Szramka - wykład, AR Poznań - Leśnictwo, ekonomika

Szramka 1998.11.03.

„Zarys ekonomiki leśnictwa” prof. Tadeusz Marszałek, prof. Mieczysław Podgórski - podręcznik

PODSTAWY EKONOMIKI PRODUKCJI LEŚNEJ.

Zakres produkcji leśnej.

W gospodarstwie leśnym w odróżnieniu od innych działów gospod. narodowej wyróżnia się dwa zakresy:

1. Zakres produkcji leśnej „przy pniu” (Ppp) - przy drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) pozyskiwanych i wyrabianych rokrocznie sortymentów drzewnych.
2. Produkcja leśna „na pniu” (Pnp) - na drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) rocznego przyrostu bieżącego miąższości d-stanów.

Wielkość Ppp mierzy się wielkością stosowanego rocznego rozmiaru użytkowania (Ru) - w Polsce ok. 19.000.000 m3.
Wielkość Pnp mierzy się wielkością rocznego przyrostu bieżącego d-stanów (Pb) - w Polsce ok. 32.000.000 m3. (4 - 7 m3/ha) x 8.500.000 ha; w Lasach Państwowych 6.800.000 ha. Czyli 12.000.000 - 13.000.000 m3. co roku w lasach naprawdę przyrasta.

Pb - Ru = Zz (zmiana zapasu drzewnego na pniu) = 12.000.000 - 13.000.000 m3.

Wielkość i wartość zmiany zapasu drzewnego na pniu traktowana jest w ekonomice leśnictwa jako rezultat działu zagospodarowania lasu i zdaniem wielu ekonomistów wartość Zz powinna wchodzić do wartości produkcji globalnej leśnictwa (obecnie nie wchodzi).

Okresy produkcji leśnej.

Wymienione wyżej zakresy produkcji leśnej związane są ściśle z odpowiednimi okresami produkcji leśnej.
Ppp związany jest z rocznym okresem produkcji leśnej, bo corocznie pozyskuje się, wyrabia i przeznacza do sprzedaży określone sortymenty. Ten roczny okres trwa od momentu ścinki drzewa aż do momentu zmagazynowania pozyskanego i wyrobionego drewna w lesie (w ekonomice przyjęto tu okres 1 roku kalendarzowego, choć można to zrobić w kilka godz.).
Pnp związany jest z okresem wieloletnim i trwa od momentu wysiewu nasion do momentu uzyskania wieku rębności, czyli do ścinki i wyróbki. Umownie przyjęto, że okres ten trwa 100 lat.
[W ekonomicznej interpretacji przez pojęcie gospodarstwa leśnego rozumie się realizację obu zakresów produkcyjnych Ppp i Pnp].

Czynniki produkcji leśnej (zasoby produkcyjne).

zarówno Ppp jak i Pnp (podobnie zresztą jak każda produkcja) jest wypadkową współdziałania odpowiednich czynników produkcyjnych, tj. środków produkcyjnych i zasobów ludzkich.

Schemat sił wytwórczych czy zasobów produkcyjnych jest następujący:

SIŁY WYTWÓRCZE

LUDZIE ŚRODKI PRODUKCJI

ŚRODKI PRACY PRZEDMIOTY PRACY

MAJĄTEK NIERUCHOMY MAJĄTEK RUCHOMY LAS MATERIAŁY SUROWCE

Podstawowym środkiem produkcyjnym jest sam las. Jest on zarówno środkiem, jak i przedmiotem pracy. Przedmiotem pracy jest las w trakcie wykonywania wszystkich czynności gospodarczo-leśnych zarówno w dziale użytkowania i zagospodarowania lasu (zagospodarowanie - wszystko poza użytkowaniem czyli: gospodarka szkółkarska, odnowienia, zalesienia, plantacje, zadrzewienia, pielęgnowanie lasu, ochrona, łowiectwo, turystyka, remonty dróg, mostów, budynków, melioracje i urządzanie).
Środkiem pracy jest las w trakcie procesu wzrastania drzew.
We współczesnym gospodarstwie leśnym bardzo ważnym czynnikiem prod. leśnej są środki trwałe (majątek trwały) zaangażowane w procesach produkcyjnych, np. budynki, budowle, maszyny, urządzenia, drogi. Wg. danych z 1995 r. w LP środków trwałych było 3592 mln. zł., z czego 3062,6 mln. zł. stanowiły budynki i budowle.
Cechą charakterystyczną majątku trwałego gosp. leśnej jest fakt, że tzw. nieruchomy majątek stanowi ok. 85% ogółu majątku trwałego LP.

Środek trwały - taki środek który posiada określoną wartość (2000 zł.) i jest użytkowany co najmniej przez 1 rok.

Zasoby ludzkie są tym czynnikiem produkcji, który wprowadza do produkcji pozostałe czynniki prod. Ogół pracowników dzieli się w różnych przekrojach (układach). Najpowszechniej dzielą się na grupy:
1. Eksploatacyjną tj. bezpośrednio i pośrednio związaną z procesem produkcji (robotnicy i administracja)
2. Pozaeksploatacyjną związaną z obsługą tej grupy eksploatacyjnej (służby socjalne).

W LP ogół pracowników można podzielić tak:
1. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach nierobotniczych
a. zaliczeni do służby leśnej
b. nie zaliczeni
2. Robotnicy.

Koszty produkcji leśnej.

Koszty produkcji:
1. To wartość nakładów poniesionych na wytworzenie (pozyskanie) określonych produktów (wyrobów)
2. To wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcyjnym.

(Szerszym pojęciem od kosztu jest wydatek - ogół wydanych środków pieniężnych w określonym czasie przez daną jednostkę gospodarczą. Do wydatków oprócz kosztów wchodzą tzw. elementy kosztopodobne takie jak oprocentowanie kredytów, podatki, opłaty stałe typu ZUS)
np. reklama, czynsz, dzierżawa, delegacje
1. Ogół kosztów dzieli się na koszty materialne ( C ) i niematerialne ( V )
2. Inny podział kosztów:
a. koszty własne produkcji (Kw = C + V) Zużyte w procesie produkcji środki produkcyjne tj. materiały, surowce, paliwa … , oraz wartość zużytego czynnika ludzkiego w postaci płac jako koszty niematerialne ( C + V = koszty własne)
b. społeczne koszty produkcji (Ks = C + V + m) [m - nadwyżka finansowa] Koszty własne powiększone o nadwyżkę finansową przeznaczoną do budżetu państwa.
Nadwyżka finansowa - produkt dla społeczeństwa - obowiązkowe świadczenia przekazywane w formie podatków do budżetu państwa oraz zysk pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa.
Budżet państwa z nadwyżki finansowej finansuje głównie niematerialną sferę gospodarki narodowej.
3. Podział kosztów wg. miejsc powstania, pozyskania, ścinki, wywozu, zrywki, remontów …
4. Podział inny to rodzajowy układ kosztów:
a. koszty paliw, surowców, materiałów, energii - koszty materialne,
b. koszty płac i inne k. niematerialne - koszty niematerialne.
5. a. koszty bezpośrednie - bezpośrednio związane z produkcją - koszty pozyskania i wyrobu drewna … (robocizny)
b. koszty pośrednie - pośrednio związane z produkcją - koszty ogólno administracyjne i ogólno produkcyjne (nadleśnictwo - biuro)
6. a. koszty stałe (koszty istnienia) - nie reagują na zmianę wielkości produkcji, np. koszty amortyzacji, administracji,
c. koszty zmienne (proporcjonalne) - zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. paliwo, robocizna, materiały.
7. Kalkulacyjny podział kosztów - stosowany w analizach ekonomicznych. Polega on na tym, że poszczególne kategorie kosztów przelicza się na jednostkę czasu, produktu, usługi, powierzchnię, np. koszty zagospodarowania 1 ha lasu/rok.

Wartość produkcji leśnej.

Wartość to kategoria ekonomiczna występująca wszędzie tam, gdzie istnieje produkcja i wymiana towarów. W sensie ogólnoekonomicznym wartość jest to społeczna praca ludzka ucieleśniona w towarze.
Ponieważ w leśnictwie istnieje produkcja towarowa - istnieje też kategoria wartości produkcji leśnej.
Produkcja towarowa w leśnictwie to rezultaty działu użytkowania lasu - corocznie pozyskiwane sortymenty drzewne i użytki uboczne. Wartość tak rozumianej produkcji leśnej określa się sumą nakładów (kosztów) wydatkowanych na gospodarstwo leśne w okresie roku, z którego pochodzi produkcja, czyli:
W prod. leś. = ( C + V ) wydatkowane na gospodarstwo leśne.
Słuszność takiego sposobu obliczania wartości produkcji leśnej uzasadnił Sudaczkow na przykładzie umownego 100 ha jednogat. obrębu leśnego zagospodarowanego w 100 letniej kolei rębu.
W tym 100 ha obrębie 1 ha to zrąb , a pozostałe 99 ha to d-stany od 1 do 99 lat.

zasobność

99 1 ha

Zadał Sudaczkow pytanie:
- Co jest produkcją leśną tego obrębu?
Odp. Produkcją leśną jest ilość drewna pozyskana z tego 1 ha zrębu.
Zadał drugie:
- Jaka jest wartość tego drewna ze zrębu?
- Wartość tego drewna wynosi tyle, co suma kosztów wydatkowanych na cały obręb.

W tym schemacie Sudaczkowa mamy do czynienia z wartością odtworzeniową, a nie wytworzeniową. Uzasadnił on też, że w tak długim okresie (100 lat) nie można sumować kosztów, a tym samym i ustalać wartości wytworzeniowej danego dobra.
Wywody Sudaczkowa oparte są na podstawie lasu normalnego.
W analizach ekonomicznych wykorzystuje się szereg wskaźników ekonomicznych charakteryzujących pewne części gospodarki leśnej. Najważniejsze to te cztery:
1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m3 drewna na pniu Km3np. = [Pb - przyrost bieżący]

2. Wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1m3 drewna Km3pd =
[Ru - rozmiar użytkowania]

3. Wskaźnik wartości 1m3 pozyskanego drewna Wm3pd =

4. Wskaźnik kosztu zagospodarowania 1 ha powierzchni leśnej Wha =

1998-11-10

Cena produkcji leśnej (Cpl)
- podobnie jak każdej innej produkcji jest przekształconą formą wartości i obejmuje koszty produkcji oraz nadwyżkę finansową.
- jest to wartość produktu wyrażona w pieniądzu.
W warunkach rynkowych cena = wartości tylko w szczególnych przypadkach, ponieważ o cenie danego produktu decyduje rynek.

1. Globalna cena produkcji leśnej Cpl = C + V + m
2. Jednostkowa cena produkcji leśnej Cpl =

Teoretyczne podstawy ustalania cen na drewno.

Chcąc ustalić ceny poszczególnych sortymentów drzewnych należy najpierw ustalić cenę średnią 1m3 drewna. Teoretyczna cena średnia 1m3 Cśr =

m - nadwyżka finansowa

Ru - rozmiar użytkowania
C - koszty materialne, V - koszty niematerialne (dotyczą całego gospodarstwa leśnego (nadleśnictwa), a więc są to koszty związane z realizacją obu zakresów produkcyjnych, łącznie z kosztami pośrednimi związanymi z administracją i zarządzaniem)

Można też cenę średnią wyliczyć tak Cśr =
C - cena poszczególnych sortymentów
M - miąższość poszczególnych sortymentów

Powyższe obliczenia przyjęło się robić co roku, ale można to sobie regulować wg. potrzeb.

Różnicowanie cen sortymentowych.

Chcąc określić cenę poszczególnych sortymentów należy znać:
1. Cenę średnią 1m3 drewna
Teoretyczna cena średnia 1m3 Cśr =

2. Wskaźniki wartości użytkowej poszczególnych sortymentów (Wsort) - opracowane zostały przez IBL i są uzależnione od:
a) rodzaju/gatunku drewna
b) wymiarów drewna
c) jakości technicznej drewna
d) względów gospodarczych (polityki gospodarczej) - powodujących, że wskaźniki wartości na niektóre sortymenty są zawyżone po to, by zachęcić lasy do produkcji danego sortymentu.

Wartość Wsort ma charakter czasowy (zmienia się w czasie). Dziś wygląda to tak jak przedstawia to poniższa tabela, której na szczęście nie trzeba znać:
Sortyment Wskaźnik
IGLASTEtartaczneokleinasklejkadrewno zapałczanekopalniakpapierówkaszczapy i wałki użytkoweżerdzie i słupkiszczapy i wałki opałoweLIŚCIASTEtartaczne okleinasklejkazapałczanepapierówkaszczapy i wałki użytkoweżerdzie i słupki 1,004,002,501,801,051,070,800,900,401,506,003,302,101,071,201,25

3. Średnioważony wskaźnik wartości użytkowej dla całej produkcji (Wśr)

Wśr =

W - wskaźnik wartości użytkowej sortymentów
M - Miąższość poszczególnych sortymentów

Mając te trzy elementy można ustalić cenę poszczególnych sortymentów w danej jednostce gospodarczej (od nadleśnictwa do LP)
Wychodząc z proporcji, że dochodzi się do

Podstawą do negocjacji cenowych z odbiorcami jest wyliczona (teoretyczna) cena drewna oraz warunki i zasady sprzedaży drewna. Za względu na te warunki i zasady wyróżnia się następujące rodzaje cen:
1. Ceny loco las - oznaczają ceny na miejscu w lesie
a) przy pniu - oznacza, że koszty ścinki i wyróbki drewna ponosi producent (n-ctwo)
b) na pniu - oznacza, że koszty ścinki i wyróbki drewna ponosi odbiorca
Obecnie w LP zalecana jest cena loco las przy pniu po zrywce
2. Ceny franco - oznaczają miejsce, do którego koszty i odpowiedzialność ponosi producent
a) cena franco wagon stacja załadowania
b) cena franco wagon stacja przeznaczenia
c) cena franco wagon granica państwa
d) cena franco statek port załadowania
e) cena franco …

Podstawą wszelkich kalkulacji jest: cena średnia, mechanizm, a potem decyduje rynek.

Produkcja globalna (wartość globalna)

Jest to rezultat pracy określonej jednostki produkcyjnej. Wyrażana jest wartościowo, tzn., że jest to wartość wytworzonych produktów i świadczonych usług.
Produkcja globalna leśnictwa - suma wartości pozyskanego drewna, użytków ubocznych, zwierząt łownych oraz pozostałej produkcji i usług wykonanych przez LP.
- wartość:
1. pozyskanych, wyrobionych i przeznaczonych do sprzedaży w danym roku sortymentów drzewnych
2. pozyskanych, wyrobionych i nie przeznaczonych do sprzedaży w danym roku sortymentów drzewnych, tzw. remanenty drzewne
3. pozyskanych i przeznaczonych do sprzedaży użytków ubocznych i legalnie pozyskanej zwierzyny łownej
4. świadczonych usług (remonty, transport …)

Jaka jest wartość produkcji globalnej? W Pglob = C + V + m (oczywiście teoretycznie)

Produkcja czysta.

(Jest to już pojęcie historyczne) Jest to część produkcji globalnej pozostająca po odliczeniu wartości środków materialnych zużytych na jej wytworzenie.

Pczysta = Pglob - C = V + m

Wartość produkcji czystej danego działu gospodarki narodowej jest sumą produkcji czystych wszystkich przedsiębiorstw należących do tego działu. Suma produkcji czystej wszystkich działów gospodarki narodowej stanowiła dochód narodowy danego państwa (dziś już tego pojęcia nie ma - dziś jest PKB). Wraz z dostosowywaniem się Polski do standardów światowych (1991) zamiast dochodu narodowego używa się pojęcia Produktu Krajowego Brutto, ale nie jest to dokładnie to samo.
PKB stanowi sumę wartości dodanej wszystkich działów gospodarki narodowej. Wartość dodana poszczególnych działów gospodarki narodowej = wartości globalnej pomniejszonej o zużycie pośrednie poniesione w związku z jej wytworzeniem, czyli:
W dodana = P globalna - zużycie pośrednie
Zużycie pośrednie obejmuje (bardzo ogólnie) koszty zużycia materiałów, surowców, energii, paliw, koszty usług obcych, wydatki na podróże służbowe, inne: reklama, czynsz, dzierżawa … Czyli zużycie pośrednie jest większe od wydatków materialnych ( C ). Więc wartość dodana jest mniejsza od produkcji czystej, a zatem PKB ma niższą wartość niż dochód narodowy (produkcja czysta)

Udział poszczególnych działów Udział podstawowych działów gospodarki
gospodarki narodowej w narodowej w tworzeniu PKB
tworzeniu produkcji globalnej.

Wyszczególnienie 1996 [%] 1996 [%]
ogółem 100 100
rolnictwo, leśnictwo i łowiectwo 8 6
leśnictwo 0,46 0,5
przemysł 41,1 27,1
budownictwo 7,4 5,3
handel i naprawy 15,2 14,7
transport i łączność 6,3 5,4

Produkcja globalna leśnictwa w 1996 r. wynosiła 3432 mln. zł. a
Zużycie pośrednie leśnictwa w 1996 r. wyniosło 1720,9 mln. zł. - b
Wartość dodana leśnictwa w 1996 r. wyniosła 1711,1 mln. zł. c

Rzeczywista i prawidłowa wartość produkcji leśnej

Rzeczywista - wartość produkcji leśnej, która jest ustalana zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Prawidłowa - rzeczywista skorygowana o współczynnik albo
Wpawidł = Wrzeczyw *
E - etat użytkowania lasu - to jest wielkość wyliczona na podstawie możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych w zakresie pozyskania drewna
u - rozmiar użytkowania - to jest to ile rocznie pozyskaliśmy drewna

Jeśli pozyskaliśmy więcej niż wyliczyliśmy to < 1

Przyjmuje się, że różnica między wartością rzeczywistą, a prawidłową pochodzi z „nadrębów” (pozyskano więcej niż teoretycznie można).

Krytyczna ocena metodyki obliczania produkcji globalnej w leśnictwie.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami za wartość produkcji globalnej leśnictwa przyjmuje się efekt jednego zakresu produkcji tj. Ppp. Czyli de facto przyjmuje się wartość pozyskania sortymentów drzewnych. Rachunek taki nie uwzględnia rezultatów drugiego zakresu produkcji tj. Pnp.
Synonimami Ppp są prace związane z użytkowaniem lasu, bądź faza pozyskiwania drewna. Synonimami Pnp są pojęcia: prace związane z zagospodarowaniem lasu, bądź faza wytwarzania drewna.
Rezultatem Pnp jest wielkość rocznego przyrostu miąższości drewna, natomiast Ppp jest Ru.
Do produkcji globalnej leśnictwa nie można wliczyć dodatkowo całego przyrostu bieżącego miąższości, bo tylko część tego przyrostu jest pozyskiwana w postaci Ru.
Różnica między przyrostem bieżącym, a Ru nazywa się zmianą zapasu drzewnego na pniu Pb - Ru = Zz
Zdaniem wielu ekonomistów Zz powinna wchodzić do produkcji globalnej leśnictwa.
Zz można liczyć w powyższy sposób (przybliżony) lub dokładnie tak, jak w urządzaniu lasu: Zz = Zn - Zn-1

Zn - zapas na koniec okresu (np. roku)
Zn-1 - zapas na początek roku

(w urządzaniu każdy pododdział tak liczą)
1998-11-17
Chcąc uwzględnić Zz w rachunku produkcji globalnej leśnictwa należy tą Zz wyrazić wartościowo (w zł.). Do przeliczania ilości m3 na zł służą cztery wskaźniki:
1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m3 drewna na pniu
2. Cena 1m3 drewna na pniu (w wersji loco las)
= Cena 1m3 (loco las) przy pniu - koszty pozyskania
Zalecana w lasach jest cena loco las po zrywce.
3. Cena umowna 1m3 drewna (stosują ją Niemcy i Czesi)
= wartość pozyskanego drewna - koszty pozyskania
rozmiar użytkowania lasu

4. Wskaźnik wartości1m3 grubizny w korze wg. tablic wartości d-stanów (WTD). WTD podają m.in. wartość 1m3 grubizny w korze:
a) wg. gat. i wieku
b) wg. gat. i bonitacji siedliska

Km3
WZz = Zz* Cm3np.
Cum3pd
TWD

Gdyby przyjąć, że różnica między Pb (przyrostem bieżącym), a Ru daje Zz, to wartość Pb jest sumą Ru i wartości Zz, co powinno się równać produkcji globalnej w leśnictwie (Pglob),
czyli krócej: jeżeli Pb - Ru = Zz, to WPb = Wru + Wzz = Pglob (Wglob), więc WPb jest to Pglob.
W obl. Pglob uwzględnia się tylko zakres prod. leśnej przy pniu.

O produkcji globalnej leśnictwa decydują:
1. Struktura własności lasów w Polsce
2. Struktura gatunkowa d-stanów
3. Struktura pozyskania drewna
4. Udział lasów gospodarczych w ogólnej powierzchni lasów w Polsce.

Struktura własności lasów w Polsce

Wyszczególnienie 1997.01.01. [tys. ha] 1997.01.01. [%]
ogółemLasy publiczneWłasność skarbu państwaw tymw Zarządzie LPParki NarodoweinneWłasność gminLasy prywatnew tymosób fizycznychwspólnot gruntowychrolniczych spółdzielni produkcyjnychinne 88027298722068971801437815041405681120 100,082,982,078,42,01,60,917,116,00,80,10,2

Powierzchnia lasów wg grup rodzajowych drzew (1997.01.01)

Wyszczególnienie Powierzchnia ogółem LP
tys. ha % tys. ha %
OgółemIgl.So. i Md.Św.Jd. i Dg.Liśc.Db., Js., Kl., Jawor, WzBk.Gb.Brz., Robinia,Ol.Os., Lp., Wb.Tp. 8779678460575132141995548366375304643416 100,077,369,05,82,522,76,24,20,46,05,30,40,2 6881539548583991381486454309213782961414 100,078,470,65,82,021,66,64,50,35,54,30,20,2

Zasoby miąższości grubizny grup rodzajowych drzew (1997.01.01.)

Wyszczególnienie Zasoby ogółem LP
mln. m3 % mln. m3 %
OgółemIgl.So. i Md.Św.Jd. i Dg.Liśc.Db., Js., Kl., Jawor, WzBk.Gb.Brz., Robinia,Ol.Os., Lp., Wb.Tp. 1606,61252,81072,1125,854,9354,1100,289,86,976,872,35,62,3 100,078,066,77,93,422,06,25,60,44,84,50,30,2 1370,41079,6940,9103,135,9290,587,478,94,860,952,93,42,2 100,078,868,77,52,621,26,45,80,44,43,90,20,2

Rozmiar pozyskania grubizny wg rodzaju użytkowania (1997)
1. W rębniach zupełnych - 5097,4 tys. m3 - (26%)
2. W rębniach złożonych - 1852,7 tys. m3 (9%)
3. W użytkach przygodnych rębnych i pozostałych rębnych - 761,4 tys. m3 (4%)
4. W użytkach przygodnych przedrębnych - 3071,0 tys. m3 (15%)
5. W cięciach pielęgnacyjnych - 9159,4 tys. m3 (46%)
RAZEM - 19941,9 tys. m3 (100%)

Lasy w Polsce dzielą się na gospodarcze, w których prowadzi się normalną gospodarkę leśną oraz ochronne, w których na pierwszym miejscu znajdują się funkcje ochronne. Lasów gospodarczych w Polsce jest 51,2%, a ochronnych 48,8%.

Struktura lasów ochronnych w LP (BULiGL - '97)

Kategoria ochronności tys. ha %
glebochronne i GPW 183,7 2,7
wodochronne 722,0 10,5
strefy górnej granicy lasu 2,1 -
uzdrowiskowo - klimatyczne 73,7 1,1
strefy zieleni wysokiej 171,8 2,5
masowego wypoczynku 592,7 8,6
krajobrazowe 671,2 9,8
w strefie oddziaływania przemysłu 932,2 13,6
RAZEM 3349,4 48,8

PODSTAWY, ZASADY I METODY SZACOWANIA WARTOŚCI LASU I WARTOŚCI D-STANU.

Statyczne metody szacowania wartości lasu.

Statyka leśna - nauka o ocenianiu wartości lasu i rentowności gospodarstwa leśnego (z XIX w.). Merytoryczną jej podstawą był model lasu normalnego tj. gospodarstwa leśnego składającego się z jednogatunkowych obrębów leśnych zagospodarowanych zgodnie z koncepcją lasu normalnego. Las normalny w ujęciu statyków leśnych, to las o odpowiedniej modelowej strukturze tj. normalnym (prawidłowym) ustosunkowaniu powierzchni klas wieku, a tym samym normalnym zapasie, przyroście, etacie użytkowania itd.
Wg statyków leśnych las normalny miał gwarantować trwałość, ciągłość i równomierność użytkowania, a tym samym trwałość, ciągłość i równomierność dochodów z gospodarstwa leśnego.
Model gospodarczy lasu normalnego w dużym stopniu przyczynił się do ukształtowania modelu organizacyjnego gospodarstwa leśnego (podział na oddziały, leśnictwa, obręby i nadleśnictwa) oraz zdecydował o podstawach i metodach szacowania wartości lasu.
W ujęciu statyków leśnych las przedstawiał kapitał jak gdyby umieszczony w banku na procent prosty lub składany, przy czym zakładano, że kurs pieniądza pozostaje bez zmian w okresie całej kolei rębu (100 lat). za cel gospodarowania przyjmowano osiągnięcie max. czystego dochodu z lasu; czysty dochód z gospodarstwa leśnego nazywano rentą.
1998-11-24
W okresie statyki leśnej wykształciły się dwa kierunki szacowania wartości lasu:
1. W oparciu o rachunek procentowy (procent). Wyróżniono dwa rodzaje procentu, tzw. procent prosty i procent składany:
a) szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentu prostego. Schemat rachunku procentu prostego w szacowaniu wartości lasu w ujęciu statyków leśnych był następujący: jeżeli kapitał (las) Ko wypożyczony został na n lat przy stopie procentowej p, to odsetki od tego kapitału dn wynoszą: dn = Ko * 0,0p *n
Stopę procentową obliczali z proporcji stąd
r - roczny dochód netto (z lasu)
Taki sposób określania stopy procentowej możliwy jest do obliczenia, jeżeli mamy r i Ko, czyli dopiero po fakcie. W praktyce z góry zakładano, ile powinien wynosić, czy to się zgadzało, to już inna sprawa… Zgodnie z regułą procentu prostego końcowa wartość kapitału (lasu) Kk po upływie n lat równa się wartości początkowej kapitału Ko oraz wartości n-letnich odsetek, czyli dn

Kk = Ko + dn = Ko + Ko * 0,0p * n = Ko (1+0,0p *n)

Znając końcową wartość lasu (kapitału) można obliczać początkową jego wartość wg formuły:

Ale tego się w zasadzie nie robi, bo po co mi wartość uprawy sprzed stu lat?
Wg zasad rachunku prostego wartość końcowa kapitału wzrastała co roku o tę samą wartość, czyli o wartość odsetek dn
b) szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentu składanego
W okresie statyki leśnej, w szacowaniu wartości lasu dominował rachunek procentu składanego. Założenia były następujące: jeżeli Ko zostaje oddany na zasadzie procentu składanego, to co roku wzrost wysokości tego kapitału (lasu) wynosi nie tylko odsetki od kapitału początkowego, lecz także odsetki od odsetek przy danej stopie procentowej.
Jeżeli Ko oddane zostaje na procent składany, na n lat przy stopie procentowej p, to wartość końcowa (Kk) wynosi Kk = Ko * 1,0pn
Dowód:
po pierwszym roku
stąd Kk = Ko * 1,0p

po drugim roku
Kk = Ko * 1,0p *1,0p = Ko * 1,0p2

po n latach
Kk = Ko * 1,0pn

Obecnie w bankach jest procent składany (z tym, że czasem dolicza się nie co roku, a co pół roku, czy co kwartał).

Znając Kk można również wyliczyć Ko wg formuły:
- wzór na Ko wg procentu składanego

Równanie na Kk w postaci Kk = Ko * 1,0pn nazywano równaniem prolongowania. Równanie na Ko w postaci nazywano równaniem dyskontowania.
Z równań prolongowania i dyskontowania obliczano odsetki (Dn) w następujący sposób: jako różnicę między Kk, a Ko, czyli Dn = Kk - Ko = Ko * 1,0pn - Ko = Ko (1,0pn - 1) Znając odsetki (Dn) od kapitału (lasu) oddanego na % składany statycy obliczali początkową wartość kapitału (lasu) z następujących wzorów:
lub
Wyrażenia 1,0pn nazywano czynnikami prolongowania, a nazywano czynnikami dyskontowania. Oba te czynniki oraz wielkości odsetek (Dn) wg rachunku procentu składanego zestawiane były w specjalnych tab. ułatwiających szacowanie wartości lasu.
2. W oparciu o rachunek rentowy (renta) - szacowanie wartości lasu wg rachunku rentowego.
Renta leśna w ujęciu statyków oznaczała kwotę (dochód czysty), która w równych wysokościach i w równych odstępach czasu wpływała do kasy n-ctwa. W zal. od częstości wpływania dochodów, renty dzielono na roczne i okresowe, a ze wzgl. na długość trwania (okres wpływu dochodu) na wieczne i skończone. Do szacowania wartości lasu stosowano dwie metody rachunku rentowego:
1998-11-24
a) bezpośrednia, za pomocą której oddzielnie szacowano glebę leśną i d-stany - teoria renty gruntowej - za kapitał zakładowy traktowała grunt leśny oraz związane z gospodarstwem leśnym środki trwałe. D-stany traktowała jak kapitał obrotowy z uwagi na długotrwały cykl dojrzewania d-stanu. W oparciu o tak sformułowane założenia wartość lasu obliczano tzw. metodą składnikową, to jest: osobno obliczano dochodową wartość gleby leśnej i osobno dochodową wartość d-stanów.
Wg teorii renty gruntowej dochód daje grunt leśny. Natomiast w teorii renty leśnej za kapitał zakładowy uważa się las, tj. grunt leśny wraz z d-stanami. W drugiej poł. XIX w nastąpił dynamiczny rozwój statycznych metod wyceniania wart. lasu. W okresie tym powstały różne szkoły (systemy) szacowania wart. lasu w oparciu o rentę gruntową.
Szkoła Preslera - Heyera. Wg tej szkoły rachunek na dochodową wartość gruntu leśnego (gleby wraz z d-stanami) opiera się na założeniu, że u podstaw gospodarki leśnej stoi nie gotowy dany przez naturę d-stan, lecz ziemia nie zalesiona podobna do zrębu zupełnego, którą przeznacza się do zalesienia. Stąd założenie, że odsetki od kapitału adm.(ludzi) - V, a także odsetki od kapitału odnowień (upraw leśnych) - c, stanowią koszty wytwórcze, które powinny być pokryte przez dochód czysty obliczony z różnicy dochodów i wydatków sprolongowanych na koniec kolei rębu - U. Założenie to wyrażono w tzw. równaniu równowagi gospodarczej, które miało postać:

Au + Da * 1,0pu-a + ... + Dn * 1,0pu-n = (B + V)(1,0pu-1) + c * 1,0pu
/ dochody / / koszty wytwórcze /
Au - wartość użytków rębnych
Da, Db, Dc, ... Dn - wartość użytków przedrębnych pobranych odpowiednio w wieku a, b, c, ..., n
u - wiek rębności (kolej rębu)
a, b, ..., n - wiek, w którym użytki będą pobierane
B - odsetki od kapitału gruntu leśnego
V - odsetki od kapitału administracyjnego (koszty administracyjne)
c - koszty założenia upraw.

Z uwagi na fakt, że dochody i wydatki ponoszone były w różnych okresach, powstała konieczność sprowadzenia ich na jeden czasowy punkt odniesienia. Za pkt. taki uznano wiek kolei rębu.

Wzór Faustmana na szacowanie gruntu leśnego - nie trzeba go umieć
Wartość spodziewaną d-stanów liczono wzorem Preslera - Heyera, też nie trzeba go znać

Prof. Studniarski dokonał uproszczeń wzorów Faustmana i Preslera - Heyera na szacowanie wartości gruntów i wartości d-stanów i te uproszczone wzory mają postać:
m - wiek pobrania (szacowania)
Dm - wartość użytków rębnych w wieku pobrania

W ujęciu teorii renty gruntowej wartość lasu = wartości gruntów i spodziewanej wartości d-stanu.

W lasu = Bu + HEm

Teorię czystego dochodu z gruntu w ujęciu Preslera - Heyera poddał krytyce Glaser, który za kapitał zakładowy gospodarstwa leśnego uważał las, tj. grunt leśny razem z d-stanami, natomiast za kapitał obrotowy uważał wpływy i wydatki. Glaser reprezentował kierunek maksymalnej renty leśnej, czyli maksymalnego dochodu z lasu. Za cel gosp. leśnego przyjmował osiągnięcie najwyższego czystego dochodu z lasu z jednostki powierzchni.
Wg Glasera maksimum dochodu z lasu ma miejsce, gdy przeciętny roczny czysty dochód z lasu zrówna się z bieżącym rocznym czystym dochodem z lasu. Przeciętny roczny czysty dochód z lasu był uważany przez statyków leśnych za pewną cenzurę (granicę), której nie należało przekraczać w znormalizowanym gospod. leśnym dla zachowania trwałości, ciągłości i równomierności użytkowania lasu.
Współzależność między bieżącym rocznym dochodem, a przeciętnym rocznym dochodem wykorzystywana była przez statyków do określania wieku rębności d-stanów.
W końcowym okresie swej działalności Glaser odstąpił od szacowania wartości lasu za pomocą metod statycznych, na rzecz uproszczonych metod empirycznych.
W okresie rozwoju metod empirycznych, gdy zachodziła konieczność szacowania wartości gruntu Glaser obliczał ją za pomocą wzoru Faustmana. Natomiast wartość d-stanów szacował w zal. od stadia rozwojowego d-stanu.
Pierwotnie Glaser wyróżniał dwa stadia rozwojowe:
1. D-stany dojrzałe - posiadające wartość sprzedażną
2. D-stany niedojrzałe - nie posiadające wartości sprzedażnej.
Później Glaser wśród d-stanów niedojrzałych dodatkowo wyróżnił d-stany najmłodszych klas wieku upraw i młodników. Wartość d-stanów obliczał za pomocą empirycznej sumy kosztów na założenie pielęgnowanie i ochronę upraw i młodnika.

Wi = ĺ wyłożonych kosztów

Wartość d-stanów średnich klas wieku (powyżej młodnika do wieku rębności) Glaser zaczął obliczać w nast. sposób: stąd Pierwsza wersja wzoru Glaser'a

Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i
Au - sprzedażna wartość d-stanu w wieku u (rębności)
i - wiek szacowania
u - wiek rębności

Wzór ten dawał zawyżone wartości d-stanów szczególnie dla młodszych. Stąd przyjął drugie założenie:
stąd Druga wersja wzoru Glaser'a

Z kolei ten wzór dawał zaniżone wyniki. W celu usunięcia niedogodności wzoru drugiego zaproponował poprawkę, by w wart. spodziewanej d-stanów uwzględnić koszty odnowienia powierzchni 1 ha lasu - c
Trzecia wersja wzoru Glaser'a

Wartość d-stanów rębnych i przeszłorębnych Glaser proponował obliczać za pomocą wartości sprzedażnej d-stanów w postaci: Am = A'm - kp

Am - wartość d-stanu rębnego netto
A'm - wartość d-stanu rębnego brutto
kp - bezpośrednie koszty pozyskania sortymentów drzewnych

A'm obliczał za pomocą nast. formuły: A'm = (m1c1 + ... + mncn)

m1 ... mn - masy poszcz. sortymentów
c1 ... cn - ceny poszcz. sortymentów

kp = kp1 + ... + kpn

Glaserowskie empiryczne metody szacowania są rozpowszechnione i stosowane w szeregu państw. W Polsce metody Glaserowskie dostosował do naszych warunków prof. Świąder.

b) pośrednia, która wartość lasu (grunt + d-stan) wyliczała z dochodu, jaki ten las przynosi - teoria renty leśnej (metoda składnikowa) (szacowanie wartości lasu z dochodu). Met. ta jest met. pośrednią wnioskującą o wart. lasu z dochodu w myśl reguły:
r - renta roczna;
Ko - wart. kapitału;
p - stopa procentowa.

Konsekwencją takiego schematu rach. jest fakt, że wysokość dochodu (renty) można obliczyć:
Równanie nosiło nazwę równania kapitalizacji, a wyrażenie: nazywało się współczynnikiem kapitalizacji, po dziś dzień tak się nazywa.
Współczynnik kapitalizacji, który jest odwrotnością przyjętej stopy % nazywany bywa mnożnikiem wartościowania. Mnożnik wart. jest odwrotnością wielkości stopy %.
Jeżeli p = 0,01 to
p = 0,02 to
p = 0,03 to
Mnożniki wart.(współcz. kapitalizacji) zestawione były w odpowiednich tabelach ułatwiających szacowanie wart. d-stanu. Mówi się, że leśna stopa procentowa wynosi ok. 2%. Wg. statyków dochód czysty (rentę) z gosp. leśnego wyliczana za pomocą nstp. formuły: r = Au + D - (C + uv)
Au - wartość dochodów z użytków rębnych
D - wartość dochodów z użytków przedrębnych
v - koszty zarządu i administracji na powierzchniach podlegających corocznie użytkowaniu głównemu, łącznie z kosztami pozyskania i wyrobu drewna
C - koszty założenia upraw na powierzchniach przypadających corocznie użytkowaniu głównemu.
u - wiek rębności

Po podst. za r = Ko * 0,0p

Powyższa formuła odnosi się do renty rocznej wiecznej. Zgodnie z twierdzeniem, że jeżeli renta roczna wieczna ( r ) wpływa pod koniec każdego roku w równej wysokości i powtarza się w nieskończoność, to kapitał początkowy tej renty .
Mamy tu do czynienia z rachunkiem rentowym z zastosowaniem rachunku procentu prostego. Gdyby był zastosowany wzór na procent składany, to wzór na rentę prostą ma postać:
R - renta roczna wieczna.

1998-12-01
Współczesne empiryczne metody szacowania wart. d-stanów w Polsce

Modyfikację metod glaserowskich dla potrzeb polskich dokonał prof. Świąder. Wartość d-stanów szacował w zal. od wieku. Przyjął następujący schemat podziału d-stanów:

Wyszczególnienie gatunki
iglaste liściaste
Uprawy i młodniki do 20 lat do 30 lat, Db do 40 lat
D-stany do wieku rębności (średnich klas wieku) od 21 lat od 31 lat, Db od 41 lat
D-stany rębne i przeszłorębne w zależności od przyjętego wieku rębności

Dla każdej z wymienionych grup wiekowych d-stanów przyjął inną metodę szacowania wartości:
1. Dla upraw i młodników - metoda kosztów reprodukcji Wr = (Kj + Kk * n + Ko * i ) * z * p * BWP

Kj - koszt jednorazowy założenia uprawy
Kk - koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją uprawy/młodnika
n - czynnik powtarzalności zabiegów (ilość zabiegów)
Ko - koszt ochrony i administracji
i - wiek uprawy/młodnika
z - zadrzewienie (gdy nie da się określić to zwarcie)
p - powierzchnia
BWP - bonitacyjny współczynnik przeliczeniowy

Cały nawias powyższego wzoru to średnie koszty przeliczone na 1 ha z okresu trzech lat obliczone w skali Regionalnej Dyrekcji. Przyjęto założenie, że średnie koszty (to w nawiasie) odpowiadają wartości uprawy/młodnika rosnących na najsłabszym siedlisku. W celu nadania wyższej wartości uprawie/młodnikowi rosnących na lepszym siedlisku zaproponował wykorzystać BWP - obliczany jako stosunek zasobności d-stanu rębnego rosnącego na danym siedlisku, na danej bonitacji, do zasobności d-stanu rębnego rosnącego na najsłabszym siedlisku.
BWP obliczane na podstawie tablic zasobności i przyrostu d-stanów (Szymkiewicza) dla podstawowych gat. lasotwórczych są następujące:

Gatunek BonitacjaWiek rębności Ia I II III IV V
Sosna 100 3,4 2,9 2,4 1,9 1,4 1,0
Jodła 100 - 3,3 2,6 2,0 1,5 1,0
Świerk 100 - 3,2 2,5 1,9 1,4 1,0
Buk 100 - 3,7 3,0 2,4 1,7 1,0
Dąb 120 - 2,3 1,9 1,4 1,0 -
Brzoza 80 - 2,3 1,8 1,4 1,0 -

(Czyli np. w przypadku So. Ia bonitacja, to wartość z bonitacji V przemnożona przez 3,4)

2. Dla d-stanów średnich kl. wieku - metoda wartości spodziewanej Ai = (Au - c) - tak zwana czwarta wersja wzoru Glasera
Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku u
c - koszty założenia 1 ha uprawy
i - wiek szacowania uprawy
u - wiek rębności
z - zadrzewienie
p - powierzchnia

3. Dla d-stanów rębnych i przeszłorębnych - metoda wartości sprzedażnej

Au = (M1 * C1 + ... +Mn * Cn) - Kp

Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności
M - miąższości poszczególnych sortymentów
C - ceny poszczególnych sortymentów
Kp - koszty pozyskania tychże sortymentów

Tablice wartości drzewostanów

W celu ułatwienia i przyspieszenia szacowania wartości d-stanów jak i strat w d-stanach w 1968 roku opracowano w Polsce wydanie tablic wartości d-stanów. Tablice te opracowali w IBL-u prof. Tadeusz Partyka i prof. Tadeusz Trampler. Do dziś ukazało się kilka ich wydań. Najnowsze opublikowano w Monitorze Polskim Nr 3 z 1996 roku.
Tablice te podają wartość na pniu 1 ha d-stanu o pełnym zadrzewieniu (1,0) w jednostkach przeliczeniowych. Tym przelicznikiem jest 1m3 drewna tartacznego iglastego średniej jakości (trzeba wziąć średnią z kl. A, B, C, D). Tablice te podają wartość:
1. Spodziewaną d-stanów wg nakładów niezbędnych na ich wytworzenie (Wi)
2. Sprzedażną sortymentów drzewnych wg ceny sortymentów (Wspi)
3. D-stanów wg wyłożonych kosztów (Wki)
Wcześniejsze tabele podawały:
1. Wartość 1m3 grubizny w korze na pniu wg gatunku i wieku d-stanów.
2. Wartość 1m3 grubizny w korze na pniu wg gatunku i bonitacji

Tablice zostały opracowane dla następujących gat. drzew:
So - wiek rębności 120 lat
So - wiek rębności 100 lat
Jd - wiek rębności 120 lat
Św - wiek rębności 120 lat
Św - wiek rębności 100 lat
Bk - wiek rębności 120 lat
Db - wiek rębności 160 lat
Db - wiek rębności 140 lat
Ol - wiek rębności 80 lat
Os - wiek rębności 80 lat
Brz - wiek rębności 80 lat
Gb - wiek rębności 80 lat

Wartości Wi, Wspi i Wki podane są w zależności od bonitacji z odstopniowaniem co 5 lat do przyjętego wieku rębności. Wartość gatunków, dla których nie opracowano tablic szacuje się w następujący sposób:
Md. ŕ jak So.
Dg. ŕ Jd.
Js. ŕ Db.
Kl, Wz, Jawor ŕ Bk.
Lp, Ak, Tp. ŕ Ol.
Ol.sz. ŕ Os. (przy IV bonitacji)
Wi obliczono za pomocą poprawionego wzoru Partyki
Wur - wartość użytków rębnych
Wup - wartość użytków przedrębnych pozyskanych z całego wieku rębności
Ki - koszt produkcji (hodowli) d-stanu do wieku u (rębności)
Wupi - wartość użytków przedrębnych pozyskanych do wieku i

Wspi = (M1 * C1 + ... + Mn * Cn)

M - miąższości poszczególnych sortymentów
C - ceny na pniu poszczególnych sortymentów

Wki = (Kj + Kk*n + Ko*i)

Przykładowe zestawienie

Wiek [lat] Symbol Klasa bonitacji d-stanu
Ia I II III IV V
Przeliczniki m3 drewna tartacznego iglastego na 1ha
1 WiWspi 60,50,0 51,30,0 41,80,0 33,20,0 17,40,0 9,50,0
25 WiWspi 233,346,5 189,933,7 154,921,1 123,78,7 64,70,0 35,50,0
50 WiWspi 259,8159,2 233,2126,4 184,884,4 147,460,2 85,937,4 47,119,8
75 WiWspi 272,1245,4 234,4? 194,2155,9 ? ? ?
100 WiWspi ? ? ? ? ? ?

Przy konstrukcji tabel przyjęto założenie, że w przyjętym wieku rębności wartości Wi i Wspi są sobie równe. Wspi dla młodszych d-stanów nie jest wykazywana, gdyż one takiej wartości nie posiadają. Dla młodszych d-stanów, dla których wartość sprzedażna jest niższa od Wki, do szacowania wartości stosuje się wartość Wki.
Kiedy stosować Wki? Do momentu, gdy jest ona wyższa od Wspi, a potem stosuje się Wspi.

Szacując wartość d-stanów jednogatunkowych za pomocą tab. wart. d-stanów, należy odczytaną wartość tablicową przemnożyć przez cenę średnią drewna iglastego tartacznego, przez zadrzewienie i przez powierzchnię.

Wi = Wi tab * Cśr dr.t.igl. * z * p

Szacując d-stany wielogatunkowe każdy gat. oblicza się oddzielnie, np.:
8So, 2Db ŕ Wi = Wi tab * Cśr * z * p * 0,8 - dla So
ŕ Wi = Wi tab * Cśr * z * p * 0,2 - dla Db
Gdy danego gat. w składzie gat.jet poniżej 6%, to się nie liczy.

Szacowanie strat w drzewostanie.
1998-12-08
Potrzeby wyceny strat w d-stanach wynikają m.in. z:
1. Strat na przyroście d-stanów, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego.
2. Strat od pożarów, huraganów i innych takich.
3. Strat związanych z przedterminowym wyrębem, np. pod budowę autostrad
4. Strat na przyroście powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne.

W związku z szacowaniem strat na przyroście d-stanów, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego opracowano dwie metody szacowania tych strat. Czynnikiem różnicującym te metody jest fakt, czy dana powierzchnia będzie odnawiana po usunięciu szkód, czy nie.
Natychmiastowe odnowienie pow. leśnej następuje z zasady po zniszczonym d-stanie. Natomiast zasadę nieodnawiania pow. leśnej odnosi się z reguły do pow. leśnej po przedterminowym wyrębie d-stanu (przekazanie lasu pod budownictwo inwestycyjne) - w tej sytuacji wielkość strat na przyroście szacuje się następująco:

SiI = (Pk * k - Pi * i) * z * Cśr * p

SiI - wartość strat na przyroście
Pk - wielkość przeciętnego przyrostu rocznego d-stanu w okresie kulminacji / ha
k - wiek kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego d-stanu
Pi - wielkość przeciętnego przyrostu d-stanu w wieku i (w wieku szacowania, czy też tuż przed wyrębem)
z - zadrzewienie
Cśr - cena średnia drewna tartacznego
p - powierzchnia

(Gdyby we wzorze nie było Cśr, to byłby to wzór na wielkość [m3] strat, a tak to jest to wielkość strat [zł])

Wg tej formuły wielkość strat na przyroście d-stanu jest różnicą między zasobnością d-stanu w wieku kulminacji (zasobność - Pk * k), a zasobnością d-stanu tuż przed wyrębem (Pi * i). Ta sytuacja ma miejsce, gdy pow. nie zostaje odnawiana.

Przyrost

Strata

6,0

4,0

50 70 Wiek
i strata k
(szacunek) (kulminacja)
Rachunek strat na przyroście w odniesieniu do d-stanów, które na skutek zniszczenia nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego, a pow. po zniszczonym d-stanie podlega natychmiastowemu odnowieniu, jest następująca:

SiII = (Pk - Pi) * i * z * Cśr * p

Wg powyższego wzoru wielkość strat na przyroście jest różnicą zasobności d-stanu w wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego sprowadzona do wieku szacowania (Pk * i), a zasobnością d-stanu w wieku szacowania (Pi * i). Na skutek zniszczenia d-stan nie osiąga wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego, następuje więc przerwa w produkcji masy drewna, stąd we wzorze mamy hipotetyczną wielkość przeciętnego przyrostu rocznego Pk, oraz wiek szacowania d-stanu i, stąd też zasobność d-stanu w wieku kulminacji sprowadza się do wieku szacowania i. Przyjmuje się tu założenie, że nowopowstały po zniszczeniu d-stan rozpoczyna produkcję i w ten sposób rekompensuje straty na przyroście.

Graficzny obraz tej sytuacji wygląda następująco:

tylko tu są straty
nowa uprawa przyrasta i rekompensuje powstałe straty
6,0

4,0

50 70

Przyjmując, że dla So o III bon. Pk = 5,3 m3 / ha
Pi = 4,7 m3 / ha
k = 70 lat
i = 50 lat
z = 1,0
pow. = 1 ha, to wg wzoru SiI wielkość strat wynosi 136 m3, a SiII - 30 m3.

Szacowanie strat w d-stanach przeprowadzać można za pomocą met. klasycznych (jakichś tam wzorów i tablic).
Szacowanie strat metodami klasycznymi

1. Szacowanie strat w przypadku zniszczenia d-stanu. Wartość straty = wartości d-stanu obliczonej jedną z metod w zależności od wieku pomniejszonej o wartość możliwego do odzyskania drewna. Wyceny dokonuje się za pomocą zmodyfikowanych formuł glaserowskich:
a) w przypadku zniszczenia uprawy/młodnika wartość straty oblicza się za pomocą metody kosztów reprodukcji:

Str = Wr = (Kj * Kk * n + Ko * i) * z * p * BWP - ten wzór był na poprzednim wykładzie

Kj - koszt jednorazowy założenia uprawy
Kk - koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją uprawy/młodnika
n - czynnik powtarzalności zabiegów (ilość zabiegów)
Ko - koszt ochrony i administracji
i - wiek uprawy/młodnika
z - zadrzewienie (gdy nie da się określić to zwarcie)
p - powierzchnia
BWP - bonitacyjny współczynnik przeliczeniowy

Zakładamy tutaj, że nic się nie odzyska.

b) w przypadku zniszczenia d-stanu średnich klas wieku wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości spodziewanej:

Str = Ai = (Au - c)
Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku u
c - koszty założenia 1 ha uprawy
i - wiek szacowania uprawy
u - wiek rębności
z - zadrzewienie
p - powierzchnia

W odniesieniu do d-stanów, które na skutek zniszczenia nie osiągnęły wieku kulminacji dodatkowo dolicza się wartość strat na przyroście wg wzoru SiII. Zatem całkowita wartość strat:

Str = Ai + SiII

Gdy d-stan został zniszczony po osiągnięciu k (70 lat), to SiII się nie dodaje.

c) w przypadku zniszczenia d-stanu rębnego i przeszłorębnego wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości sprzedażnej wg wzoru:

Str = Au = (M1 * C1 + ... +Mn * Cn) - Kp

M - miąższości poszczególnych sortymentów
C - ceny poszczególnych sortymentów
Kp - koszty pozyskania tychże sortymentów
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności

2. Szacowanie strat związanych z przedterminowym wyrębem d-stanu (przekazanie pow. leśnej na inne cele):
a) w przypadku usunięcia uprawy/młodnika wartość straty = wartości Wr pomniejszonej o wartość możliwego do odzyskania drewna:

Str = Wr - Wsort

b) w przypadku przedterminowego wyrębu d-stanów średnich klas wieku wartość strat sprowadza się do wartości strat na przyroście jeżeli d-stan nie osiągnął wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego:

Str = SiI

Pozyskane i wyrobione sortymenty drzewne pozostają w dyspozycji przekazującego powierzchnię (n-ctwa), w związku z czym nie stanowią przedmiotu wyceny.

c) w przypadku d-stanów rębnych i przeszłorębnych przekazujący (n-ctwo) podobnie jak w przypadku powyższym ma obowiązek pozyskać i wyrobić sortymenty drzewne i pozostają one do jego dyspozycji. Strat na przyroście nie oblicza się, ponieważ d-stany takie są już po kulminacji, zatem strata = 0

Str = 0

Szacowanie strat za pomocą tablic wartości d-stanów (TWD)

1. Szacowanie strat w przypadku zniszczenia d-stanu. Wartość straty = wartości spodziewanej Wi odczytanej z tablic:

Str = Wi * z * p (Wi w tablicach podane jest w przelicznikach, więc faktycznie Wi = Wi tab. * Cśr)

Za pomocą powyższego rachunku ustala się straty dla wszystkich klas wieku.

2. Szacowanie strat w przypadku częściowego zniszczenia d-stanu:

Str = (Wiu - Wi) * (Zi * Zs) * p

Wiu - wartość spodziewana d-stanu w wieku u (rębności)
Wi - wartość spodziewana d-stanu w wieku i (wystąpienia strat, szacowania…)
Zi - wskaźnik zadrzewienia w wieku i (tuż przed powstaniem szkody)
Zs - spodziewany wskaźnik zadrzewiania (jakie pozostanie po stracie)
p - powierzchnia

3. Szacowanie strat w przypadku przedterminowego wyrębu:
a) w przypadku d-stanów młodszych, w których brak wartości sprzedażnej (Wspi), lub jest ona niższa od wartości wg wyłożonych kosztów (Wki), odszkodowanie za straty stanowi wartość wg wyłożonych kosztów (Wki).

Str = Wki * z * p

b) w przypadku szacowania strat pozostałych d-stanów (starszych ŕ powyżej progi Wki = Wspi), wartość strat oblicza się:

Str = (Wi - Wspi) * z * p

(to nie są przeliczniki z tab., ale już przeliczone z tabl. wartości)

c) w przypadku d-stanów rębnych straty nie ma.

Str = 0, bo Str = (Wi - Wspi) = 0

4. Szacowanie strat powstałych na skutek obniżenia się przyrostu bieżącego d-stanu:

Str = Pbi * n * [z - z' * (1,0 - x)] * p

Pbi - przyrost bieżący 1 ha tuż przed powstaniem szkody (w wieku i)
n - ilość lat, okres w którym obniżył się przyrost
z - zadrzewienie przed powstaniem szkody
z' - zadrzewienie po powstaniu szkody
x - wskaźnik obniżenia się przyrostu bieżącego / ha (np. o 0,1; 0,2; 0,3)
p - powierzchnia d-stanu.

Chcąc uzyskać wartość tej straty należy przemnożyć ją przez wskaźnik wartości 1m3 grubizny w korze z tabl:

WStr = Str * Wm3tabl

Gospodarcza wartość lasu.

W 1976 roku Henryk Ostrowski opublikował pracę pod tytułem „Dwie wartości lasu” (Sylwan Nr1). Od tego czasu w Polsce ukazało się szereg opracowań o poza gospodarczych funkcjach lasu. Wg Ostrowskiego gospodarcza wartość lasu powinna być obliczana dla lasów stanowiących pełne gospodarstwo leśne . Ze względów praktycznych za jednostkę gospodarczą Ostrowski proponuje przyjąć odpowiednie jednostki administracyjne, takie jak n-ctwo, RDLP, GDLP. Do obliczania gospodarczej wartości lasu Ostrowski wykorzystuje znaną ze statyki leśnej współzależność, że wartość gospodarcza lasu jest wprost proporcjonalna do jego dochodowości. W związku z tym proponuje on obliczanie gospodarczej wartości lasu wg statycznego równania kapitalizacji:

Równanie kapitalizacji w klasycznym ujęciu odnosiło się do „lasu normalnego”. Ponieważ współczesne gospodarstwa leśne nie odpowiadają koncepcji lasu normalnego, Ostrowski w oparciu o równanie kapitalizacji zaproponował następujący sposób szacowania gospodarczej wartości lasu:

Wg - wartość gospodarcza
R - roczny dochód netto
p - stopa procentowa
Wśt - wartość środków trwałych zaangażowanych w produkcję
s - wskaźnik jakości gospodarstwa leśnego

R - proponował obliczać wg wzoru:

R = Dc + (E - U) * Cśrnp + z * k

Dc - roczny dochód czysty wg danych z rachunkowości
E - etat użytkowania lasu (też tylko grubizny)
Cśrnp - cena średnia 1m3 na pniu (rosnącego)
z - powierzchnia zalesień inwestycyjnych (bez zalesień zrębów bieżących)
k - średni koszt zalesienia 1 ha pow. leśnej

Dochód czysty (Dc) ustalony jest tak:

Dc = Wglob - (C + V) (C i V - oczywiście globalne)

Zaletą proponowanej formuły jest to, że elementy rachunkowe są łatwo dostępne w ewidencji jednostek LP. Wyjaśnienia jednakże wymagają dwa elementy: p i s
1. Rzeczywistą (prawidłową) wielkość stopy procentowej oblicza się tak:

Chcąc w ten sposób obliczyć p, trzeba znać wartość renty r i kapitału (lasu) Ko. W przypadku braku informacji choćby o jednym z tych elementów, leśną stopę procentową w przybliżony sposób można obliczyć z porównania etatu i zapasu, bądź wielkości użytkowania lasu i zapasu, bądź z relacji przyrostu bieżącego do wielkości zapasu, czyli:

Wg Ostrowskiego wielkość leśnej stopy procentowej dla LP wynosi 3% (0,03)
Wg Podgórskiego wielkość leśnej stopy procentowej dla LP wynosi 1,5 - 2%

2. Wskaźnik jakości gospodarstwa leśnego s Ostrowski ustala w oparciu o dwa kryteria:
a) stan sanitarny lasu
b) stopień zainwestowania w gospodarstwie leśnym
Ustalone przez niego przykładowe wskaźniki jakości gosp. leśnego dla Polski wynosiły 0,8 - 1,2
Poprawna pod wzgl. rachunkowym i merytorycznym formuła na gospodarczą wartość lasu wg Ostrowskiego może być stos. w praktyce pod warunkiem istnienia równowagi ekonomicznej między wartością produkcji leśnej, a kosztamy wydatkowanymy na prowadzenie tego gosp. leśnego. W przypadku braku równowagi prof. Podgórski zaproponował, by w miejsce rocznego dochodu netto wprowadzić do wzoru Ostrowskiego wartość etatu użytkowania lasu. Zatem wzór na gospodarczą wartość lasu przyjąłby postać:

WE - wartość etatu - można wyliczyć wykorzystując wskaźniki

E * Km3 - koszt produkcji 1m3 na pniu
WE = E * Cśrnp -cena średnia 1m3 na pniu
E * Cum3 - cena umowna 1m3 na pniu
E * Wm3 - wskaźnik wartości 1m3 grubizny w korze z TWD

Gospodarczą wartość lasu oprócz wyżej wymienionych sposobów można obliczać jedną z poznanych wcześniej metod, tj. met statycznych, met. tablicowych.

1998-12-15
Społeczna wartość lasu

Wg Ostrowskiego funkcjom gospodarczym i społecznym odpowiadają ich wartości finansowe. Finansową wartość społecznej wartości lasu Ostrowski proponuje obliczać wg wzoru:

Ws = Wg * a * b * c

Ws - wartość społeczna
Wg - wartość gospodarcza
a - mnożnik za walory kulturalne lasu
b - mnożnik za walory ochronne
c - mnożnik za walory turystyczne i rekreacyjne

Przyjął założenie, że wartość mnożnika musi być większa od 1. Ostrowski uważa, że lasy spełniają wszystkie te trzy funkcje w różnym zakresie i nie da się ich rozdzielić. Zaproponował klasyfikację społecznych funkcji lasu, oraz 5 stopniową skalę i skali tej przypisał odpowiednie mnożniki.

Wg prof. Marszałka w leśnictwie mamy do czynienia z kompleksową wartością lasu, która uwzględnia gospodarczą wartość lasu i infrastrukturalną wartość lasu:

KWL = GWL + IWL

KWL - kompleksowa wartość lasu
GWL - gospodarcza wartość lasu
IWL - infrastrukturalna (społeczna, pozagospodarcza…) wartość lasu

IWL - wartość lasu o nadzwyczajnym charakterze, który polega na zdolności danego kompleksu leśnego do świadczenia usług o charakterze pozagospodarczym (infrastrukturalnym, ochronnym, zdrowotnym, kulturowym itp.)

Marszałek w zakresie społecznej wartości lasu wyróżnia dwa pojęcia:
1. Wartość infrastrukturalnych funkcji lasu (WIFL) - najczęściej ustalana w przeliczeniu na jednostkę pow. lub na okres 1 roku.
2. Infrastrukturalną wartość lasu (IWL) - z reguły wyliczana dla całej pow.

Między tymi dwiema wielkościami zachodzi ścisła współzależność.

Przegląd ważniejszych metod szacowania infrastrukturalnej wartości lasu

1. Metoda społecznego kosztu wytworzenia. Społeczny koszt wytworzenia każdego dobra składa się z 2 części:
a) koszty własne - K
b) nadwyżka finansowa (produkt dodatkowy) - M

Zatem wg Marszałka: IWL = K + M

Ponieważ wartości infrastrukturalne lasu mają charakter niematerialny, dlatego prof. Marszałek zamiast nadwyżki finansowej M proponuje uwzględniać wskaźnik użyteczności społecznej Q. (M = Q). Na koszty własne wytworzenia infrastrukturalnej wartości lasu składają się dwa rodzaje kosztów:
a) koszt nakładów poniesionych w związku z kształtowaniem, ochroną i użytkowaniem danego obszaru leśnego w celu spełniania infrastrukturalnych funkcji
b) koszt (wartość) utraconych korzyści gospodarczych , który wynika z całkowitej lub częściowej rezygnacji z użytkowania danego obszaru w związku z pełnieniem funkcji infrastrukturalnych

K = Kpn + Kuk

K - koszt wytworzenia infrastrukturalnej wartości lasu
Kpn - koszt poniesionych nakładów
Kuk - koszt utraconych korzyści

2. Metoda kosztów substytucyjnych. Powszechnie preferowana w Niemczech, posługuje się m.in. takimi kosztami substytucji:
a) w odniesieniu do strat na produkcji drzewnej kosztami substytucyjnymi są koszty związane z importem drewna oraz produkcją substytutów drewna (np. plastykowe okna)
b) w odniesieniu do wpływu lasu na gospodarkę wodną kosztami substytucyjnymi są koszty budowy zapór wodnych, urządzeń uzdatniających wodę i in. budowli
c) w odniesieniu do wpływu lasu na erozję gleb kosztami substytucyjnymi są koszty budowy technicznych urządzeń ochronnych oraz koszty związane z intensyfikacją produkcji rolnej w celu wyrównania różnic powstałych wskutek erozji gleby
d) w odniesieniu do rekreacyjnych funkcji lasu kosztami substytucyjnymi są koszty tworzenia i urządzenia parków wypoczynkowych, ośrodków rekreacyjnych …
e) w odniesieniu do naukowych funkcji lasu kosztami substytucyjnymi są koszty tworzenia i utrzymania ogrodów botanicznych, arboretów itp. obiektów.
f) …

3. Metoda współczynników infrastrukturalnych funkcji lasu. Twórcą jest Ancukiewicz. Wysunął on propozycję, aby wartość poszczególnych rodzajów infrastrukturalnych funkcji lasu obliczać jako iloczyn produkcyjności lasu i współczynnika odzwierciedlającego rolę i znaczenie infrastrukturalnych funkcji lasu. Produkcyjność lasu mierzy prof. Ancukiewicz wartością przyrostu bieżącego miąższości na 1 ha.

WIFL = WPb * S współczynników (WPb - wartość przyrostu bieżącego)

Ancukiewicz proponuje następujące wartości dla poszczególnych współczynników:
a) współczynnik za funkcje klimatyczne - 0,1
b) współczynnik za funkcje sanitarno-higieniczne - 0,1
c) współczynnik za funkcje wodochronne - 0,2
d) współczynnik za funkcje glebochronne - 0,2
e) współczynnik za funkcje rekreacyjne I kategorii - 0,2
f) współczynnik za funkcje rekreacyjne II kategorii - 0,3
g) współczynnik za funkcje rekreacyjne III kategorii - 0,4

Różni autorzy mogą różnie wartościować poszczególne współczynniki, to jest do dogadania, ale każdy ma swoje zdanie, więc się nie dogadają. Jeśli jadę w Bieszczady pstrykać zdjęcia, to społeczną wartość Bieszczad dla mnie można wyrazić w pieniądzu sumując wszystkie moje koszty związane z tym wyjazdem.

Szacowanie infrastrukturalnych wartości lasu w parkach narodowych i innych obiektach chronionych.

Fakt, że dany obiekt leśny został wyłączony z lasów gosp., oraz dzięki swym walorom naturalnym spełnia określone funkcje infrastrukturalne, powoduje konieczność wyceny kompleksowej wartości danego obiektu chronionego wg schematu:

KWL = GWL + IWL

Szacowanie wartości infrastrukturalnej obiektu chronionego:

IWL = Kpn + Kuk + Q

1. Szacowanie Kpn - wielkość nakładów (kosztów) wydatkowanych na ochronę i rozwój infrastrukturalnej wartości lasu obiektu chronionego (wg Marszałka) szacować należy wg formuły:

Kpn = (Kpn1 + … + Kpnn) * t

Kpn1, Kpnn - cząstkowe składniki kosztów (bezpośrednich i pośrednich) związanych z ochroną, rozwojem, użytkowaniem infrastrukturalnej wartości lasu w obiekcie chronionym
t - ilość lat od utworzenia obiektu chronionego

2. Szacowanie Kuk

Kuk = Ptow * (p1 * f1 + … + pn * fn) * t

Kuk - koszt utraconych korzyści
Ptow - produkcja towarowa przeciętna roczna / 1 ha w RDLP, na terenie której dany obiekt leży
p - powierzchnia leśna o różnym stopniu ograniczenia produkcji
f - wskaźnik odzwierciedlający stopień ograniczenia produkcji leśnej
t - czas od utworzenia obiektu chronionego.

3. Szacowanie Q (wartości użyteczności społecznej) - jest trudne i bardzo złożone. Prof. Marszałek proponuje obliczać je w sposób umowny, szacunkowy:

Q = (Kpn + Kuk) * (q1 + … + qn)

q - cząstkowe wskaźniki odzwierciedlające rolę i znaczenie poszczególnych infrastrukturalnych funkcji lasu obiektu chronionego.

Wielkość poszczególnych wskaźników q Marszałek proponuje obliczać przede wszystkim w oparciu o terytorialny zasięg oddziaływania poszczególnych funkcji danego obiektu chronionego. Wyróżnia on następujący zasięg oddziaływania poszczególnych q.
a) lokalny
b) regionalny
c) międzyregionalny
d) krajowy
e) kontynentalny
f) światowy

(Jeśli np. Wielkopolski Park Narodowy ma funkcję lokalną, to ma ileś tam punktów, a jeśli funkcja turystyczna jest krajowa, to dostaje tych pkt. więcej)

Ekonomika pracy w gospodarstwie leśnym.

Podstawowe znaczenie dla organizacji i ekonomiki procesów produkcyjnych w gospodarstwie leśnym mają dwie grupy czynników:
1. Zasoby materialne:
a) obręby leśne, które są przedmiotem i środkiem pracy
b) baza materialno - techniczna: bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w produkcji składniki majątku trwałego (ruchomego i nieruchomego). Cechą charakterystyczną struktury majątku trwałego w LP jest dominujący udział nieruchomego majątku trwałego (ok. 85%), natomiast w grupi