Dziecko z ADHD w przedszkolu


Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową (ADHD) w przedszkolu. Leczyć i wychowywać.

Niniejsza praca dotyczy dziecka z nadpobudliwością psychoruchową i deficytem uwagi (ADHD) w przedszkolu. Jego zachowania, kontaktów z rówieśnikami, trudnościach w uczeniu się i wreszcie sposobach leczenia i wychowywania. Spróbujemy przybliżyć sylwetkę dziecka dotkniętego ADHD, wyjaśnić jego funkcjonowanie w przedszkolnej grupie rówieśniczej oraz sposoby i metody pomocy zarówno medycznej, psychologicznej jak i wychowawczej.

SPIS TREŚCI:

  1. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi - istota, objawy i diagnoza

    1. Istota i objawy ADHD

    2. Przyczyny

    3. Diagnoza

    4. Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

    5. Dziecko z ADHD w przedszkolu

    6. Leczenie zaburzeń:

      1. Medyczna pomoc dziecku

      2. Psychologiczna pomoc dziecku

      3. Terapie niekonwencjonalne

    7. Wychowanie dziecka z ADHD

  2. Problem i metoda badawcza

  3. Opracowanie wyników

    1. Istota i objawy ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi [Attention Deficit/Hiperactivity Disorder - AD/HD] jest rozpoznaniem medycznym, stosowanym wobec dzieci i dorosłych, mających poważne trudności poznawcze i zaburzenia zachowania w ważnych aspektach swojego życia (np. w stosunkach rodzinnych i osobistych, w szkole lub w pracy).

Termin ADHD wprowadziło Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i zamieściło je w klasyfikacji chorób DSM-IIIR w 1987 r. określając w ten sposób „zespół nadruchliwości z deficytem uwagi”. Jest to stan chorobowy charakteryzujący się zaburzeniami pracy mózgu. Powoduje to u osób chorych trudności z kontrolowaniem zachowania i utrzymywaniem koncentracji uwagi, czego efektem są problemy związane z przyswajaniem wiedzy, zachowaniem i kontaktami międzyludzkimi.

Podstawowymi objawami ADHD są:

- problemy z utrzymaniem koncentracji uwagi,

- nadmierna impulsywność,

- nadpobudliwość.

Objawy kłopotów z koncentracją uwagi to:

-brak zorganizowania,

- zapominalstwo,

- łatwe rozpraszanie,

- problemy z utrzymaniem koncentracji podczas zabawy.

Objawami nadpobudliwości lub nadmiernej impulsywności są:

- wiercenie się,

- problemy z zabawą w ciszy,

- przeszkadzanie i przerywanie innym,

- ciągły stan aktywności,

- nieumiejętność czekania na swoją kolej.

Dzieci z ADHD nie potrafią się skupić na określonym zadaniu, od rozpoczęcia, aż do zakończenia, łatwo się rozpraszają jakimkolwiek bodźcem. Charakterystyczna dla ich zachowania jest wzmożona ruchliwość, dzieci te są ciągle w ruchu, wszędzie ich pełno, w tym samym czasie mogą wykonywać mnóstwo różnych czynności. Nie myślą o konsekwencjach swojego zachowania, nie potrafią wyciągać wniosków z własnych doświadczeń ani powiązać skutków z przyczynami, np. nie rozumieją niezadowolenia nauczyciela, spowodowanego ich nieodpowiednim zachowaniem. Reagują impulsywnie i gwałtownie, łatwo popadają w skrajne nastroje, mają niskie poczucie własnej wartości.

W charakterystyce zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi wykorzystuje się pojęcia z psychologii klinicznej i psychiatrii dziecięcej (np. niepokój, uwaga, koncentracja, impulsywność, hiperaktywność, hiperkinezja, hipermotoryka), co wskazuje na zaburzenia, które należy potraktować w szczególny sposób.

Mianem dzieci hiperaktywnych nazywa się dzieci, które nie umieją we właściwy sposób dokonać wyboru pomiędzy tym, co ważne, a tym, co nieważne i skupić swojej uwagi na rzeczach istotnych. Nie potrafią odpowiednio zablokować i dokonać selekcji dopływających doń bodźców. Ich uwaga przeskakuje z jednego źródła bodźców na następne i mają trudności z tym, aby zająć się dłużej jedną sprawą. Dzieci te najpierw robią, potem dopiero myślą.

U większości dzieci w wieku 3 - 7 lat stwierdza się podwyższoną emocjonalność. W tym czasie zazwyczaj trafiają one do przedszkola lub szkoły, gdzie przeżywają nowe sytuacje ekscytujące lub napawające lękiem. Jednocześnie trwa ważny proces odcinania się od rodziców, który również wzbudza w dzieciach strach. Swoje emocje dzieci odreagowują w różny sposób, wykazują brak zainteresowania, koncentracji albo niepokój czy nawet gwałtowność. W ten sposób w zachowaniu dziecka odbicie znajdują problemy, które ono aktualnie przeżywa, np. kryzys małżeński rodziców, rozwód, nowi członkowie rodziny, kłopoty w szkole, zagrożenie przemocą, brak czasu ze strony kochających przecież rodziców, itp. Wszystko to wpływa na zachowanie dzieci i ma poważne konsekwencje dla jego psychiki. W rezultacie pojawia się nadpobudliwość psychoruchowa, gwałtowność reakcji czy też agresja.

Większość chorych na ADHD wykazuje przeciętny lub ponadprzeciętny poziom intelektualny. Wysoki poziom inteligencji umożliwia dzieciom chorym radzenie sobie w szkole tak długo, aż nie dotknie ich jakiś kryzys, zazwyczaj w wieku dojrzewania. Najczęstszym problemem są tutaj niska samoocena i kontakty międzyludzkie.

Problem ADHD częściej dotyka chłopców niż dziewczynek. Jest to stosunek 9:1. U dziewcząt przeważają zaburzenia koncentracji uwagi, u chłopców natomiast częściej występuje nadpobudliwość psychoruchowa i agresja, ponieważ są oni zarówno pod względem fizycznym jak i organicznym narażeni na tego rodzaju zachowania.

Wolf-Wedigo Wolfram przyczyn dopatruje się w warunkach socjalizacji. Mianowicie uważa on, że chłopcom brakuje często możliwości identyfikacji z mężczyznami. Opiekują się nimi i wychowują przede wszystkim kobiety, w związku, z czym wynikające ze specyfiki płci potrzeby chłopców mogą zostać zaspokojone tylko w mniej zadowalający sposób niż u dziewczynek.

Heike Baum natomiast zastanawia się czy chłopcy rodzą się z większą energią agresywną, (której wszyscy potrzebujemy do przetrwania). Uważa również, że w procesie wychowania chłopcom pozwalamy na bardziej „dzikie” zachowania niż dziewczynkom i dlatego też oni kierują swoją agresję na zewnątrz.

Częstotliwość występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci ocenia się na 10-12 %. Niestety nie ma dokładnych danych dotyczących Polski, ale szacuje się, że problem ADHD dotyczy ok. 400 tys. dzieci. Nie wszyscy rodzice udają się po pomoc do lekarzy. Według danych światowych tylko 1/5 ogólnej liczby dzieci nadpobudliwych na świecie trafia pod opiekę specjalistycznego lecznictwa.

Dzieci nadpobudliwe nie potrafią przypomnieć sobie zasad we właściwym momencie. Chociaż znają reguły i chcą się do nich stosować niestety nie są w stanie tego zrobić. To właśnie rodzice, opiekunowie czy nauczyciele powinni jak najczęściej przypominać im te zasady i reguły, przewidując, kiedy zachowania impulsywne mogą nastąpić.

Występujące z ADHD zaburzenia koncentracji uwagi powodują, że zachowanie dziecka odbieramy jako niegrzeczne lub bezczelne, a ono po prostu nie może zbyt długo skupić się na jednej rzeczy, chociaż bardzo się stara.

Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci w wieku przedszkolnym występuje na ogół w formach złożonych i obejmuje trzy sfery rozwojowe - ruchową, poznawczą i emocjonalną.

Sfera ruchowa:

Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może także wystąpić niezręczność, niezborność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom. Często nie potrafią się sprawnie ubrać czy spakować swoich rzeczy.

Niepokój ruchowy objawia się także dodatkowymi skurczami mięśni, wyładowaniami ruchowymi. Dzieci takie wykonują wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Wzrost emocjonalnego napięcia może doprowadzić do jąkania czy też nerwicy.

Sfera poznawcza: są to głównie zaburzenia koncentracji uwagi - dziecko nie jest w stanie skupić się dłużej na jednej czynności czy temacie, nawet, jeżeli to jest zabawa, łatwo się rozprasza, nie potrafi się zorganizować, jest zapominalskie. Dzieci te nie lubią czytać, często nie mają własnych zainteresowań, szybko się zniechęcają do zajęć wymagających większego wysiłku umysłowego. U takich dzieci często występuje także wzmożona wyobraźnia. Świat fantazji zaczyna wtedy przeważać nad rzeczywistością. Dziecko jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu zajęć i nie uważa.

Sfera emocjonalna: zaburzenia reakcji emocjonalnych - dziecko reaguje nieadekwatnie do bodźca, jest nadwrażliwe, lękliwe, gadatliwe, drażliwe, impulsywne, a czasem wręcz agresywne. Jego uczucia są krótkotrwałe.

Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami. Pytane o coś dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną. Ten rodzaj nadpobudliwości może przejawiać się także w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych.

Dzieci nadpobudliwe często przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.

Zaburzenia, które obejmują te trzy sfery rozwojowe nazywamy pierwotnymi efektami ADHD. Rzutują one na społeczne i poznawcze funkcjonowanie dziecka oraz sposób, w jaki jest ono odbierane przez rówieśników.

Możemy wyodrębnić również wtórne efekty, które wywoływane są właśnie pod wpływem otoczenia, a konkretnie reakcji innych ludzi na osobę chorą. Są one odrzucane przez innych, pozostawione na uboczu, niekiedy ignorowane, nierozumiane. Prowadzi to do ogromnych problemów emocjonalnych. Dzieci te wykazują niską samoocenę, bark szacunku do samego siebie, czują się wyobcowane. Zdarza się również często, że dzieci z ADHD są negatywnie oceniane przez osoby dla niego ważne, co wywołuje u nich poczucie bezsilności i beznadziejności, zwłaszcza, jeżeli ciągle są karcone za zachowania, których tak naprawdę nie są w stanie zmienić.

1.2 Przyczyny

Czy nadpobudliwość jest wynikiem zaburzeń rozwoju, czy może jest to zespół cech składających się na temperament dziecka? Czy jest uwarunkowana genetycznie, czy też może jest wynikiem mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN)?

Psychologowie i lekarze wymieniają różne przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej.

Badania przeprowadzone przez dr. Alana Zametkina, na dorosłych, udowodniły, że pomiędzy badanymi ze zdiagnozowanym ADHD a osobami zdrowymi istnieją różnice w ilości zużytej energii, potwierdziły zredukowany metabolizm glukozy w partiach kory mózgowej związanych ze sterowaniem uwagą, emocjami i kontrolą impulsów.

 .I. P. Pawłow stwierdził, że indywidualne cechy ludzkiego działania zależą od czynności układu nerwowego, a przede wszystkim od trzech podstawowych, względnie stałych jego właściwości: siły, równowagi i ruchliwości procesów pobudzania i hamowania w korze mózgowej.

Układ nerwowy człowieka jest odpowiedzialny za regulację równowagi między organizmem a jego środowiskiem. Powinien się on odznaczać odpowiednią siłą procesu pobudzania oraz siłą procesu hamowania równoważącą siłę pobudzania, a także umiarkowanym stopniem ruchliwości tych procesów. Siła OUN to inaczej zdolność komórek nerwowych do wytrzymywania długotrwałych bądź silnych bodźców pobudzających lub hamujących. Pomiędzy procesami pobudzenia i hamowania musi być zachowana równowaga. U dzieci nadpobudliwych występuję zaburzenie tej równowagi, w związku z czym są one zdolne do silnych i długotrwałych reakcji pobudzeniowych, natomiast reakcje hamulcowe są słabe i krótkotrwałe.

Badania nad nadpobudliwością psychoruchową prowadzone w latach 80-tych, w większości stanowiły prace opisowe, charakteryzujące różne sfery funkcjonowania osób dorosłych i dzieci. Niezwiązane jednak były z żadną konkretną teorią.

Richard Barkley skonstruował model nadpobudliwości, który wyjaśniał mechanizmy powstawania złożonego obszaru objawów w nadpobudliwości. Według niego nadpobudliwość jest wynikiem zaburzeń funkcji kory przedczołowej.

Prezentowany przez Barkleya model zakłada, że deficyt hamowania reakcji jest podstawowym zaburzeniem w nadpobudliwości, co prowadzi do zaburzeń w czterech funkcjach neuropsychologicznych, których praca jest zależna od procesu hamowania. Wpływa to z kolei na obniżenie kontroli zachowania motorycznego i na zachowania samoregulacyjne (autokierujące), czego konsekwencją jest słaba koncentracja uwagi.

Zdolność hamowania reakcji motorycznej na zdarzenie pozwala na optymalne wykorzystanie czterech neuropsychologicznych funkcji wykonawczych:

Według Barkleya obniżenie reakcji hamowania zachowania, zmniejsza efektywne działanie czterech powyższych funkcji.

U dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej występuje brak tego właśnie hamowania i w związku z tym niemożliwy jest prawidłowy rozwój pozostałych funkcji wykonawczych.

Dzieci z ADHD są nadaktywne, impulsywne, głośniejsze i bardziej gadatliwe, od innych, zdrowych dzieci. Potrafią mówić głośno, zarówno do innych jak i do siebie.

Inną oznaką zaburzenia funkcji hamowania jest udzielanie szybkich nieprzemyślanych odpowiedzi, nieumiejętność czekania na swoją kolej, przerywanie innym.

Kolejnym dowodem na istnienie owych zaburzeń jest nieumiejętność zmiennego zachowania w zależności od otrzymanego bodźca, problemu w zadaniach z odroczoną odpowiedzią, czy też trudności w zadaniach ciągłego wykonania.

Różni naukowcy wysuwają również hipotezę, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, czyli jest uwarunkowana genetycznie. Przeprowadzone badania ujawniły, że jeśli u kogoś z bliższych lub dalszych krewnych stwierdzano lub stwierdza się występowanie zespołu nadpobudliwości, to ryzyko ponownego wystąpienia ADHD i kolejnego jej członka jest 5-7 razy większe niż u dzieci z rodzin, w których ten problem nie istnieje. Ryzyko wystąpienia zespołu nadpobudliwości u dziecka wzrasta nawet do 50%, gdy jedno z rodziców miało lub ma zespół hiperkinetyczny. Nie oznacza to jednak wcale, że jeżeli sami cierpimy z powodu ADHD, to nasze dzieci również będą miały ten sam problem. Jest to bardziej prawdopodobne, ale nie pewne.

W połowie lat 90-tych opublikowano badania, w których stwierdzono, że u osób nadpobudliwych istnieje zaburzona równowaga pomiędzy dwoma neuroprzekaźnikami - noradrenaliną i dopaminą.

Właściwy poziom noradrenaliny pomaga skupić się na wszystkim, co nowe lub niezwykłe. Jej niedobór może powodować niedocenianie zagrożenia, natomiast nadmiar wywołuje stan ciągłego pobudzenia organizmu. Noradrenalina pozwala na rozpoznanie sygnału zagrożenia i reakcję organizmu.

Dopomina zaś odpowiada z gotowość do odbioru i przetwarzania informacji oraz zdolność do selekcji i koncentracji na jednym wybranym bodźcu. Właściwy jej poziom pozwala odrzucić nieważne i zbędne informacje i utrzymać uwagę na zadaniu.

Dziecko z nadpobudliwością nie selekcjonuje docierających doń bodźców i wszystkie traktuje jako równie ważne, np.: głos nauczyciela czy matki, szelest przewracanych kartek, hałas uliczny czy też ruch firanki poruszanej wiatrem. Jednocześnie niedobór noradrenaliny powoduje, że dziecko nie potrafi rozpoznać informacji o zagrożeniu, w związku z czym nie potrafi mu przeciwdziałać, np.: zna zasady bezpiecznych zabaw zimą, a mimo to jeździ na łyżwach po zamarzniętym jeziorze.

W ADHD częściej występuje zmiana w genie DAT1, kontrolującym system dopaminy w mózgu. Stwierdzono też częstsze występowanie „nieprawidłowego” receptora dla dopaminy.

Niestety, pomimo, iż znane są dobrze niektóre działania neurotransmiterów, nadal nie wiadomo, w jakim stopniu wpływają one na przepływ informacji w mózgu. Nie wiadomo także, w jaki sposób kierują one naszym zachowaniem.

1.3 Diagnoza

Aby zdiagnozować ADHD potrzebna jest wizyta u lekarza specjalisty z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży. Decyzję o konieczności takiej wizyty mogą jednak podjąć nauczyciele lub rodzice na podstawie wcześniejszej obserwacji, jeżeli dziecko spełnia następujące warunki:

1.trudne zachowania u dziecka:

- występują dłużej niż 6 miesięcy,

- są nieodpowiednie dla poziomu rozwoju dziecka,

- pojawiają się co najmniej w dwóch różnych obszarach życia,

występują już przed 7 rokiem życia .

2. dziecko:

- nie zwraca uwagi na szczegóły,

- zapomina o zadaniach i poleceniach,

- gubi przedmioty,

- jest nieuważne i z tego powodu popełnia błędy,

- łatwo się dekoncentruje,

- unika zadań wymagających większego zaangażowania umysłowego.

3. objawami takiego zachowania może być:

- machanie nogami i rękami,

- częste bieganie i wspinanie się,

- trudności ze spokojną zabawą w ciszy,

- nadmierna gadatliwość,

- niecierpliwość,

- przerywanie innym.

Jeżeli dziecko wykazuje takie objawy, ale nie spełnia warunków z punktu 1 i 2, zwraca na siebie uwagę, jednak najprawdopodobniej przyczyną takiego zachowania są jakieś inne, niż ADHD, zaburzenia np. lękowe, osobowościowe, lub jakiś kryzys, który dziecko przeżywa.

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opracowało kryteria diagnostyczne stosowane w diagnozowaniu ADHD. Klasyfikacja DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders):

A1. Zaburzenia koncentracji uwagi. Sześć lub więcej z następujących objawów utrzymywało się, przez co najmniej pół roku na poziomie niezgodnym z normą rozwojową.

  1. Często nie potrafi skupić się na szczegółach i popełnia proste błędy w zadaniach szkolnych i innych ćwiczeniach.

  2. Często ma problemy z utrzymywaniem koncentracji podczas zabawy oraz wykonywania ćwiczeń w klasie.

  3. Często nie słucha, gdy się do niego mówi.

  4. Często nie wykonuje poleceń i nie kończy rozpoczętych zadań i ćwiczeń

( nie w związku z zaburzeniami opozycyjnymi lub brakiem zrozumienia

poleceń).

  1. Często ma problemy z zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć.

  2. Często gubi materiały i przybory potrzebne do pracy lub innych zajęć (np. zabawki, kartki z poleceniami, ołówki, książki, narzędzia).

  3. Często unika i z niechęcią podchodzi do zadań wymagających dużego wysiłku umysłowego (np. odrabianie prac domowych).

  4. Często rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych.

  5. Często zapomina o różnych codziennych sprawach.

A2. Nadpobudliwość-impulsywność. Sześć lub więcej z następujących objawów utrzymywało się, przez co najmniej pół roku na poziomie niezgodnym z normą rozwojową.

Nadpobudliwość:

  1. Często wykonuje nerwowe ruchy dłońmi lub stopami i wierci się na krześle.

  2. Często wstaje z miejsca podczas lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia.

  3. Często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, kiedy jest to zachowanie niewłaściwe.

  4. Często nie potrafi bawić się lub odpoczywać w ciszy i spokoju.

  5. Często jest w ruchu i nie daje się go uspokoić.

  6. Często jest nadmiernie gadatliwe.

Impulsywność:

  1. Często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości.

  2. Często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej.

  3. Często przerywa innym lub im przeszkadza (np. wtrąca się do rozmów i zabaw).

B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości i impulsywności ujawniły się przed siódmym rokiem życia dziecka.

C. Upośledzenie występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w domu i w szkole).

D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego.

E. Objawy nie pojawiają się w związku ze schizofrenią lub innym zaburzeniem psychotycznym i nie da się ich wytłumaczyć innym schorzeniem.

Klasyfikacja ICD-10 (International Classification of Diseases) - Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych:

G1. Brak uwagi.

Co najmniej 6 z następujących objawów braku uwagi utrzymywało się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnych z poziomem rozwoju dziecka.

G2. Nadmierna aktywność.

Co najmniej trzy z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymywały się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:

G3. Impulsywność

Co najmniej trzy z następujących objawów impulsywności utrzymywał się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:

G4. Początek zaburzenia nie później niż w wieku 7 lat

 

G5. Całościowość

Kryteria są spełnione w więcej niż w jednej sytuacji, np. połączenie braku uwagi i nadaktywność występujące i w szkole i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klinika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające).

 

G6. Objawy G1-G3 powodują istotne klinicznie cierpienie lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.

 

G7. Zaburzenie nie spełnia kryteriów całościowych zaburzeń rozwojowych, epizodu maniakalnego, epizodu depresyjnego, ani zaburzeń lękowych.

Naukowcy z Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnili trzy podtypy ADHD:

Najczęściej występuje podtyp mieszany.

1.4 Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym (3-7 lat)

Okres przedszkolny obejmuje wiek od ukończenia 3 do 7 roku życia. Wzrost linijny przeważa nad tempem przyrostu masy ciała. Roczne przyrosty wysokości wynoszą średnio 5-7 cm, masy ciała 2,0-2,5 kg. Najszybciej rosną kończyny, powodując zmiany w proporcjach ciała i dalsze smuklenie. Kształtuje się postawa ciała, zmniejsza się wypuklenie brzucha, chociaż utrzymuje się jeszcze pogłębienie lordozy lędźwiowej. Zanika tzw. fizjologiczne płaskostopie, kształtuje się właściwe wysklepienie stóp. Stąd ważne jest zapewnienie dziecku w tym wieku właściwego obuwia, zapewniającego prawidłowy rozwój stopy. Postępuje dalszy rozwój kośćca i mięśni, zwiększa się sprawność ruchowa i siła mięśniowa. Około 6 roku życia rozpoczyna się zmiana uzębienia mlecznego na stałe (zmiana siekaczy, wyrastanie pierwszych zębów trzonowych). Bardzo ważną rolę odgrywa tu dbanie o higienę jamy ustnej i higienę osobistą. Zaznacza się znaczny rozwój układu limfatycznego (migdałki podniebienne, gardłowy, tkanka limfatyczna gardła, więzły chłonne). Postępuje rozwój układu krążenia i układu oddechowego: zwolnienie tętna, podwyższenie ciśnienia krwi, zmniejszenie liczby oddechów, zmiana toru oddechowego z przeponowego na piersiowy.

Rozwój układu mięśniowego objawia się dużą ruchliwością dziecka tzw. „głód ruchu”. Ruch jest ekspansywny, lecz krótkotrwały, gdyż dziecko szybko się męczy. Duża ruchliwość, a równocześnie niedostateczne wykształcenie układu wiązadłowego, powoduje skłonność do urazów i wad postawy. W okresie przedszkolnym stwierdza się dużą pobudliwość nerwową, a nadmiar wrażeń powoduje niekiedy lęki nocne. W związku z licznymi kontaktami z rówieśnikami nasila się zachorowalność na choroby zakaźne.

W okresie przedszkolnym rozwój motoryczny dotyczy doskonalenia ruchów postawno-lokomocyjnych (chód, bieganie, skoki, wspinanie się itp.) oraz manipulacyjnych. Zwiększa się zaradność i samodzielność dziecka. Dominuje duża ruchliwość, impulsywność, skłonność do agresji, egocentryzm.

Około 5 roku życia wzrasta aktywność intelektualna, dociekliwość, następuje rozwój wyobraźni oraz bujnej bezkrytycznej fantazji. Zaczyna się „wiek pytań”.

W wieku 5,5-6 lat, następuje drugi okres „przekory”. Mowa ma charakter sytuacyjny związany z bezpośrednio wykonywanymi czynnościami.

W wieku 6-7 lat dziecko swobodnie posługuje się mową potoczną. Pod koniec okresu przedszkolnego rozszerza się zakres zainteresowań i wydłuża możność skupienia uwagi w czasie zajęć w przedszkolu.

W wieku 6-7 lat, rozwój psychiczny dziecka osiąga tzw. dojrzałość szkolną. Najważniejsze kryteria tej dojrzałości to: poziom myślenia odpowiedni do wieku, celowa działalność, poczucie obowiązku, koncentracja uwagi, umiejętność wykonywania zadań w zespole, rozumienie symboli słownych.

W procesie uspołeczniania, czyli kształtowania postaw, wartości i wzorców zachowania akceptowanych w danej społeczności, istotną rolę odgrywają przede wszystkim rodzice. Ważne jest wytworzenia między nimi a dzieckiem głębokiej więzi uczuciowej. Poza tym coraz ważniejsze stają się kontakty dziecka z rodzeństwem oraz grupą rówieśniczą.

Zabawa ma charakter zespołowy. Początkowo dzieci są bardzo egocentryczne, potem jednak są coraz bardziej zorientowane na uczucia innych. Zaczynają współpracować, odczuwać empatię.

Dzieci uczą się również ról płciowych, czyli wzorców zachowań świadczących w ich kulturze o kobiecości albo męskości. Rodzice zwykle nagradzają dzieci za odpowiednie, ich zdaniem, zachowania typowe dla danej płci natomiast karzą za niewłaściwe postępowanie. Chłopcy zwykle spotykają się z negatywnymi reakcjami ich ojców, jeśli np. bawią się lalkami, poza tym rodzice pozwalają im w większym stopniu na przejawianie reakcji agresywnych w porównaniu do dziewczynek. Uważa się, że rodzice, a także grupy rówieśnicze odgrywają ważną rolę w procesie uspołeczniania w zakresie ról seksualnych.

Według Kohlberga niemal wszystkie dzieci osiągają do 13 roku życia trzy wyodrębnione przez niego etapy rozwoju moralnego. Początkowo są skierowane tylko na osiąganie własnej przyjemności. Potem bardziej zwracają uwagę na odczucia i intencje innych. W okresie średniego dzieciństwa dzieci skupiają się raczej na korzyściach osobistych.

1.5 Dziecko z ADHD w przedszkolu

Zachowanie dzieci determinowane jest zarówno przez ich cechy osobowe jak i przez otoczenie, w jakim się poruszają.

W wieku przedszkolnym wszystkie dzieci wykazują wzmożoną aktywność ruchową i ciekawość otaczającego je świata.

Dzieci nadpobudliwe charakteryzują się ogromną żywiołowością, chaotycznością w działaniu. Nie potrafią pozostać w bezruchu nawet przez krótki okres czasu, kiedy wymaga tego sytuacja: chodzą po sali, biegają, podskakują wymachują rękami lub nogami, ciągle zmieniają pozycję, kręcą się i wiercą.

Natomiast dzieci, u których nadpobudliwości nie stwierdzono umieją dostosować swoje zachowanie odpowiednio do zaistniałej sytuacji i stawianych przed nimi oczekiwań.

H. Nartowska podkreśla wagę przedszkola w wychowaniu dziecka nadpobudliwego. Bardzo regularny tryb życia i rozkład dnia, zaplanowany program zajęć, konieczność dostosowania się do grupy rówieśniczej wszystko to pozytywnie wpływa na dziecko.

Zabawy w przedszkolu, domu czy na podwórku powinny mieć określone zasady, reguły i przepisy postępowania.

Podczas zabaw w grupie przedszkolnej często dochodzi do sytuacji konfliktowych, w których dzieci nadpobudliwe są pobudzone emocjonalnie. Przejawiają wtedy nadmierną ruchliwość i zniecierpliwienie, nie lubią oczekiwania na swoją kolej. Dzieci te nie potrafią działać w sposób zorganizowany, są chaotyczne, wybuchowe, pragnąc zaspokoić swoje potrzeby zachowują się agresywnie.

Nauczyciel czy rodzice powinni pokazywać dzieciom właściwe sposoby zachowania w grupie, uczyć je ustępować i tłumaczyć jak można dojść do kompromisu.

Największy problem rodzicom i nauczycielom sprawiają dzieci, u których nadpobudliwość występuje we wszystkich trzech sferach, tzn. w sferze poznawczej, emocjonalnej i ruchowej jednocześnie. Podczas jedzenia, ubierania się i mycia są niecierpliwe i niedokładne, spieszą się, zwykle nie kończą rozpoczętych działań. Ich tempo pracy jest nierównomierne. Nierzadko wykonują to samo zadanie z różnym wynikiem. Czasem potrafią długo zajmować się jakimś zadaniem, a innym razem bez przerwy zmieniają kierunek działania. Ich zainteresowania też nie są trwałe, ale gdy zajmują się czymś, co wzbudza u nich duże emocje, to robią to intensywnie, po czym np. nie kończą rozpoczętej z wielkim zapałem pracy. Szybko się podniecają, z wielkim zaangażowaniem pracują, lecz po chwili tracą zapał, pracują wolno lub nie kończą pracy, odchodząc do innej czynności, która ich w danym momencie bardziej zainteresowała.

W przedszkolu można wykorzystać chęć do pomocy, jaką wykazują dzieci nadpobudliwe, powierzając im pewne zadania i funkcje. Dzieci uczą się w ten sposób planowego i spokojnego działania.

Dzieciom nadpobudliwym należy zaspokoić potrzebę ruchu. Trzeba je dodatkowo nauczyć hamowania swojej ruchliwości. Nauczyciel w przedszkolu powinien, więc przeplatać zajęcia ruchowe zajęciami cichymi, np. zajęciami plastycznymi, czytaniem bajek czy słuchaniem muzyki. Zajęcia te jednak nie powinny być zbyt długie.

Organizując dobre warunki środowiskowe i wychowawcze, można w pewnym stopniu przeciwdziałać zaburzeniom występującym u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

Nasilenie zaburzeń powoduje między innymi: stosowanie kar, krytyka ze strony rodziców lub nauczycieli, niezrozumienie, brak tolerancji, akceptacji czy ośmieszanie na tle grupy.

Zarówno rodzice jak i nauczyciele powinni wykazać się dużą dozą empatii, tolerancji i akceptacji dla dziecka z ADHD.

W przedszkolu nauczyciel może wykorzystać muzykę, ruch i mowę oraz stworzyć miłą i życzliwą atmosferę, aby zapewnić dziecku możliwość rozładowania swojej energii oraz uczyć kontrolowania jej, zachęcać dziecko do spokojnego siedzenia i skupienia się nad zadaniem, które aktualnie podejmujemy.

Pracując z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo należy pamiętać, że:

Dzieci nadpobudliwe często przeszkadzają innym dzieciom, łamią reguły, przez co niejako „same” stwarzają okazję do upominania ich i reagowania na nie złością i zdenerwowaniem. W pracy z takimi dziećmi duże znaczenie ma więc stworzenie pozytywnego kontaktu i budowanie poprawnych relacji.

Nauczyciel pracujący z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo powinien pamiętać, że nie wolno traktować go jako intruza. W żadnym wypadku nie wolno patrzeć na nie przez pryzmat jego nadpobudliwości i szufladkować go jako „niegrzeczne, niedobre” dziecko. Nauczyciel nie powinien również wątpić w swoje umiejętności pedagogiczne, ponieważ nie tutaj leży problem.

W pracy z dziećmi cierpiącymi na syndrom nadpobudliwości należy:

Dzieci w wieku przedszkolnym, często poszukują fizycznej bliskości z dorosłymi (rodzicami w domu, z nauczycielem w przedszkolu), jednak dzieciom nadpobudliwym trudno jest się odprężyć i dobrze czuć na kolanach nauczycielki. Takie kontakty są przez nie odrzucane, pomimo, że bardzo ich pragną. Tutaj należy umożliwić dzieciom osiągnięcie takiej bliskości w innych formach, np. przez siłowanie się z nimi, prowadząc zajęcia przy pomocy metody Weroniki Sherbone, itp.

Obecnie w pracy z dzieckiem nadpobudliwym w przedszkolu stosuje się takie metody i techniki, jak:

Technika relaksacji według Jacobsona ( w wersji B. Kaji).

Technika ta polega na wykonywaniu przez dzieci czynności rozluźniania i napinania mięśni podczas zaproponowanej przez nauczyciela zabawy, którą autorka nazywa zabawą w słabego i silnego.

Dzieci mają za zadanie utożsamić się z postacią z bajki, dobranocki czy dziecięcego programu telewizyjnego, np.: jestem mały i słaby - rozluźnienie wszystkich mięśni ( kolejno: ręce, nogi, tułów, szyja i głowa), jestem wielki i silny - napięcie wszystkich mięśni po kolei.

Podstawowym założeniem technik relaksacyjnych jest umożliwienie dziecku właściwego ukierunkowania jego aktywności oraz rozładowania energii. Wykorzystuje się tutaj muzykę, ruch i mowę (wierszyki piosenki, rymowanki). Wszelkie zmiany dynamiki, tempa czy rytmu pomagają dziecku panować nad swoją energią i uczą je przyspieszania bądź, (co ważniejsze) hamowania aktywności. Dzieci uczą się wiary w siebie i efektywnego wykorzystywania nadmiaru energii. Poprzez tą zabawę dzieci nadpobudliwe dowiadują się, jaka jest różnica pomiędzy napięciem i rozluźnieniem mięśni.

Relaksacja oparta na treningu autogennym Schultza (w wersji A.Polender).

Dzieci relaksują się, słuchając bajek relaksacyjnych np. bajki o znużonym Kubusiu Puchatku, utożsamiają się z bohaterem i poddają się sugestii czytającego. Słuchanie powinno się odbywać w pozycji leżącej, z zamkniętymi powiekami, przy cichych dźwiękach muzyki relaksacyjnej. Dzieci powinny śledzić tekst oczami wyobraźni. Technika ta prowadzi do opanowania umiejętności odprężenia się, rozluźnienia mięśni oraz poprawia krążenie obwodowe.

Metoda ta przeznaczona jest dla dzieci 5 -6 letnich, opracowała ją B.Kaja w poradni psychologiczno - pedagogicznej w Bydgoszczy. Można ją stosować w pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo. Ćwiczenia oparte na muzyce i ruchu, dzielą się na:

- ćwiczenia w sferze ruchowej (pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie ruchów dowolnych i kontrolowanych, stymulacja rozwoju ruchów manualnych);

- ćwiczenia procesów poznawczych ( ćwiczenia rozwijające procesy myślowe, zwłaszcza analizę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu symbolami dźwięków);

- ćwiczenia procesów emocjonalnych (ćwiczenia odreagowujące napięcie emocjonalne, wzmacniające wiarę we własne siły - rola wzmocnień pozytywnych);

- ćwiczenia w sferze społecznej (ćwiczenia zespołowe umożliwiające współdziałanie) (B.Kaja,200,s.70)

Technika zamiany ról polecana jest przez B.Kaję. W czasie zabawy dziecko odgrywa różne role, poprzez które zdobywa nowe doświadczenia, np. dziecku bardzo ruchliwemu proponujemy zabawę opartą na staniu w miejscu bez ruchu np., figury zmieńcie się, dziecku agresywnemu - odegranie roli dziecka poszkodowanego, itp. W technice parateatralnej proponuje się dzieciom różne formy zabawy w teatr: teatrzyk kukiełkowy (dzieci same wykonują kukiełki i odgrywają przedstawienie według ogólnie zarysowanego scenariusza), palcowy (dziecko ogrywa różne role przy pomocy palców, temat podaje nauczyciel, role każdemu z palców i dialogi dobiera dziecko), wyboru (temat przedstawienia ustalany jest wspólnie przez nauczyciela i dzieci, następnie nauczyciel wybiera i przydziela rolę jednemu dziecku, które dobiera resztę aktorów i przydziela im role).

Metoda ta wywodzi się koncepcji R. Labana. Naturalną potrzebą dziecka jest nawiązywanie kontaktu fizycznego i emocjonalnego z dorosłymi. Jej podstawowym założeniem jest rozwijanie poprzez ruch:

- świadomości własnego ciała

- świadomości przestrzeni i działania w niej

- dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu.

Wykorzystywanie tej metody w pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo pozwala im na pozbycie się nadmiaru energii i poczucie swojej siły poprzez ćwiczenia podzielone na trzy grupy: „ćwiczenia z”, „ćwiczenia przeciwko” i „ćwiczenia w parach”. Dzięki nim dziecko poznaje przestrzeń wokół siebie, czuje się w niej bezpiecznie, co ułatwia mu bycie bardziej twórczym i opanowanym.

1.6 Leczenie dziecka z ADHD

ADHD jest problemem o bardzo zróżnicowanym podłożu, mającym aspekt biomedyczny, psychologiczny i społeczny. Aby skutecznie pomóc dziecku choremu należy skoordynować działania medyczne, psychologiczne oraz społeczne.

1.6.1 Medyczna pomoc dziecku

Terapia za pomocą środków farmakologicznych często jest przeprowadzana jako kluczowy element leczenia ADHD, chociaż w żadnym wypadku nie można jej stosować jako wyłącznego środka interwencji.

W walce z nadpobudliwością ich wykorzystanie pozwala jedynie na pełne korzystanie z innych form pomocy. Nie wszystkie dzieci muszą korzystać z farmaceutyków, ich stosowanie jest konieczne, jeżeli inne możliwości pomocy nie przynoszą efektów.

Zanim podejmie się decyzję o leczeniu farmakologicznym należy rozważyć następujące czynniki, proponowane przez R. Barkleya (1990):

- Stopień nasilenia symptomów ADHD i sposób zachowania.

- Dotychczasowe doświadczenie związane ze stosowaniem innych

sposobów leczenia.

- Obecność symptomów zaburzenia w postaci niepokoju.

- Stanowisko rodziców wobec stosowania środków farmakologicznych.

- Dostępność i adekwatność kontroli dorosłych.

- Stanowisko dziecka wobec przyjmowania środków farmakologicznych.

Leki, które są stosowane w leczeniu nadpobudliwości mogą spowodować, że dziecko podniesie swoją zdolność koncentracji podczas nauki i zabawy, łatwiej mu będzie zapanować nad swoją ruchliwością i nadmierną potrzebą mówienia oraz zastanowi się zanim zacznie coś robić lub mówić.

Najczęściej stosowanymi lekami są trójcykliczne leki przeciwdepresyjne. Zwiększają one zawartość neuroprzekaźników w mózgu: noradrenaliny, serotoniny i w najmniejszym stopniu dopaminy, a więc substancji których zbyt słabe działanie (z różnych powodów i w różny sposób) w określonych częściach mózgu stanowi przyczynę występowania podstawowych objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej.

Stosowane w leczeniu nadpobudliwości leki psychostymulujące, podobnie jak trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, wpływają na funkcjonowanie neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przekazywanie informacji między różnymi częściami centralnego układu nerwowego. Odpowiadają za właściwe funkcjonowanie kontroli impulsów, koncentracji uwagi czy też regulację czynności ruchowej. Stosowanie środków farmakologicznych poprawia zdolność koncentracji, skupiania i utrzymywania uwagi na zadaniu oraz zmniejszają nadmierną ruchliwość i impulsywność.

Inną nowoczesną metodą pomocy dzieciom nadpobudliwym jest metoda EEG BIOFEDBAG stworzona przez naukowców z NASA w USA.

Zadaniem tej metody jest wspomaganie rozwoju mózgu. Dzieci uczą się, jak wpływać na reakcje zachodzące w ich organizmie w procesie przebiegu specjalnej gry komputerowej. Widząc swoją zbyt silną reakcję stosują wcześniej przyswojone techniki relaksacyjne, przez co uspakajają się i wyciszają. Dzięki tej metodzie, poprzez nauczenie dziecka innego sposobu reagowania, można wpłynąć na jego nadruchliwość i zaburzenia koncentracji uwagi.

1.6.2 Psychologiczna pomoc dziecku

Specjaliści uważają, że w przypadku zespołu ADHD, podobnie jak przy stanach lękowych i innych zaburzeniach, niekoniecznie trzeba sięgać po środki farmakologiczne. Skuteczne okazują się inne metody leczenia jak psychoterapia czy terapia rodzinna.

Pomoc dziecku z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej powinna być ujęta holistycznie, i obejmować takie działania, jak:

- oddziaływania psychospołeczne, mające na celu: wyjaśnianie rodzicom istoty ADHD, poradnictwo w zakresie metod wychowawczych, wyjaśnianie dziecku, na czym polegają jego kłopoty, nakłanianie do obserwacji własnego zachowania, współpraca ze szkoła i poradnią psychologiczno-pedagogiczną;

-psychoterapię mającą na celu eliminowanie problemów wykraczających poza poradnictwo rodzinne. Proponuje się następujące formy pomocy psychoterapeutycznej: terapię indywidualną lub grupową dziecka, terapię zaburzeń uwagi, trening umiejętności społecznych oraz terapię rodziny.

- leczenie farmakologiczne dziecka.

Praca psychoterapeutyczna z dzieckiem ma na celu wyciszenie u dziecka emocji i nauka koncentracji. Stosowane są następujące grupy metod terapeutycznych:

- terapie, które wspomagają rozwój dziecka i porządkują jego stosunek do

siebie.

  - Terapie kierujące aktywność ruchową dziecka, wpływającą na poprawę jego

zdolności skupienia i koncentracji.

Specjalistyczne ośrodki dziecięce pomagające dzieciom z nadpobudliwością psychoruchową w Polsce to Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci, Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna i Stowarzyszenie zajmujące się pomocą osobom z zespołem ADHD.

Rodzice wraz z dziećmi powinni korzystać z cyklu regularnych spotkań psychoterapeutycznych - indywidualnych bądź grupowych. Pomagają one, bowiem ćwiczyć koncentrację i zdolność utrzymywania uwagi, uczą rozładowywania nagromadzonego napięcia, umiejętności wyciszania i hamowania nadmiernej potrzeby ruchu.

Warto pamiętać jednak, że to tylko część pracy. Współpraca terapeutyczna z nadpobudliwym dzieckiem toczy się 24 godziny na dobę. Ma sens wtedy, gdy zaangażujemy w ten proces wychowawców i nauczycieli, a przede wszystkim rodziców i opiekunów. To rodzice przebywają najdłużej z chorym dzieckiem, mając własne obserwacje, sposoby, ale i emocje, których nie można pominąć.

W zespole terapeutycznym powinni się: znaleźć lekarz psychiatra, psycholog i pedagog. Zespół ten musi być w stałym kontakcie z rodzicami i nauczycielami dziecka.

1.6.3 Terapie niekonwencjonalne

Wielu rodziców jest przeciwnych podawaniu farmaceutyków swoim dzieciom. Mogą oni skorzystać z niekonwencjonalnych metod pomocy dzieciom.

Jest wiele terapii pomagających dzieciom nadpobudliwym w zmianie zachowania. Uważa się, że niekonwencjonalne terapie są łagodne i nie wywołują żadnych, bądź prawie żadnych skutków ubocznych.

Częstą formą terapii niekonwencjonalnej w leczeniu ADHD jest dieta lub przyjmowanie pewnych suplementów pokarmowych.

U dzieci nadpobudliwych stosuje się diety podzielone na dwie grupy: diety wzbogacone - takie, do których dodaje się witaminy, cynk, zioła, miód i inne, oraz diety eliminacyjne - takie, z których usuwa się: cukier, barwniki, konserwanty i przeciwutleniacze.

Skuteczność stosowania żadnej z tych diet nie została potwierdzona naukowo, ale warto spróbować zdrowe żywienie jest bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju każdego dziecka.

Jest to naturalna terapia, oparta na założeniach medycyny Dalekiego Wschodu. Winą za zaburzenia zachowania obarcza się tu zaburzenia równowagi energetycznej organizmu.

Ponieważ odbiciem stanu energetycznego naszego organizmu jest czynność układu mięśniowego, ustalenie, w którym miejscu nastąpiło zachwianie równowagi energetycznej, polega na przeprowadzeniu badania napięcia mięśni, ścięgien i stawów. Indywidualne wyrównanie negatywnych zmian prowadzi do usunięcia blokad energii, dzięki czemu organizm zyskuje możliwość samoleczenia. Terapeuci posługujący się tą metodą w zasadzie nie stawiają diagnoz medycznych - pomagają tylko pacjentowi w samoleczeniu.

Homeopatia posługuje się zasadą podobieństwa, zgodnie, z którą określone substancje podane w dużych dawkach wywołują objawy chorobowe (toksyczne) u osób zdrowych, a podane w dawkach minimalnych mogą usunąć te objawy u osób chorych. Leki homeopatyczne dobiera się indywidualnie dla każdego pacjenta oceniając funkcjonowanie jego organizmu.

W leczeniu ADHD rodzaj zastosowanego preparatu zależy od terapeuty oceniającego zachowanie dziecka.

Leczenie homeopatyczne nie jest uznawane przez medycynę konwencjonalną.

Każda terapia wymaga poświęcenia jej czasu. Jeżeli dziecko nadpobudliwe uczestniczy w terapii behawioralnej albo ergoterapii, chodzi na terapię ruchową, a od czasu do czasu musi odwiedzać lekarza, należałoby zrezygnować z dalszych zabierających dużo czasu terapii. Dziecko potrzebuje przecież też czasu, aby się odprężyć i pobawić (…).

1.7 Wychowanie dziecka z ADHD

Wychowanie dziecka nadpobudliwego jest „drogą przez mękę”. Dzieci te stwarzają swoim rodzicom i nauczycielom wiele kłopotów.

Jedną z najtrudniejszych spraw, z jakimi borykają się rodzice i także nauczyciele dziecka nadpobudliwego, jest potrzeba odróżnienia, kiedy dziecka zachowuje się w taki sposób, rzeczywiście robiąc nam na złość, a kiedy bardzo się stara, tylko, że zupełnie mu to nie wychodzi.

Rodzice dzieci z ADHD doznają wielu negatywnych uczuć: poczucia winy, bezradności, klęski, zmęczenie, smutek, złość.

Nauczyciele popełniają wiele błędów wychowawczych, często z powodu nieumiejętności trafnej oceny przyczyn niewłaściwego postępowania dzieci nadpobudliwych.

Rodzice w przypadku problemów ze swoimi dziećmi, również są bezradni. Dodatkowo na ogół, starają się ukrywać swoje kłopoty wychowawcze przed nauczycielem.

Natomiast w wychowaniu dziecka z ADHD najważniejsza jest współpraca między nauczycielem a rodzicami umożliwiająca podjęcie wspólnej pomocy i ujednolicenie działań wychowawczych i wymagań stawianych przed dzieckiem.

Rodzice powinni jak najczęściej kontaktować się z nauczycielem, aby zorientować się, jakie jest zachowanie dziecka w przedszkolu, dowiedzieć się jak dziecka odnajduje się w grupie rówieśniczej, jakie są ich wspólne zabawy.

Nauczyciel dzięki kontaktom z rodzicami poznaje zachowanie dziecka w domu i może skorzystać z doświadczeń rodziców.

Wspólne zaangażowanie obu stron w wychowanie dziecka już od wczesnego dzieciństwa, zmierza do zrównoważenia procesów nerwowych i zapobiega powstawaniu późniejszych zaburzeń rozwoju psychoruchowego.

Wychowując dziecko nadpobudliwe należy pamiętać, że słyszy ono tylko około 50% tego, co do niego mówimy i zapamiętuje tylko około 50% tego, co usłyszało. Ponadto nie przewiduje następstw różnych zjawisk, nie potrafi powiązać skutków z bodźcami je wywołującymi.

Bardzo ważne jest stosowanie zrozumiałych dla dziecka reguł, przejrzystego systemu kar i nagród, bycie konsekwentnym.

Dziecku nadpobudliwemu psychoruchowo należy poświęcać dużo uwagi oraz wzmacniać (nagradzać) wszelkie przejawy pozytywnego zachowania. Przekazywane treści powinny być jasne, proste i krótkie, a zadania podzielone na etapy. Przykładowo, zamiast powiedzieć „posprzątaj swój pokój”, trzeba sprecyzować, co przez to rozumiemy: ubrania schowaj do szafy, zabawki poukładaj na półkach, książki schowaj do szuflady, zetrzyj kurze z mebli.

Wychowawca w przedszkolu również powinien precyzować zadania do wykonania, a każde kolejne podać po upewnieniu się, że dziecko wykonało poprzednie.

Wszelkie konsekwencje (pozytywne czy negatywne) zachowania dziecka powinny być natychmiastowe.

Wychowując dziecko z ADHD trzeba dokładnie zorganizować świat wokół niego, ponieważ jego naturalnym żywiołem jest chaos. Należy stworzyć mu nie tylko plan dnia, ale również planować każdą jego pracę, zajęcie w najmniejszym szczególe. Dzienny rozkład zajęć dziecka powinien być uporządkowany. Jasno i wyraźnie powinien określać godzinę wstawania, posiłków, oglądania telewizji, uczenia się itp.

Rodzice powinni zapewnić w domu, dziecku nadpobudliwemu, atmosferę spokoju, zrozumienia i pełnej akceptacji. Nie wolno reagować wybuchowo i gwałtownie.

Wymagania wobec dziecka powinny być jasne i klarowne, powinno znać swoje obowiązki i wiedzieć jak powinno się zachować w danej sytuacji. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości.

Wyrozumiałość i cierpliwość to najważniejsze cechy, które powinni posiadać rodzice i nauczyciele dziecka nadpobudliwego, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z nieumiejętności kontrolowania.

Zarówno rodzice jak i nauczyciele takiego dziecka powinni nauczyć się odczytywać sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch - aby go uniknąć należy spokojnie interweniować przez odwrócenie uwagi lub omówienie konfliktu. Bardzo przydaje się w takiej sytuacji umiejętność prowadzenia konstruktywnej rozmowy z dzieckiem pomagającej znaleźć rozwiązanie na drodze negocjacji.

Wyznaczenie określonych reguł i zasad postępowania, znanych dziecku i zaakceptowanych przez nie, pomaga zapanować nad codziennym chaosem i nieumiejętnością zorganizowania i zagospodarowania swojego czasu. Reguły te powinny być przez dziecko absolutnie przestrzegane, a przez rodziców wymagane i konsekwentnie nagradzane bądź karane.

Stała kontrola i kierowanie dzieckiem z ADHD przez dorosłych jest niezbędna i konieczna. Nieustannie i z największą cierpliwością trzeba im przypominać o przyjętych na siebie obowiązkach.

W postępowaniu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo należy uwzględnić następujące zasady:

2. Problem i metoda badawcza

Poniższy rozdział poświęcony jest części metodologicznej. Przedstawimy w nim podstawowy cel pracy i problemy badawcze, sformułuję hipotezy oraz scharakteryzuję zmienne zależne i niezależne. W dalszej części rozdziału opisane zostanie narzędzia badawcze pomocne w weryfikacji hipotez ze szczególnym uwzględnieniem kwestionariusza ankiety do rodziców i nauczycieli, które skonstruowane zostały na potrzeby niniejszej pracy. Na zakończenie części metodologicznej przedstawię organizację badań i charakterystykę grup badawczych.

W tym rozdziale przedstawione są zebrane przez nas wyniki badań. Zaprojektowane badania miały odpowiedzieć na postawione wcześniej pytania badawcze i zweryfikować empirycznie główne informacje zawarte w części teoretycznej.

Całość prezentacji wyników została podzielona na dwa podrozdziały, zgodnie z przeprowadzonymi badaniami: część pierwsza poświęcona jest informacjom uzyskanym od nauczycieli i druga - informacjom od rodziców.

Każde pytanie zostało przedstawione w osobnej tabeli.

 Relacjonowane badania miały na celu ustalenie, jak dziecko nadpobudliwe funkcjonuje w środowisku rodzinnym i grupie przedszkolnej.

Do badań wprowadzone zostały dwie zmienne zależne: wiedza rodziców i nauczycieli na temat różnych form terapii i pracy z dziećmi z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej oraz opinia rodziców i nauczycieli na temat pomocy poradni terapeutycznych dzieciom nadpobudliwym.

Zmienne niezależne to: status społeczny dziecka, struktura rodziny, wiek dziecka chorego na ADHD i miejsce pracy badanych pedagogów.

Celem badań było również poznanie opinii rodziców i nauczycieli o znanych im metodach i formach pracy z tymi dziećmi.

Przeprowadzone badania miały udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

  1. Z jakich rodzin pochodzą dzieci z ADHD?

  2. Jakie zachowania dzieci z ADHD są najbardziej uciążliwe dla rodziców?

  3. Jak rodzice sobie z nimi radzą?

  4. Czy jedynactwo sprzyja występowaniu ADHD w rodzinie?

  5. Na jaką pomoc i z czyjej strony mogą liczyć rodzice?

  6. Jakim formom terapii podlegają dzieci z ADHD?

  7. Czy pod wpływem terapii nastąpiła poprawa w zachowaniu dziecka nadpobudliwego?

  8. Jak rodzice dzieci z ADHD oceniają relacje z przedszkolem?

  9. Jak pedagodzy oceniają relacje z rodzicami dzieci nadpobudliwych?

10) Jakie zachowania dzieci z ADHD są najbardziej uciążliwe dla

nauczycieli?

11)Jak nauczyciele sobie z nimi radzą?

12) Jakie metody i techniki wykorzystują nauczyciele w pracy z dziećmi z

ADHD?

13) Jakie są relacje dzieci z ADHD z rówieśnikami w grupie przedszkolnej?

BIBLIOGRAFIA:

Pozycje książkowe:

Baum H., Spokojnie siedzieć to nie dla mnie. Co pomaga małym wiercipiętom, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2006;

Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M., Metoda Weroniki Sherbone w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996;

Chrzanowska B., Święcicka J., Oswoić ADHD, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006;

Cooper P., Ideus K., Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej,

Warszawa 2001;

Hallowell E.M., Ratey J.J., W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2004;

Harland S., Dziecko nadpobudliwe czy genialne, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2004;

Heininger J.E., Weiss S.K., Od chaosu do spokoju. Jak wychowywać dzieci z DHD i innymi zaburzeniami zachowania, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2005;

Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972;

Opolska T., Potemska E., Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji zachowań, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1998;

O'Regan F.J., ADHD, Wydawnictwo K.E.Liber, Warszawa 2005;

Pauli S., Kisch A., Co się dzieje z moim dzieckiem? Zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004;

pod red. Popielarskiej A.i Popielarskiej M., Psychiatria wieku rozwojowego, wydanie III zmienione i uzupełnione, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000;

Portmann R., ADHD nadpobudliwość psychoruchowa. Istota zagadnienia, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2006;

Przetacznik - Gierowska M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, Polskie Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1994;

red.: Cierpiałkowska L., Sęk H., Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001;

red.: Herzyk A., Borkowska A., Neuropsychologia emocji. Poglądy, badania, klinika, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,

Lublin 1999;

red.: Kazein A.E., Weisz J.R., Psychoterapia dzieci i młodzieży. Metody oparte na dowodach, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Kraków 2006;

Siemek D., Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1982;

Wiącek R., Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym - program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2005;

Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć, Wydawnictwo Bifolium, Lublin 1999;

Wolfram W.-W., Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu. Poradnik dla wychowawców i rodziców, Wydawnictwo Jedność,Kielce 2002;

Artykuły z czasopism:

Kołakowski A., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej,

Bliżej Przedszkola, Wychowanie i edukacja, nr 10.49, październik 2005;

Majda A., Pokochaj i przytul dziecko z ADHD…, Bliżej Przedszkola, Wychowanie i edukacja, nr 10.49, październik 2005;

Moczydłowski S., Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, diagnoza i terapia, Bliżej Przedszkola, Wychowanie i edukacja, nr 10.49,

październik 2005;

Mozolewska B., Zarzycka D., Zachowanie dziecka nadpobudliwego, Edukacja i Dialog, nr 7, 2001;

Trela D., Trudne zachowania, Remedium, nr 9, 1996;

Wilczewska B., Nadpobudliwość psychoruchowa - co warto wiedzieć?,

Bliżej Przedszkola, Wychowanie i edukacja, nr 7-8. 70- 71. 2007 Zeszyt 1

Wójcik M., ADHD - świat to za mało, Remedium, nr 6, 2006;

Strony internetowe:

WWW.adhd.info.pl

WWW.adhd.org.pl

WWW.adhd.strefa.pl

WWW.awans.net

WWW.dzieci.org.pl

WWW.edukacja.edux.pl

WWW.misjanadziei.org.pl

WWW.ptadhd.pl

UNIWERSYTET OPOLSKI

WYDZIAŁ HISTORYCZNO - PEDAGOGICZNY

KSZTAŁCENIE WCZESNOSZKOLNE Z WYCHOWANIEM PRZEDSZKOLNYM

Małgorzata Strzelecka

Marzena Sajdak

Judyta Napieraj

„Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową (ADHD) w przedszkolu.

Leczyć i wychowywać”

Praca proseminaryjna

Prof. dr hab. A. Pluta

Opole 2008

Załączniki do pracy:

Arkusz obserwacyjny

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli

Kwestionariusz ankiety dla rodziców

P. Cooper, K. Ideus, Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 2001, s.25

Wolf-Wedigo Wolfram, Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu. Poradnik dla wychowawców i rodziców, Kielce 2002

T. Walończyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć.Książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy, Lublin 1999

Halina Nartowska, Wychowanie dziecka nadpobudliwego,Warszawa 1972, s.33

T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci.Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć. Lublin 1999, s.19

T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci.Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć. Lublin 1999, s.21

Fintan J.O'Regan, ADHD, Warszawa 2005, s.14-15

T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci.Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć. Lublin 1999, s. 25-27

R. Wiącek,Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym - program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć, Kraków 2005, s.11

R. Wiącek,Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym - program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć, Kraków 2005, s.27

B.Wilczewska, Nadpobudliwość psychoruchowa - co warto wiedzieć?.

Bliżej przedszkola,7-8.7071.2007.Zeszyt 1

W.-W.Wolfram,Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu.Poradnik dla wychowawców i rodziców, Kielce 2002,s.103-104

R.Wiącek, Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym - program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć, Kraków 2005, s.21

R.Wiącek, Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym - program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć, Kraków 2005, s. 22

P. Cooper, K. Ideus, Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 2001, s. 115

P. Cooper, K. Ideus, Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 2001, s.119

T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci.Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. Lublin 1999, s. 74

S.Harland, Dziecko nadpobudliwe czy genialne, Warszawa 2004, s.78

S.Harland, Dziecko nadpobudliwe czy genialne, Warszawa 2004, s.80

T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci.Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. Lublin 1999, s.135


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu
Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, Gazetka dla rodziców Przedszkolak
Rola?jki w życiu dziecka w wieku przedszkolnym
Praca z dzieckiem o SPE w przedszkolu i szkole popr
Dziecko niepełnosprawne w przedszkolu integracyjnym
dziecko przewlekle chore psychologiczne aspekty funkcjonowania dziecka w szkole i przedszkolu
arkusz obserwacji - czterolatki - ogólny, Obserwacja dziecka w wieku przedszkolnym
Dziecko z ADHD nauczyciele
Charakterystyka rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym
ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM OD 3 DO 7 ROKU ŻYCIA
rozwój społeczny dziecka w wieku przedszkolnym
arkusz obserwacji 5 latka, Obserwacja dziecka w wieku przedszkolnym
Inteligencja emocjonalna dziecka w wieku przedszkolnym, Przedszkole Integracyjne w Koszalinie - Joan
PROGRAM STYMULACJI ROZWOJU DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM, Studia materiały, Biomedyczne podstawy roz
program plastyczny dziecka w wieku przedszkolnym, pedagogika 2
RYSUNEK DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

więcej podobnych podstron