1. Typy ładu społecznego wg. S. Ossowskiego a typy przewidywań w naukach społecznych.

1. Ład przedstawień zbiorowych: życie społeczne oparte na konformizmach społecznych, uregulowane przez tradycyjne wzory. Odpowiada popularnym wyobrażeniom społeczeństwa „pierwotnego”. Zmiany zachodzą powoli i rzadko.

2. Ład policentryczny: równowaga społeczna osiągnięta automatycznie dzięki „naturalnym prawom” interakcji w wyniku indywidualnych, nie skoordynowanych decyzji, przy respektowaniu pewnych reguł gry (norm współżycia). Rząd jest tym lepszy, im mniej rządzi. Jego jedyne zadanie to pilnowanie aby „reguły gry” były przestrzegane przez wszystkich członków społeczeństwa, oraz zabezpieczenie społeczeństwa przed zagrożeniem zewnętrznym.

3. Ład monocentryczny: życie społeczne regulowane przez centralne decyzje dzięki organizacji czuwającej nad ich przestrzeganiem - ścisłe wykonywanie decyzji najwyższej władzy. Postulat racjonalnej organizacji środków i eliminowania konfliktów. Konsekwencja w działaniu zbiorowym wymaga kierowania się jedną myślą.

Typy przewidywań:

Wiążą się one ściśle z planowaniem społecznym, które to dotyczy zachowania się zbiorowego ludzi.

1. Przewidywanie w zbiorowości policentrycznej: przewidywanie łączy się z wielorakością motywów - z indywidualnymi cechami jednostki (wzory kulturowe, którym podlega, osobistej sytuacji). Im zbiorowość jest mniej konformistyczna, tym przewidywanie jest trudniejsze. Nawet gdy zbiorowość kierowałaby się jednakowymi wzorami kulturowymi, to wspólna motywacja może doprowadzić do różnych decyzji. Odwołanie do teorii gier - racjonalne przewidywania obserwatora z zewnątrz. Wiele przewidywań opiera się na założeniu, że w identycznych sytuacjach poszczególni ludzie podejmują jednakowe decyzje, których skutki w łonie zbiorowości mogą się sumować.

2. Przewidywanie dotyczące zachowania zbiorowego wyznaczonego przez wspólne normy i wzory kulturowe: Nie ma indywidualnych przewidywań; wzory kulturowe wyznaczają nie tylko podstawy psychiczne jednostek, ale również cały tok współdziałania. Brak indywidualnej inicjatywy, wszystko ustalone „z góry”.

- przewidywanie oparte na danych antropologicznych: należy znać właściwe wzory oraz siłę tych wzorów (stopień prawdopodobieństwa indywidualnych odchyleń) - musi być to czynnik powszechny i decydujący oraz w pewnych kwestiach brak możliwości zrealizowania indywidualnych opinii i pragnień. Przewidujemy zbiorowe reakcje na zewnętrzne podniety wedle ustalonych wzorów charakteryzujących jednolitą grupę.

3. Przewidywanie w zbiorowości monocentrycznej: kiedy zbiorowe zachowanie w tym typie zbiorowości zbliża się do typu idealnego, przestaje być przedmiotem przewidywań socjologicznych, a zaczyna być z góry ustalonym współdziałaniem składników mechanizmu. Socjologia ustępuje miejsca cybernetyce - nie potrzebne są badania opinii publicznej

2. Koncepcje wspólnoty i zrzeszenia (K. Sowa) - Podstawowe różnice.

Wymiary	wspólnota	zrzeszenie
Skupienie przestrzenne	Skupienie przestrzenne- członkowie wspólnoty żyją w przestrzennym skupieniu, ale nie musi to oznaczać trwałego zajmowania przez wspólnotę danego terytorium.	Brak konieczności trwałego skupienia przestrzennego. Członkowie zrzeszenia żyją zazwyczaj w rozproszeniu przestrzennym. Co pewien czas dochodzi do przejściowego skupienia przestrzennego
Cel	Nie ma określonego celu. Wspólnota jest wygenerowana przez proces współżycia społecznego oraz tradycję	Grupa celowa- powstała dla realizacji określonego celu. Jest on określony przez osoby zrzeszone oraz jego osiągnięci służyć ma zaspokojeniu potrzeb członków tego zrzeszenia.
Funkcje	Nośnik procesu współżycia społecznego	Narzędzie kształtowania i modyfikacji procesu współżycia społecznego
Geneza	Naturalna (samorzutna). Może być zbiorowością autonomiczną społecznie- może istnieć samodzielnie bez kontekstu społecznego	Konwencjonalna. Zawsze musi występować w danym kontekście społecznym.
Stosunki osobowe	Szeroko rozbudowana sfera kontaktów osobistych, kontakty face to face, dzięki temu mogą określać swoją wspólną strefę bytowania oraz emocjonalny stosunek do grupy.	Nie musi opierać się na kontaktach osobistych, wiele zrzeszeń opiera swoje działanie na kontaktach sformalizowanych i rzeczowych
Relacje członkowie- grupa	Stosunek emocjonalny	Stosunek racjonalny , może zdarzyć się również stosunek emocjonalny, ale nie jest koniecznym warunkiem istnienia zrzeszenia.
Relacja grupa- jednostka	Wspólnota względem jednostki jest obiektywna- człowiek nie ma w zasadzie możliwości swobodnego wyboru wspólnoty, do której należy- jest na nią skazany. Jest to złożony układ stosunków i zależności - jednostka zaspakaja w niej swoje potrzeby, ale równocześnie zapewnia możliwość zaspokajania tych potrzeb przez innych.	Związek ze zrzeszeniem ma charakter subiektywny- uczestnictwo zależy od preferencji, dążeń i upodobań jednostki. Jednostka wstępuje do grupy przez świadomy wybór i na ogół może z niej w każdej chwili wystąpić.
Kompozycja wewnętrzna	Zbiorowość autonomiczna społecznie	Zbiorowość heterogoniczna społecznie
	Wewnątrz wspólnoty może zamykać się i całkowicie przeminąć całe życie jednostki	Jednostka uczestniczy w nim tylko cząstką swoich spraw życiowych.

3. Normy a instytucje: proces wyłaniania się instytucji wg. K. Sowy.

Najważniejszym elementem instytucji społecznych są pewne wzory działania, zachowania, którymi się one kierują. Chodzi tu nie o wzory jakiegokolwiek działania, ale wzory działania jednostek w sprawach, które są ważne ze strukturalnego punktu widzenia, czyli rozstrzygają o funkcjonowaniu danej zbiorowości jako całości (system społeczny). Więc instytucjami społecznymi we współczesnym społeczeństwie będą np. wzory takich zachowań jak: służba wojskowa, kształcenie się, praca zawodowa, itp.

Zobiektywizowane wzory zachowań tworzą się i funkcjonują w oparciu o normy społeczne, będące podstawowym regulatorem życia społecznego. Zazwyczaj mają charakter norm prawnych.

Układ norm i instytucji rozstrzyga o funkcjonowaniu każdej zbiorowości rozpatrywanej jako system społeczny, chociaż systemu jeszcze nie tworzy. Funkcjonowanie instytucji społecznych, rozumianych jako wzory zachowań, musi bowiem posiadać pewne strukturalne, materialne podstawy, są jakby „generatorami instytucjonalnymi”. Podstawy te to urządzenia i związki instytucyjne.

Urządzenia instytucyjne - określony, ułożony i sformalizowany układ pozycji i ról społecznych, zazwyczaj poparty i zabezpieczony sankcją prawną wraz z towarzyszącymi mu zwykle środkami materialnymi, służący do realizowania zachowań instytucyjnych. Są wytworem świadomej działalności człowieka.

Często urządzenia społ. Są potocznie utożsamiane z instytucjami. Wynika to z faktu, że oba te elementy funkcjonują razem i wzajemnie na siebie oddziaływają.

Powstanie urządzeń instytucyjnych związane jest z odpowiednimi instytucjami społecznymi, ale ich rzeczywiste istnienie opiera się na zespołach ludzkich. Zespołami tymi są związki instytucyjne.

Związek instytucyjny - zespół osób zajmujących określoną pozycję i pełniących określoną rolę w urządzeniu instytucyjnym, np. rada ministrów, pracownicy jakiegoś zakładu pracy, wojsko, hierarchia kapłanów.

Pojęcie organizacji

- Tadeusz Kotarbiński jako pierwszy zwrócił uwagę na wieloznaczność tego terminu i wyróżnił organizację :a)w znaczeniu rezultatowym - całość będąca rezultatem ciągu pewnych zdarzeń lub działań b) czynnościowym - proces doprowadzający jakąś rzecz do stanu zorganizowania.

- Jan Zieleniewski w ramach rezultatowego rozumienia pojęcia organizacji wyróżnia dwa dalsze znaczenia: atrybutowe - mamy z nim do czynienia, gdy mówimy o organizacji, że jest atrybutem, cechą jakiegoś przedmiotu(np. społeczeństwa) ; rzeczowe - organizacja w tym znaczeniu to po prostu "rzecz zorganizowana".

- Wg Talcota Parsonsa organizacja to "system społeczny nakierowany na osiągnięcie określonego celu"

- J. Eygene Haas i Thomas E. Drabek definiują organizację jako "wyraźny, względnie stały i względnie złożony system interakcji"

- Kazimierz Doktór określa organizację jako "pewien wyodrębniony typ współczesnej instytucji gospodarczej, politycznej, militarnej bądź innej" Wg niego organizacja w znaczeniu rzeczowym to po prostu materialnie istniejąca instytucja typu kościół, fabryka, korporacja, szkoła itd.

już ważne tu organizacja to instytucja (tak twierdzi Doktór, Blau mówi, że organizacje to „świadomie zakładane instytucje”)

Pojęcie instytucji jest pojęciem wieloznacznym i niejasnym, współcześnie przyjmuje się, że instytucje to zasadnicze elementy „organizacji społecznej” lub też strukturalne podstawy społeczeństwa.

- funkcjonalizm - instytucje to elementy utrzymujące system społeczny w równowadze

- teoria konfliktu - instytucje to narzędzie dominacji

- interakcjonizm - instytucje to kanały zorganizowanej wymiany społecznej

Socjolog amerykański Rober C. Hanson wyodrębnił cztery typy definicji instytucji:

1) Instytucja jako kulturowo uwarunkowany wzór zachowania - np. dla Bierstedta instytucja to "zorganizowany wzór" jakiegokolwiek działania";

2)Instytucja jako określona (odpowiednio zorganizowana) grupa społeczna - definicje Sorokina, Malinowskiego, Ballarda

3)Instytucja jako system, układ lub kompleks ról społecznych - definicje Dawsona, Gettysa

4) Instytucja jako konfiguracja lub układ kulturowy złożony z rozmaitych elementów i służący zaspokojeniu potrzeb społecznych - Herztler, Barnes

Paweł Rybicki definiuje instytucje jako zakres ciągłego działania, które jest wykonywane przez jednostkę bądź zespół ludzi i które ma zapewnione niematerialne i materialne środki realizacji. Do środków niematerialnych należą normy prawne, obyczajowe, które określają i regulują zakres i sposoby działania instytucji. Środkami materialnymi są pieniądze i inne dobre materialne, których instytucja potrzebuje dla utrzymania ciągłego toku swojej działalności.

Biersted definiuje instytucję jako „zorganizowany sposób robienia czegoś”. Grupy ludzi, którzy realizują „coś” w sposób zorganizowany nazywa zrzeszeniami (zrzeszenie: armia, instytucja: wojna, z: szkoła, i: kształcenie, z:gazeta, i: dziennikarstwo, z: kościół, i: religia, z: szpital, i: medycyna, z: nocny klub, i: rozrywka etc.)

Również MacIver i Page traktują instytucje jako ustalone formy działania, jednak uważają, że w stosunku do zrzeszeń instytucje są elementem wtórnym i powstają w ich obrębie - instytucje społeczne służą do regulowania stosunków między członkami w obrębie zrzeszenia i są związane z realizacją poszczególnych interesów. Np. zrzeszenie rodzinne powołało do życia instytucję małżeństwa.

Zgodnie z najbardziej w socjologii rozpowszechnionym poglądem przyjmujemy, że najistotniejszymi elementami instytucji społecznych są zobiektywizowane, względnie powszechne, akceptowane w jakiejś zbiorowości wzory działania. Tak więc instytucjami społecznym współcześnie są wzory takich zachowań jak: praca zawodowa, kształcenie się, służba wojskowa itd. Te zobiektywizowane wzory zachowań tworzą się i funkcjonują według odpowiednich norm społecznych - w społeczeństwach współczesnych normy te są zazwyczaj normami prawnymi.

Funkcjonowanie instytucji społecznych, rozumianych jako wzory zachowań musi posiadać pewne strukturalne podstawy, które są instrumentem realizacji zachowań instytucjonalnych. Podstawy te to urządzenia instytucyjne i związki instytucyjne. Urządzenie instytucyjne to określony, złożony i sformalizowany układ pozycji i ról społecznych, poparty i zabezpieczony sankcją prawną, służący realizowaniu zachowań instytucyjnych. Związki instytucyjne to zespół osób zajmujących określone pozycje i pełniących określone role w urządzeniu instytucyjnym. Są nimi np. rada ministrów, wojsko, pracownicy jakiejś firmy. Jest to zbiorowość skupiona wokół urządzenia instytucyjnego, stanowiąca jego personel.

Normy, instytucje, urządzenia i związki instytucyjne tworzą określoną sekwencję zjawisk społecznych - sekwencję instytucjonalną:

Norma (każdy człowiek powinien zarabiać na swoje utrzymanie) instytucja (praca (zawód)) urządzenie instytucyjne (przedsiębiorstwo) związek instytucyjny (załoga przedsiębiorstwa)

Wszelkie organizacje rozpadają się na dwa, przeciwstawne sobie typy - na związki instytucyjne i zrzeszenia.

Związki instytucyjne:

- służą swoją działalnością szerszej społeczności, spełniając normatywnie określone zadania,

- zbiorowości, które tworzą związki instytucyjne mogą ale nie muszą być grupami społecznymi,

- nie mają bliżej określonych granic liczebnych,

- opierają się zazwyczaj na zasadach biurokratycznego podporządkowania,

- są zwykle powiązane lub wchodzą w zakres szerszych struktur instytucjonalnych.

- są najczęściej źródłem i sposobem zarobkowania.

Zrzeszenia:

- służą swoim członkom, realizując samodzielnie przez nich ustalane cele

- można analizować w kategoriach grup społecznych,

- są liczebnie ograniczone,

- struktura władzy i podporządkowania jest zazwyczaj nietrwała, jej formy przybierają demokratyczny lub arystokratyczny charakter,

- są na ogół zbiorowościami autonomicznymi,

( oczywiście podział ten w praktyce nie jest taki oczywisty, a cechy często się mieszają i trudno jest zdefiniować, czy coś jest tak naprawdę zrzeszeniem, czy związkiem instytucyjnym)

4. Wymiary struktury społecznej (P. Sztompka)

Według Sztompki struktura społeczna jest czterowymiarowa.

1. Wymiar normatywny- powiązana i charakterystyczna dla danej zbiorowości sieć norm, wartości i instytucji. Zewnętrzne i zobiektyzowane i przymuszające według poszczególnych członków fakty społeczne, które miały wskazywać- jak powinno być.

2. Wymiar idealny- powiązana i rozpowszechniona w danej zbiorowości sieć idei, poglądów, przekonań i wizji. Posiadają one charakter kategoryczny, stwierdzający. Przekonanie te niezależnie od tego, czy są prawdziwe czy fałszywe, tworzą swoisty dla danego społeczeństwa horyzont myślowy , który wpływa na podejmowane przez ludzi działania. Pełni on znaczną rolę w kształtowaniu przebiegu życia społecznego.

3. Wymiar interakcyjny (organizacyjny)- jest to powiązana i typowa dla danej zbiorowości sieć wzajemnie ukierunkowanych i zorientowanych działań. Kształt, forma powiązań interakcyjnych jest zobiektywizowana i zewnętrza wobec poszczególnych jednostek oraz wpływa na szansę podjęcia przez nią konkretnej interakcji. Determinuje ona w znacznym stopniu czy, z kim lub wobec kogo członkowie społeczeństwa podejmą działania.

4. Wymiar szans życiowych ( zróżnicowane powiązane interesy)- rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane- bogactwa, władzy, prestiżu, wiedzy. Wymiar ten generuje hierarchiczne nierówności między ludźmi, a także wynikające stąd konflikty społeczne.

Wymienione wymiary nie są osobne i niezależne, przeciwnie pozostają we wzajemnym ścisłym powiązaniu . Każdy z nich może wpływać na inny, ale też podlega temu wpływowi.

5. Dyrektywa wielowymiarowego i dialektycznego wyjaśniania strukturalnego (P. Sztompka

6. Wyłanianie się (morfogeneza) struktur społecznych: instytucjonalizacja struktury normatywnej, artykulacja struktury idealnej, ekspansja struktury interakcyjnej, krystalizacja struktury interesów (przykłady)

7. Rola instytucji w teoriach racjonalnego wyboru i instytucjonalizmie socjologicznym - porównanie (M. Fedorowicz)

8. Zachowania zbiorowe, działania zbiorowe a ruchy społeczne(P. Sztompka)

Zachowania zbiorowe: gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez „psychologię tłumów”

- działający ludzie są zgromadzeni w tej samej przestrzeni lub mogą doświadczać tej samej sytuacji (bliskość przestrzenna, te same warunki sytuacyjne), jednak działają nadal w pojedynkę, jeszcze nie wspólnie

Działania zbiorowe

- wspólna aktywność: ludzie zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a jedynie razem z innymi; działająca wspólnie zbiorowość staje się wówczas instrumentem niezbędnym do realizacji celów poszczególnych członków, zbiorowość działa w celu realizacji wyraźnie określonych celów, przyjmuje strategie działania, dzieli między siebie zadania, poddaje się koordynującemu ich działania przywódcy

- skuteczność działań uzależniona jest od: 1) wyraźnej artykulacji celów działania, 2) określenie strategii postępowania, 3) podziału funkcji pomiędzy uczestników, 4) koordynacji różnych funkcji, 5) wyłonienia się przywództwa

np. zachowanie zbiorowe - rozróby kibiców piłkarskich, działanie zbiorowe - demonstracje antyglobalizacyjne

- takie działania występują w obrębie różnych obiektów społecznych, stanowią treść aktywności ludzi prowadzonej w ramach bardziej lub mniej skrystalizowanych, zinstytucjonalizowanych czy sformalizowanych całości: w zakładzie pracy, instytucie naukowym, klubie sportowym, armii, mafii itp.

RUCHY SPOŁECZNE: akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej

1) są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej.

2) przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych, są więc pośrednie pomiędzy zachowaniami zbiorowymi a działalnością zawodową

- dzięki działaniu i popularności ruchów społ. rozwija się obszar życia społ. zwany „sektorem ruchów społ.”(Mayer Zald), SEKTOR RUCHÓW SPOŁECZNYCH: suma występujących w danym społeczeństwie ruchów społecznych różnych typów

a) STARE RUCHY SPOŁECZNE: ruchy społeczne występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa ‐ klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych, np. ruch robotniczy, chłopski, związkowy

b) NOWE RUCHY SPOŁECZNE: ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczące o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.

9. Teoria zachowań zbiorowych N. Smelsera: proces powstawania ruchów społecznych (P.Sztompka)

1. sprzyjający kontekst strukturalny” w społ. - np. w przypadku Francji kontekst strukturalny(jest on zakorzeniony w tradycji i kulturze) będzie bardziej sprzyjający niż w Rosji:

Fr tendencja do buntów zbiorowych jako dziedzictwo Wielkiej Rewolucji Francuskiej

Rosjatradycja oportunistycznego posłuszeństwa od czasów carskich

2. pojawienie się „strukturalnego napięcia”- w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego różnymi segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty, np. rozbieżności ekonomiczne, wyznawanych wartości i stylów życia

3. „uogólnione przekonania” - sprzeczności społ. muszą wejść do obszaru świadomości zbiorowej, aby stać się siłą motywującą do działania, rozbieżność interesów czy wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana, przeżyta emocjonalnie; odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania: nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji - opierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych lub porównywaniu możliwości z aspiracjami; wg Gurra i Daviesa najważniejszym czynnikiem psych. inicjującym działanie masowych buntów jest poczucie RELATYWNEJ DEPRYWACJI: pojawia się wtedy, gdy „krzywa osiągnięćʺ, a więc rzeczywistych warunków życiowych, rozchodzi się z „krzywą aspiracjiʺ, a więc wizją takich warunków, które powinny nam być dane, tak jak dane są innym, bo nam też (albo nawet bardziej niż innym) słusznie i sprawiedliwie się należą, odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu

RELATYWNA DEPRYWACJA POJAWIA SIĘ, GDY:

• warunki życiowe ulegają nagle gwałtownemu pogorszeniu, rozchodząc się w ten sposób ze standardem życiowym, do którego przyzwyczailiśmy się i którego kontynuację uważaliśmy za coś oczywistego (np. kryzys gosp., bezrobocie)

• nagły wzrost aspiracji przy niezmiennym poziomie realnych warunków życiowych (np. efekt demonstracji)

• krzywa osiągnięć i krzywa aspiracji rosną równolegle do siebie - poprawa sytuacji gospodarczej czy politycznej rodzi nadzieje i aspiracje dalszej, ciągłej poprawy, kiedy w takiej sytuacji przychodzi jakieś załamanie, obie krzywe rozchodzą się, potęgując poczucie relatywnej deprywacji do poziomu, w którym motywuje ono do zbiorowej walki o utracone nadzieje „rewolucje wybujałych aspiracji”

4. zdarzenie inicjujące - zdarzenie indywidualne, partykularne, a nawet przypadkowe, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i prowadzi do mobilizacji ruchu społecznego, np. zwolnienie z pracy Anny Walentynowicz jako inicjacja powstania Solidarności, takie zdarzenie początkowo jest przeżywane indywidualnie, ludzie zaczynają dzielić się swoimi odczuciami nt. tych zdarzeń z innymi, problem dostaje się do debaty publicznej, w tym momencie ludzie zdają sobie sprawę, że nie są w swych odczuciach i chęci działania odosobnieni, zdarzenie inicjujące prowadzi do przełamania „pluralistycznej ignorancji” (nieświadomość poglądów i postaw innych członków zbiorowości czy całego społeczeństwa) - okazuje się, że tak jak ja myślą i czują inni, więc możemy działać razem; zdarzenie inicjujące zamyka powstanie ruchu społecznego i zaczyna się jego prawdziwa kariera

10. Teoria nowych ruchów społecznych a teoria mobilizacji zasobów (B. Klandermans i S. Tarrow)

11. Różnice i podobieństwa w teorii klas społecznych M. Webera i K. Marksa (E.O.Wright)

12. Neomarksistowska teoria klas społecznych E.O. Wrighta a klasyczna teoria klas K. Marksa - podobieństwa i różnice

13. Mechanizm stratyfikacji w teorii funkcjonalnej K. Davisa i W. Moore'a.

14. Konfliktowa teoria stratyfikacji R. Collinsa. Podstawowe założenia dotyczące mechanizmu stratyfikacji.

15. Wymiary definiowania i analizy zawodu w socjologii (H. Domański)

16. Zawód w teoriach funkcjonalno-systemowych, neoweberowskich i neomarksistowskich (H. Domański)

17. Podstawowe wymiary przemian struktury zawodowej w społeczeństwach nowoczesnych (H. Domański)

18. Elity polityczne a klasa panująca: interakcje i zależności (J. Sztumski)

Słowem wstępu:

elity - zależą od stanu rozwoju danego społeczeństwa; wszędzie potrzeba ludzi światłych; w społeczeństwach nowoczesnych powinni to być ludzie uczeni, wykształceni, dodatkowo wybijające się ponad "istoty masowe".

elity władzy - zespół kierowniczy; w społeczeństwach demokratycznych zaliczamy do nich dodatkowo osoby pretendujące do władzy. W miarę rozwoju tych społeczeństw - mamy do czynienia ze wzrostem ilościowym elity władzy.

Ad rem:

Klasa panująca - decydująca o życiu gospodarczym, politycznym i ideologicznym danego społeczeństwa (tradycja marksistowska). Np. w społeczeństwie niewolniczym klasą panującą byli właściciele niewolników. Narzucali swoje poglądy - takie na przykład, że niewolnik to nie człowiek, ino gadające narzędzie - coby podtrzymać istniejący porządek społeczny.

Sfery panowania:

• sfera gospofarcza - panowanie nad środkami, procesem i wytworami pracy oraz nad pracownikami.

• sfera polityczna - kontrola nad organizacją państwa w ten sposób, by umożliwić panowanie danej klasy w sferze gospodarczej.

• sfera ideologiczna - ideowe usankcjonowanie panowania w obu powyższych sferach.

Niewolnictwo niewolnictwem, ale:

w miarę rozwoju społeczno-gospodarczego, trudniej wskazać jedną klasę panującą. Prócz sprawujących kontrolę nad gospodarką, polityką i ideologią, mamy do czynienia z klasami mającymi duże znaczenie w sferze gospodarczej i przez to zajmującymi wysokie pozycje w strukturze klasowej.

Klasa/y panająca/e nie zawsze sprawują władzę na społeczeństwem bezpośrednio - często korzystają z aparatu złożonego z wyspecjalizowanych w poszczególnych dziedzinach ludzi.

-> rozwijanie się biurokracji:

• jeszcze przed biurokracją, w starożytności: mamy do czynienia z kapłanami (sfera ideologiczna) i prawnikami (administacja), którzy nie zawsze wywodzili się z klas panujących.

• Marks zauważył, że: właściciele środków produkcji mogą przekazywać część uprawnień opłacanym fachowcom, którzy pozostają pod ich kontrolą; mamy zatem do czynienia z oddzieleniem zarządzania od prawa własności.

19. Gniew i polityka w społeczeństwach komunistycznych i kapitalistycznych: reżimy organizowania gniewu wg. D. Osta

20. Prymodalistyczna, neoperenialistyczna i modernistyczna koncepcja narodu: podobieństwa i różnice wg. A. Smitha

MODERNIZM

Dla modernistów zarówno narody jaki i nacjonalizmy są czymś powstałym niedawno i czymś nowym, a tak jedno, jaki i drugie stanowi wytwór „modernizacji”. W perspektywie modernistycznej narody nie tylko nie istnieją, lecz nawet nie mogą istnieć przed nastaniem nowoczesności, jakkolwiek ją definiować. W praktyce oznacza to, że nie możemy mówić o narodach, ani o nacjonalizmie wcześniej niż, w najlepszym razie, w końcu XVIII wieku. Dopiero mobilność, niezbędna w społeczeństwach industrialnych, stworzyła zapotrzebowanie na istnienie wyspecjalizowanych piśmiennych „kultur wysokich”, które Gellner stawia na równi z narodami. Ogólnie rzecz biorąc, dopiero wraz z wykształceniem się nowoczesnego państwa , urbanizacją i rozwojem gospodarczym możliwe stało się mobilizowanie szerokich mas tak, by odczuwały lojalność wobec większych wspólnot o charakterze narodowym. Według Gellnera to właśnie nacjonaliści tworzą narody, a nie odwrotnie. Zwrotnym tutaj wydaje się okres oświecenia, ponieważ oświecenie poza granicami krajów, w których się rodziło, wytworzyło pokolenie wyobcowanych i sfrustrowanych młodzieńców - „ludzi zmarginalizowanych”. Ich niezadowolenie stało się przyczynkiem do poszukiwań w nacjonalizmie milenarystycznego rozwiązania politycznego. W rezultacie kolejne fale nacjonalistycznych intelektualistów zaczęły się zwracać do „swoich” dzielących z nimi kulturę mas , by wykształcić naród polityczny, w którym intelektualiści mieliby zapewnioną rolę przywódczą. Jednak dopiero po rewolucji francuskiej takie wezwania mogły zacząć poruszać tłumy co znowu usytuowałoby kształtowanie się narodów w XIX wieku.

NEOPERENIALIZM

Ich ogólne stanowisko wyraził najbardziej dobitnie Adrian Hastings. Dowodził on, że narody wyłaniały się z wszechobecnych, choć płynnych, oralno - językowych grup etnicznych w rezultacie wprowadzenia zapisu ich języków. Dzieje się tak, ponieważ literatura utrwala i wyznacza zakres danego języka lokalnego oraz określa grupę czytelników czyli naród. Narody i nacjonalizmy były swoiste dla świata chrześcijańskiego. Wynikało to z dwóch właściwości chrześcijaństwa : chrześcijaństwo przeciwstawione innym religiom usankcjonowało użycie języków miejscowych i przekładów. Po drugie chrześcijaństwo przyjęło Stary Testament wraz z jego opisem monolitycznego staro izraelskiego wzorca narodu, który spaja w jedno ziemię, lud, język i religię. Wg Neoperenialistów istnieją dostateczne dowody, by podać w wątpliwość twierdzenie, że narodu, a także nacjonalizmy są wytworem „nowoczesności”. Akcentują oni iż koniec XVIII wieku to zbyt późna data na powstanie narodu angielskiego, gdyż już znacznie wcześniej istniało w Anglii, Szkocji i Irlandii , a także być może w Walii poczucie tożsamości narodowej. Warto jednak wrócić do tezy modernistów, że narody i nacjonalizm są zjawiskami masowymi, a ponieważ masy chłopskie w okresie przed nowożytnym były niepiśmienne i „nieme” nie możemy mówić o istnieniu narodów w epokach poprzedzających wejście chłopów na arenę polityczną co zaszło według modernistów dopiero w XIX wieku. Jednak milczenie nie zakłada, że więzi narodowych nie było - być może były one uznane przez chłopów za oczywiste, bądź nie mieli oni sentymentów związanych z własną przynależnością narodową. Nie można wysnuć wniosku, że chłopstwo nie mogło posiadać lub nie posiadało w pewnych okresach swego rodzaju sentymentów etnicznych lub nawet narodowych. Krytyce zostaje tu poddana teza o znaczeniu sentymentów mas chłopskich dla określenia faktu, czy istniał naród - kultury i państwa są budowane przez mniejszości. Również krytykowane jest założenie o masowości nacjonalizmów - jeszcze w XX wieku stanowiły zjawiska wyraźnie mniejszościowe. Inną różnicą jest problem ciągłości instytucji - moderniści uważają, że przed nowoczesna tożsamość etniczna ma tylko nieznaczne umocowanie instytucjonalne poza poziomem lokalnym, neoperenialiści - wykazują, że nowożytne nacjonalizmy są zakorzenione w średniowiecznej przyszłości, nawet jeśli związki z nią bywają często zniekształcone i zawikłane. Koncepcja instytucji przyjęta przez modernistów nie uwzględnia różnych form kulturowych - jest zbyt ograniczająca. Również w kwestii religii podejście modernistów różni się - religia stanowi dla nich we współczesnym świecie kategorię pozostającą w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do narodów i nacjonalizmu, nie przypisują religii żadnej roli w kulturowej interpretacji nacjonalizmu.

PRYMORDIALIZM

Akcentowana jest tutaj głównie koncepcja pierwotności - więziom pierwotnym jednostki ludzie przypisują własności i widzą je jako wiążące, nadrzędne i nie do ogarnięcia. Innymi ważnymi aspektami określającymi własności trwałych warunków życiowych: pokrewieństwo i terytorium, przy czym terytorium jest być może ważniejsze niż pokrewieństwo, a to z uwagi na szeroko rozpowszechnioną wiarę w życiodajną i podtrzymującą życie funkcję ziemi i jej wytworów. Prymordialiści wnieśli niepowtarzalny wkład skupiając naszą uwagę na tej namiętności, którą etniczność i nacjonalizm bardzo często wzbudzają. Z drugiej strony prymordializm nie tylko pozostawia bez odpowiedzi inne problemy, w tym datowanie i charakter narodów, lecz ponadto, z powodu wąskiego spojrzenia i bezwzględnego upierania się, że etniczność i narodowość są po prostu częścią kondycji ludzkiej, wyklucza dalszą przyczynowo- historyczną analizę powstawania i kształtowania się narodów.

W skrócie:

• moderniści mówią, że narody i nacjonalizmy są wytworem nowoczesności, nie mogły więc istnieć wcześniej niż nastała modernizacja ( bo ona przyniosła mobilność społeczeństw co zrodziło potrzebę „umasowienia” kultur wysokich) NARODY POWSTAŁY POPRZEZ MODERNIZACJĘ

• neoperenializm- narody wyłoniły się poprzez zapis języków rozwiniętych przez grupy etniczne , literatura wyznacza zakres odbiorców danego języka czyli naród, mówią oni, że naród powstał przed modernizacją gdyż już wtedy istniało poczucie tożsamości narodowej np. w Anglii, nacjonalizmy są wg nich zakorzenione w średniowieczu NARODY POWSTAŁY POPRZEZ SPISANIE JĘZYKA

• prymordializm- trwałość warunków życiowych określają terytorium oraz pokrewieństwo, przy czym to pierwsze jest być może istotniejsze - wiara w życiodajną siłę ziemi, jednak nie patrzą oni w ogóle na kwestie kiedy powstały narody oraz nie wgłębiają się w analizę przyczynowo- historyczną kształtowania się narodów NARODY OKREŚLONE PRZEZ POKREWIEŃSTWO I TERYTORIUM

Podobieństwa: wszystkie akcentują rolę nacjonalizmu, akcentują, że naród i szerzenie jego pojęcia wymaga niejako jego umasowienia

Różnice: wszystkie przypisują powstanie narodu innym czynnikom, dwie pierwsze datują powstanie narodu, trzecia nie

21. Znaczenie postnarodowego patriotyzmu w dobie globalizacji (A. Appadurai)

Znajdujemy się obecnie w procesie przechodzenia do ładu globalnego, w którym państwo narodowe stanie się przeżytkiem a jego miejsce zajmą inaczej ustrukturyzowane społeczne więzi i tożsamości. Wyłaniające się struktury to poważna alternatywna forma globalnego ruchu zasobów, obrazów i idei, forma albo aktywnie kontestująca państwo narodowe, albo tworząca pokojowe alternatywy dla wielkoskalowych więzi politycznych. Trwanie narodów, przy stałej erozji zdolności państwa narodowego do mobilizowania lojalności, doprowadzi do rozprzestrzeniania się form narodowych oderwanych w znacznym stopniu od państw terytorialnych.

W postnarodowym świecie, który się wyłania na naszych oczach, diaspora nie kłóci się bynajmniej, lecz pozostaje w zgodzie z tożsamością, mobilnością i reprodukcją kulturową. Podczas, gdy legitymizacja państw narodowych w ich własnych kontekstach terytorialnych staje się coraz bardziej niepewna, idea narodu rozkwita w transnarodowym wymiarze. Patrząc na przykład Stanów Zjednoczonych : społeczności w diasporze, zabezpieczone przed zachłannym zdzierstwem rodzimych państw, stają się tym bardziej lojalne wobec narodów, z których pochodzą, i stąd ich lojalność wobec Ameryki staje się ambiwalentna. Podwójne obywatelstwo może stać się zjawiskiem coraz częstszym, jeśli społeczeństwa, z których pochodzimy, pozostaną otwarte lub otworzą się bardziej.

Istnieje też inna droga - zamknięte terytoria mogłyby otwierać się dla sieci diaspor, narody dla struktur transnarodowych, a sam patriotyzm mógłby nabrać pluralistycznego, periodycznego, kontekstualnego i mobilnego charakteru. Jest to jedyna droga otwierająca przyszłość przed patriotyzmem w postkolonialnym świecie. Patriotyzm, podobnie jak historia, będzie zapewne istniał zawsze, lecz jego obiekty mogą okazać się w teorii i w praktyce podatne na transformację.

Wyparcie i wygnanie, migracja i terror rodzą bardzo silne przywiązanie do idei ojczyzny, której terytorialne odniesienie staje się wyraźniejsze niż zwykle. Jednak transnarodowe formy społeczne np. układy etniczne, religijne mogą generować nie tylko postnarodową nostalgię, ale również realne społeczne ruchy, organizacje i przestrzenie. W tych postnarodowych przestrzeniach niezdolność państwa narodowego do tolerowania różnorodności zostanie być może przezwyciężona.

Co do formacji postnarodowych, które powstały należy wskazać transnarodowe ruchy charytatywne - np. Habitat for Humanity, organizacje terrorystyczne, ruchy zielonych, ruch olimpijski, a także przyjrzeć należy się światu uchodźców.

22. Przyczyny wzrostu znaczenia konfliktów cywilizacyjnych we współczesnym świecie: założenia i krytyka teorii cywilizacji S. Huntingtona

23. Znaczenie pojęć: zawód (H. Domański), elity (J. Sztumski), system społeczny (Z. Zagórski), stratyfikacja (Davies,Moore), warstwy (Z. Zagórski), cywilizacja (S. Huntington), segmenty społeczne (Z. Zagórski), położenie stanowe (M. Weber), enklawy cywilizacyjne (Z. Zagórski), ład społeczny (Z. Zagórski), społeczeństwo (Z. Zagórski), klasa społeczna (M. Weber, K. Marks), klasa panująca (J. Sztumski), inteligencja (J. Sztumski); segmenty hybrydalne (Z. Zagórski), klasy garnuszkowe (Z. Zagórski); modernizacja (M. Szczepański), rozwój zależny (M. Szczepański)

TŁUM: duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne bodźce i na współobecność innych

- bardzo wiele jednostek, które wzajemnie się nie znają, nie poczuwają do żadnej szczególnej więzi, a jedyne, co ich łączy, to zgromadzenie w jednej przestrzeni i ewentualnie taki sam powód, dla którego znaleźli się razem

- „teoria tłumów”, „teoria imitacji” Gustave Le Bon i Gabriel Tarde: w tłumie jednostki działają bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie, bezrefleksyjnie, spontanicznie, zawieszając wszelkie kalkulacje i myślenie racjonalne, działanie ma charakter ekspresyjny, a nie celowy; ludzie ulegają demoralizacji i brutalizacji, zawieszając także normalne reguły moralne i obyczajowe, łatwo ulegają sugestiom i naciskom demagogów, naśladują działania innych, co prowadzi do uniformizacji i falowej eskalacji zachowań (działania stadne, zaraźliwość społ.)

AUDYTORIUM, WIDOWNIA

- na miejsce wydarzenia każdy przybył osobno, każdy miał nieco inne motywacje, wydarzenie obserwują równocześnie, ale niezależnie od siebie, równolegle, ale nie wspólnie, kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści, zanikają po opuszczeniu miejsca wydarzenia, dla innych widzów jednostka jest anonimowa

PUBLICZNOŚĆ: zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć

- podobieństwo działań i sytuacji, w której działania są podejmowane, a także świadomość po stronie każdego działającego, że wielu innych działa podobnie, skupienie na jednym obiekcie (np. książka, serial TV)

- brak bliskości w przestrzeni, a nawet w pewnych przypadkach równoczesności działań

- pomiędzy ludźmi wytwarza się specyficzna, luźna więź - wspólnota upodobań, która może mieć wpływa na działania podejmowane przez pojedynczą jednostkę

POKOLENIE: zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie, doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu

- to podobieństwo biografii i przeżyć, mimo że doznawanych w różnych miejscach, różnych momentach i z różną intensywnością, są ważne także dlatego, że trwale kształtują mentalność, postawy, hierarchię wartości uczestników, między ludźmi wytwarza się solidarność zbiorowa, wspólnota pokoleniowa, wspólnota doświadczeń oparta na pamięci przeżytych wydarzeń

RUCHY SPOŁECZNE: akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej

1) są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej.

2) przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych, są więc pośrednie pomiędzy zachowaniami zbiorowymi a działalnością zawodową

Naród - jest to nazwana i samookreślona wspólnota ludzka, której członkowie kultywują wspólne mity, wspomnienia, symbole, wartości i tradycje, mieszkają w historycznej ojczyźnie, z którą się identyfikują, tworzą i rozpowszechniają wyróżniającą kulturę życia publicznego oraz przestrzegają wspólnych zwyczajów i powszechnych praw.

struktura społeczna- to ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie.

---