SPIS TREŚCI

WSTĘP

Utożsamiana przez dziesiątki lat z działalnością charytatywną opieka społeczna jest jedną z najstarszych form udzielania przez lokalną społeczność świadczeń na rzecz jednostek potrzebujących doraźnego wsparcia. Z czasem obowiązek zapewnienia pomocy nabrał charakteru normy prawnej, adresowanej do państwa i samorządu terytorialnego. W drugiej połowie XX wieku wprowadzenie nowych form współpracy z podopiecznym i jego rodziną oraz rozpoczęcie długookresowych programów o charakterze prewencyjnym dało asumpt do odejścia od terminu opieka społeczna i określenia prowadzonej działalności jako pomoc społeczna, której celem nie jest wyłącznie udzielenie świadczeń materialnych (zwłaszcza w formie pieniężnej), ale również pomocy w formie usług oraz pracy socjalnej, sprzyjającej społecznej reintegracji podopiecznych, rozwiązaniu ich problemów życiowych i trwałemu uniezależnieniu od instytucji pomocy. Ustawa o pomocy społecznej precyzuje w art. 1, iż jest ona instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

Pomoc społeczna jest systemem wspierania przez państwo osób, które znalazły się w trudniej sytuacji bytowej. Jako instytucja polityki społecznej gwarantuje nie tylko wolność od niedostatku i ubóstwa, ale także poczucie bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Podejmowane działania do realizacji powyższych celów nakierowane są na zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz stwarzanie warunków do życiowego usamodzielnienia się ich i integracji ze środowiskiem.

Pomoc społeczna w Polsce stała się bardzo istotna, kiedy po 1989 r. w Polsce miała miejsce transformacja gospodarczo-ustrojowa. Polska przeszła wówczas z gospodarki centralnie planowej na gospodarkę rynkową. Zmiana ta pośród wielu niewątpliwych zalet przyniosła za sobą pewne cechy negatywne. Do jednej z bardziej istotnych zaliczyć można niekorzystną zmianę statusu społecznego wielu Polaków. Coraz częściej mówi się o ubóstwie a nawet biedzie kilku milionów naszych rodaków. Biedę, w przeciwieństwie do bogactwa trudno jest wymierzyć pieniędzmi. Nie sposób bowiem rozsądzić czy biedniejszy jest mieszkaniec węzła ciepłowniczego, czy wysypiska śmieci żyjący ze zbieractwa i darmowych zup.

Kiedyś sądzono, że bieda jest wynikiem patologii społecznych: alkoholizmu, narkomanii itp. Wraz z przemianami, bieda zapukała do wielu "normalnych" polskich domów. Wielu Polaków nie dojada, nie jest w stanie zadbać o własne zdrowie, mieszka w złych warunkach, nie ma wykształcenia. Ludzie ci, najbardziej w takiej sytuacji liczą na pomoc i opiekę państwa. Ostatecznie mają to zagwarantowane w konstytucji. Pomoc takowa może do nich przyjść zazwyczaj tylko od opieki społecznej.

Niniejsza praca ma na celu przybliżenie cech współczesnej pomocy społecznej. Przyjrzano się bliżej pomocy społecznej jako instytucji, oraz zwrócono uwagę na etykę pracowników pomocy społecznej.

1. DEFINICJA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ

Niestety w tradycji życia społecznego wielu krajów (w tym także Polski) pomoc społeczna została naznaczona piętnem nieudacznictwa, przegranej życiowej czy nawet winy - nieróbstwa, lenistwa i pasożytnictwa. Ta tradycja, mimo zmiany pojęć stosowanych w pomocy społecznej i zmiany stosunku do podopiecznych, ciągle tkwi w potocznym postrzeganiu tej instytucji. Taka społeczna opinia "motywuje" innych do niekorzystania ze świadczeń pomocy. Na drugim biegunie znajdują się ci, którzy świadomie zaniżają swe dochody i głośno utyskują by skorzystać skwapliwie z pomocy państwa.

Jak podaje A. Miruć, w literaturze spotyka się liczne definicje pomocy społecznej. Określenie współczesnej publicznej pomocy społecznej wymaga wskazania jej cech. Jeżeli ograniczy się do treści art. 1 ustawy o pomocy społecznej, to można wskazać trzy elementy definicji pomocy społecznej. Przede wszystkim pomoc społeczna to instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Pomoc społeczną organizują organy administracji publicznej, we współpracy z innymi podmiotami (organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami i związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, praco­dawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi). Natomiast osoby (rodziny) korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Do innych elementów definicji pomocy spo­łecznej należałoby zaliczyć fakt, iż jest to pomoc organizowana przez organy administracji rządowej i samorządowej, we współpracy z innymi podmiotami (np. kościołami, stowarzyszeniami, czy fundacjami), w formie zróżnicowa­nych i zmiennych w czasie świadczeń (zarówno o charakterze materialnym, jak i niematerialnym), finansowanych ze źródeł publicznych, realizowanych na zasadzie pomocniczości (subsydiarności) i indywidualizacji, uzasadniających ich udzielenie wystąpieniem trudnej sytuacji życiowej osób (rodzin). Jej celem jest zarówno zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka jak też zapobieganie dysfunkcjom.

Tradycyjna opieka społeczna odnosiła się w zasadzie do ubóstwa, współczesna natomiast pomoc społeczna nie da się zreduko­wać do tego tylko zakresu, chociaż ubóstwo jest traktowane jako główna przyczyna sytuacji wymagających społecznej pomocy.

J. Jończyk kładzie nacisk na fakt, iż pierwszy element definicji pomocy społecznej mówi o jej subsydiarnej funkcji, drugi odnosi się do kooperacji podmiotów zorganizowanego społeczeństwa, trzeci do aktywnego współdziałania adresata i beneficjanta pomocy.

Z analizy art. 2 ustawy o pomocy społecznej wynika, że pomoc społeczna ma charakter subsydiarny, pomocniczy właśnie, wobec obo­wiązku osoby lub rodziny pokonywania trudnej sytuacji życiowej, polegającego na wykorzystaniu własnych środków i możliwości oraz uprawnień. Jest to wsparcie osoby lub rodziny w wykonaniu tego obowiązku. Gdy tych środków i możliwości oraz uprawnień nie ma, subsydiarność pomocy społecznej polega na materialnym lub opiekuńczym wsparciu w niezbędnym zakresie, często poniżej socjalnego minimum.

Drugi element definicji pomocy społecznej odnosi się do podmiotów, od których osoba lub rodzina w trudnej sytuacji ży­ciowej może oczekiwać pomocy społecznej. Współpraca państwowej (rządowej i samo­rządowej) administracji z pozostałymi podmiotami może być oparta na finansowaniu tak organizowanej pomocy społecznej ze środków publicznych, ale nie jest to warunek współpracy. Działalność po­zapaństwowych podmiotów opiera się bowiem w zasadzie na ich własnych środkach.

Trzeci wreszcie element definicji odnosi się do osoby lub ro­dziny w trudnej sytuacji życiowej. Na­kłada się na nie, jeżeli korzystają z pomocy społecznej, obowiązek współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Tak ogólnie określony obowiązek, bez sprecyzowania skutków jego niewykonania lub nienależytego wykonania, podlega zatem oce­nie, od której zależy udzielenie świadczenia pomocy społecznej.

W Polsce z podstawowych form pomocy społecznej korzysta przeciętnie od 18 do 20 % ludzi. Są to przede wszystkim rodziny - wielodzietne lub niepełne. Badania przeprowadzone przez GUS wskazują, że zasięg ubóstwa w Polsce jest ściśle uzależniony od typu rodziny oraz od liczby dzieci w rodzinie. Dodatkowymi czynnikami pogłębiającymi stan ubóstwa są niskie kwalifikacje głowy rodziny oraz szerzące się patologie społeczne.

Pomoc społeczna ma, z jednej strony, dążyć do uaktywnienia i usamodzielnienia jednostki, aby własną pracą uzyskała podstawę bytu, z drugiej, ma polegać na aktywnej postawie w jej udzielaniu poprzez wyszukiwanie potrzeb a następnie dążenia do ich zaspokojenia, na zasadzie równości i godności korzystającego i świadczącego.

Natomiast szeroko pojmowana pomoc społeczna powinna koncentrować się wokół trzech płaszczyzn:

• wzmacniania samodzielności społecznej grup i jednostek, wspie­rania ich i aktywizacji,

• angażowania odbiorców pomocy społecznej do współudziału w rozwiązywaniu problemów,

• tworzenia optymalnych warunków sprzyjających realizacji zadań podstawowych.

Zatem można przyjąć, iż zasadnicza kwestia działań to nie tyle doraźna dystrybucja środków kompensujących wszelkie skutki marginalizacji, co mobilizowanie do samodzielności, wspieranie aktywności, praca pomocowa ukierunkowana na przywracanie potencjalnym biorcom świadczeń szeroko rozumianej zdolności samodzielnego funkcjonowa­nia w strukturach społecznych.

2. ZADANIA POMOCY SPOŁECZNEJ

Główny ciężar realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej spoczywa na administracji samorządowej. Na poziomie społeczności lokalnych możliwe jest bowiem pełniejsze rozpoznawanie występujących potrzeb obywateli i w związku z tym dobór bardziej skutecznych form i metod udzielania pomocy społecznej.

Wśród zadań własnych z zakresu pomocy społecznej realizowanych przez gminę ustawa o pomocy społecznej wylicza: prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki; przyznawanie i wypłacania zasiłków (celowych i specjalnych celowych, zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie); przyznawanie pomocy rzeczowej; po­mocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie a także inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznanych potrzeb gminy.

Natomiast wśród zadań własnych obowiązkowych wymienia się: udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, w tym osobom bezdomnym; organizowanie i prowadzenie gminnych ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych dla dzieci a także organizowanie mieszkań chronionych; pracę socjalną; świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania; sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym, udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego oraz pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób nie posiadających dochodu i możliwości ubezpieczenia się, a także zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników i warunków realizacji zadań.

Zadania (własne, własne obowiązkowe, zlecone) mogą być realizowane bez­pośrednio przez organy gminy albo za pośrednictwem utworzonych jednostek organi­zacyjnych - ośrodków pomocy społecznej.

Powiat jako jednostka samorządu terytorialnego także obowiązany jest do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecz­nej. Powiat, podobnie jak gmina nie może przy tym odmówić pomocy osobie potrzebują­cej, nawet w przypadku istnienia obowiązku do zaspokajania jej potrzeb życiowych przez inne osoby fizyczne lub prawne (np. obowiązek alimentacyjny).

Do licznych zadań powiatu z zakresu pomocy społecznej, które trzeba rozumieć jako zadania własne powiatu ustawa zalicza: prowadzenie domów pomocy społecz­nej na potrzeby ponadgminne, ośrodków interwencji kryzysowej, placówek opiekuń­czo - wychowawczych; organizowanie mieszkań chronionych; organizowanie i pro­wadzenie specjalistycznego poradnictwa, a także terapii zajęciowej; udzielanie informacji o prawach i uprawnie­niach świadczeniobiorców; przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz pokrycie wydatków związanych z kontynuowaniem nauki osobom opuszczającym nie­które typy placówek opiekuńczo wychowawczych, schroniska, zakłady poprawcze, domy pomocy społecznej i rodziny zastępcze; organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzy­mania umieszczonych w nich dzieci; zapewnienie finansowania powiatowych ośrod­ków wsparcia; pomoc postpenitencjarną; udzielanie schronienia, posiłku, ubrania i sprawienie pogrzebu osobom bezdomnym, przebywającym na terenie powiatu, które w sposób trwały zerwały związki z gminą, na której teranie miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu powiatu; doradztwo metodyczne dla ośrodków pomocy społecznej i pracowników socjalnych; opracowywanie powiatowej strategii rozwiązywa­nia problemów społecznych; podejmowanie innych działań wynikających z rozezna­nych potrzeb oraz inne zadania przewidziane w odrębnych ustawach.

Na szczeblu województwa zadania z zakresu pomocy społecznej oprócz woje­wody wykonuje samorząd województwa. Do zadań samorządu województwa z zakresu pomocy społecznej zalicza się następujące: sporządzanie bilansu potrzeb i środków w zakresie pomocy społecznej we współpracy z gminami i powiatami oraz opracowywanie strategii rozwoju; opracowywanie i wdrażanie celo­wych programów służących realizacji pomocy społecznej i ich dofinansowywanie, orga­nizowanie kształcenia, w tym prowadzenie szkół służb społecznych oraz szkolenia zawodowych kadr pomocy społecznej. Uzupełniono je o dwa nowe zadania: identyfiko­wanie przyczyn ubóstwa oraz wspieranie i prowadzenie działań na rzecz wyrównywania poziomu życia mieszkańców województwa, a także inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie polityki społecznej, w tym pomocy społecznej.

3. ETYKA POMOCY SPOŁECZNEJ

W każdej społeczności muszą być zapewnione warunki dające podstawę materialnego bytu jej członków. Aby tak się stało, powoływane są różne instytucje organizujące system zaspokajania potrzeb. Teoretycznie, każda osoba zdolna do pracy powinna opierać swój byt na dochodach z tej pracy. Jednakże, nie zawsze jest to możliwe i nie wszyscy mogą bytować na poziomie nie uwłaczającym godności człowieka. Dlatego powstają służby wspomagania, m.in. służby pomocy społecznej, w których główna rola przypada pracownikom socjalnym.

W ramach pomocy społecznej szczególnie ważne są wartości, jakimi powinni kierować się pracownicy tejże instytucji. Nie można bowiem zapominać, iż decydując się na pracę w pomocy społecznej, zdecydowali się oni na wykonywanie zawodu z misją. W zawodach takich problematyka systemu wartości ma naczelne znaczenie. Dlatego powstają zawodowe kodeksy etyczne, zawierające zbiór war­tości, ideałów, ukazujące standardy postępowania. Do podstawowych zasad etyki zawodu pracownika socjalnego należą m.in.:

• akceptacja faktu, że każdy człowiek jest niepowtarzalną wartością, ma prawo do samostanowienia,

• równouprawnienie do korzystania z usług socjalnych bez względu na rasę, narodowość, płeć, wiek, poglądy politycz­ne, status społeczny,

• zapobieganie dyskryminującym prak­tykom.

• niezależność w decyzjach, ale i odpowiedzialność pracownika socjalnego za stosowane formy pomocy,

• obiektywność zawodowego osądu,

• samodoskonalenie.

Podobnie jak wartości, równie istotna jest odpowiedzialność. Odpowiedzialność państwa za losy członków społeczeństwa zawarta jest w ustawie o pomocy społecznej, już na samym początku ustawy. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zatem państwo poprzez organa administracji rządowej i sa­morządowej (współpracując z organizacja­mi społecznymi, związkami wyznaniowy­mi, charytatywnymi, fundacjami, osobami fizycznymi) zobowiązuje się do zagwaran­towania określonego poziomu życia i za realizację takiego poziomu ponosi odpo­wiedzialność.

Nastąpiła wyraźna zmiana w kierunku udzielanej interwencji socjalnej — od opieki ku pomocy. Oczywiście w pracy socjalnej mamy do czynienia nie tylko z pomocą, ale i opieką. Nurt opiekuńczy jest charakterystyczny dla świadczeń instytucjonalnych, tzn. domów pomocy społecznej. Tam odbywa się stricte opie­ka, bo pensjonariuszom należy zapewnić mieszkanie, wyżywienie, pielęgnację, po­moc lekarską, zaspokojenie potrzeb poza-materialnych. Ale i w domach pomocy społecznej nie należy rezygnować z „po­mocy", tzn. uaktywniania pensjonariusza w zaspokajaniu swych potrzeb, brania cho­ciaż w części odpowiedzialności za swoją pomyślność.

Konsekwencją przyjęcia pomocowego charakteru inter­wencji socjalnej powinny być przede wszystkim nie upokarzające datki finan­sowe, rzeczowe, a wspomaganie w wy­chodzeniu z trudnej sytuacji, wspomaga­nie w ponoszeniu odpowiedzialności przez klientów. I w tym miejscu dochodzimy do istoty odpowiedzialności w pomocy społecznej — jej dwubiegunowości. Jest to z jednej strony odpowiedzialność pra­cownika socjalnego za sposób i efekty udzielanej pomocy, a z drugiej strony — osoby zgłaszającej się po pomoc, która powinna mieć poczucie odpowiedzialności za swoje losy oraz losy swoich bliskich.

Adresowanie świadczeń w pomocy społecznej do osób o niskich dochodach i posiadających inne poważne problemy społeczne jest rozwiązaniem nie budzącym większych kontrowersji. Natomiast problemem jest fakultatywność pieniężnych zasiłków okresowych. Decyzja o ich przyznaniu oraz wysokości (w wyznaczonym przedziale) zależy od pracownika socjalnego. W praktyce decyzja negatywna albo polegająca na przyznaniu zasiłku bardzo niskiego często nie jest związana z oceną sytuacji osoby zgłaszającej się po pomoc, lecz z brakiem środków w licznych lokalnych ośrodkach pomocy społecznej. Z tego powodu pracownicy socjalni postulują ustawowe określenie wysokości świadczeń fakultatywnych.

Tymczasem pomoc społeczna nadal koncentruje się głównie na świadczeniach uzupełniających lub zastępujących dochód, nie mogąc z braku środków i kadr, rozwinąć stosownie do potrzeb systemu świadczeń w formie usług i pracy socjalnej. Przypomnieć w tym miejscu należy, iż w następstwie przemian ekonomicznych i społecznych coraz więcej świadczeniobiorców zmuszonych do korzystania ze świadczeń jest w wieku produkcyjnym.

Poza pełnym rozeznaniem w zakresie możliwości świadczenia pomocy, pracownik socjalny musi także opanować określone umie­jętności.

Najważniejsze z nich to:

1. Umiejętność podjęcia kontraktu;

2. Umiejętność pracy z klientem;

3. Trening empatyczny;

4. Umiejętność podjęcia konkretnych działań;

5. Sprecyzowanie przewidywanych trudności i barier w szyb­kim rozwiązaniu problemu.

6. Rozpatrzenie wszystkich możliwych dróg rozwiązania pro­blemu;

7. Precyzyjne zakończenie sprawy, wnioskowanie.

Podstawowym zadaniem pracownika socjalnego, obok wsparcia, kompensacji i aktywizacji, jest profilaktyka, zapobieganie ponownej marginalizacji i wiktymizacji. W pracy socjalnej łatwo popełnić błąd, który długo skutkuje bra­kiem zaufania, utratą wiarygodności, a co najważniejsze - może do­prowadzić do pogłębienia zdiagnozowanego problemu.

4. INSTRUMENTY POMOCY SPOŁECZNEJ

Istotą pomocy społecznej jest praca socjalna - próba pomocy i aktywizacji. Do tego jednak działania potrzebne są odpowiednie instrumenty.

Oczywiście podstawowym narzędziem jest kontrakt socjalny. Kontrakt, czyli umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Sam wzór kontraktu niewiele jeszcze znaczy. Dlatego też przygotowany zostanie podręcznik, który ma pomóc w zawieraniu kontraktu socjalnego, budowaniem systemu dobrych praktyk. Jednak to właśnie kontrakt jest narzędziem, które powinno zostać obudowane różnymi możliwościami organizacyjno - finansowymi.

Istotnym narzędziem jest też ustawa o zatrudnieniu socjalnym. Stanowi ona pierwszy, istotny krok  w budowaniu systemu aktywnej polityki społecznej. Obecnie funkcjonuje już około 20 centrów integracji społecznej i kilkadziesiąt klubów integracji społecznej. Dzisiaj już widać, że wielu ludzi dzięki zatrudnieniu socjalnemu uzyskało szansę  na integrację zawodową i społeczną.

Kolejne narzędzia powstały w ramach ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Tym instrumentem w rękach pracownika socjalnego mają być roboty publiczne. Obecnie zaproponowano dodatkową formę prac społecznie użytecznych.

Dopełnieniem tych działań aktywizacyjnych miała być budowa systemu spółdzielczości socjalnej aktywizującej osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Pierwsze elementy tego rozwiązania zostały ujęte w ramach ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Wokół tamtych zapisów stworzono regionalne fundusze ekonomii społecznej, które udzielają grantów powstającym spółdzielniom socjalnym.

Wszystkie te instrumenty mają na celu umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości - poprzez wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokajania niezbędnych potrzeb, i umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Udzielana pomoc powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Jednakże pamiętać należy, iż wszelka pomoc instytucjonalna udzielana jest w myśl zasady, według której w pierwszej kolejności wykorzystywane powinny być zasoby i możliwości własne (a także rodziny) osoby odbierającej pomoc.

Brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji, a także nie uzasadniona odmowa podjęcia pracy przez osobę bezrobotną, mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania, zaprzestania lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Odmowa bądź ograniczenie rozmiaru świadczeń pomocy społecznej nie powinny prowadzić do pogorszenia sytuacji osób będących na utrzymaniu danej osoby. W uzasadnionych przypadkach, a w szczególności korzystania ze świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej w sposób niezgodny z przeznaczeniem, kierownik ośrodka pomocy społecznej może przyznać je w formie niepieniężnej.

Niestety polskiej pomocy społecznej brakuje systemowego ujęcia konstrukcji świadczenia.

Przede wszystkim, część świadczeń nie jest przyznawana na podstawie testu dochodowego. Ustawo­dawca wychodzi z założenia, że osoby uprawnione do renty socjalnej z założenia są biedne i nie powinny być poddawane procedurze weryfikacyjnej. Podobnie się dzieje przy zasiłkach celowych. Mimo niekwestiono­wanej potrzeby ochrony określonych grup ludności bądź wspierania ludzi w ponoszeniu pewnych rodza­jów kosztów, nie wydaje się to słuszne. Zwolnienia z procedur sprawdzających potencjalnych świadczeniobiorców należą do wyjątków i nie obejmują licznych grup. Natomiast w Polsce wydatki na rentę socjalną to jedna z najwyższych kwot przezna­czanych na pomoc społeczną.

Konstrukcja świadczeń z pomocy spo­łecznej jest dość uproszczona, co bynajmniej nie jest zaletą. Kwotowe określenie wy­sokości niektórych świadczeń (np. zasiłku stałego) nie uwzględnia liczebności rodziny, osób pozostających na utrzymaniu czy wieku dzieci.

Wreszcie, należy zauważyć, iż zakres weryfikacji dochodowej w Pol­sce jest stosunkowo skromny. Ustawa o pomocy społecznej mówi jedynie o formach dochodów netto branych pod uwagę. Natomiast posiadane zasoby pieniężne (wyjątek stanowi kryterium weryfikacji dla za­siłków okresowych), jak i rzeczowe, nie są uwzględ­niane. W takiej sytuacji istnieje możliwość marnowa­nia wydatków publicznych na pomoc, łatwo bowiem nadużyć często przywoływaną zasadę pomocniczości przyznając wsparcie osobom, które mogły zara­dzić swojej sytuacji rezygnując z posiadanych zaso­bów (domu, działki budowlanej, samochodu itd.).

Instytucje pomocy społecznej działające w krajach rozwiniętych poddają wnikliwej ocenie sytuację zgła­szających się do nich osób. Nie wynika to z rozrostu biurokracji czy procesu etatyzacji pomocy społecznej, lecz z właściwego rozumienia roli pomocy państwa w trudnej sytuacji jednostek czy rodzin. Władze publiczne państwa - administracja rządowa i samorząd terytorialny, będąc podmiotem świadczącym pomoc, sta­nowią środek ostatecznego zabezpieczenia losu jed­nostki, Tym, którzy dla podkreślenia roli państwa w za­bezpieczeniu jednostki argumentują, że w Polsce do­konującej transformacji państwo powinno zapewnić minimum dochodu gwarantowanego, należy wskazać na procesy uzależniania się od raz przyznanych świad­czeń w krajach zachodnich, które niekiedy przecho­dzą na następne pokolenia.

ZAKOŃCZENIE

Pomoc jest działem zabezpieczenia społecznego. Realizuje fragment polityki społecznej i ma na celu pomoc osobom i rodzinom, w przezwyciężaniu trudnych sytuacji. Pomoc społeczna jest dla tych, którzy z jakiś względów wypadli z systemu ubezpieczeniowego lub mają wyjątkowe potrzeby i to, co wynika z ubezpieczenia społecznego nie wystarcza im do właściwego funkcjonowania. Pomoc społeczna powinna zapewniać nie tylko pomoc finansową, ale i merytoryczną. Przecież przy niezaradności czasami bardziej niż pieniądze potrzebne jest wsparcie w załatwianiu codziennych spraw. Pomoc społeczna pomaga w usamodzielnianiu się potrzebujących, aby mogli oni jak najkrócej korzystać z pomocy, aby jak najszybciej ponownie stali się samodzielni i powrócili do normalnego funkcjonowania. Ono jednak nie będzie możliwe bez strategicznego planu: z jednej strony zorientowanego na przyszłość, a z drugiej - dostosowanego do bieżącej sytuacji kraju i obywateli.

Pomoc społeczna jest i będzie potrzebna, bo takie są czasy, chociażby dlatego, że nie da się wykluczyć bezrobocia i jego wzrostu - nie tylko w Polsce, ale także w skali światowej. Wynika to z niepohamowanego i niebywałego postępu technologicznego, technologii zastępujących ludzi. Państwo, które nie bierze tego pod uwagę, naraża gospodarkę na nasilanie się nierównowagi i rozmaite zagrożenia. Jednym z nich jest np. niebezpiecznie szerzący się populizm, któremu łatwo ulegają ludzie pokrzywdzeni przez rynek, korupcja, także na rynku pracy, bo praca staje się obecnie najbardziej deficytowym dobrem. Duża marginalizacja społeczna prowadzi do wielu poważnych zagrożeń dla całego społeczeństwa, dla struktur gospodarczych i politycznych, dla kultury i cywilizacji.

BIBLIOGRAFIA

1. Błędowski P., Pomoc społeczna w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, [w:] Polityka Społeczna 1998, nr 7.

2. Filipek J. (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa, Bielsko-Biała 2003.

3. Głowacka J., Charakterystyka polskiego systemu pomocy społecznej, [w:] Praca i Zabezpieczenia Społeczne1998, nr 6, 1998.

4. Golimowska S., I. Topińska, Pomoc społeczna - zmiany i warunki skutecznego działania, Warszawa 2002.

5. Golimowska S., Pomoc społeczna w koncepcji współczesnego państwa opiekuńczego, [w:] Polityka Społeczna 1998, nr 7.

6. Jończyk J., Prawo zabezpieczenia społecznego, Kraków 2001.

7. Kurowski P., Pomoc społeczna w krajach ODCE i w Polsce, [w:] Polityka Społeczna 1998, nr 7.

8. Piekut-Brodzka D., Aspekty etyczne pracy socjalnej i pomocy społecznej, [w:] Praca i Zabezpieczenia Społeczne 1993, nr 8, s. 50.

9. Smoktunowicz E. (red.), Administracyjne prawo materialne, Białystok 2003.

10. Trafiałek E., Środowisko społeczne i praca socjalna, Katowice 2001.

11. Ustawa o pomocy społecznej Dz. U. z 2004, nr 64, poz. 593.

S. Golinowska, Pomoc społeczna w koncepcji współczesnego państwa opiekuńczego, [w:] Polityka Społeczna 1998, nr 7, s. 3.

A. Miruć, Pomoc społeczna, w: E. Smoktunowicz (red.), Administracyjne prawo materialne, Białystok 2003, s. 221.

J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia społecznego, Kraków 2001, s. 392.

A. Miruć, Pomoc… op. cit., s. 221-222.

J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia… op. cit., s. 389.

Ibidem, s. 390.

Ibidem, s. 391.

J. Głowacka, Charakterystyka polskiego systemu pomocy społecznej, [w:] Praca i Zabezpieczenia Społeczne1998, nr 6, 1998, s. 15.

Cyt. za: S. Golinowska, I. Topińska, Pomoc społeczna - zmiany i warunki skutecznego działania, Warszawa 2002, s. 15.

E. Trafiałek, Środowisko społeczne i praca socjalna, Katowice 2001, s. 90.

A. Miruć, J. Maćkowiak, Administracja pomocy społecznej w Polsce, w: J. Filipek (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa, Bielsko-Biała 2003, s. 430.

Ibidem, s. 430-431.

A. Miruć, J. Maćkowiak, Administracja… op. cit., s. 434.

Ibidem, s. 434-435.

Ibidem, s. 437.

D. Piekut-Brodzka, Aspekty etyczne pracy socjalnej i pomocy społecznej, [w:] Praca i Zabezpieczenia Społeczne 1993, nr 8, s. 50.

Dz. U. z 2004, nr 64, poz. 593.

D. Piekut-Brodzka, Aspekty etyczne pracy… op. cit., s. 53.

S. Golinowska, I. Topińska, Pomoc społeczna… op. cit., s. 29.

P. Błędowski, Pomoc społeczna w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, [w:] Polityka Społeczna 1998, nr 7, s. 15.

E. Trafiałek, Środowisko społeczne… op. cit., s. 103-104.

S. Golinowska, I. Topińska, Pomoc społeczna… op. cit., s. 45.

P. Kurowski, Pomoc społeczna w krajach ODCE i w Polsce, [w:] Polityka Społeczna 1998, nr 7, s. 8.

Ibidem, s. 8.

www.stiudent.pl

2

---