzw. spory kwalifikowane)

- spory nie zagrażające międzynarodowemu bezpieczeństwu i pokojowi (spory „zwykłe”)

2) Ze względu na podłoże i charakter

- spory polityczne (kryteria zakwalifikowania sporu jako politycznego: interesy polityczne, racja stanu, żywotne interesy narodowe itp.)

- spory prawne( ich ocena opiera się na określonej normie prawa międzynarodowego) Status STSM z 1920 do sporów prawnych zaliczył:

a) spory wynikające z wykładni umowy

b) każda kwestia prawa międzynarodowego

c) ustalenie faktu stanowiącego naruszenie prawa międzynarodowego

d) rodzaj i zakres odszkodowania należnego za pogwałcenie zobowiązań międzynarodowych

Różnice między tymi rodzajami sporów nie są często zbyt ostre, dlatego ustalenie, czy spór ma charakter polityczny, czy prawny nastręcza wiele trudności. Często mamy do czynienia ze sporami polityczno-prawnymi.

3) - konflikty werbalne (protest, sprzeciw, groźba)

- akcje konfliktowe (zerwanie stosunków dyplomatycznych, demonstracja siły lub jej użycie)

4) - konflikt międzynarodowy (walki 2 lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego)

- konflikt nie mający charakteru międzynarodowego (tylko1 strona ma pełną zdolność prawnomiędzynarodową)

5) Na podstawie kryterium celu konfliktu wyróżniamy konflikty:

- obronne

- antykolonialne

- narodowowyzwoleńcze

- konflikty w walce o prymat lub przeciwko niemu w sferze ekonomicznej, politycznej, religijnej i innych

6) ze względu na sposoby prowadzenia działań wyróżniamy: wojny na lądzie, na morzu, w powietrzu, wojny z użyciem środków biologicznych, chemicznych, nuklearnych

7) Inny podział:

- wojny z użyciem sił konwencjonalnych

- wojny z użyciem sił niekonwencjonalnych

8) Z uwagi na zasięg terytorialny: lokalny lub światowy

9) na podstawie innych kryteriów: regularne, partyzanckie, domowe, interwencyjne, ograniczone

Przyczyny sporów i konfliktów międzynarodowych:

1. Różnice między państwami, niejednorodność współczesnego świata (wielkość terytorialna, potencjał demograficzny i ekonomiczny, różne ustroje polityczne i kierunki obranych dróg rozwoju)

2. Podział państw na gospodarczo rozwinięte i zacofane (podział pokrywa w dużej mierze z podziałem Północ-Południe)

3. Powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku likwidacji systemu kolonialnego

4. Partykularne interesy poszczególnych państw, związków ekonomicznych, ugrupowań politycznych i militarnych

5. Różna interpretacja postanowień zawartych w umowach międzynarodowych

6. Współzawodnictwo i rywalizacja

7. Przedmiotem sporu bywają terytoria i granice, spór może być pogłębiony przez czynnik narodowy lub etniczny

8. Dążenie do uzyskania dominującej pozycji w danym regionie

9. Sprzeczności na tle interesów politycznych, ekonomicznych i militarnych

10. Zbrojenia

11. Negatywne stereotypy etniczne i narodowe

12. Wierzenia religijne (mogą być przyczyną tzw. „świętych wojen”)

Stosowanie siły w regulowaniu sporów

Wielokrotnie spory międzynarodowe przechodziły w fazę konfliktu zbrojnego. Do najbardziej krwawych i wyniszczających należały wojny w następujących krajach: Indochiny 1954, Korea 1950-53, Bliski Wschód 1948,56,67,73,82, Algieria 1954-62, Kongo 1961, Nigeria 1967-70, Etiopia 1977-78, Irak-Iran 1979-88, Afganistan 1979-89. Przykładem wojny toczonej ze szczególnym okrucieństwem jest wojna o Biafrę - państwo utworzone po secesji południowo-wschodniej części Nigerii w 1967 roku. W wyniku interwencji wojsk nigeryjskich Biafra została rozbita, a w krwawych walkach zginęło około 1 miliona ludzi.

Charakterystyczną cechą wojen z udziałem wojsk interwencyjnych są wielokrotnie niższe straty ponoszone przez te wojska, np. w Korei zginęło łącznie 2mln żołnierzy, z czego straty USA wyniosły 54 tysiące.

W arsenałach 22 państw znajduje się broń chemiczna, niektóre państwa użyły tej broni, np. USA -wojna w Korei (1951-53), Francja - wojna w Algierii (1957), USA - wojna w Wietnamie, Irak - czterokrotnie, przeciwko Iranowi, Kurdom, szyitom, wojskom sprzymierzonym w Zatoce Perskiej.

Od zakończenia II wojny światowej wybuchało do kilkunastu konfliktów zbrojnych rocznie.

Rok 1988 - nie wybuchła na świecie ani jedna wojna(pierwszy raz od 30 lat)

1989 - inwazja USA na Panamę

1990 - Irak dokonał podboju Kuwejtu

1991 - wojna w zatoce perskiej

1998 - wojna erytrejsko-etiopska

1998 uległ nasileniu konflikt między Pakistanem, a Indiami, które już trzykrotnie prowadziły ze sobą wojnę. Jest to niebezpieczne, zwłaszcza, że obie strony dysponują bronią jądrową

Niestabilna jest również sytuacja w regionach niektórych państw zamieszkałych przez Kurdów, którzy dążą do utworzenia własnego państwa w Kurdystanie

Pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych

Członkowie ONZ są zobowiązani do regulowania sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi. Mają szukać rozwiązania konfliktu na drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych.

Katalog sposobów regulowania sporów (Karta NZ) wymienia:

- rokowania bezpośrednie - Chodzi o dojście do kompromisu, tak aby żadne państwo nie czuło się po tych rokowaniach przegrane. Rokowania prowadzą upełnomocnieni przedstawiciele państw, mogą być prowadzone w ramach wymiany not dyplomatycznych

- wielostronne rokowania dyplomatyczne

- dobre usługi lub mediacja - gdy między stronami jest zbytnie napięcie lub gdy nie utrzymują ze sobą stosunków dyplomatycznych, państwo trzecie może zaproponować swą pomoc, która może być udzielona z własnej inicjatywy lub na prośbę stron. Takiej misji może podjąć się państwo, organizacja międzynarodowa, osobistość polityczna (dobre usługi - państwo trzecie jest tylko pośrednikiem; mediacje - aktywny udział państwa trzeciego)

- możliwość powołania międzynarodowej komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu

- koncyliacja, czyli postępowanie pojednawcze

Wszystkie przedstawione wyżej propozycje nie mają charakteru wiążącego dla stron

33. Likwidacja systemu kolonialnego po II wojnie światowej i neokolonializm (rola II wojny światowej w procesie, treść KNZ w tym zakresie, etapy działalności ONZ dotyczące dekolonizacji, etapy dekolonizacji)

Likwidacja systemu kolonialnego to dekolonizacja. II wojna światowa była ważnym elementem jeśli chodzi o podłoże dekolonizacji:

• przyczyniła się ona do wzrostu świadomości społecznej i narodowej w koloniach, państwa kolonialne biorące udział w wojnie prowadziły kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludności. Doprowadziło to do szerokiego zainteresowania się problemem walki o niepodległość.

• wojna pozwoliła zetknąć się ludności z państw kolonialnych z nowoczesną cywilizacją techniczną, nieznanymi wytworami techniki i technologii europejskiej. Poprzez wojnę zdobywali oni wiedzę o świecie, nabywali umiejętności organizacyjnych i technicznych, uczyli się politycznego myślenia. Zdobyte doświadczenie i wiedza przydały się później w prowadzeniu własnej walki narodowowyzwoleńczej.

• wojna spowodowała rozwój ekonomiczny krajów kolonialnych, budowano tam zakłady przemysłowe, linie komunikacyjne itp.

• upadek stereotypu o wyższości rasy białej(czarni w II wojnie walczyli ramię w ramię z białymi, czasem nawet czarni dowodzili białymi)

Treść Karty Narodów Zjednoczonych w tym zakresie:

Kolonializm jest sprzeczny z KNZ, jest zaprzeczeniem praw człowieka. ONZ widzi konieczność szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach.

Rozdział XI Karty NZ - Deklaracja w sprawie obszarów nie rządzących się samodzielnie

- członkowie ONZ mający kolonie uznają, że interesy ludności tych obszarów są najważniejsze, zobowiązują się do popierania dobrobytu tej ludności

- zapewnić im postęp w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i oświatowej

- sprawiedliwie traktować

- rozwijać samorząd i wspomagać rozwój wolnych instytucji politycznych.

- umacniać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo

- zachęcać do badań naukowych, rozwijać współpracę

Rozdział XII mówi o międzynarodowym systemie powiernictwa, który jest utworzony w celu administracji i kontroli obszarów. 3 rodzaje terytoriów włączonych do systemu powiernictwa:

- były tereny mandatowe LN

- tereny państw zwyciężonych w wojnie

- tereny koalicji zwycięskiej, które zostaną dobrowolnie oddane do systemu powiernictwa

Pomimo stwierdzenia, że kolonializm jest sprzeczny z Kartą NZ, międzynarodowy system powiernictwa sankcjonował jednak kuratele kolonialną nad pewnymi obszarami.

ONZ odegrała istotną rolę w dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu tej organizacji. Można tu wyróżnić 3 etapy likwidacji kolonializmu:

1) 1946-55 Zgromadzenie Ogólne ONZ ustaliło zakres i procedurę przekazywania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonialne. Od '49 ONZ uzyskało prawo badania tych informacji i podejmowania uchwał oceniających sytuację w koloniach - oznaczało to możliwość sprawowania kontroli międzynarodowej nad terytoriami niesamodzielnymi.

Działalności ONZ nie sprzyjała postawa państw zachodnich, które obstawały przy założeniach „planu pokoju”(Plan for the next 20 years) z 1952r., który przewidywał przygotowanie obszarów niesamodzielnych do niepodległości dopiero po 1972r.

2) Lata 1956-59 - zwiększenie fali emancypacyjnej krajów kolonialnych i wzrost aktywności ONZ. Zgromadzenie Ogólne ustaliło swoje kompetencje do ustalania kiedy istnieje a kiedy ustaje obowiązek przekazywania informacji z obszarów niesamodzielnych. Oznaczało to ustalenie, czy dany obszar rzeczywiście uzyskał niepodległość

3) od 1960 - cel ONZ to całkowita likwidacja kolonializmu jako sprzecznego z Kartą NZ. 14.XII.1960 ONZ uchwaliło Deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym

- prawo do samookreślenia i samostanowienia

- prawo do swobodnego rozwoju społecznego, kulturalnego, gospodarczego, naukowego

- wezwanie do szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach

1966 - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich I Politycznych - wszystkie narody mają prawo do samostanowienia

Etapy dekolonizacji:

1) Pierwszy etap (lata 1945-1955) W tym okresie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i jedno afrykańskie. Indonezja, Wietnam, Korea (1945), Filipiny, Jordania (1946), Indie, Pakistan (1947), Sri Lanka, Birma (1948), Libia (1951), Kambodża (1953), Laos (1955) Niektóre z tych państw uzyskały niepodległość w wyniku walki zbrojnej (np. Indonezja i Wietnam w 1945 r.)

Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu (Indonezja) w 1955r., na której opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją systemu kolonialnego oraz poparto walkę narodowowyzwoleńczą narodów i krajów zależnych.

2) Drugi etap dekolonizacji trwał od połowy lat 50. do połowy lat 60. Wtedy też proces dekolonizacji był najbardziej dynamiczny - 42 państwa uzyskały niepodległość, z czego 30 w Afryce. W samym 1960r. niepodległość uzyskało 17 państw, dlatego też ten rok jest nazywany w historii „rokiem Afryki”.

Większość z tych państw uzyskała niepodległość w drodze pokojowej, jednak są i takie, które musiały swą niezależność wywalczyć, np. Algieria, która przeżyła 8 lat krwawego powstania narodowego zanim uzyskała niepodległość. Maroko, Sudan, Tunezja (1956), Ghana, Malezja (1957), Gwinea (1958), Dahomej (Benin), Cypr, Czad, Gabon, Górna Wolta (Burkina Faso), Kamerun, Ludowa Republika Kongo, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Madagaskar, Republika Środkowej Afryki, Senegal, Somalia, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kongo (Zair) (1960), Kuwejt, Sierra Leone, Tanganika (1961), Algieria, Burundi, Rwanda, Jamajka, Samoa Zachodnie, Trynidad i Tobago, Uganda (1962), Kenia, Zanzibar i Pomba (1963), Malawi, Malta, Zambia (1964), Gambia, Maledywy, Singapur (1965).

Bardzo ważnym wydarzeniem tego etapu dekolonizacji była deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960r.

3) Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat 60., a zakończył w roku 1975.

Wtedy to rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie i imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Rozpad imperium portugalskiego przyśpieszyły walki narodowowyzwoleńcze w koloniach i „rewolucja goździków”. Niepodległość uzyskało blisko 30 krajów. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. Barbados, Botswana, Gujana, Lesoto (1966), Jemen Południowy (1967), Gwinea Równikowa, Mauritius, Nauru, Ngwane (Suazi) (1968), Tonga, Fidżi (1970), Bahrajn, Katar, Oman, ZEA, Bangladesz (1971), Bahama, Gwinea Bissau (1973), Grenada (1974), Papua Nowa Gwinea, Wyspy Św. Tomasza i Książęca, Komory, Mozambik, Angola, Wyspy Zielonego Przylądka, Surinam (1975)

4) Czwarty etap dekolonizacji - rozpoczął się w 1976 r. trwa do chwili obecnej.

W tym etapie najważniejsze były problemy Namibii zaanektowanej bezprawnie przez Unię Południowej Afryki(teraz: RPA) oraz problem ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dotyczyło to również wysp i archipelagów Oceanu Indyjskiego, Pacyfiku oraz Atlantyku. Seszele (1976), Dżibuti (1977), Wyspy Salomona, Dominika, Tuvalu (1978), Saint Lucia, Wyspy Gilberta, Saint Vincent i Grenadyny, Kiribati (1979), Zimbabwe, Vanuatu (1980), Belize, Antiqua (1981), Saint Christopher i Nevis (1983), Namibia (1990), Palau (1994).

Neokolonializm ma nie jedno, a dwa oblicza, istnieją 2 ujęcia neokolonializmu:

1) Neokolonializm jest to polityka metropolii dążących do utrzymania więzów w dawnymi koloniami i zachowania swej dotychczasowej pozycji i utrzymania kontroli i wpływów ekonomicznych, politycznych i kulturalnych w byłych koloniach.

Jest to system nierównorzędnych stosunków między pastwami postkolonialnymi, a państwami wysoko rozwiniętymi gospodarczo.

Obejmuje on całokształt środków ekonomicznych, gospodarczych, politycznych i militarnych, które służą utrzymaniu dawnych kolonii w obrębie wpływów silniejszych gospodarczo państw.

Neokolonializm jest jednocześnie programem ograniczonego wyjścia z zacofania państw postkolonialnych.

Geneza neokolonializmu leży w niechęci byłych państw kolonizatorskich zupełnego opuszczenia i nadania totalnej autonomii ich byłych kolonii. Były państwa posiadające kolonie nie chcą zrezygnować z zysków, które czerpią z utrzymywania swych byłych koloni w zależności gospodarczej Kolonializm nie oznaczał jedynie panowania politycznego, ale wszystkie dziedziny życia: polityczną, ekonomiczną, wojskową, kulturalną, finansową. Opuszczając kolonie, państwa często czyniły to tylko formalnie, pozostawiając wewnątrz cały system kolonialny. Wciąż były one mocno związane gospodarczo i handlowo z dawnymi koloniami. Mówi się, że neokolonializm jest to kolonializm w nowych warunkach.

Strategia neokolonializmu:

- intensywna współpraca poprzez inwestycje kapitału zagranicznego

- wykorzystywanie taniej siły roboczej i rynku zbytu w krajach postkolonialnych

Skutki:

- uzyskanie max zysków i utrzymanie państw postkolonialnych w stanie zależności

- zastój gospodarczy w tych krajach

- deformacja struktury produkcji

- rozwój produkcji rolniczej, przemysłu wydobywczego i przemysłu związanego z handlem zagranicznym. W tych krajach rozwijane są pracochłonne gałęzie przemysłu, które często przyczyniają się też do zanieczyszczeń środowiska naturalnego.

- hamowanie przemysłu przetwórczego i produkcję towarów przeznaczonych na rynek wewnętrzny

2)Neokolonializm to stan pewnej zależności wczorajszych kolonii po uzyskaniu niepodległości. Państwa kolonialne stosowały metodę „wyjść, aby pozostać”. Przekazywały atrybuty niepodległości, ale zatrzymywały główne pozycje ekonomiczne (handel, wspólna waluta, powiązania gospodarcze).

Metody utrzymania zależności:

- młode armie tych państw są dowodzone przez kadry wojskowe wczorajszych kolonizatorów

- dowództwa tych armii, które dopiero się kształtują są kształcone w szkołach byłych metropolii.

- mass media są opanowane przez zewnętrzne agencje prasowe

- złożony problem szkolnictwa, języka nauczania

- ogromne zadłużenie tych państw (uzyskiwana pomoc jest źle rozdysponowana, poza tym jest mniejsza, niż zyski płynące z tych krajów do mocarstw europejskich)

34. Regionalizm w stosunkach międzynarodowych (pojęcie i istota regionalizmu, przesłanki regionalizmu, regionalizm po zimnej wojnie)

Regionalizm są to wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszy i związków integracyjnych państw położonych blisko siebie geograficznie. Regionalizm to również współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych wspólnotą interesów.

Regionalizm wyraża się w:

- dążeniu do współpracy wzajemnej i rozszerzanie jej

- zaspokajaniu potrzeb i interesów poprzez udział w regionalnej współpracy

- wykształcaniu się świadomości regionalnej

4 funkcje regionalizmu:

a) integrująca - rozwijanie różnego rodzaju więzi (ekonomicznych, gospodarczych, politycznych, społecznych, kulturalnych)

b) porządkująca - regulacja, utrzymanie równowagi w systemie regionalnym i nadanie mu tożsamości, ciągłości i skuteczności

c) przymuszająca - zmuszanie uczestników do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych, posiadanie pewnych zobowiązań

d) dynamizująca - dzięki współpracy regionalnej państwa dynamicznie się rozwijają, chcąc wyrównać swój poziom z poziomem państw lepiej rozwiniętych.

Państwa dążą do systemu regionalnego poszukując najbardziej efektywnych form współpracy. Podstawą jest dążenie do maksymalnego zaspokojenia swych potrzeb i interesów. Rozwój regionalizmu jest odbiciem przekonania, że państwo nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić wszystkich swoich potrzeb i interesów. Podstawą takiej współpracy są wspólne potrzeby i interesy państw, które wciąż wzrastają

Regionalizm polega na:

- usuwaniu barier dotyczących komunikowania się społeczeństw regionalnych

- tworzeniu regionalnych norm i zasad prawa międzynarodowego

- zawieraniu układów służących zapewnieniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- powoływaniu do życia organizacji regionalnych np. OPA, OJA, Liga Państw Arabskich, UE, EFTA, Pakt Amazoński, Pakt Andyjski, Wspólnota Afryki Wschodniej, Rada Nordycka, UZE

Regionalizm po zimnej wojnie - po zimnej wojnie zaszły w systemie międzynarodowym ogromne zmiany, trzeba było wypracować nowe reguły ładu międzynarodowego, określić rolę organizacji międzynarodowych w nowych warunkach, pojawiło się nowe rozumienie bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego itp. Po zimnej wojnie mamy do czynienia z zanikiem dwubiegunowości i szeroko rozumianą globalizacją procesów.

Badacze rozróżniają „stary” regionalizm i „nowy” regionalizm

Stary podporządkowany był zimnej wojnie, był inspirowany z zewnątrz i narzucany z góry, inspirowany wymogami globalnej równowagi sił i był kontrolowany przez mocarstwa. „Nowy” regionalizm zależy tylko od czynników występujących na danym obszarze.

3 przesłanki „nowego” regionalizmu:

- nowe tendencje rozwoju z gospodarce światowej - liberalizacja, znoszenie barier w handlu międzynarodowym, przepływ kapitału, usług, towarów, ludzi, szybki postęp technologiczny. Gospodarkę światową charakteryzują 2 cechy; elastyczność i globalizacja

- Zmiany w stosunkach Północ-Południe - do końca lat 70. - konfrontacja i rywalizacja, potem kraje północne zaczęły współpracować z południowymi, rozpoczął się regionalizm opierający się na współpracy państw rozwiniętych z nierozwiniętymi. Państwa rozwinięte dostarczają kapitał i technologie, a państwa nierozwinięte - siłę roboczą

- Zmiana podejścia USA do regionalizmu - w czasie zimnej wojny USA preferowały unilateralne podejście do gospodarki światowej, miały wystarczającą przewagę ekonomiczno-technologiczną. Od połowy lat 80. zmiana, podpisanie umowy o wolnym handlu z Izraelem, Kanadą, utworzenie NAFTA

Po zimnej wojnie nastąpiła również zmiana w relacji polityka-ekonomika w SM

Nastąpiło zwiększenie roli czynnika ekonomicznego kosztem czynnika politycznego i militarnego.

Dominacja geoekonomiki nad geopolityką.

35. Główne okresy rozwoju stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej (cezury, dominujące tendencje, doktryny, rola USA, najważniejsze wydarzenia)

W. Dobrzycki wyodrębnia następujące etapy w rozwoju SM w Ameryce Łacińskiej:

1) Proces kształtowania się państw latynoamerykańskich (1810-1840)

Charakterystyczne dla tego okresu są próby stworzenia regionalnego ładu politycznego na podstawie jedności hispanoamerykańskiej. Koncepcje te opracował głównie Simon Bolivar, a próbował je wcielić w życie Kongres Panamerykański w 1826r. Założenia:

- powstanie regionalnego związku państw hispanoamerykańskich w formie federacji, konfederacji czy systemu wiecznych sojuszy

- stopniowa integracja Hispanoameryki i demonstrowanie jedności na zewnątrz

- skodyfikowanie zasad prawnych, które stanowiłyby podstawę systemu hispanoamerykańskiego (np.: regionalne prawo azylu dyplomatycznego, pokojowe rozwiązywanie sporów - wysiłki grupy z Contadory)

- dążenie do tego, by hispanoameryka była zdolna przeciwstawić się kolonializmowi europejskiemu

Obok tendencji unifikacyjnych były również tendencje dezintegrujące, m.in. zjawisko caudillismo (jednoosobowe, autorytarne przywództwo i kult silnego przywódcy rządzącego twardą ręką)

Pierwsze przejawy zainteresowania USA młodymi republikami. Z jednej strony solidarność z nowopowstałymi państwami, z drugiej próby ekspansji (np. doktryna Monroe'ego z 1823 r. „Ameryka dla Amerykanów”. Doktryna, która w zamierzeniu miała być podstawą dominacji USA na półkuli zachodniej)

2) Okres umacniania niepodległości przez kraje regionu i okres dominacji europejskiej (1840-1880)

Mocna pozycja Wielkiej Brytanii i Francji, które zastąpiły Hiszpanię.

2 doktryny:

- Benito Juareza - 1856 - dla zachowania pokoju konieczne jest poszanowanie swoich praw i odrębności i prawa każdego narodu do ustanowienia takiego porządku, jaki uważa za właściwy

- Carlosa Calvo - 1868 - państwo nie może się godzić na odpowiedzialność za straty poniesione przez cudzoziemców w wyniku wojny domowej czy powstania, bo to wprowadziłoby nierówne traktowanie cudzoziemców i obywateli. W praktyce doktryna ta oznaczała równość obywateli i cudzoziemców wobec prawa

Częściowe zahamowanie ekspansji USA w regionie (z powodu wojny amerykańsko-meksykańskiej, a potem wojny domowej w USA 1861-65)

3) Okres dominacji systemu panamerykańskiego (1880-1930)

Intensywniejsze zaangażowanie gospodarcze USA w regionie (np. inwestycje wzrosły 5-krotnie) i wypracowanie nowej polityki wobec Ameryki Łacińskiej. Aby zapobiec interwencji europejskiej w regionie w celu wymuszenia spłaty długów, prezydent T. Roosevelt ogłosił w orędziu do Kongresu, że USA będą prewencyjnie ingerować w wewnętrzne sprawy sąsiadów z Południa, aby nie dopuścić do uzależnienia ich od Europy i osłabienia wpływów USA (dyplomacja „grubej pałki”).

Administracja prezydenta Tafta przesunęła akcent z interwencji zbrojnej na „dyplomację dolarową” polegającą na użyciu środków finansowych do wzmocnienia polityki.

Wymienione wyżej posunięcia stanowiły elementy koncepcji panamerykanizmu, będącej wyrazem solidarności republik amerykańskich oraz dominacji USA.

USA przystąpiły do przekształcania Ameryki Łacińskiej w zwartą strefę swoich wpływów.

Wpływy USA w regionie wzrosły dodatkowo po podpisaniu w 1901 traktatu Hay-Pauncefote (Wielka Brytania zrzekła się roszczeń do współkontrolowania Przesmyku Panamskiego)

Dominacja USA w regionie została uznana przez mocarstwa europejskie, co zostało podkreślone w Pakcie Ligi Narodów (1919). Mocarstwa uznały doktrynę Monroe'ego za porozumienie regionalne, którym doktryna nigdy nie była. Była ona jednostronnie narzucona przez USA. Okres ten sprzyjał uzależnianiu Ameryki Łacińskiej od centrów świata kapitalistycznego. Ameryka Łacińska stała się miejscem ekspansji kapitału zagranicznego, umacniając tym samym peryferyjny status Latynoameryki w gospodarce światowej. Bolivarowska koncepcja została zastąpiona tezą o jedności państw regionu pod przywództwem USA

4) Okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (1930-1960)

2 etapy: do II wojny światowej i po jej zakończeniu. Oba etapy wymusiły zmianę systemu panamerykańskiego, najpierw ze względu na nadciągającą wojnę, a później ze względu na nowy układ sił po jej zakończeniu. Prezydent F. Roosevelt zrezygnował więc z polityki grubej pałki na rzecz doktryny dobrego sąsiedztwa (1933-45; zasady: nieinterwencja, nieingerencja, wzajemność - liberalizacja stosunków wzajemnych i większa autonomia Ameryki Łacińskiej) Konieczna była konsolidacja półkuli Zachodniej w obliczu wojny, jak również z powodu trudności pogodzenia przez USA własnego interwencjonizmu z krytyką interwencjonizmu japońskiego w Mandżurii.

W tym okresie została sformułowana doktryna Trumana (1947) i plan Marshalla (1947)

1947 podpisano w Rio de Janeiro Międzyamerykański Traktat o Pomocy Wzajemnej (traktat z Rio) - oznaczało to utrzymanie Ameryki Łacińskiej jako strefy wpływów USA.

1948 uzupełniono system ogólnoamerykański o Organizację Państw Amerykańskich podpisując tzw. Kartę bogotańską.

Do II wojny Ameryka Łacińska była głównym partnerem USA w SM, po wojnie była jednym z elementów światowej równowagi sił.

USA chciały wciągnąć Amerykę Łacińską do konfrontacji Wschód-Zachód na swoją stronę. Chciały pozyskać państwa Ameryki Łacińskiej dla swej doktryny powstrzymywania komunizmu.

Kolejne rezolucje były przyjmowane przez Amerykę Łacińską bez entuzjazmu. Ameryka Łacińska oczekiwała pomocy gospodarczej w zamian za poparcie strategii politycznej USA

USA lekceważyły nasilające się nastroje antyamerykańskie. Ówczesne działania USA określa się jako „politykę braku polityki”.

5) Restrukturyzacja ładu politycznego w Ameryce Łacińskiej (od połowy lat 60)

- coraz częstsze konfrontacje stanowisk USA i Ameryki Łacińskiej. Kwesta sporna -zmiana profilu działalności OPA tj. przyznanie priorytetu problemom gospodarczo-społecznym.

- z inicjatywy Meksyku podpisano w 1967 Traktat o zakazie broni nuklearnej w Ameryce Łacińskiej.

- kryzys OPA i spadek jej znaczenia (powody: wykluczenie Kuby z OPA pod naciskiem USA, wyrażenie zgody na interwencję zbrojną w Dominikanie w 1965 r.)

- Ameryka Łacińska kwestionuje skuteczność systemu bezpieczeństwa zbiorowego i roli USA jako gwaranta bezpieczeństwa (powód: w wojnie o Falklandy USA poparła Wielką Brytanię, swego sojusznika w NATO, a nie Argentynę, sojusznika w OPA i TIAR + interwencje zbrojne USA na Grenadzie'83 i w Panamie'86)

- Reagan chciał rozwiązać konflikt środkowoamerykański siłą, doprowadziło to do pogorszenia stosunków krajów regionu z USA i do samodzielnego opracowania przez Amerykę Łacińską pokojowego planu dla Ameryki Środkowej

- lata 70. kryzys gospodarczy w Ameryce Łacińskiej

- lata 80. przechodzenie od rządów wojskowych do cywilnych i demokratyzacja systemów politycznych

- lata 90. członkowie OPA podjęli współpracę w nowych dziedzinach. Do priorytetów zaliczono wzmacnianie demokracji, działania na rzecz pokoju, obronę praw człowieka, wolny handel, walkę z handlem narkotykami, promowanie zrównoważonego rozwoju i walkę z ubóstwem.

36. Uwarunkowania konfliktów w Ameryce Łacińskiej i mechanizmy ich rozwiązywania

Wśród konfliktów w Ameryce Łacińskiej są konflikty graniczne i terytorialne, głównie w Ameryce Południowej, wynikające z jej kolonialnej przeszłości. Część z nich została uregulowana, część tylko zamrożona. Nadal wiele państw ma nieuregulowane problemy graniczne np.: Argentyna i Paragwaj, Boliwia z Chile i Peru. Niektóre spory były w ostatnich latach przyczyną konfliktów zbrojnych np. brytyjsko-argentyńska wojna o Falklandy (1982)

Ważnym konfliktem był również trwający wiele lat konflikt środkowoamerykański

3 główne propozycje zakończenia tego konfliktu:

1) Koncepcja administracji Reagana

- polityka Reagana była powrotem do doktryny Monroe'ego i doktryny T. Roosevelta „grubej pałki”. USA zostały zmuszone przez wydarzenia w Ameryce Środkowej do przyjęcia roli żandarma międzynarodowego. w regionie. Ostro krytykowano politykę regionalną Cartera, która zdaniem republikanów osłabiła bezpieczeństwo USA i ich dominację w regionie.

Reagan proponował militarno-wyborcze rozwiązanie konfliktu (wspieranie armii salwadorskiej przy jednoczesnym naleganiu na wybory, które wyłonią rząd posiadający legitymizację) Najpierw miano zlikwidować zbrojną partyzantkę, potem przeprowadzić umiarkowane reformy w ramach systemu kapitalistycznego. Aby usprawiedliwić pomoc USA dla salwadorskiej junty, sugerowano, że partyzanci są wspomagani przez blok wschodni. Wykorzystując tezę o radzieckiej ingerencji, USA zwiększyły swą obecność w regionie, rozbudowały bazy wojskowe. Agresywna polityka nie sprawdziła się i spowodowała, że USA jako jedna ze stron konfliktu nie mogły wpłynąć na jego skuteczne rozwiązanie

2) Propozycja grupy z Contadory

Jest to propozycja 4 państw Ameryki Łacińskiej: Meksyk, Panama, Kolumbia, Wenezuela. W 1984 opracowała ona projekt traktatu pokojowego Pt.: Akt z Contadory w sprawie pokoju i współpracy w Ameryce Środkowej. Plan składał się z 3 części, zawierał ogólne zasady, którymi powinny się kierować państwa Ameryki Środkowej, jak również szczegółowe ustalenia dotyczące uregulowania konfliktu. Wejście planu w życie zablokowały USA, wprowadzając takie modyfikacje, że Nikaragua nie mogła się zgodzić na jego przyjęcie. Pomimo wzmocnienia grupy z Contadory tzw. Grupą Limańską w 1985 (Argentyna, Brazylia, Peru, Urugwaj) plan pokojowy nie został zrealizowany. Osiągnięcia grupy z Contadory:

1. zbliżenie stron konfliktu

2. określenie przedmiotu sporu

3. określenie ram negocjacji w sprawie pokoju

4. zapobiegła umiędzynarodowieniu konfliktu

3) Plan prezydenta Kostaryki O. Ariasa - 1987 plan był zmodyfikowaną wersją planu grupy z Contadory. 4 zasadnicze punkty:

a) przerwanie ognia

b) amnestia dla więźniów politycznych

c) dialog rządu z opozycją

d) demokratyzacja (przeprowadzenie powszechnych wyborów)

VIII 1987 prezydenci 5 państw A.Ś.(Nikaragua, Gwatemala, Salwador, Kostaryka, Honduras) podpisali w TEGUCIGALPIE porozumienie oparte na planie Ariasa pt.: ”Procedura dla ustalenia pewnego i trwałego pokoju w Ameryce Łacińskiej”

Jednak walki nadal trwały. Sytuacja zaczęła się stabilizować razem z przemianami Wschód-Zachód.

1990 demokratyczne wyboru prezydenckie w Nikaragui +porozumienie o demobilizacji contra.

Polityka nowego rządu nie była zadowalająca, walki na nowo. Rząd ogłaszał kolejne amnestie dla rebeliantów, którzy złożą broń.

Salwador - 1992 w Chapultepec podpisano porozumienie między rządem a partyzantką z FMLN, kończące 12-letnią wojnę domową.

Lata 80. - narasta konflikt amerykańsko-panamski. Apogeum - zbrojna interwencja USA w Panamie w 1989r. Konflikt rozpoczął się na początku XX wieku. Treść podpisanej konwencji w 1903 r. o Kanale Panamskim była kwestią sporną między obu państwami. (Na jej mocy USA, które miały gwarantować Panamie niezależność, otrzymały prawo użytkowania i ochrony strefy o szer. 10 mil wzdłuż kanału, który zostanie zbudowany. (otwarcie kanału panamskiego 1920). Panama tuż po podpisaniu traktatu chciała rewizji.) Pierwsze zmiany w 1936 r. w związku z doktryną dobrego sąsiedztwa. Uchylono wtedy prawo USA do interwencji w Panamie i podwyższono opłaty dzierżawne za korzystanie z Kanału. W czasie II wojny USA wzmocniły swą obecność w Panamie, strefę kanału przekształcono w największy kompleks militarny USA - bazy wojskowe i tzw. Szkoła Ameryk.

1964 r. (kilkudniowe zamieszki z powodu nie respektowania przez USA prawa do wywieszania panamskiej flagi.) Panama zerwała stosunki dyplomatyczne z USA

Panama uzależniła wznowienie stosunków dyplomatycznych od podjęcia negocjacji w sprawie nowych traktatów o kanale.

Rozmowy trwały 3 lata od 1964, jednak wynegocjowanych układów nie podpisano.

1968 zamach stanu - władzę przejął O. Torrijos Herdera, który głównym punktem polityki zagranicznej uczynił odzyskanie suwerenności nad kanałem i strefą.

1977 w Waszyngtonie - uroczystość podpisania przez J. Cartera i O Torrijosa m.in. traktatu o Kanale Panamskim, ważny do końca 1999r. Na jego mocy anulowano układy z 1903, 1936 i 1955. Panama przejęła jurysdykcję nad strefą kanału i przekazała USA prawo do użytkowania terytorium niezbędnego do obrony kanału przy zachowaniu suwerenności Panamy. Zredukowano liczbę amerykańskich baz wojskowych(do 5), zlikwidowano szkołę Ameryk.

Problem Kanału Panamskiego wrócił z powodu 3 wydarzeń:

- zmiana sytuacji geopolitycznej w regionie po zwycięstwie rewolucji nikaraguańskiej w 1979

- objęcie władzy przez Reagana, przeciwnika oddania Kanału

- śmierć Torrijosa w 1981 w katastrofie lotniczej

Konflikt pomiędzy Reaganem, a naczelnym dowódcą panamskiej Gwardii Narodowej gen Noriegą, który był nieugiętym orędownikiem sprawy odzyskania suwerenności nad Kanałem Panamskim.

Jego antyamerykańska polityka, udział w międzynarodowym handlu bronią i narkotykami, wspieranie lewicowego rządu w Nikaragui, zabójstwa przeciwników politycznych i fałszerstwa wyborcze spowodowały interwencję zbrojną USA w Panamie w 1989r. Noriega ujęty, skazany za handel narkotykami.

Demokratyczne wybory w 1994 - wygrała Rewolucyjna Partia Demokratyczna (z której wywodzili się Torrijos i Noriega) prezydentem został E.P. Balladares

37. Tendencje integracyjne i płaszczyzny współpracy na kontynencie amerykańskim

Lata 90. to okres przyśpieszenia procesów integracyjnych na kontynencie amerykańskim, rozpoczętych już w latach 50. Najbardziej zaawansowana jest współpraca w dziedzinie gospodarki. Wstępnie rozważano utworzenie jednego ugrupowania integracyjnego obejmującego całą Amerykę Łacińską. Jego powołanie było przedmiotem badań prowadzonych przez CEPAL. Po raz 1 problemy integracji latynoamerykańskiej były omawiane na Międzyamerykańskiej Konferencji Ekonomicznej w Buenos Aires 1957r. W następnym roku CEPAL przygotował program integracji latynoamerykańskiej. Mimo poparcia większości krajów, jego wprowadzenie w życie napotkało trudności

- Wspólny rynek Ameryki Środkowej (CACM) - rządy 5 państw Ameryki Środkowej podpisały traktat o wolnym handlu i współpracy. Konflikt zbrojny w Ameryce Środkowej w latach 80. spowodował załamanie gospodarcze i uniemożliwił kontynuację współpracy. W 1991 reaktywowano integrację powołując System Integracji Środkowoamerykańskiej (zaczął działalność w 1993r.)

- Wspólnota Karaibska (Caricom) Jest kontynuacją Karaibskiego Stowarzyszenia Wspólnego Handlu (Carifta), które miało za zadanie integrację gospodarczą państw położonych w basenie Morza Karaibskiego. Caricom powstał w 1972 poszerzając jego zadania.

- Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne -1961 na mocy traktatu z Montevideo powstało Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA). Argentyna, Brazylia, Meksyk, Paragwaj, Peru, Urugwaj. + Kolumbia, Ekwador, Wenezuela, Boliwia. Wkrótce okazało się, że niemożliwe jest zniesienie taryf we wzajemnym handlu, postanowiono zmienić nazwę i status ugrupowania. Rozwiązano LAFTA, powołując w to miejsce Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne, zrzeszające członków LAFTA.

- Pakt andyjski - na konferencji państw w Bogocie w 1966 z udziałem przedstawicieli Chile, Ekwadoru, Kolumbii, Peru i Wenezueli przyjęto tzw. Deklarację z Bogoty - utworzenie w łonie LAFTA uprzywilejowanej strefy handlu. W 1968 podpisano porozumienie ustanawiające Andyjską Korporację Rozwoju - instytucję o charakterze głównie finansowym. 1969 podpisano porozumienie z Kartageny zakładające pakt andyjski (Grupa Andyjska, Andyjski Wspólny Rynek)

- Grupa dorzecza La Platy (Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Boliwia) założona w 1967 r. w Buenos Aires. Cel: utworzenie własnego wspólnego rynku w odpowiedzi na pakt andyjski.

- Grupa trzech (Kolumbia, Wenezuela i Meksyk) Celem było utworzenie wspólnego rynku do 1995 r.

- Mercosur -Wspólny Rynek Południa - utworzony w 1991 - Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj.

- NAFTA - USA, Kanada, Meksyk - Układ o Wolnym Handlu w Ameryce Północnej poprzedzony kanadyjsko-amerykańskim porozumieniem z 1989 (CAFTA)

Te organizacje ukazują współpracę na kontynencie amerykańskim w płaszczyźnie gospodarczej i ekonomicznej. Wszystkie te przedsięwzięcia integracyjne zmierzają do zrealizowania tzw. „Inicjatywy dla Ameryk” G. Busha z 1990, zakładającej powstanie wolnego rynku obejmującego cała półkulę zachodnią. W najnowszych raportach CEPAL bardzo pozytywnie oceniono postępy w integracji, zwłaszcza lansowanej przez doktrynę integracji otwartej. Pomimo ogromnego zróżnicowania gospodarczego państwa regionu uczestniczą w różnego rodzaju organizacjach międzynarodowych, zarówno rządowych jak i pozarządowych

Ważną formą współpracy są szczyty iberoamerykańskie. Pierwszy szczyt odbył się w Meksyku w 1991r.

Na III szczycie w Brazylii w 1993 r. państwa doszły do porozumienia w kwestii kubańskiej: apelowali o zniesienie embarga handlowego wobec wyspy. IV szczyt w Kolumbii w 1994 - poparcie dla NAFTA jako wzorca integracji krajów o różnym poziomie rozwoju ekonomicznego. Szczyt w 1997 - potępienie dodatkowych sankcji USA wobec Kuby pomimo krytyki Castro.

Problemom ekonomicznym poświęcone były Gospodarcze Szczyty Ameryk. Ich przedmiotem były prace mające doprowadzić do powstania w 2005 r. Strefy Wolnego Handlu Ameryk(ALCA)

Inna płaszczyzna współpracy na półkuli Zachodniej - walka z handlem narkotyków.

Drug Enforcement Control Act uchwalony przez Kongres USA w 1986 upoważnia prezydenta USA do jednostronnego oceniania poczynań innych państw w dziedzinie zwalczania handlu narkotykami. Wywołuje to problemy w stosunkach z krajami Ameryki Łacińskiej w związku z odmiennym stosunkiem do metod stosowanych w walce z handlem narkotykami. Latynosi zarzucają USA, że ci chcą usunąć tylko przejawy tego procederu bez usuwania przyczyn. Amerykańska Agencja ds. zwalczania Handlu Narkotykami niejednokrotnie łamie prawo kraju, w którym działa.

Szczyty poświęcone tym zagadnieniom: 1990 Kolumbia, San Antonio 1992.

Konferencja Środkowoamerykańskich Sił Zbrojnych utworzona w 1997r Cel: organizowanie wspólnych manewrów wojskowych i ćwiczeń jednostek specjalnych. Jest to wstęp do integracji politycznej regionu.

38. Wojny i konflikty zbrojne w Afryce (przesłanki konfliktów, koszty, konsekwencje dla państwa i społeczeństwa, problem przywrócenia pokoju)

Przesłanki konfliktów:

W literaturze na temat konfliktów w Afryce jest kilka poglądów na temat ich przesłanek czy genezy:

1) wojny afrykańskie były rozszerzeniem rywalizacji między Wschodem a Zachodem, wynikającej z Zimnej Wojny.

2) Widziano konflikty jako lokalne wojny plemienne (nienawiści plemienne, zadawnione urazy)

3) upadek, a nawet zupełne zapadnięcie się afrykańskich państw, utworzonych przed ponad 100 laty przez państwa kolonialne.

4) Zróżnicowanie etniczne kontynentu - różnice etniczne społeczeństw Afryki prowadzą do tworzenia się sprzeczności i interesów społecznych i gospodarczych według tych podziałów, a te z kolei do narastania i wybuchu konfliktów zbrojnych

5) Wojny domowe w Afryce przystają do światowego wzorca, wyjaśnianego zarówno przez czynniki ekonomiczne, jak i przez zróżnicowanie etniczne, kulturowe i religijne.

6) Do pewnego stopnia bogate zasoby naturalne, wliczając w to diamenty i inne minerały kojarzą się z wyższym ryzykiem wojny

7) Ryzyko wojny domowej bywa związane również z represjami politycznymi i brakiem praw politycznych

8) etniczne, kulturowe lub religijne zdywersyfikowanie jest też problemem gdy następuje polaryzacja między dwiema dominującymi grupami

9) Ekonomiczne przesłanki konfliktów:

- wewnętrzne: bieda, pogarszanie się warunków życia, brak perspektyw,

- zewnętrzne: popyt nielegalnego rynku światowego na minerały afrykańskie i inne surowce, wielka podaż na nielegalnym rynku uzbrojenia

10) Składniki środowiska przyrodniczego: szczupłość zasobów wody i ziemi nadającej się do uprawy + zaangażowanie białych - po upadku apartheidu fakt, iż najlepsze ziemie w Afryce Pd należą do białych też był przyczyną konfliktów

Konsekwencje i koszty dla państwa w okresie konfliktu:

1) niezdolność budowania podstaw prawa i porządku

2) niemożność utrzymania atmosfery Polit pozbawionej dyskryminacji

3) niedostateczne inwestycje w infrastrukturę i opiekę społeczną

4) marginalizacja większości społeczeństwa, pozostawienie ich bez opieki

5) ogólne załamanie systemu rządzenia

6) ogromne zniszczenia fizyczne, ludzkie, gospodarcze i społeczne, psychologiczne

7) zjawisko „prywatyzacji przemocy”

8) Ludność cywilna pada ofiarą tych wojen dużo bardziej, niż ludność cywilna w wojnach państw w XX w. Ludność cywilna jest największą ofiarą konfliktów w Afryce

9) szczególne okrucieństwo, masowe gwałty, branie zakładników, prowokowanie głodu, bombardowanie miast, świątyń itp.

10) uniemożliwienie rozwoju, a nawet spowodowanie cofnięcia się

11) spadek średniej długości życia

12) Wysoki wskaźnik analfabetyzmu

13) wysoka umieralność niemowląt

14) utrudniony dostęp do opieki lekarskiej

15) pogłębianie się ubóstwa, głodu, umieralności

16) uniemożliwienie produkcji żywności

Kto ponosi koszty tych wojen? 4 sposoby finansowania:

1) finansowanie przez obce firmy prowadzące działalność gospodarczą w Afryce

2) finansowanie przez środowiska emigracyjne, osiadłe w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej

3) tworzenie przez pozarządowe grupy zbrojne „gospodarek nastawionych na wojnę”

4) środki otrzymywane od rządów niektórych państw lub międzynarodowych organizacji politycznych o rozmaitych orientacjach politycznych

Problem przywrócenia pokoju na kontynencie jest bardzo palący, ale i trudny

Do niezbędnych etapów tego procesu zalicza się:

1) Trwałe przerwanie walk zbrojnych

2) Znalezienie rozwiązania politycznego, akceptowanego przez strony

3) Znalezienie miejsca w społeczeństwie dla członków grup zbrojnych

4) przerwanie zagranicznych więzi politycznych i gospodarczych grup zbrojnych i ich politycznego zaplecza

5) Odbudowa struktur administracyjnych na terenach objętych konfliktem

6) odbudowa infrastruktur fizycznych, społecznych i gospodarczych

7) Podjęcie i realizacja przez władze państwa realnych programów rozwoju gospodarczego i społecznego, które będą ograniczać przesłanki do konfliktów

39. Państwo w Afryce (geneza, problemy, przeobrażenia)

Historię Afryki w ciągu 2 ostatnich stuleci można podzielić na 3 etapy:

- niepodległości przedkolonialnej (do lat 80 XIX w.)

- kolonialny (od lat 80 XIX wieku do ok. 1960 r.)

- pokolonialny (od ok. 1960 r.)

Etap niepodległości przedkolonialnej:

- niezależna państwowość Maroka

- Algieria - część imperium osmańskiego

- Egipt - przechodził w XIX w. największe przeobrażenia administracji państwowej

Do czasów podboju kolonialnego na terenie Afryki subsaharyjskiej istniały 3 typy organizacji społeczno-politycznych:

1) rodzinne państwa o złożonych strukturach („wczesne państwa”)

2) Struktury plemienne rozmaitych wielkości

3) Wspólnoty o mniejszym zasięgu

„Przedpaństwowe” organizacje polityczne dysponowały strukturami, systemami rodzinnego prawa i instytucjami, pozwalającymi skutecznie funkcjonować w warunkach niepodległości przedkolonialnej i ograniczonych kontaktów ze światem zewnętrznym

W czasie kolonizacji kolonizatorzy zamieniali wiele plemiennych organizacji na duże obszary administracyjne, do których automatycznie wtłaczano miejscowe organizacje polityczne (państwowości, plemiona, wspólnoty). Ta kolonialna „integracja” dokonywana była pod przymusem. Co więcej, te nowo powstałe kolonie i protektoraty były „zaprojektowane” nie uwzględniając podłoża etnicznego kulturalnego czy plemiennego. Afryka została podzielona liniami w zasadzie prostymi, przydzielając czasami jedno plemię do 2 różnych państw albo włączając w 1 państwo 2 nienawidzące się plemiona.

W okresie kilkudziesięciu lat władzy kolonialnej doszło do powstania w ramach każdej kolonii przesłanek przyszłej państwowości. Dotyczyło to zwłaszcza budowy nieistniejącej wcześniej infrastruktury komunikacyjnej. To, jak również podstawowa edukacja, prawo poruszania się po całym terytorium kolonii itp. przyczyniały się do powolnej integracji w ramach kolonii. Etap kolonialny był pierwszym etapem powstawania nowoczesnego państwa. Jedyną drogą do uzyskania niepodległości była dekolonizacja. Na powrót do struktur sprzed okresu kolonialnego nie było miejsca. Państwa afrykańskie uzyskiwały niepodległość 2 drogami: zbrojną lub pokojową.

Droga pokojowa - długotrwałe negocjacje, powoływanie ciał samorządowych, wprowadzanie Afrykanów do administracji kolonialnej

Droga zbrojna np. Algieria 8 lat powstania antykolonialnego

Odzyskanie czy wywalczenie niepodległości dotyczyło państw, które istniały i posiadały ją już przed kolonializmem, a państwa powstające po 1955 r. w Afryce stanowiły w całości twór kolonialny(są one całkowicie nowymi państwami)

Trzeba podkreślić niezwykłe tempo powstawania nowych państw postkolonialnych w Afryce. Coraz bardziej kurczyły się tereny administrowane przez obce władze kolonialne, to miało istotny wpływ na SM: 3 rodzaje relacji:

1) relacje między niepodległymi państwami

2) Relacje niepodległych państw z państwami kolonialnymi

3) Relacje między władzami kolonialnymi

Przed ogromnymi wyzwaniami stały instytucje nowopowstałych państw:

1) na nich skupiały się nadzieje opinii publicznej, że poprawią się warunki życia

2) zadania, które te instytucje miały przed sobą wymagały wykwalifikowanej kadry, środków finansowych i sprawnego systemu zarządzania (niczego z tych 3 nie miały)

3) instytucje od razu stały się przedmiotem zaciekłych walk politycznych nowych elit

4) znalazły się pod presją ze strony zagranicznych rządów, firm, korporacji

5) były pod presją poszukujących zatrudnienia

Kolejnym problemem były częste zamachy stanu. Gdy cywilne systemy polityczne nie były w stanie rozwiązywać problemów kraju, armia zaczęła wchodzić na scenę.

- pogorszenie się skuteczności państwa

- miara udziału państw Afryki w stosunkach dyplomatycznych - relacje części państw Afryki ograniczają się do państw sąsiedzkich

- spadek zdolności państwa do wykonywania swoich funkcji

3 patologie upadku państwa:

- państwa tracą legitymizację w oczach większości ludności

- państwa zostały doprowadzone do upadku przez władców i funkcjonariuszy, którzy są skorumpowani lub niekompetentni

- państwa, które w wyniki wojny domowej zostały podzielone nie są w stanie przywrócić władzy centralnej

Problemem jest też występowanie gospodarek nastawionych na wojnę

W niektórych krajach istnieją też siły, które mają swój interes w utrzymywaniu się stanu anarchii

40. Apartheid w RPA (pojęcie, podstawy teoretyczne, etapy realizacji, fundamenty prawne, ewolucja, demontaż)

Apartheid jest to system polityczny realizowany głównie w RPA, oparty na segregacji rasowej. Program apartheidu był przedstawiony przez Malana w 1948r. i realizowany przez kolejnych premierów.

Z założeń programu apartheidu wynikają 2 zasady doktrynalne:

1) Zróżnicowanie rasowe

2) Utrzymanie odrębności rasowej

Widoczny jest charakter misji, którą ma do spełnienia rasa biała w stosunku do ras kolorowych, będących na niższym poziomie rozwoju - ponosi ona odpowiedzialność za ochronę tej cywilizacji przed atakami z zewnątrz i działalnością wywrotową od wewnątrz

Cel apartheidu: umocnienie panowania białej rasy, zakłada też współpracę różnych ras, a także przewiduje, że zwierzchnictwu białych w ich strefach zamieszkania odpowiada analogiczne zwierzchnictwo innych ras w ich strefach zamieszkania. Idealnym rozwiązaniem jest stworzenie w Afryce Południowej dwóch odrębnych państw: białych i Afrykanów. Ta zasada legła u podstaw „bantustanizacji” RPA.

Podstawy teoretyczne doktryny apartheidu znajdziemy w poglądach rasowych 3 holenderskich kościołów reformowanych, które reprezentują południowoafrykańską wersję kalwinizmu. 2 dogmaty u podstaw doktryny apartheidu - dogmat o predestynacji i dogmat „narodu wybranego”

Malan chciał stworzyć nowy układ stosunków wewnętrznych w kraju. Miał na myśli następujące posunięcia:

- wprowadzenie zakazu małżeństw mieszanych

- przekształcenie rezerwatów afrykańskich w „prawdziwą ojczyznę” ludów Bantu

- zahamowanie dalszej koncentracji Afrykanów w okręgach miejskich i odseparowanie tych, którzy już tam są od przedstawicieli innych grup rasowych

- traktowanie Afrykanów zamieszkujących „białe” okręgi miejskie wyłącznie jako „gości”

- uznanie Azjatów za element obcy i cudzoziemski

I etap realizacji doktryny apartheidu: konsolidacja władzy politycznej narodu Afrykanerów w RPA

Bezpośrednio po przejęciu władzy przez Partię Nacjonalistyczną i utworzeniu rządu z Malanem na czele, zaczęto realizować politykę apartheidu. Okres I - od 1948 r. do początku Lat 60. charakteryzował się dążeniem ekipy rządzącej do zbudowania solidnego fundamentu wznoszonego konsekwentnie systemu apartheidu.

Szczególną cechą polityki apartheidu jest to, że jej realizacja odbywa się w formie ustaw. Wydano niezliczoną ilość ustaw, które regulowały każdą dziedzinę życia. Naczelną zasadą rządów Afrykanerów stało się hasło „Biały człowiek musi pozostać panem”

1) Ustawa o zakazie zawierania małżeństw mieszanych 1949 - dotychczasowe, nieliczne małżeństwa mieszane zostały unieważnione.

2) Poprawka do ustawy o niemoralności - 1950 - kara więzienia lub grzywny za utrzymywanie stosunków seksualnych z osobami innej rasy

Cel obu ustaw: zachowanie czystości rasy białej i odrębności między rasami

3) Ustawa o rejestracji ludności 1950

4) Ustawa o obszarach grupowych 1950- zapobieganie wspólnemu osiedlaniu się białych i niebiałych w pewnych okręgach miejskich

5) Ustawa o władzach Bantu - 1951 - wprowadzono zmiany w dziedzinie administracji afrykańskiej oraz wprowadzono nakaz umieszczania członków różnych plemion na osobnych ulicach w podmiejskich osiedlach afrykańskich.

6) Ustawa o szkolnictwie Bantu - 1953 - językami wykładowymi (zamiast afrikaans i angielskiego) były od tej pory języki plemienne, co ograniczało dalszą możliwość kształcenia się młodzieży afrykańskiej.

7) Ustawa o zastrzeżeniu odrębnych urządzeń użyteczności publicznej 1953 - całkowita segregacja we wszystkich miejscach publicznych i środkach komunikacji (odrębne parki, kina, restauracje, hotele, wejścia, poczekalnie dworcowe, pociągi, autobusy, taksówki, sklepy, osobne miejsca w kościołach itp.)

8) Ustawa o przesiedleniu tubylców - 1954 - prawo do przesiedlenia tubylców z terenów uważanych za „białe”

9) Poprawka do ustawy o prawach tubylczych - 1957

10) Ustawa o szkolnictwie uniwersyteckim - 1957 - utworzenie odrębnych uniwersytetów, na uniwersytetach niebiałych - tylko języki tubylcze

11) Ustawa o zdławieniu komunizmu - prowadzenie działalności komunistycznej = przestępstwo (definicja komunizmu tak szeroka, że wszelka działalność niezgodna z duchem rządzących była przestępstwem)

12) Ustawa o bezpieczeństwie publicznym - minister sprawiedliwości miał prawo zawiesić w prawach konstytucyjnych każdego, kto jego zdaniem tworzy zagrożenie dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa

13) Poprawka do ustawy o prawie karnym - srogie kary za prowadzenie agitacji podburzającej do oporu przeciwko ustawodawstwu apartheidu

14) Ustawa o nielegalnych organizacjach - delegalizacja organizacji afrykańskiego ruchu oporu

15) Ustawa o sabotażu

16) Ustawa o pracy tubylczej - zaraz działalności afrykańskich związków zawodowych

II etap apartheidu: teoria i praktyka programu bantustanizacji RPA

II etap, od lat 60. poświęcony został stworzeniu systemu bantustanów.

Powodem była chęć doprowadzenia do trwałego podziału terytorium państwa na odrębne organizmy polityczne. Postanowiono stworzyć południowoafrykańską wspólnotę narodów, złożoną z 1 białego i 8 czarnych państw (8 bantustanów)

1) Ustawa o popieraniu samorządu Bantu 1959 - zapewnienie stopniowego rozwoju samorządnych jednostek narodowych Bantu. Stopniowe zespalanie się rozdrobnionych rezerwatów w 8 bantustanów.

2) Ustawa konstytucyjna Transkei 1963 - bantustan Transkei otrzymał samorząd wewnętrzny

3) Ustawa o popieraniu rozwoju ekonomicznego bantustanów

4) Ustawa o obywatelstwie bantustanów - pozbawienie ich obywatelstwa „białej” RPA

5) Ustawa konstytucyjna bantustanów - nadanie innym bantustanom samorządu wewnętrznego na wzór Transkei

6) Ustawa konstytucyjna Republiki Transkei - podstawa ogłoszenia niepodległości przez bantustan - potępienie na arenie międzynarodowej

Pomimo sprzeciwu międzynarodowego i ONZ władze w Pretorii przyznawały kolejne „niepodległości”

1976 - wcielanie w życie programu „kontrolowanego osłabiania barier rasowych” - konieczność modyfikacji systemu apartheidu w obliczu przemian w regionie Afryki Południowej (przesłanki polityczne, kulturalne i ekonomiczne) i przemian na świecie (dekolonizacja)

Chciano osłabić nastroje opozycyjne w RPA

- zmiany w ustawodawstwie dotyczące tzw. małego apartheidu np. desegregarcja miejsc użyteczności publicznej

- uchylenie zakazu nabywania przez Afrykańczyków domów na „terytoriach białych”

- dopuszczenie niebiałych do funkcji publicznych, politycznych

- anulowanie 2 ustaw: ustawy o pracy tubylczej i ustawy o arbitrażu w przemyśle

Stopniowe rozszerzanie uprawnień Afrykańczyków i modyfikacja i osłabianie polityki apartheidu

W latach 90. XX w. w wyniku stale powiększającej się presji międzynarodowej i sprzeciwowi wobec polityki apartheidu rząd RPA na czele z prezydentem F. de Klerkiem rozpoczął demontaż systemu apartheid.

1990 - rozpoczęcie reform, usuwanie dyskryminujących ustaw, zalegalizowanie niebiałych partii politycznych (m.in. Afrykański Kongres Narodowy) uwolnienie czarnych działaczy

1994 - nowa konstytucja, pierwsze wolne wybory. Pierwszy czarny prezydent RPA - Nelson Mandela

41. Konflikt arabsko-izraelski po II wojnie światowej

Konflikt izraelsko-arabski - konflikt między Izraelem, a Arabami Palestyńskimi i państwami arabskimi. Zimna wojna nadała temu konfliktowi charakter ponadregionalny. Było to starcie pomiędzy imperializmem amerykańskim reprezentowanym na Bliskim Wschodzie przez Izrael, a arabskim ruchem narodowowyzwoleńczym wspieranym przez ZSRR. Wcześniej problemem utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie zajmowała się Wielka Brytania, jednak pod wpływem licznych konfliktów w regionie i właściwie sytuacji patowej, oddała sprawę palestyńską na forum ONZ.

ONZ uchwaliła w 1947 r. rezolucję o podziale Palestyny na 2 niepodległe państwa: arabskie i żydowskie. Jerozolima jako miejsce święte trzech religii miała być pod zarządem międzynarodowy i kontrolą ONZ. Oba państwa miały być połączone unią gospodarczą

Wojny arabsko-izraelskie

1) Pierwsza wojna arabsko-izraelska 15.V.1948 - 24.II 1949

15.V.1948 - proklamowanie w Tel Awiwie powstania państwa Izrael.

Pretekst do wojny: obrona ludności arabskiej przed atakami zbrojnych bojówek syjonistycznych i przywrócenie tam porządku

Cel: likwidacja państwa żydowskiego

Wynik : triumf Izraela. Izrael obronił swoje państwa + nabytki terytorialne kosztem ziem przyznanych Palestyńczykom przez ONZ

1949 podpisanie PROTOKOŁU LOZAŃSKIEGO (V.1949), które było warunkiem przyjęcia go do ONZ.

1950 - Izrael przeniósł siedzibę rządu i parlamentu z Tel Awiwu do Jerozolimy, wbrew rezolucji ONZ

Arabowie nie uznali podziału Palestyny ani wyników wojny 1948-49

Nie zrealizowano rezolucji o podziale Palestyny, bo tereny, na których miało powstać państwo palestyńskie podzieliły między siebie Izrael i kraje arabskie: Transjordania, Egipt. Posunięcie to kraje arabskie tłumaczyły obawą przed zajęciem przez Izrael wszystkich terytoriów przyznanych Palestyńczykom przez ONZ.

2) II wojna arabsko-izraelska (sueska)

29.X.1956 - XI. 1956

1956 - Prezydent Egiptu Naser podjął decyzję o nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego (akt zgodny z prawem międzynarodowym, jednak Wielka Brytania i Francja uznały to za bezprawie)

Wielka Brytania i Francja (najwięksi udziałowcy znacjonalizowanego Towarzystwa)chciały ukarać Egipt

22.X.1956 Izrael, Wielka Brytania i Francja zawarły w Sevres pod Paryżem tajny układ o wszczęciu kroków wojennych przeciwko Egiptowi

Casus Belli - Izrael podał zamknięcie cieśniny Tiran dla żeglugi izraelskiej

Początek II wojny arabsko-izraelskiej: 29.X.1956 - wkroczenie wojsk izraelskich na Synaj.

Izrael zdobył Synaj, ale musiał się później z niego wycofać ze względu na presję międzynarodową, głównie USA po odblokowaniu przez Egipt cieśniny Tiran. 5. XI ZSRR daje ultimatum - w razie nie przerwania działań wojennych, ZSRR przystąpi do wojny po stronie Egiptu. Izrael wycofał się na linię rozejmu z 1949. USA nie chciała otwartej konfrontacji z ZSRR w obronie nie swoich interesów. Cieszyła się, że osłabło znaczenie Wielkiej Brytanii i Francji na Bliskim Wschodzie

Bilans tej wojny:

a) otwarcie zatoki Al.-Akaba dla żeglugi izraelskiej

b) brak nowych nabytków terytorialnych Izraela.

c) Kanał Sueski pozostał własnością Egiptu

d) klęska militarna Egiptu

e) wojna wyrazem słabości krajów arabskich, które nie udzieliły Egiptowi żadnego wsparcia

f) Wielka Brytania i Francja poniosły porażkę polityczną

g) ZSRR i USA wystąpiły przeciwko trójstronnej agresji, aczkolwiek z różnych powodów

3) III wojna arabsko-izraelska (wojna sześciodniowa)

5.VI.1967 - trwała sześć dni

Casus belli - decyzja Nasera o wycofaniu wojsk ONZ z Synaju (16.V.1967) oraz zamknięcie cieśniny Tiran i zatoki Al-Akaba dla żeglugi izraelskiej

5.VI 1967 wojska izraelskie zdobyły półwysep Synaj, wzgórza Golan, Strefę Gazy, Cisjordanię, wsch. Część Jerozolimy.

Skutki:

- Izrael powiększył trzykrotnie swoje terytorium kosztem Egiptu, Syrii i Jordanii

- Izrael ustabilizował swą pozycję pierwszej militarnej potęgi w regionie

- porażka krajów arabskich

- szczyt arabski w 1967 w Chartumie decyzje:

Nie prowadzenie bezpośrednich negocjacji z Izraelem

Nie uznawanie Izraela

Nie podpisywanie z Izraelem żadnych traktatów pokojowych

Rezolucja ONZ z 1967 (I Arabowie i Żydzi zignorowali tę rezolucję):

Przewidywała „sprawiedliwy i trwały pokój” oraz „bezpieczne i uznane granice” dla Izraela, który w zamian miał się wycofać z terytoriów okupowanych po 1967.

Treść rezolucji była kompromisem między Arabami a żydami.

- niedopuszczalność zdobywania terytoriów drogą podbojów oraz nakaz wycofania się Izraela z ziem zajętych w 1967 - zadowoleni Arabowie i Rosjanie

- ograniczenie wielkości terytoriów, z których Izrael ma się wycofać do tych zajętych w 1967 - zadowolenie żydów i Amerykanów

4) IV wojna arabsko-izraelska (wojna październikowa)/(wojna /Yom Kippur)

6.X,1973 - 22.X.1973

Egipt i Syria podjęły zbrojny wysiłek odzyskania zagarniętych przez Izrael ziem w wojnie sześciodniowej. Kraje arabskie zaatakowały Izrael w dniu największego święta religijnego Yom Kippur.

Po raz 1 arabowie uzyskali pewne sukcesy militarne, ale żadna ze stron nie osiągnęła założonych sobie celów, co pomogło w rokowaniach pokojowych. Skutki:

- Powołano Doraźne Siły Zbrojne ONZ nadzorujące zawieszenie broni

- rozpoczęto dyplomatyczne wysiłki na rzecz całościowego uregulowania konfliktu (bez rezultatów)

- wykorzystanie przez kraje arabskie „broni naftowej” przeciwko USA, Holandii, Portugalii i RPA za ich proizraelską politykę

Konferencja Bliskowschodnia w Genewie 21-22.XII 1973 - dyplomatyczne wysiłki na rzecz całościowego uregulowania konfliktu nie dały rezultatów.

Wykorzystanie przez kraje arabskie „broni naftowej” przeciwko zachodnim sojusznikom Izraela (X 1973 sześć państw Zatoki Perskiej zrzeszonych w OPEC, podwyżki o 70%,potem o 128% + ilościowe ograniczenia eksportu + embargo na ropę naftową dla USA, Holandii, Portugalii i RPA za ich proizraelską politykę. Embargo zniesione III.1974)

USA zainicjowały dwustronne negocjacje izraelsko-egipskie w Camp David pod patronatem J. Cartera. Podpisano 2 porozumienia:

- o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wschodzie (jak zwykle, pominięcie problemu palestyńskiego) - nie miało to porozumienie większego wpływu na uregulowanie konfliktu

- egipsko-izraelski traktat pokojowy (III.1979) - sukces dyplomacji Izraela, rozłam w świecie arabskim

Traktat przewidywał:

- koniec stanu wojny między obu państwami, nawiązanie pełnych stosunków dyplomatycznych

- zwrot Synaju Egiptowi w ciągu 3 lat

- swoboda żeglugi dla Izraela na Morzu Czerwonym i zatoce Al-Akaba

- stacjonowanie sił ONZ w pobliżu nowych granic

Konferencja Ligi Państw Arabskich w III 1979 zaleciła:

- zerwanie stosunków dyplomatycznych z Egiptem

- zawieszenie go w prawach członka Ligi

- przeniesienie siedziby Ligi z Kairu do Tunisu

- wstrzymanie pomocy gospodarczej dla niego

Układy izraelsko-egipskie nasiliły ekspansjonizm Izraela

- aneksja Wschodniej Jerozolimy(1980)

- 1981 Izrael zaanektował Wzgórza Golan i zignorował wezwanie RB do likwidacji aneksji

- Izrael wkroczył w 1982 r. do Libanu, aby zmusić partyzantów palestyńskich do opuszczenia baz w Południowym Libanie

5) V wojna arabsko-izraelska

(VI-IX 1982)

- tylko częściowy sukces Izraela

- oddziały OWP musiały opuścić Bejrut, ale bojownicy palestyńscy nadal stacjonowali w dolinie Bekaa i w Trypolisie, skąd zaatakowali Izrael.

-1/3 terytorium Libanu pod izraelską okupacją

-1983 układ o zakończeniu stanu wojny (pod presją państw arabskich unieważniony przez Liban w 1984)

+ rokowania izraelsko-palestyńskie 1993 Porozumienia z Oslo, wzajemne uznanie Izraela i Organizacji Wyzwolenia Palestyny zawarte w 1993 w Oslo - fundament procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie i podstawa prawna istnienia Autonomii Palestyńskiej.

Inicjatywa genewska - bliskowschodni plan pokojowy przedstawiony w Szwajcarii 1 grudnia 2003, powstały na podstawie porozumienia kilkuset polityków i działaczy pokojowych Izraela i Palestyny. Zakładał powstanie niepodległego państwa palestyńskiego w Strefie Gazy i prawie na całym Zachodnim Brzegu Jordanu oraz przewidywał podział Jerozolimy za pomocą kuloodpornej szyby na dwie części, a każda z nich miała zostać stolicą Palestyny i Izraela.

Plan pokojowy dla Bliskiego Wschodu potocznie nazywany mapą drogową, został przedstawiony 1 maja 2003 roku, premierom Izraela i Autonomii Palestyńskiej. Plan ten został opracowany przez Stany Zjednoczone, ONZ, Unię Europejską i Rosję, w celu pokojowego rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Kryzys izraelsko-libański (VII-VIII 2006) - konflikt między państwem Izrael a arabską szyicką organizacją Hezbollah, mającą swoje bazy w południowym Libanie. Ten trwający 33 dni konflikt znany jest w Libanie jako wojna lipcowa, a w Izraelu nazywany jest drugą wojną libańską.

42. Wojny w Zatoce Perskiej (Iran-Irak, Irak-Kuwejt, operacja sił sprzymierzonych 1991, wojna 2003)

Wojna iracko-irańska (1980-1988)

Jest to konflikt zbrojny między Iranem, a Irakiem, 2 państwami Bliskiego Wschodu, które rywalizują o przywództwo w regionie.

Przyczyny:

1) Oficjalnie powodem wojny był spór terytorialny dotyczący rzeki Szatt al-Arab. oba państwa kwestionowały ustalenia traktatu z 1847 r.

2) Antagonizmy religijne, narodowościowe, ideologiczne - Iran przez wiele lat był sojusznikiem USA na Bliskim Wschodzie, podczas gdy Irak realizował tzw. orientację socjalistyczną, dążąc ku ZSRR. Ponadto Iran był państwem teokratycznym, a Irak realizował program budowy nowoczesnego państwa świeckiego.

3) Walka o dominację w regionie

4) Kwestia kurdyjska - Kurdowie to ok. 20-milionowy naród walczący o utworzenie własnego państwa. Zarówno Irak jak i Iran wielokrotnie wykorzystywały fakt zamieszkiwania Kurdów na terytorium przeciwnika do destabilizacji jego sytuacji wewnętrznej np. popierając powstania ludności kurdyjskiej

5) Odmienne podejście do problemów świata arabskiego. Przedrewolucyjny Iran utrzymywał stosunki dyplomatyczne z Izraelem, był sojusznikiem USA i podejrzliwie traktował próby Iraku zbliżenia się do Arabii Saudyjskiej i Egiptu.

Starcia graniczne we IX 1980 szybko przerodziły się w regularną wojnę. Minimalny cel, jaki zakładał sobie Saddam Husajn to zajęcie i utrzymanie wschodniego brzegu rzeki Szatt al.-Arab, maksymalny zaś cel to spowodowanie upadku rządu w Teheranie.

Napadając na Iran Husajn liczył na szybki sukces. Działania na lądzie szybko przekształciły się w wojnę pozycyjną, w której Irak użył broni chemicznej. Lotnictwo irackie bombardowało nieukończoną elektrownię jądrową i obiekty cywilne. Irańczycy również bombardowali miasta. Ponieważ „wojna miast” nie osiągnęła rezultatów, rozpoczęto „wojnę tankowców” atakując irackie statki wywożące ropę naftową. Wywołało to reakcję USA, które skierowały w ten rejon okręty wojenne. W 1986 Iran odniósł znaczący sukces zajmując półwysep FAO, odcinając tym samym Irak od Zatoki Perskiej. Odbicie przez Irak półwyspu FAO i zniszczenie przez USA znacznej części irańskiej floty w odwecie za ataki na okręty neutralne skłoniło Iran do zawieszenia broni. Weszło ono w życie w 1988r. Rozpoczęte wówczas rozmowy pokojowe zakończono dopiero w 1990 r. po agresji Iraku na Kuwejt.

Skutki wojny:

- milion ofiar głównie po stronie irańskiej

- ogromne koszty finansowe

- konflikt podzielił świat arabski uniemożliwiając mu zjednoczenie sił w walce z Izraelem

- spowodował wyścig zbrojeń w regionie

- ogromne problemy gospodarcze Iraku, co przyczyniło się później do agresji na Kuwejt

Wojna w zatoce Perskiej (1990-91)

I wojna w Zatoce Perskiej - Konflikt zbrojny między koalicją międzynarodową, a Irakiem po dokonaniu przez ten kraj inwazji na Kuwejt.

Przyczyny wiązały się z wcześniejszym konfliktem irańsko-irackim, który doprowadził do ruiny gospodarkę Iraku

Irak rozpoczął propagandę przeciwko Kuwejtowi, swemu największemu wierzycielowi, oskarżając go o przekraczanie limitów wydobycia ropy naftowej ustalonych przez OPEC i bezprawne korzystanie z przygranicznego pola naftowego

1990 armia iracka zajęła terytorium Kuwejtu, co spotkało się z potępieniem przez społeczność międzynarodową i ZSRR

USA na czele koalicji 28 państw dążącej do zmuszenia Iraku do wycofania się z Kuwejtu

1990 USA podjęły decyzję o wysłaniu swoich wojsk w ramach operacji Pustynna Tarcza.

Na wniosek USA ONZ uchwaliło rezolucję, w której dawała zgodę na użycie siły wobec Iraku jeśli nie wycofa wojsk z Kuwejtu. Termin minął, USA rozpoczęły w I 1991 r. akcję „Pustynna Burza” - atak bombowy na terytorium Iraku prowadzony z Arabii Saudyjskiej. Potem był atak lądowy. Irak zaatakował Izrael by go sprowokować i przekształcić konflikt w świętą wojnę islamska.

27. II Husajn podjął decyzję o wycofaniu wojsk z Kuwejtu i spełnienia rezolucji RB.

Skutki:

- reparacje wojenne

- kontrola międzynarodowa programu jądrowego Iraku

- katastrofa ekologiczna w rejonie Zatoki Perskiej

- podzielenie świata arabskiego

- ostateczne zakończenie zimnej wojny, czego dowiódł udział USA i ZSRR w wojnie po tej samej stronie.

II wojna w Zatoce Perskiej

Konflikt zbrojny, który rozpoczął się w marcu 2003r.(do kwietnia 2003) między koalicją sił międzynarodowych, a armią Iraku.

Po ok.. 3 tygodniach walk siły międzynarodowe objęły kontrolę nad większością terytorium Iraku, obaliły rząd tworzony przez partię Baas i Saddama Husajna i rozpoczęły okupację tego kraju trwającą formalnie do 2005r.

Cele ataku:

- likwidacja reżimu Husajna

- pomoc w ustanowieniu demokracji w Iraku

- odnalezienie i eliminacja broni masowego rażenia i baz terrorystów

- zdobycie informacji na temat powiązań międzynarodowych organizacji terrorystycznych z Saddamem Husajnem i jego rządu

- zakończenie sankcji ekonomicznych nałożonych na Irak i dostarczenie temu krajowi pomocy humanitarnej

Skutki:

- stabilizacja Iraku (2003-2007)

- przeprowadzenie pierwszych demokratycznych wyborów i powołanie stałego rządu i parlamentu

- nie znaleziono broni masowej zagłady

- aresztowanie, skazanie na śmierć i stracenie Saddama Husajna

- nie znaleziono dowodów na współpracę między rządem Husajna, a Al.-Kaidą

43. Proces pokojowy na Bliskim Wschodzie

1. Unormowanie stosunków Izrael-Egipt 1979

Traktat pokojowy Izrael - Egipt wynegocjowany za pośrednictwem USA, podpisane w Camp David, wiejskiej posiadłości prezydentów USA, położona 113 km od Waszyngtonu

W 1978 r. z inicjatywy prezydenta J. Cartera podpisano porozumienie pomiędzy prezydentem Egiptu El-Sadatem, a premierem Izraela M. Beginem. Było to pierwsze porozumienie podpisane przez Izrael z jednym z jego sąsiadów.

Geneza: negocjacje trwały od 1977 kontynuowane sporadycznie do 1978. Gdy rozmowy były w impasie, obaj przywódcy przyjęli zaproszenie prezydenta J. Cartera na trójstronny szczyt 5.IX.1978r. Po kilkunastu dniach negocjacji podpisano 2 porozumienia:

a) układ o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wschodzie - plan bardzo ogólny, wzywał do stopniowego przyznania samorządu Palestyńczykom zamieszkałym w strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jordanu oraz stopniowego wycofywania stamtąd wojsk izraelskich, by po 3 latach przygotować negocjacje na temat ostatecznego statusu tych ziem

b) projekt traktatu pokojowego między Egiptem i Izraelem

Projekt ten przewidywał:

- koniec stanu wojny między obu państwami, nawiązanie pełnych stosunków dyplomatycznych

- zwrot Synaju Egiptowi w ciągu 3 lat

- gwarancje swobody żeglugi dla Izraela na M. Czerwonym i zatoce Akaba

- stacjonowanie sił ONZ w pobliżu nowych granic

26.III,1979 Izrael i Egipt podpisały traktat pokojowy, który formalnie kończył wojnę.

2. Unormowanie stosunków z Jordanią 1994

1994r. zakończony został trwający od 1948 r. stan wojny między Izraelem, a Jordanią

26.X.1994 w Waszyngtonie został podpisany traktat pokojowy między obu państwami. Było to ważne wydarzenie w procesie pokojowym na Bliskim Wschodzie. Wysoką rangę tego wydarzenia podkreślała obecność prezydenta B. Clintona na uroczystości podpisania dokumentu i złożenie przez niego podpisu na tym dokumencie.

Podpisanie tego porozumienia było poprzedzone długimi negocjacjami (w Madrycie i Waszyngtonie) Rozmowom cały czas patronowały USA.

3. Rokowania izraelsko-palestyńskie

Prowadzone w latach 1991-1993 w Madrycie, Waszyngtonie i Oslo. W ich wyniku zostało zawarte porozumienie podpisane IX.1993 w Waszyngtonie. Jego architekci : I. Rabin, Sz. Peres i J. Arafat w 1994 r. dostali pokojową nagrodę Nobla.

- Izrael zgodził się na utworzenie Autonomii Palestyńskiej (Strefa Gazy i miasta na Zachodnim Brzegu Jordanu) i na stopniowe przekazywanie władzy na tym terenie Palestyńczykom.

- V.1994 podpisano w Kairze porozumienie o ograniczonej autonomii palestyńskiej

- 1995 rozszerzenie autonomii na cały Zachodni Brzeg Jordanu (armia izraelska wycofała się z 7 miast Zachodniego Brzegu Jordanu, uwolniono 2500 więźniów palestyńskich

-1996 wybory do Rady Autonomii Palestyńskiej - zwycięstwo Arafata (prezydent)

Hamas i dżihad nie uzyskały poparcia ludności, wybrano pokojową drogę porozumienia się z Izraelem.

- 1996 anulowanie z programu OWP punktu o nieuznawaniu Izraela

W następnych latach rozmowy izraelsko-palestyńskie nie przyniosły żadnych wyników. Izrael nadal okupuje całą Palestynę. Po obu stronach są przeciwnicy kompromisów i pokojowych rozwiązań. Świadczy o tym chociażby zabójstwo I. Rabina z rąk terrorysty żydowskiego.

Kontynuatorem rozmów był Szymon Peres, minister spraw zagranicznych Izraela, potem zwycięstwo prawicy w wyborach i premierem został A. Szaron - zastopowanie rokowań.

Rozmowom izraelsko-palestyńskim patronują USA, jednak nie posuwa to sprawy do przodu. Izrael nie jest podatny na sugestie amerykańskie.

- USA, ONZ i UE przedstawiły w 2003 r. plan pokojowego rozwiązania „mapa drogowa” - utworzenie państwa palestyńskiego do 2005 r. po początkowych nadziejach na sukces, plan okazał się niemożliwy do zrealizowania.

44. Problemy polityczne oraz instytucjonalizacja współpracy w regionie Azji i Pacyfiku

Problemy bezpieczeństwa i pokoju

1) Korea - kraj podzielony na Koreę Północną i Południową. W czasie zimnej wojny Korea Południowa cieszyła się poparciem Zachodu (głównie USA), a Korea Północna - bloku wschodniego z ZSRR na czele. Kraj nadal jest podzielony, co więcej, trwa tam ciągły wyścig zbrojeń. Sprawa Korei jest jednym z głównych zagrożeń w regionie, z powodu dużej koncentracji zbrojeń i agresywności politycznej Korei Północnej

2) Konflikty indochińskie

- pierwsza wojna indochińska (1945-1954)

- wojna wietnamska(1957-1975) -tzw. II wojna indochińska

3) Podział na subkontynencie indyjskim na Indie, Pakistan i Bangladesz.

4) Zagrożeniem są też spory terytorialne związane z kwestią koreańską, sporem między Wietnamem a Chinami, Chinami, a Indiami, Indiami, a Pakistanem

5) Innym źródłem napięć są problemy z mniejszościami, np. z mniejszością wietnamską w Kambodży i kambodżańską w Wietnamie, muzułmańską w Indiach i hinduską w Pakistanie.

6) Chińska diaspora w całej Azji Południowo-Wschodniej

7) konflikty etniczne, religijne, waśnie o źródła energii i zasoby naturalne

Dodatkowe problemy polityczne w regionie:

- W obszarze Azji i Pacyfiku nie stworzono do tej pory zinstytucjonalizowanego systemu bezpieczeństwa. Od 20 lat(od zakończenia wojny w Wietnamie w 1975r. trwają rozmowy)

- Obawa przed ekspansją Chin i ustanowienia w tradycyjnym stylu „PAX SINICA”

- postępujący wyścig zbrojeń, przyczyny :

- Liczne konflikty separatystyczne w regionie

- Po zimnej wojnie państwa same są odpowiedzialne za swoje bezpieczeństwo, nie są już pod ochroną mocarstw.

- 4 państwa Azji Wschodniej są w gronie największych importerów broni: Japonia, Chiny, Rep. Korei i Tajwan)

- kilka państw w regionie jest w posiadaniu broni nuklearnej

Instytucjonalizacja stosunków:

1. W Azji Pd-Zach funkcjonuje GCC (Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej) - utworzona w 1981 roku, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Katar, Kuwejt, Oman, ZEA. Celem rady jest realizowanie koordynacji, integracji i wzajemnych powiązań jej członków we wszystkich dziedzinach, dążenie do osiągnięcia między nimi jedności. Kolejnym celem jest pogłębienie i umocnienie stosunków, powiązań oraz zakresu współpracy między narodami państw Rady oraz ustanowienie wspólnych przepisów w wielu dziedzinach.

2. W Azji Pd istnieje SAARC (Stowarzyszenie Współpracy Południowo-Azjatyckiej)

3. W Azji Pd-Wsch działa ASEAN(Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej)

4. Tylko Azja Pn-Wsch nie ma tego typu porozumień

5. Większość państw regionu uczestniczy w pracach ONZ

6. Coraz więcej państw jest członkami WTO

7. Bardzo pozytywne wyniki przynoszą działania Forum Regionalnego państw ASEAN. Jest ono płaszczyzną porozumienia ponadregionalnego.

Najważniejszymi organizacjami integracyjnymi w tym rejonie są:

1)ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, 1967 w Bangkoku, państwa założycielskie: Filipiny, Malezja, Indonezja, Tajlandia, Singapur. Od 1984 Brunei, 1995 Wietnam, 1997 Laos i Birma, 1999 Kambodża. Celem popieranie współpracy gospodarczej i kulturalnej między członkami, ustanowienie w regionie strefy pokoju, wolności i neutralności. Idea strefy wolnego handlu, swobodnego przepływu usług, wspólnej ochrony własności intelektualnej, swobodnego przepływu kapitału. W 2006 roku zainicjowano prace nad Kartą ASEAN, mającą nadać ugrupowaniu osobowość prawną.

2)APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation) - Układ o Współpracy Gospodarczej w Azji i rejonie Pacyfiku, 1989 w Canberrze., założyciele: Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Republika Korei, Kanada, Stany Zjednoczone + 6 państw ASEAN, w 1991 do APEC przystąpiły na jednakowych prawach „3 x Chiny” (ChRL, Tajwan jako „Chiny Tajpei” oraz Hongkong), w 1993 Meksyk i Papua-Nowa Gwinea, w 1994 Chile. Następnie w 1998 Peru, Rosja i Wietnam.

Cel:

- znoszenie barier celnych

- współpraca technologiczna

- integracja gospodarcza

No to teraz tylko się tego nauczyć… -_-`

---