8. Prawo do życia

1. Umocowane jest w każdym z dokumentów kreujących ogólne standardy praw czlowieka:

Art. 3 PDPC

Art. 6 Paktu

Art. 2 EKPC

Art. 4 AKPC

Art. 4 AKPCiL

zawsze na pierwszym miejscu, otwiera katalog praw chronionych na mocy danego aktu.

Kolejność unormowania nie ma znaczenia normatywnego, ale prawo do życia jest przesłanką i warunkiem korzystania z wszelkich innych praw człowieka.

2. Formuły ochronne prawa do życia nie są identyczne

art. 3 PDPC: „prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego”

w późniejszych traktatach takie połączenie zanikło, chociaż związek między tymi wartościami istnieje, szczeg. między życiem a bezpieczeństwem

potwierdza to stopniowy rozwój pozytywnych zobowiązań państw, w tym zobow. typu prewencyjnego

art. 6 Paktu: „Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia”

+ ust. 2-6 poświęcone karze śmierci

dla porównania Art. 2 EKPC: nie ma tego stwierdzenia

+ skrótowe potraktowanie problematyki kary śmierci

część wspólna: Pakt i EKPC akcentują prz.wsz.:

• obowiązek ustawowej ochrony życia wynikają stąd gł. zobowiązania pozytywne

• zakaz pozbawiania życia wynikają stąd zobowiązania negatywne

3. w orzecznictwie EKPC stale podkreśla się, że prawo do życia ucieleśnia jedną z najbardziej fundamentalnych wartości demokratycznych społeczeństw tworzących RE

4. we wszystkich traktatach, gdzie unormowany jest mechanizm derogacji zobowiązań, prawo do życia wymieniona jest na początku katalogu praw niederogowalnych

w tym sensie jest prawem bezwzględnie wiążącym, absolutnym w swej wymagalności, nie dotyczy go żadna derogacja ani klauzula limitacyjna

jednak ten absolutny charakter funkcjonuje w zakresie wyraźnie wytyczonym przez; WYJĄTKI EX DEFINITIONE

Pakt: takim wyjątkiem jest kara śmierci

EKPC: przewiduje ponadto możliwość usprawiedliwienia przypadków pozbawienia życia w reultacie „użycia siły absolutnie koniecznej” (Art. 2 ust. 2) (ścisła reglamentacja tego wyjątku jest pozytywnym elementem, bo takie przypadki i tak istnieją, a uniknie się nadużyć)

ZAKAZ POZBAWIENIA ŻYCIA

Pakt: zakazuje pozbawienia życia „w sposób arbitralny”

EKPC: zakazuje pozbawienia życia „umyślnie” jest to węższy zakres, ale rozszerza go orzecznictwo ETPC (zawężając jednocześnie interpretację wyjątku z art. 2 ust. 2)

ZAGADNIENIE DOPUSZCZALNOŚCI KARY ŚMIERCI

1. Pakt: bogate postanowienia dot. wyjątkowej dopuszczalności kary smierci, ograniczeń w jej stosowaniu oraz praw osób skazanych na taką karę (art. 6 ust. 2-6)

EKPC: ujmuje problem bardziej skrótowo, opatruje zakaz pozbawienia życia zastrzeżeniem „z wyjątkiem przypadków wykonania sądowego wyroku skazującego na przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę (art. 2 ust. 2 zd. II in fine)

w obu przypadkach chodzi o ściśle prawne unormowanie kary śmierci, zgodne z prawem jej wymierzanie, z pełnym poszanowaniem gwarancji prawa do słusznego procesu oraz zakazu retroakcji prawa karnego

2. Pakt: wyraźnie ogranicza dopuszczalność kary śmierci jedynie do „najpoważniejszych przestępstw”

• KPC ma tu na myśli prz. wsz. morderstwa masowe bądź popełnione ze szczeg. okrucieństwem (zawężenie zakresu materialnego k. śm.)

• zawężenie też personalnego zakresu: art. 6 ust. 5: kara śmierci nie może być wymierzona w stosunku do osoby, która w chwili popełnienia przest. nie miała ukończonych 18 lat (tak samo: IV Konwencja Genewska - w czasie wojny)

• wykluczone jest też wykonanie kary śm. wobec kobiety ciężarnej

• rozszerzono to jeszcze w art. 76 ust. 3 I Prot. Dodatk. z 1977 r. do Konwencji Genewskiej: wyrok śmierci wobec kobiet ciężarnych i matek opiekujących się małymi dziećmi (do podjęcia nauki szkolnej) nie podlega wykonaniu + zobowiązanie państwa do podjęcia wszelkich starań, by kara śmierci nie była wobec nich orzekana

• dopiero w 1984 r. w rezolucji ONZ wykluczono wykonanie kary śmierci również wobec matek małych dzieci, a także osób obłąkanych

• Konwencja Amerykańska: wyklucza stosowanie k. śm. wobec osób, które w chwili popełn. przest. miały ponad 70 lat

3. Fakt skazania na karę śmierci nie oznacza jednak od razu utraty prawa do życia

Pakt: Każdy skazany na karę śmierci ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zmianę wyroku we wszystkich przypadkach (art. 6 ust. 4)

• prawo łaski aktualne także podczas konfliktu zbrojnego

• w pr. międz. pr. czł. nie ma zgody na natychmiastowe/przyspieszone egzekucje

• nie może dojść do egzekucji w toku postępowania w trybie łaski

• skorzystanie z prawa łaski oznacza, że osoba odzyskuje w pełni prawo do życia chociaż tak naprawdę nigdy go nie utraciła

4. Osoby skazane na karę śmierci pozostają podmiotami uprawnionymi z tytułu innych praw człowieka i mają co do zasady prawo do traktowania na równi z innymi więźniami

• mogą np. skorzystać z prawa do zawarcia małżeństwa

• czasem może nawet zachodzić wobec nich dyskryminacja pozytywna: uprzywilejowane traktowania np. w sferze zaspokajania potrzeb duchowych czy kontaktów z osobami najbliższymi

KPC zajął stanowisko w sprawie standardów traktowania osób skazanych na karę śmierci w sprawie Wright p. Jamajce 1992

ETPC: Soering p. UK 1989 (death row sprzeczny z art. 3 EKPC), + sprawy p. Ukrainie, np. Połtoratski 1998

5. Problem egzekucji

• istnieje pogląd, że każda egzekucja jest niehumanitarna - wtedy także art. 3 EKPC wypowiadałby się przeciw karze smierci

• bezwzgl. zakaz wykorzystywania personelu medycznego do wykonywania zadań sprzecznych z ich misją jak to się ma do śmierconośnych zastrzyków? ;>

lekarzom musi służyć sprzeciw sumienia

• b. długie oczekiwania na wykonanie egzekucji - problemu statusu prawnego osób skazanych na k. śm.

sprawa Soering v. UK

Soering zabił w USA rodziców swojej dziewczyny. Uciekł do UK. Usa zażądały wydania, UK chciała go wydać, ale Soering zwrócił się do ETPC, bo Prokuratura USA zapowiedział żądanie dla niego kary śmierci - gdyby go skazano trafiłby do death row.

ETPC uznał, że byłoby to sprzeczne z wolnością od tortur dlatego nie można go wydać

W końcu jednak Prezydent USA zapewnił, że k śm. nie będzie wobec niego orzeczona ale w sumie sądy są niezawisłe, więc i tak mogły wydać karę śmierci

sprawy Ukrainy

Mimo ratyfikacji Prot. VI Ukraina miała dużo osób z orzeczoną karą śmierci i były problemy.

6. Protokół VI do EKPC z 1983 (wszedł w życie 1985): KARA SMIERCI PODLEGA ZNIESIENIU - nie może dojść do jej orzekania i wykluczone jest wykonanie wcześniej wydanych wyroków śmierci

• jest to prawo niederogowalne

• jednak jego osłabieniem jest art. 2: dopuszcza utrzymanie przez państwo kary śm. „za czyny popełnione w czasie wojny lub bezpośredniego zagrożenia wojną”

• wszystkie państwa-strony poza Rosją związały się już tym Protokołem (Polska w 11.2000 r.)

II Prot. Fakultatywny do Paktu z 1989 - analogiczny co do zakazu wykonywania kary, ale słabszy co do jej zniesienia (stopniowo znoszenie, a poza tym czyny zw. z wojną mogą pozostać poza zakresem)

• dotychczas niecała 1/3 państw-stron związała się tym Prot.

Protokół XIII do EKPC: ZAKAZ STOSOWANIA KARY ŚMIERCI WE WSZELKICH OKOLICZNOŚCIACH

• to też prawo niederogowalne

• Prot. już wszedł w życie, ale Polska go jeszcze nie ratyfikowała

Niektórzy kwestionują tak szeroki zakres niestosowania kary smierci, ale np. Międzynarodowe Trybunały Karne w ogóle nie przewidują w katalogu kar kary śmierci, nawet za ludobójstwo czy czystki etniczne.

Konwencje Genewskie III, IV: maksymalne ograniczenie dopuszczalności kary śmierci w czasie wojny

• łącznie z apelem do sądu państwa okupacyjnego

• zakaz natychmiastowej egzekucji

• co najmniej 6 miesięcy od wyroku do wykonania

POZBAWIENIE ŻYCIA W PRZYPADKACH „UŻYCIA SIŁY ABSOLUTNIE KONIECZNEJ”

1. wyjątek w EKPC - przypadki użycia siły absolutnie koniecznej w 3 przypadkach:

1. obrony jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą

2. zgodne z prawem zatrzymanie bądź uniemożliwienie ucieczki osobie zgodnie z prawem pozbawionej wolności

3. zgodne z prawem działania służące stłumieniu zamieszek lub powstania

wszędzie pojawia się test legalności

test użycia siły absolutnie koniecznej jest dużo bardziej wymagający niż test konieczności

ad. a. - kojarzy się z obroną konieczną

ad. b, c - chodzi o użycie siły przez funkcjonariuszy państwowych, zazwyczaj policji i slużb pokrewnych, nie wykl. wojska

2. Orzecznictwo ETPC doprecyzowuje standard siły absolutnie koniecznej - poddaje ocenie:

• użycie siły, w tym broni palnej, przez bezpośrednich sprawców

• wszelkie towarzyszące temu okoliczności, w tym planowanie, przygotowywanie i kontrolę bezpośredniej akcji funkcjonariuszy

sprawa McCann i inni p. UK 1995

Funkcjonariusze SAS strzelali tak, by zabić (i zabili) troje terrorystów z IRA, będąc przekonani, że mają oni broń, a w samochodzie, do którego zmierzają, jest bomba zagrażająca zgromadzonym przypadkowym osobom (nie mieli borni, a bomba była atrapą)

ETPC uznał stosunkiem głosów 10:9 naruszenie prawa do życia przez UK (chociaż usprawiedliwił strzelających - bo takie mieli rozkazy), bo mankamenty w przygotowaniu akcji służb specjalnych były dalekie od standardu szczeg. staranności (m.in. wysłanie niedoświadczonego sapera, aby sprawdził, czy jest bomba). Poza tym UK mówiło, że nie mogli wcześniej przechwycić zamchowców, bo dla postępowania dowodowego lepiej byłoby ująć ich na gorącym uczynku. Ale ETPC uznał, że życie jest ważniejsze niż materiał dowodowy i postępowanie sądowe.

• ścisła proporcjonalność używanych środków i realizowanego celu

• rodzaj środków i prezycyjnie określone okoliczności ich dopuszczalnego stosowania muszą być unormowane w prawie krajowym

• obowiązek zastosowania w pierwszej kolejności środków mniej zagrażających życiu przed bronią śmiercionośną (co do zasady)

• wszystko to ma być zgodne z odpowiednimi standardami międzynarodowymi, w tym z regułami ONZ, dot. granic dopuszczalności stosowania siły, zwłaszcza broni palnej

• akcję użycia siły w miarę możl. powinno poprzedzać skrupulatne jej zaplanowanie i przygotowanie, powinna ona podlegać skutecznemu dowództwu

• przypadki chaotycznych działań policjantów lub pozostawienie zbyt szerokiego pola na inicjatywę zaangażowanych bezpośr. w akcję funkcjonariuszy mogą świadczyć o naruszeniu przez państwo prawa do życia, nawet jeśli do pozbawienia życia nie doszło

np. sprawa Grecji - ganiali jakiegoś człowieka po cały mieście taką dziką bandą - człowiek miał w ciele 13 pocisków i przeżył

• obowiązek poszanowania prawa do życia może oznaczać nawet potrzebę rezygnacji ze schwytania, jeśli miałoby to oznaczać pozbawienie życia

• w syt,. bezpośr. zagrożenia życia jednostki przez inną jednostkę ten standard będzie oznaczał obowiązek podjęcia wszelkich możliwych i rozsądnych kroków zapobiegających pozbawieniu życia, włączając w to obowiązek przekonania z udziałem psychologów potencjalnego sprawcy zabójstwa do odstąpienia od swego zamiaru

np. sprawa Cypru - chłopak uwięził swoją dziewczynę i chciał ją zabić, psychologowie z nim długo pertraktowali, ale w końcu on ją zabił, a jego zabił policjant

ale Cypr nie naruszył prawa do życia, bo cała procedura została zachowana i wszystkie możliwe środki podjęte

• jednak (zwłaszcza w kontekście zamachów terrorystycznych) może wejść w grę standard obrony koniecznej działający na korzyść zaangażowanych w akcję funkcjonariuszy i nawet strzelanie tak. by zabić ale wtedy b. skrupulatna kontrola ETPC

3. Przypadki nienaturalnej śmierci w warunkach detencji

• państwo musi ponosić odpowiedzialność za życie i zdrowie osób pozbawionych wolności

• jeśli osoba dozna uszkodzeń ciała w okresie zatrzymania - na państwie ciąży obowiązek dostarczenia przekonywujących przyczyn i okoliczności doznania tych uszkodzeń silne domniemanie faktyczne, że uszkodzenia te zostały zadane przez funkcj. państwowych

• tym bardziej państwo ponosi odp., gdy uwięziony umrze w okresie pozbawienia wolności

1. zarówno gdy śmierć jest bezpośr. spowodowana przez funkcojnariuszy

2. czy wynika z braku koniecznej dla zachowania życia opieki lekarskiej

3. gdy życia pozbawiają współwięźniowie

4. samobójstwo

np. sprawa p. UK - więzień był upierdliwy, ale nienawidził izolatki. Groził, że jak go będą zamykać, to on się powiesi. Zamknęli go i sprawdzali co pół godziny, co tam u niego, no ale on się w ciągu pół godziny zdążył za którymś razem powiesić UK przegrała sprawę, że go nie dopilnowali

5. gdy tajemniczo znikają osoby pozbawione wolności - tutaj im więcej upływa czasu bez wieści o tej osobie, tym silniejsze domniemanie, że osoba ta nie żyje i większe prawdopodobieństw obarczenia państwa odpowiedzialności

4. Państwo ponosi odp. prz. wsz. w przypadku pozbawienia życia w bezpośrednim wyniku akcji funkcjonariuszy państw.

• jeśli z funkcj. współdziałają osoby nie wchodzące w skład służb państwowych - państwo będzie ponosić odp. za śmiertelne skutki ich działań, tytułem niedostatecznej kontroli nad nimi

• nawet w przypadkach:

1. śmiertelnych skutków działań osób prywatnych

2. zejść żmiertelnych np. w warunkach szpitalnych

może dojść do stwierdzenia naruszenia przez państwo art. 2 EKPC

• ale nie zawsze:

• czasem zarzut braku skutecznej reanimacji może zostać usprawiedliwiony

• czasem odp. cywilna lub dyscyplinarna lekarza wystarczy do zaspokojenia roszczeń

ZOBOWIĄZANIA POZYTYWNE PAŃSTWA W SFERZE PRAWA DO ŻYCIA

1. Obowiązek zapewnienia przez państwo skutecznego ustawodawstwa karnego przewidującego penalizację wszelkich zamachów na życie ludzkie

+ zapewnienie przez odp. struktury i mechanizmy skutecznego funkcjonowania tego ustawodawstwa w praktyce, włączając w to należyty wymiar sprawiedliwości w spr. karnych dot. pozbawienia życia

2. Zobowiązania prewencyjne

• wymóg podjęcia wszelkich rozsądnie koniecznych środków dla zapobiegania przypadkom pozbawienia życia we wszelkich okolicznościach, zarówno z rąk funkcjonariuszy państwowych, jak też jednostek prywatnych

jeśli do wiadomości kompetentnych władz dochodzą informacje o zagrożeniu życia jakiejś osoby, do państwa należy zapewnienie bezp. takiej osoby

czasem może to oznaczać nawet zapewnienie ochrony osobistej na czas zagrożenia

obowiązek ten aktualizuje się czasem w kontekście gwarancji bezp. dla świadka koronnego

3. Aspekt proceduralny

• tam, gdzie dochodzi do pozbawienia życia i okoliczności wskazują, że ma ono charakter bezprawny lub arbitralny, na państwie ciąży obowiązek przeprowadzenia adekwatnego i skutecznego śledztwa urzędowego

• śledztwo musi być wszczęte z urzędu

• musi odpowiadać gwarancjom słusznego procesu, m. in. wymogom niezależności i bezstronności

więc np. niedopusczenie do udziału w śledztwie struktury, które funkcjonariusze byli bezpośrednio zaangażowani w akcję skutkującą pozbawieniem życia

śledztwa nie mogą też przeprowadzać organy niefachowe

nawet śledztwi przepr. przez służby fachowe, np. prokuratorów, może być uznane za nieadekwatne, jeśli w danym przypadku będą one pod niedopuszczalnym wpływem władz bezpośrednio zaangażowanych (za pośr. funkcjonariuszy) w akcję skutkującą pozbawienien życia

śledztwo musi odpowiadać standardom należytej staranności i rozsądnej szybkości

4. Kryminalistyczny aspekt ochrony prawa do życia

• składają się na niego standardy wypracowane przez ETPC w ramach adekwatnego i skutecznego śledztwa z urzędu

• gł. sprawy p. UK, Turcji, Bułgarii

obfite orzecznictwo dot. badań post mortem

sekcji zwłok

oględzin miejsca zdarzenia

badań balistycznych

ekspertyzy dokumentów itd.

5. Prawo opinii publicznej do informacji o śledztwie i jego rezultatach - kojarzone z zasadą rule of law i wymogami jawności w demokratycznym społeczeństwie

• wyjątki powinny być ściśle unormowane, interpretowane i stosowane

• kontrola społeczna traktowana jest jako element niezbędny do podtrzymywania zaufania publicznego do działań organów porządku prawnego, przeświadczenia co do ich wierności rule of law i ich służebności wobec wymagań demokr. społeczeństwa

zagadnienie praw osób najbliższych ofiary

mają prawo do informacji

prawo do partycypacji w prowadzonym śledztwie (poza częścią ściśle tajną, ale i tutaj prawo do informacji co do wyników sledztwa) + zasada kontradyktoryjności, rodzina może np. wskazywać ślady

tytuł do słusznego, należnego im odszkodowania

• ale nie wystarczy post. cywilne czy nawet karne prowadzące do przyznania odszkod.

• osoby te mają prawo do słusznego oczekiwania, że bezpośredni i pośredni sprawcy bezprawnego czy arbitralnego pozbawienia życia bliskiej im osoby będą zidentyfikowani i należycie ukarani

• więc śledztwo z urzędu musi być zdolne do wykrycia sprawców bezpr. czy arbitralnego pozbawienia życia, ich należytego zidentyfikowania, ściagania i odpowiedniego ukarania

• obowiązek należytej staranności - wszelkie zaniedbania mogą prowadzić do naruszenia prawa do życia w apskecie proceduralnym

6. Problem wydalenia cudzoziemców

• Państwo związane zakazem kary śmierci nie może wydać osoby do kraju, w którym groziłaby jej kara smierci

• problem, czy ryzyko zadania śmierci musi pochodzić od władz państwowych czy także od prywatnych osób?

sprawa H.L.R. p. Francji 1997

H.L.R. był dilerem narkotyków, Francja chciała go wydalić do Kolumbii, bo miała go dość. Mówił, że w Kolumbii mafia go zabije - ale przegrał, bo Kolumbia zapewniła mu gwarancje bezpieczeństwa, a poza tym ryzyko nie było poważne bo okazało się, że on nie był nikim ważnym dla tej mafii

Chociaż ETPC uznał, że jeśli ryzyko byłoby poważne - nie można wydalić.

DYLEMATY PRAWA DO ŻYCIA

Fakt wyraźnego umocowania jedynie 2 w/w wyjątków (kara smierci i użycie siły absolutnie koniecznej) prowadzi to stwierdzenia, że niedopuszczalne są żadne inne wyjątki

chodzi o wykluczenie możliwości kreowania prawa do aborcji, eutanazji czy samobójstwa

POCZĄTEK ŻYCIA

1. Nie jest tak, że międzynarodowo chronione praw człowieka w tym prawa dziecka, podlegają ochronie dopiero od chwili urodzenia

• zastępuje się słowo „każdy”, „każda osoba”, terminem ”każda istota ludzka”

w szczególności w sferze biomedycyny

• preambuła KPD - tytuł dziecka do właściwej ochrony prawnej “zarówno przed, jak i po urodzeniu”

2. Ochrona życia poczętego wchodzi w grę jako podłoże aksjologiczne art. 6 ust. 5 Paktu, wykluczającego egzekucję skazanej na karę śmierci kobiety ciężarnej

3. Systemy prawa krajowego wyraźnie kontynuują uznanie reguły nascituru pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur

a więc tytuł nabyty jest już na stopniu prenatalnym

4. Standardy międzynarodowe budzą wątpliwości co do uznania podmiotowości dziecka poczętego, szczeg. chaotyczne orzecznictwo strasburskie:

• z jednej strony: istnieją orzeczenia, gdzie problemy początku życia postrzegane są w płaszczyźnie moralności seksualnej, a nie od strony egzystencjalnej

• z drugiej strony: brak dowodów na to, że problem ciąży i jej przerwania, chociaż dot. w pierwszym rzędzie praw kobiety ciężarnej, zwł. jej prawa do poszanowania życia prywatnego, nie ogranicza się do tego i zawiera w sobie również elementy prawa do poszanowania życia rodzinnego

na uwzględnienie mogą więc zasługiwać - w charakterze ofiary bezpośredniej i pośredniej - prawa męża/partner - potencjalnego ojca

sprawa X v. UK

W małżeństwie kobieta chciała aborcji, mąż nie chciał. Kobieta twierdziła, że skarga jest bezzasadna, bo nie ma victim. Ale ETPC uznał, że w ramach family life ojciec jest victim lub może występować w imieniu nienarodzonego dziecka, które jest victim. X. przegrał, bo skarga była bezzasadna. Poza tym ciąża zagrażała życiu kobiety.

1. w orzecznictwie znalazła uznanie idea aborcji terapeutycznej - dopuszczalność przerwania ciąży ze wzgl. medycznych, gdy jej kontynuacja stanowiłaby zagrożenie dla życia lub zdrowia matki

2. nie ma jednak wyraźnego uznania dopuszczalności aborcji ze względów ekonomicznych, społecznych, estetycznych, a zwłaszcza uznania podmiotowego prawa kobiety ciężarnej do aborcji

sprawa Vo p. Francji

ETPC dokonał podsumowania dotychczasowego orzecznictwa, ale wątpliwości do końca nie wyjaśniono

• dostrzega się tendencję do uznania w tym zakresie szerokiego marginesu oceny państwa

• odesłanie do kompetencji krajowego porządku prawnego zagadnień początku życia

• ale z drugiej strony w orzeczeniu zawarto fragment wyroku niemieckiego Federalnego TK, w którym za początek życia uznaje się najpóźniej chwilę zagnieżdżenia bo wszystko potem to już rozwój bytu już istniejącego

GENERALNIE więc jest zgoda ETPC na różnorodne podejście krajowe do unormowania problemu przerywania ciąży

5. Aborcja nawet jeśli jest dopuszczalna powinna dotyczyć co do zasady początkowego stadium ciąży.

Aborcja na stadium zaawansowanym, gdy dziecko jest już zdolne do życia może być równoznaczna z zabójstwem.

6. Okres porodu i stadium noworodka

• może się to wiązać z praktycznymi skłonnościami do eutanazji w stosunku do dzieci urodzonych z poważnymi wadami genetycznymi

• jest to niedopuszczalne pozbawienie życia, z którym powinna się wiązać penalizacja

7. Europejska Konwencja Bioetyczna 1997

Art. 1: Zobowiązanie do szanowania i przestrzegania tożsamości i godności każdej istoty ludzkiej oraz prawa do integralności i innych praw i wolności człowieka

absolutna ochrona tożsamości i godności od najwcześniejszych stadiów rozwoju człowieka

KRES ŻYCIA

1. Problem precyzyjnego oznaczenia momentu śmierci - bo śmierć jest całym procesem

standard całkowitej śmierci mózgowej (standardy uniwersalne, europejskie, prawne, moralne)

wysokie wymagania dot. stwierdzania śmierci mózgowej, w tym gwarancje niezależnych zespołów medycznych stwierdzających taką śmierć od zespołów oczekujących na pobranie organów

W Polsce: śmierć pnia mózgu (niższy standard)

Problem różnych systemów religijnych:

katolicyzm - zgadza się ze standardami międzynarodowymi

Żydzi - śmierć naturalna

Islam - różne szkoły

buddyzm - świadomość jeszcze 3 dni krąży w człowieku po śmierci

2. Stany paliatywne

• nowoczesne standardy medycyny paliatywnej

• uwzględnienie skutecznego zwalczania bólu i cierpienia, pełna dostępność środków przeciwbólowych

• w warunkach detencji - np. zaawansowane stadia AIDS oczekiwanie zwolnienia takiej osoby i zapewnienie jej leczenia na wolności (chociaż są ku temu przeciwwskazania)

• stan terminalny może okazać się przeciwwskazaniem dla możliwości wykonania decyzji o wydaleniu cudzoziemca, jeśli w kraju przeznaczenia dana osoba nie będzie miała podst. warunków medycyny paliatywnej

sprawa D. v. UK 1997

ETPC zabronił wydalenia go na jego macierzyste jakieś tam egzotyczne wyspy, bo miał zaawansowane AIDS, a na tych wyspach nie ma hospicjów ani żadnego lekarza od AIDS, nie ma tam też żadnej rodziny, która by się nim zajęła

znajduje tu wyraz prawo do godnej śmierci, w słusznym znaczeniu

3. Postulat prawa do śmierci naturalnej

• kłóci się z nowoczesnymi technikami podtrzymywania życia ludzkiego

• nakaz podmiotowego podejścia do człowieka terminalnie chorego i umierającego, z akcentem na poszanowanie jego autonomii

jeśli pacjent nie sprzeciwia się sztucznemu podtrzymywaniu życia, to ok., ale jeśli się sprzeciwia (będąc świadomym) to należy uszanować jego wolę

niedopuszczalny jest władczy paternalizm lekarski

czasem w stanach tereminalnych mamy do czynienia z uporczywą terapią - jest ona naganna i może rodzić odp. państwa i lekarza w płaszczyźnie międzynarodowej

• nawet gdyby pacjent lub jego rodzina tego sobie życzylim, lekarz nie może bez ograniczeń stos. technik sztucznego podtrzymywania życia, jeśli obiektywnie wchodzi w grę już tylko stan wegetatywny

wtedy trudno mówić o pełnej podmiotowości umierającego czlowieka

przydatność wykorzystania kategorii istoty ludzkiej

4. Samobójstwo

• stanowisko ETPC: zakaz wywodzenia z prawa do życia prawa do śmierci można stąd wywieść, że niedopuszczalne jest więc prawo do samobółjstwa

• samobójstwo może budzić współczucie, ale nie tytuł prawny nie można wynieść ponad wartość życia ludzkiego wymogów wolności i autonomii istoty ludzkiej

• obowiązki państw wobec prób samobójczych:

• odpowiednio wyszkolone służby, np. policja musi dysponować psychologami, którzy będą potrafili możliwie najskuteczniej odwieść od realizacji zamiarów samobójczych

• szczeg. gdy chodzi o samobójstwo w warunkach detencji

• generalny horyzontalny nakaz śpieszenia z pomocą w ratowaniu życia ludzkiego (każdy człowiek powinien spieszyć z pomocą )

• ale z drugiej strony: samobójstwo nie jest zbrodnią, nie jest karane

• 1961 UK: ustawa o samobójstwach - chyba znosi karalność samobójstw (ale do końca nie wiem )

5. Eutanazja

• zdecydowana większość państw powstrzymuje się przed legalizacją czynnej eutanazji z udziałem osób trzecich, zwłaszcza lekarzy czy personelu służby zdrowia

• przypadek Holandii i Belgii nie muszą być pozytywnym wzorcem

• pozostawienie tego w większości do regulacji prawu krajowemu, EKPC nie penalizuje bezwzględnie eutanazji

• standardy europejskie: Rekomendacja Zgromadzenia Parlamentarnego RE z 1976 r.: lekarz nie ma prawa, nawet w przypadkach, które wydają mu się beznadziejne, do rozmyślnego przyspieszania naturalnego procesu umierania

Rekomendacja z 1999: potwierdza zakaz świadomego pozbawiania życia osób terminalnie chorych lub umierających + dodaje termin “ochrona praw i GODNOŚCI człowieka” do końca zycia ma być obowiązek traktowania po ludzku

powołując się na art. 2 EKPC i uznając, że pragnienie śmierci osoby terminalnie chorej lub umierającej nie stanowi jakiegokolwiek roszczenia prawnego o śmierć z ręki drugiej osoby i nie może stanowić usprawiedliwienia prawnego dla dokonania działań mogących powodować śmierć

• ETPC: sprawa Pretty v. UK - najbardziej wiarygodne ujęcie standardów europejskich w dziedzinie eutanazji na gruncie międz. pr. praw człowieka

Kobieta nie mogła sama popełnić samobójstwa, więc poprosiła męża. Ale mąż chciał najpierw uzyskać gwarancje, że nie będzie ścigany.

UK udowodniła, że od 40 lat obowiązuje ustawa o samobójstwach i tylko ok. 5% było przypadków ściganych, ale nie można Z GÓRY powiedzieć, że nie będzie ścigany bo w UK jest prawo precedensowe jeśli wydaliby taki wyrok, to wyszłoby, że UK jest za eutanazją

Pretty przegrała, kobieta zmarła 3 tygodnie po wyroku smiercią naturalną

ETPC powołał się na Rekomendację Zgr. Parl. RE - było to soft-law, ale przez przywołanie jej w orzeczeniu ETPC uzyskało rangę hard-law

kazus z M jak miłość:

• Francja - aktorka chora na gruźlicę, błaga ukochanego o zadanie jej śmierci. On jej tę śmierć zadał, ale został skazany, z tym że uwolniony od kary (taki precedens)

ciążący na państwie obowiązek ochrony życia

nie można interpretować art. 2 EKPC tak jakby zawierał on aspekt negatywny - nie może w drodze interpretacji zawierać zupełnie przeciwstawnego prawa do śmierci

ani nie może kreować prawa do samostanowienia w sensie przyznania jednostce tytułu do dokonania wyboru raczej śmierci niż życia

NIE MOŻNA Z ART. 2 EKPC WYWODZIĆ PRAWA DO ŚMIERCI!!

6. Pośmiertny wymiar praw człowieka

• po śmierci trzeba się liczyć z dziedziczeniem testamentowym

• bezwzględny zakaz obrabowywania zwłok na pobojowiskach

• zalecenie doszukiwania się, jakiego wyznania był człowieka, żeby urządzić mu stosowny pochówek

• sekcja zwłok - poszanowanie zwłok i praw rodziny, nie zawsze można ją przeprowadzać

• kryminalistyczne aspekty zw. z wykryciem przyczyny śmierci

ZOBOWIĄZANIA POZYTYWNE C.D.

1. \Obowiązek podjęcia przez państwo wszelkich koniecznych i rozsądnie możliwych środków dla skutecznej ochrony życia ludzkiego,:

• obowiązki typu prewencyjnego

• obowiązki typu proceduralnego + obowiązki odszkodowawcze

2. ETPC podkreślił, że art. 2. EKPC nie gwarantuje jakości życia

• ale czasem prawo do życia mogłoby stanowić ochronę np. dla prawa do zdrowia - państwo musi zapewnić odp. ochronę i pomoc osobie lub rodzinie, której nie stać na leki lub zabiegi podtrzymujące życie

np. brak możliwości finansowania przez rodzinę leków podtrzymujących życie dziecka

• była już taka skarga, ale została oddalona jako bezzasadna

• tak samo w przypadku braku elementarnego wyżywienia, odzienia, schronienia - może czasem prowadzić do bezpośredniego zagrożenia życia wtedy też państwo powinno pomóc

prawo do życia staje u podstaw odp. zobowiązań państw w sferze praw socjalnych wszędzie tam, gdzie z braku zabezpieczenia praw socjalnych bezpośredniemu zagrożeniu podlega życie

np. art. 11 ust 2 MPPGSiK - podstawowe prawo każdej osoby do wolności od głodu

1

12

---