MŁODA POLSKA

Temat: NOWE KIERUNKI W LITERATURZE I SZTUCE MŁODOPOLDKIEJ - IMPRESJONIZM I SYMBOLIZM

IMPRESJONIZM - [franc.] impression - wrażenie, dla impresjonisty przedmiotem zainteresowania były ulotne wrażenia duchowe, nazwa od obrazu C. Moneta „ Impresja wschód słońca”; najważniejsze były światło i kolor.

1874 - pierwsza wystawa impresjonistów, tylko nieliczne obrazy znalazły nabywców, krytycy nie byli im przychylni, ponieważ obrazy miały zamazane kontury. Charakterystyczna technika malarska - technika barwnych punktów - malowanie szybkimi ruchami pędzla, z bliska niewiele na tych obrazach widać, z daleka widać piękny obraz. Stonowane kolory, mało wyraziste, jasne, najczęściej unikano czerni i bieli w czystej postaci. Tematy obrazów: pejzaże wiejskie, katedry.

Nowością było wyjście artysty w plener, poza pracownię. Często artyści malowali ten sam motyw w kilku porach dnia, przez to starli się uchwycić subiektywne odczucia. Przedstawiciele: C. Monet, Degas, Renoir, Podkowiński, Pisarro, Mechoffer („Dziwmy ogród”), Wyczółkowski, Pankiewicz.

Cechy impresjonizmu w literaturze:

• Subiektywizm

• Indywidualizm

• Nie można poznać świata

• Można poznać tylko siebie

• Opisy przyrody (np. tatrzańskiej)

• SYNESTEZJA - jedno wrażenie zmysłowe przekładane na inne

• Narracja w pierwszej osobie

SYMBOLIZM - w paryskim dzienniku „Le figaro” w 1886 r. ukazał się manifest symbolistów.

Symbol ma wiele znaczeń, jest to obrazowy, zmysłowy odpowiednik głęboko ukrytych przeżyć, idei, nie wyjaśnia, jedynie sugeruje. Natura świata jest niepoznawalna, świat można podzielić na realny i metafizyczny, powrót do idealizmu, „język pojęć” jakim dysponujemy nie może opisać świata metafizycznego, dlatego potrzebny jest nam symbol. Świat duszy i psychiki chcieli opisać, podkreślali, że nie ono pierwsi chcą wykorzystać symbol (symbol jest obecny w Biblii i w mitologii).

Człowiek młodej polski przerażony otoczeniem, chce zgłębić siebie. Literatura ma wywołać wstrząs, a nie wzruszenie estetyczne. W kontakcie ze sztuką człowiek ma być poruszony, olśniony.

Motywy w malarstwie:

- uniwersalne - otchłanie, przepaście, wizje spod świadomości, demony, śmierć, symbole melancholii, tęsknoty, walka płci, „szał uniesień”, przekonanie, że sztuka stoi ponad życiem i ponad dobrem i złem.

- narodowe - zwłaszcza w malarstwie polskim, odwołania do historii, pejzaże, motyw walki narodowowyzwoleńczej, polska niemoc, bezsilność, „Melancholia” - J. Malczewski, „Błędne koło” - Malczewski.

Temat: KONSTRUKCJA CZASU I PRZESTRZENI W „LORDZIE JIMIE” J.CONRADA

Joseph Conrad - pisarz angielski pochodzenia polskiego. Nazywał się Teodor Józef Konrad Korzeniowski, jego rodzina miała tradycje patriotyczne i niepodległościowe, rodzice zesłani w głąb Rosji, po ich śmierci Korzeniowskim opiekował się wuj T. Bobrowski. Conrad nie miał pełnego wykształcenia, marzył o karierze marynarza, zaciągnął się na statek w Marsylii. Zwiedził Indie zachodnie. Pływał pod banderą angielską. Zaczynał jako prosty marynarz, doszedł do stopnia kapitana. Miał ogromne doświadczenie morskie, ale nadwyrężył zdrowie. Nieudana wyprawa do Konga (febra). Osiedlił się w Anglii, ożenił się, został pisarzem. 1914 odwiedził Polskę, poznał m.in. Żeromskiego, zabierał głos w sprawach ojczyzny (niepodległości), nie stracił związku z ojczyzną. Jego doświadczenia życiowe były dla niego materiałem do powieści. Akcja wielu z jego powieści toczy się na morzu. Bohaterami są marynarze, którzy stają przed wyborami moralnymi. Wybrane powieści: „Tajfun”, „Jądro ciemności”, „Korsarz”, „Smuga cienia” - autobiografia, „Szaleństwa Almayera”, „Murzyn w załogi Namaja”, „Nostromo”.

LORD JIM

Narrator - jest ich kilkunastu, najczęściej jest to narrator trzecio osobowy, wszechwiedzący, w czasie opowiadania o przeszłości Jima, opowiada jego młodość do wypadku na „Padnie” (do 4 rozdziału), potem rolę narratora przejmuje Marlow - narracja pierwszoosobowa. Narracja jest pudełkowa

Zewnętrzny prostokąt - narracja 3 osobowa

Wewnętrzny prostokąt - opowieść Marlowa, który słucha opowieści ludzi, którzy spotkali Jima.

Narracja szkatułkowa, jej celem jest poznanie prawdy o Jimie, analiza motywów ludzkiego działania. Jest to bardzo skomplikowana narracja. Technika punktów widzenia = technika luster. Widzimy Jima oczyma róznych ludzi.

Jest to powieść POLIFONICZNA (wielogłosowa), wielu bohaterów mówi o Jimie.

Brak chronologii, liczne retrospekcje, skomplikowane operowanie czasem. Długie i szczegółowe opisy, co utrudnia czytanie powieści. Nowatorskie techniki opisu - nastrój i opis uczuć, analiza postaw i uczuć bohatera, przeczucia i refleksje - nawiązanie do impresjonizmu.

Elementy symbolizmu - kolekcja motywów Steina (analiza jego obserwacji przyrody do człowieka)

HISTORIA JIMA

Jim urodził się w Essex jako jeden z 5 synów pastora. Jego charakter ukształtowały - lekkie lektury o morzu, kazania ojca o naukach moralnych (chciał przygód, bohaterskich czynów).Pierwszy rejs - na statku szkolnym oficerów marynarki handlowej.

Cechy Jima: lubiany, zręczny, wygórowane poglądy na swój temat, patrzył na innych z pogarda, marzyło o bohaterstwie, szybko się uczył.

Katastrofa - nie brał udziału w pomocy rozbitkom (uważał, że sytuacja jest beznadziejna), uważał, że mógłby zrobić więcej niż oni, potrafiłby zrobić to lepiej i nie popisywałby się odwagą, zdecydował się poczekać na większe niebezpieczeństwo.

Potem robił coraz lepszą karierę. Został pierwszym oficerem na Patnie.

Dlaczego Jim uciekł z Patny?

• Pod wpływem impulsu, emocji, strachu

• Brak więzi z załogą

• Zadział u niego instynkt samozachowawczy

• Poczucie bezradności

• Miał świadomość, że inni też uciekali (7 łodzi ratunkowych na 800 pasażerów)

• Widok płata rdzy odrywającego się od łodzi - zwiastun katastrofy i widok martwego ciała Gregora (mechanik)

• Nawoływania z łodzi ratunkowych „Skacz”

Definicja przestępstwa - rozdział XIV: „Istota przestępstwa jest nadużycie zaufania społeczności ludzkiej”. Przestępstwo oznacza złamanie pewnych zasad: honoru, kodeksu marynarskiego, odwagi. Wg bohatera przez ten czyn zmarnował swoją szansę by zostać bohaterem.

Dwaj Malajowie - sternicy, członkowie załogi, nie uciekli, byli spokojni, opanowani, odważni, nie uruchomili wyobraźni, przekonani, że obowiązkiem marynarza jest pozostać na statku, jeśli nie ma innego rozkazu.

Jim zdał sobie sprawę z tego, że nic go nie łączyło z uciekinierami, gardził nimi, a nawet żałował, że uciekł. Stanął przed sądem za nadużycie, niedopilnowanie obowiązków i opuszczenie statku.

Historia Jima:

1. Dzieciństwo

- syn pastora z Essex

- zainteresowanie morzem

- marzenia o bohaterstwie

2. Młodość

- zaciągnięcie się na statek (w wieku 17 lat)]

- błyskotliwa, szybka kariera

- pierwszy sztorm - został ranny

- pobyt w szpitalu

3. Zaciągnięcie się na parowiec Patna

- bierne wykonywanie obowiązków

- znudzenie

- marzenia o bohaterstwie

4. Katastrofa Patny

- ucieczka z parowca

- podróż z uciekinierami łodzią ratunkową

5. Proces i pierwsze spotkanie z Marlowem

6. Wyrok (odebranie szlifów oficerskich, zakaz wykonywania zawodu)

7. Praca w portach jako akwizytor

8. Pobyt na wyspie Patusan

- udział w walkach lokalnych

- zyskanie szacunku i przyjaźni

- przyjaźń z Dain Wariasem (syn Dormiana)

- miłość do białej kobiety zwanej klejnotem

- podstęp Brauna - zaufanie mu było błędem

- śmierć Jima (rozstrzelany przez Dormiana)

Jak środowisko oceniło Jima?

- wielu potepiło jego czyn

- część nie widziała w tym nic nadzwyczajnego, uznali, że powinien uciec i zapomnieć, chcieli mu pomóc, rozumieli go (Marlow, kapitan Brierly, ci, którzy sami kiedyś zawiedli)

Postawa Jima po procesie:

- nie uciekł przed procesem

- przyjął karę, ale nadal czuł się winny

- uważał, że stracił godność

- próbował udowodnić, że to była tylko chwila słabości

- wstydził się przed rodziną

- podjął się pracy jako akwizytor, ale uciekał ilekroć ktoś podejmował temat Patny

- szukał miejsca, gdzie nikt go nie będzie znał

- pokorny, nigdy się nie skarżył, pracowity, sumienny

- próbował pokazać, że można na niego liczyć

Pobyt na Patusanie

Miłość - po przybyciu zakochał się w córce Portugalczyka. Obawiała się jednak, że ją opuści, ponieważ miał tajemnicę, ale też była przekonana, że wszyscy biali odpływają. Nie rozumiała go do końca.

Jim zdobył zaufanie Bugisów, gdyż po dostaniu się w niewolę uciekł przeskakując przez ostrokół, uciekł do obozu Dormiana, miał pierścień od Steina. Potem brał udział w wojnie domowej zakończonej dla niego pomyślnie.

Przyjaźń z Dain Warisem - narodziła się w bitwie, podobne charaktery, obaj chcieli dać dowody odwagi.

Na Patusanie nazwano go tuanem Jimem czyli lordem Jimem. Był biały, co samo w sobie było niezwykłe dla tego ludu, uważano go za boga („kule się go nie imają”), jest mądry.

Ucieczka z Patny zaważyła na całym życiu Jima. Utracił wiarę w siebie, żył z piętnem winy.

Jego pobyt na Patusanie był radosny do momentu przybycia tam Browna. Był to zbieg z angielskiego statku, zebrał bandę przestępców i uciekał przed prawem, przypadkiem trafił na Patusan, przybył tam po żywność, nie spodziewał się tak silnej obrony. Rozmowa Jima z Brownem - przygotowany przez Corneliusa. Brown tłumaczył, że chcieli tylko żywność, usprawiedliwiał się, odwołał się do przeszłości i Jim stracił czujność.

Śmierć Jima z ręki Doriana

- Jim nie chciał po raz kolejny uciekać

- nie miał dokąd uciekać

- nie mógł znieść śmierci bliskich mu osób

Przed śmiercią Jim rzucił światu dumne spojrzenie, ocalił honor, choć w oczach Bugisów przegrał. Można powiedzieć, że Jim był chory na punkcie honoru.

Problematyka etyczna w „Lordzie Jimie”

Jim:

- indywidualista

- gardził ludźmi (choć nie wszystkimi)

- dumny

-miał poczucie wyższości

- samotność spowodowana tajemnicą

- wierna miłość, ale niespełniona, poświęcił ją, przegrała z ideałami

- marzyciel

- miał bogata wyobraźnię, czytał Szekspira

TWÓRCZOŚĆ BAUDELAIRE

Temat: NOWE OBSZARY POETYCKIEGO DOŚWIADCZENIA W TWÓRCZOŚCI BAUDELAIRE'A - „PADLINA”, „DO CZYTELNIKA”

1821-1867

- wykształcony ojciec, znajomości z artystami, gdy miał 21 lat zerwał kontakty z rodziną, żył wśród artystycznej cyganerii (nadużywał narkotyków), tworzył kontrowersyjną poezję, krytykowano ją. Cenzura nie dopuszczała niektórych jego utworów do druku, wytaczano mu nawet procesy. Zakochał się w mulatce, aktorce, ale jego matka była przeciwna temu związkowi. Podjął dwie próby samobójcze. Bulwersował tematami swojej poezji, podejmował tematykę śmierci i szatana („Litania do szatana”), odkrył opowiadania Edgara Allana Poe. Zafascynowany muzyką Wagnera, chory na syfilis.

Tomiki poezji: „Kwiaty zła” (1857), „Spleen”, „Ideał”, „Obrazy paryskie”, „Wino”, „Bunt”, „Śmierć”.

Uważał, że poezja jest praca, wysiłkiem.

„PADLINA”

Sytuacja liryczna - spacer kochanków skontrastowany z tematem rozmowy (o padlinie).

Kompozycja: 7 strof + 9 strofa opis, 8, 10 i 12 - strofy zawierające refleksję.

Treść opisu: padlina to rozkładające się ciało kobiety lub tylko jest to poetyckie porównanie zwłok zwierzęcia. Opis padliny z różnych perspektyw - z oddali, coraz bliżej. Opis bardzo obszerny i kunsztowny. Porównania, metafory, obok siebie wyrażenia kunsztowne, poetyckie i wyrazy wywołujące odrażające wrażenia, szokujące zestawienia wyrażeń. Opis naturalistyczny, ma wywołać szok w czytelniku.

Refleksja: dotyczy przemijania, śmierci, miłości, młodości i piękna/brzydoty. Prekursor turpizmu.

Podmiot liryczny - twierdzi, że sztuka jest wieczna, choć człowiek jest śmiertelny. Artysta może szukać ideału.

Poeta jest okrutny dla ukochanej, ponieważ chce jej uświadomić, że śmierć i tak każdego spotka, przerażony i zafascynowany śmiercią (spokojny, opanowany, to dla niego fakt), ona jest przerażona jego słowami, prawie mdleje.

Interpretacja II: padlina - symbol zepsucia moralnego, bunt przeciwko temu, co jest w społeczeństwie

Pies - symbol postawy niemoralnej, fałsz, zepsucie, brak wartości moralnych, wrażliwości.

Konstrukcja utworu: regularność utworu, rymy krzyżowe, rytmiczność, misternie zbudowany.

„DO CZYTELNIKA”

Echa filozofii Schopenhauera, trochę Nietsche. Pesymistyczna wizja życia. Cały utwór to wyliczenie ludzkich wad i słabości. Podmiot liryczny wylicza je już w pierwszym wersie pierwsze j strofy. W drugiej strofie sformułowany został wniosek na temat religii i stosunku do niej ludzi - najpierw człowiek grzeszy, potem boi się kary, więc żałuje, po czym wraca radośnie do poprzednich grzechów. Zawsze wierzy, że jeśli będzie żałował jego grzechy będą odpuszczone. Podmiot liryczny gardzi taką postawą. Ironicznie mówi : „i wesoło mów kroczym naszą błotną drogą / Wierząc, że zmyjem winy - w łez mizernych walach”

W kolejnych dwóch strofach ukazany jest szatan i jego rola w życiu człowieka. Jest on bierny, ale mądry i doświadczony. Sprawdza naszą silną wolę w utrzymywaniu czystości, sprawia, że grzech staje się czymś wspaniałym. Ma wiele powodów do radości, nie musi nic robić, ludzie i tak sami zbliżają się do piekła, on im tylko wskazuje drogę. „Diabeł to trzyma nici, co kierują nami”. Wszyscy są znudzeni życiem. Nie mają siły walczyć z nudą. Następne cztery strofy to kolejne grzechy ludzi, ostatnia i przedostatnia strofa to ostrzeżenie dla czytelnika o tym, co jest największym zagrożeniem - jest to nuda (bardzo długi, plastyczny opis).

W całym utworze liczne metafory i porównania, wykrzyknienia. Niecodzienne, potoczne i gorszące sformułowania obok kunsztownie dobranych słów. 13 zgłoskowiec, regularne wersy, rymy okalające.

Natura człowieka jest skażona złem, głowę człowieka zasiedlają demony.

Koncepcja sztuki - dionizyjska - Nietsche

Fascynacja złem i szatanem ale też przerażenie. Wiersz bardzo pesymistyczny, człowiek nie ma szans być dobry.

Człowiek ma do wyboru dwie drogi:

- nuda

- pozwolenie szatanowi, aby kierował życiem człowieka

Życie jest pełne wyrzeczeń i prowadzi do śmierci.

Temat: EKSPERYMENTY I PRZEWARTOŚCIOWANIE FUNKCJI SŁOWA W POEZJI SYMBOLISTÓW FRANCUSKICH

„SPELEEN II”

Spleen - nastrój przygnębienia, apatii, stan psychiczny nacechowany nudą, odrazą do rzeczywistości

Obrazy - porównanie świata do więzienia, więzienie zamieszkują - nietoperz rozbijający się o mury więzienia oraz pająki - symbole niebezpieczeństw, słabości

Kolory: szare, ponure, pleśń, ołów, przygnębiające

Obraz grobu, obraz deszczu

Podmiot liryczny opisuje pejzaż swojej duszy. Ptaki - albatrosy są piękne w locie, ale bezradne na lądzie, schwytany jest niezdolny, śmieszny, nieporadny (patrz strofa 3.)

Podmiot liryczny - obserwator, prawdopodobnie poeta identyfikujący się z losem albatrosa. Poeta gdy tworzy jest wolny, nic go nie ogranicza, jest w królestwie sztuki, nie ma dla niego zakazów i nakazów. Poeta cierpi, jest upokorzony, wzgardzony, gdy wraca z obłoków na ziemie, przedstawia swoją poezję, ale jest niezrozumiany. Przerasta ludzi wyobraźnią, wrażliwością - symbolem tego są zbyt duże skrzydła.

„Życie poety jest przeklęte, imię błogosławione” - A.de Vigny

Wiersz ukazuje konflikt między artystą, a światem. Artysta jest wyjątkowy, jest kapłanem sztuki, nie może podporządkować się społeczeństwu.

Albatros - alegoria ( nie symbol, gdyż sam wiersz narzuca interpretację)

Topos żeglugi, która jest tutaj metaforą życia, życie jest gorzkie, smutne. Poeta bezwiednie towarzyszy ludziom, choć nie pasuje do społeczeństwa.

J.A.RIMBAUD - TWÓRCZOŚĆ

„Statek pijany”

Temat: podróż, w którą wybiera się podmiot liryczny. Ucieka od społeczeństwa, norm, ograniczeń - symbole - ster, kotwica, liny.

Społeczeństwo cechują: zepsucie, nastawienie na pogoń za pieniądzem, hipokryzja.

Podmiot liryczny cieszy to, co innych przeraża. Pociągają go niebezpieczeństwa, to co nowe.

Co poznaje w czasie podróży?

Zachwyt, obraz baśniowy, niezwykły, egzotyczna natura, odległe krainy, doświadcza niezwykłych doznań. Wrażenie sensualistyczne. Chce poznać świat empirycznie, zmysłami.

„miłość czerwone żółcienie” - synestezja - przekładanie jednych wrażeń zmysłowych na inne, łączenie wrażeń np. słuchowych ze wzrokowymi, zastąpienie uczucia kolorem.

Wiele barw, obrazy licznych niebezpieczeństw.

Doznania mistyczne - 9 i 11 strofa

11 strofa - aluzja biblijna, Maryja na globie depcze głowę węża

Są tutaj także obrazy brzydoty. W podróży człowiek doświadcza także cierpień oraz przesytu tym wszystkim, co go otacza, stępia się wrażliwość. Podmiot liryczny porównuje się do żeglarza i pielgrzyma.

Koniec podróży - zwątpienie, apatia, znudzenie, rozpacz. Podmiot liryczny przyjmuje postawę dekadencką.

Opis podróży może być metaforą życia. Podróżny jest zmęczony, przygnębiony, chce spokoju, odpoczynku.

Niezwykła wyobraźnia artysty może kreować nowy świat. Wszystko, co niezwykłe ma jednak kiedyś swój koniec, pesymizm.

Połączenie liryki bezpośredniej z liryką opisową

„Samogłoski”

Pomysł pochodzi z obserwacji jarmarków, na których sprzedawano kolorowe abecadła. Każdej samogłosce przyporządkowana jest barwa, opisywana przez kolejne obrazy.

Dla artysty nie istnieje problem piękna i brzydoty. Stąd też są tutaj obrazy piękne i brzydkie.

Obrazy z podróży sielskie, błękit - przeżycia mistyczne. Synestezja. Manifest twórczej swobody, wyobraźni artysty.

„Moja bohema”

Bohema - cyganeria artystyczna.

Artysta w pelerynie szuka mocnych wrażeń, pije absynt, siedzi w kawiarniach artystycznych. Cel artysty - cygana: tworzyć sztukę, być kapłanem sztuki, niezależność, wolność.

Liryka bezpośrednia plus liryka wyznania.

Jak podmiot liryczny opisuje swój los?

Ciągle wędruje, jest ciągle w drodze, jest marzycielem, artystą, cyganem, ceni wolność, cierpi biedę, żyje sam poza społeczeństwem, służy muzom, nie szuka sławy, jest bardzo wrażliwy, podziwia piękno przyrody.

Całość to sonet włoski, bardzo kunsztowny, jest to manifest artysty, który ceni wolność i idzie swoją drogą.

POEZJA KAZIEMIERZA PRZERWY-TETMAJERA

Temat: MŁODOPOLSKA KONCEPCJA ARTYSTY I SZTUKI - K.PRZERWA-TETMAJER „EVVIVA L'ARTE”

Utwór ma charakter manifestu. Anafora (powtórzenie wersu na początku) i epifora (powtórzenie wersu na końcu).

Konflikt między artystą a filistrem. Artysta jest biedny, ale ma wyższe potrzeby, żyje w nędzy, jego sytuacja materialna jest tragiczna, ale jest dumny, służy sztuce. Filister - jest bogaty, ma tylko potrzeby materialne, goni za wygodą i pieniądzem.

Poezja jest wieczna. Nie doceniają jej filistrzy, ale następne pokolenia ją docenią. Filister umrze tak jak i artysta, ale artysta będzie zapamiętany. Exegi monumentum z Horacego. Artysta chce sławy mimo wszystko. Jak człowiek staje się poetą? Czym jest tworzenie? To dar od Boga, artysta to wybraniec. Złota korona - symbol wartości materialnych. Nawiązanie do romantyzmu, poeta - wybraniec Boga, indywidualista, niezrozumiany, samotny. Duchowo artysta jest bogatszy od reszty społeczeństwa.

4 strofy (11+11+11+11+11+5), rymy krzyżowe (abab) i parzyste (aa cc), porównanie, anafora, epifora, wyrazy potoczne, inwersja („na chleb braknie suchy”), dominata - kontrast, wykrzyknienia, pytania retoryczne, metafora „ w piesiach naszych płoną ognie przez Boga samego włożone”

Temat: ODBICIE NASTROJÓW DEKADENCKICH W POEZJI K.PRZERWY-TETMAJERA „KONIEC WIEKU XIX”, „HYMN DO NIRVANY”, „NIE WIERZĘ W NIC”

„Koniec wieku XIX”

Podmiot liryczny - zastanawia się nad życiem, dekadent, filozof, może poeta

Utwór jest monologiem wewn. lub rozmową między podmiotem lirycznym i człowiekiem końca wieku. Utwór dzieli się ma 2 części: pierwsza to wyliczenie postaw człowieka, druga to refleksja podsumowanie rozważań. Postawy: aktywne np. walka, używanie życia, postawa hedonistyczna, ale podmiot liryczny odrzuca walkę, czuje się zbyt słaby, wie, że i tak mu się nie uda „mrówka na szynach”, hedonizm też odrzuca, ponieważ nigdy nie osiągnie się pełnego szczęścia, ono nie jest trwałe, zawsze są pragnienia, których nie można nasycić, możliwe jest tylko chwilowe ukojenie. Postawy kontemplacyjne - wiara w Boga - jest odrzucona, gdyż Amami, nie daje sensu życia, ani wyjaśnienia, ani pomocy. podmiot liryczny nie wierzy w przyszły byt, ani życie po śmierci, to jest dla niego zbyt odległe i niezrozumiałe, to się kłóci z rozumem, wiedzą. Wiedza też nie przynosi ukojenia. Idee to tylko idee, można do niech dążyć, ale są nieosiągalne, to tylko puste złudzenia, nie można ich zrealizować.

Postawy buntownicze - przeklinanie, ale przecież żadne złorzeczenie nie umniejszy cierpienia. Ironia i pogarda, a nawet rozpacz też są nieskuteczne, niczego nie zmieniają.

Refleksja: wyznanie bezsilności, manifest dekadentyzmu, paradoksalnie rozum i nauka są dla człowieka przekleństwem.

Zakończenie: 3 pytania retoryczne, całkowity pesymizm, bierność, poczucie beznadziejności.

Kontekst - filozofia Schopenhauera. Człowiek końca wieku jest dekadentem, pesymistą, atpi, nie potrafi odnaleźć się w świecie.

„Nie wierzę w nic”

Kontekst filozoficzny - Schopenhauer - dążenie do Nirvany.

Podmiot liryczny przestał wierzyć w cokolwiek. Zwątpił, że w czymkolwiek można znaleźć szczęście i ukojenie. Uznał, że jego marzenia i plany nie są nic warte. Myśli, że wszystkie jego wysiłki, aby zrealizować swoje cele i zamierzenia są nierealne i nic nie dają. Postanowił porzucić złudne dążenie do realizacji marzeń. Jest bierny, zniechęcony, zrozpaczony, cechuje go pesymizm. Przerażony pustką wokół siebie, gdy postanawia porzucić marzenia. Jest rozczarowany światem i możliwościami człowieka, nie może dzięki nim uzyskać prawdziwego szczęścia, nie zaspokajają jego potrzeb duchowych. Prawdziwe ukojenie widzi tylko w Nirvanie - jest to stan bierności, bezwładności, zawieszenia między życiem a śmiercią, podobny do omdlenia sennego (poczucie ogarniania całego świata), stan, w którym człowiek pozbawiony jest wszelkich pragnień, aktywności. Ukazana jest nieuchronność losu, przekonanie, że nie ma się na nic wpływu.

Forma: sonet włoski, liryka bezpośrednia, 13 zgłoskowiec, epitety, metafory, porównania. Cel stosowania metafor - nadanie formie kunsztu.

Afrodyta - symbol piękna, ideału, porównanie ma symbolizować bezsens ludzkich dążeń do ideału. Funkcja epitetów - opis uczuć podmiotu lirycznego, ukazują czym jest rozczarowany, do czego dąży.

„Hymn do Nirvany”

Utwór jest stylizowany na modlitwę lub litanię, bardzo kunsztowna forma.

Podmiot liryczny - znudzony, cierpiący, dekadent, niewierzący, gardzi wiarą, tęskni do stanu nirwany, chce się oderwać od rzeczywistości, która jest dla niego tylko źródłem cierpień. Chce zagłębić się w nieświadomości. Jest zniechęcony ludźmi i światem. Jest zniechęcony do złych uczuć i doznań - podłość, złość, nikczemność, złe twarze. Nie zarzuca światu ani ludziom niczego konkretnego, a jedynie ogólnie oskarża ich o zło i bycie źródłem jego cierpienia.

Środki stylistyczne: apostrofy, powtórzenia, metafory, personifikacje, inwersje, apele, epifora (Nirvana), anafora (oto, niech).

Manifest człowieka końca wieku. Nawiązanie do filozofii Schopenhauera. Ze światem nie można walczyć, można się od niego jedynie oderwał. Ostatni wers nawiązuje do modlitwy „Ojcze nasz”. Modlitwa jest sparafrazowana, ale bóg został zastąpiony Nirvaną. Nawiązanie do obrazu Malczewskiego symbolizującego śmierć, obraz wersu „O przyjdź i połóż dłoń na me źrenice”. Śmierć ma przynieść ukojenie.

Zastosowano wyszukane słownictwo.

Temat: PORTRET KOBIETY W EROTYKACH K.PRZERWY-TETMAJERA

„LUBIĘ KIEDY KOBIETA…”

Tematem jest opis miłości fizycznej. Opis kobiety: nie jest ważna, nie ma uczuć, ani duchowych przeżyć.

On - cierpi, tęskni do ideału, kiedy patrzy na kobietę, szuka w niej zmysłowości, kochanek i obserwator, fascynuje go kobieca wstydliwość, dominuje nad kobietą.

Ona - jest narzędziem rozkoszy, jest bierna, doświadcza przeżyć erotycznych, omdlewa, jej oczy zachodzą mgłą.

Brak opisu miłości, duchowych doznań, tylko fizyczne.

Wiersz śmiały obyczajowo, ale język subtelny.

Kobieta przestaje być muzą, jest kochanką, ma prawo do rokoszy, przyjemności, ma swoje prawa, nie jest idealna, jest istotą cielesną.

Liryka wyznania plus liryka opisowa.

„JA, KIEDY USTA…”

Liryka wyznania plus liryka zwrotu do adresata („czemu patrzysz z twarzą tak wylękłą?”)

Miłość istnieje po to, aby dać zapomnienie człowiekowi, jest tylko chwilową ulgą w cierpieniu, zawsze pozostawia niedosyt i pragnienie czegoś więcej. Śmierć jest końcem cierpień, kresem męki. Podmiot liryczny pragnienie zapomnieć o cierpieniu. Miłosne doznania w pewnym stopniu zastępują nirwanę. Każda rozkosz kończy się uczuciem przesytu, by cierpieć mniej trzeba stale ponawiać miłosne zbliżenia. Krytycy określili tę postawę jako rozpaczliwy hedonizm. Kobieta nie jest partnerką, nie rozumie jego dystansu wobec niej, jest przerażona. Podmiot liryczny nie szuka miłości, tylko zapomnienia. Różne role mężczyzny i kobiety. Tylko on cierpi, szuka piękna, głębszych wartości. Nią rządzi instynkt, biologia, jest stworzona do codziennego życia, nie rozumie mężczyzny. Nie dorównuje mu intelektualnie. Między nimi jest przepaść. Nigdy się nie zrozumieją. Postawa podmiotu lirycznego jest nacechowana egocentryzmem. Kobieta jest istotą trochę podejrzaną dla niego.

MIZOGINIZM - niechęć wobec płci przeciwnej

FEMME FATALE - piękna, kusi mężczyzn, zmysłowa, niebezpieczna, nie angażuje się w związek z mężczyzną, chłodna, obojętna, z jej powodu mężczyzna cierpi.

Ciekawy portret kobiety, ale niepełny.

Temat: POD UROKIEM TATRZAŃSKICH PEJZAŻY - K.PRZERWA-TETMAJER „MELODIA MGIEŁ NOCNYCH”, „WIDOK ZE ŚWINICY”

Tom: „Na skalnym podhalu”

„MELODIA MGIEŁ NOCNYCH”

Podmiot liryczny - obserwator mgły

Dominanta artystyczna - personifikacja mgieł

Liryka wyznania plus liryka opisowa

Czas i miejsce - wiosna, noc, nad Czarnym Stawem Gąsiennicowym

Charakter opisu - obraz dynamiczny, zmienne wrażenia - czasowniki ruchu - ruch we wszystkich kierunkach, wrażenie tańca mgieł, płynne ruchy.

Technika impresjonistyczna.

SYNESTEZJA - dźwięki, obrazy, barwy/światło, zapachy, dotyk - wrażenia stale się zmieniają. To wszystko kreuje nastrój.

OBRAZOWANIE ONIRYCZNE - poetyka snu

Onomatopeje, powtórzenia, instrumentalizacja głoskowa (sz, ć,ś)

Melodyjność, muzyczność, 14 sylab, wiersz stychiczny (ciągły), parzyste, dokładne rymy

„WIDOK ZE ŚWINICY DO DOLINY WIERCHCICHEJ”

Podmiot liryczny to obserwator, turysta podziwi jacy góry, wrażliwy na ich piękno.

Liryka opisowa plus liryka bezpośrednia.

Podmiot liryczny przedstawia pejzaże Doliny Wierchcichej widzianej ze szczytu Świnicy. Są to bardzo bogate opisy dzięki metaforom, epitetom. Bardzo plastyczne. Poeta zastosował zabieg synestezji.

Połączył różne wrażenia zmysłowe „srebrzysto turkusowa cisza” - kolor - wrażenie wzrokowe plus cisza - wrażenie słuchowe

Bogata kolorystyka kojarzy barwę z dźwiękiem.

Na szczycie jest spokój , cisza to skłania do refleksji. Piękno, niezwykłość i bogactwo natury budzą w obserwatorze tęsknotę i żal za ideałem piękna, niemożliwym do zrealizowania. Uosabia niepokój duszy podmiotu lirycznego.

Wiersz został podzielony na 8 strof (po 3 wersy). Użyte zostały przerzutnie, inwersje, starannie dobrane metafory dodające opisywanemu miejscu uroku i niezwykłości, rymy okalające (a bb a)

6 strof to opis, 2 ostatnie to refleksja.

Podmiot liryczny mimo otaczającego go piękna nie jest szczęśliwy.

Technika impresjonistyczna - subiektywne obrazy.

Temat: FASCYNACJA PIĘKNEM PRZYRODY I FOLKLOREM GÓRALSKIM W TWÓRCZOŚCI K.PRZERWA-TETMAJERA

• Elementy krajobrazu: zbocze góry na nim las, potok, biel głazu/skały, dolina rozświetlona słońcem.

• Opis harmonijny, statyczny

• Nastrój oniryczny, senny

• Przepaść symbol rozdarcia duszy

• Uczucia: żal, smutek, tęsknota, nagła zmiana wrażeń - utrata spokoju, bo podmiot liryczny zdaje sobie sprawę z tego, że człowiek nigdy nie osiągnie ideału piękna i przyrody

„NA ANIOŁ PAŃSKI”

Liryka opisowa (pośrednia)

Temat - obraz przyrody, pejzaż i stany ludzkiej duszy

Podmiot liryczny - obserwator, człowiek wrażliwy, nie mówi bezpośrednio o sobie, ale rozumie uczucia, których doświadczają ludzie.

Element spajający tekst - refren - opis bicia dzwonów wzywających do odmówienia modlitwy Anioł Pański”, ma charakter modlitwy. Skojarzenia z pejzażem wiejskim, gdzie Kościół to centralne miejsce.

Podmiot liryczny przenosi swoje uczucia ma krajobraz (PSYCHIZACJA PEJZAŻU). Nastrój budowany jest poprzez nagromadzenia epitetów, instrumentalizację zgłoskową (cz,sz,ć,ś, później r), głoski twarde dźwięczne

Sytuacja liryczna - zapada zmrok nad łąkami mgły, pojawia się zaduma polna (alegoria - personifikacja- stanu psychicznego, ogarnięcie smutkiem, melancholią, przygnębieniem), osmętnica - neologizm - od wyrazu smętek.

Postać siada na grobie młodej dziewczyny. Podmiot liryczny zaczyna myśleć o śmierci.

Strofa II - rozmyślania o przemijaniu, widok płynącej rzeki (panta rei), nastrój smutku potęgują powtórzenie, dobór czasowników opisujących stany przygnębienia. Uczucia przeniesione na pejzaż - fala jest smutna, onomatopeja (szemrze), instrumentalizacja głoskowa (ć,rz, d)

Strofa III - personifikacja przyrody

Hiperbola - wyolbrzymienie wrażenia

Sporo epitetów, smutne kolory, mroczne. Przygnębiające wrażenie wywołują czasowniki.

Strofa IV - alegoria - przez pejzaż wędruje samotna dusza, która skarży się na swój los. Alegoria człowieka końca wieku. Bardzo dużo epitetów, wyraźnie ukazane uczucia, porównania. Świat to miejsce wygnania, życie jest pozbawione sensu.

Kontekst filozoficzny - Schopenhauer

Kontekst literacki - Baudelaire „Spleen II”

Brak symboli, są tylko alegorie.

JAN KASPROWICZ

Temat: PROBLEMATYKA SPOŁECZNA W POEZJI JANA KASPROWICZA - „SONETY Z CHAŁUPY”

JAN KASPROWICZ - (1860-1926), debiut w 1882, pochodzi z Kujaw z ubogiej rodziny chłopskiej, rodzice niewykształceni, nie umieli nawet pisać. On jednak zdobył wykształcenie, pracował na Uniwersytecie Lwowskim, przez 2 lata był rektorem. Jego żona opuściła go dla Przybyszewskiego. Ostatnie lata życia spędził w Zakopanem. Miał dom w Poroninie na Charendzie. Twórczość:

I okres - problematyka społeczna

II okres - symboliczny i impresjonistyczny

III okres - motywy katastroficzne (ekspresjonizm „Dies irae”

IV okres - pogodzenie ze światem i Bogiem, filozofie franciszkańska

SONET I

Liryka opisowa (część I) plus liryka wyznania (część II), elementy liryki zwrotu do adresata (część II).

Sonet włoski (4+4+3+3)

Kompozycja - opis i refleksja

Część I - dominanta artystyczna - epitety (dają plastyczność) i personifikacja pejzażu, ukazanie ubóstwa. Przyroda jako element bliski człowiekowi. Życie człowieka odbywa się na tle natury.

Elipsy - skrócenie, kondensacja treści

Część II - bardziej dynamiczna, czasowniki, dużo epitetów.

Obraz wsi - bieda , nędza, kontrast ludzie są prości, krzepcy, starają się zachować radość życia, lubią zabawę, choć na co dzień żyją bardzo ubogo.

Dominanta artystyczna - apostrofy - kreują nastrój

Podmiot liryczny powraca do wspomnień z dzieciństwa. Odczuwa związek z miejscem, z którego pochodzi. Krajobraz przypomina mu o młodości, o nędzy, jakie doświadczał. Wspomnienia są smutne wzruszające. Podmiot liryczny wywodzi się ze wsi, wyniósł się z niej, odniósł sukces, awansował społecznie, ale jest wrażliwy na problemy wsi „Jak się z wami zrosło moje życie”

SONET XV

Liryka opisowa

Podmiot liryczny - obserwator, mieszka na wsi lub z niej pochodzi, mówi językiem ludu (unika patosu), nie nazywa swoich uczuć. Bohaterka - biedna wiejska wdowa. Podmiot liryczny przedstawia tylko fakty. Kobieta straciła męża, spotkała ją klęska nieurodzaju, sprzedano jej ziemię, dzieci poszły pracować, wędrowała od wioski do wioski najmując się do różnych prac, zestarzała się, zaczęła żebrać, nikt jej nie pomógł - zamarzła (umarła z zimna).

Środki artystyczne - bardzo ubogi, oszczędnie używane epitety, pytania retoryczne - bezradność kobiety.

SONET XXXIX

Liryka pośrednia

Bohater - wiejski chłopiec, który chce się kształcić, by pomóc rodzinie, wcześnie wstaje, by pójść do szkoły, ma też obowiązki w gospodarstwie, wieczorami uczy się, altem pasie bydło i czyta. Spotyka się z niezrozumieniem i drwinami, wyjeżdża, mieszka skromnie w stolicy, pracuje ponad siły, pisze do rodziny, umiera na gruźlicę. Sytuacja opisana bez patosu. Przytoczony jest fragment listu do rodziców.

Te sonety pasowałyby raczej do pozytywizmu. Realistycznie ukazane życie na wsi. Podmiot liryczny pochodzi ze wsi, pamięta swoją młodość i trudności.

Charakterystyczna cecha: brak komentarza, oceny wyrażonej wprost. Sytuacja ludzi żyjących na wsi jest beznadziejna, brak pomocy, nie zawsze mogą podołać wyzwaniom, pokonać trudności.

Wiersz „W chałupie” - naturalistyczny obraz nędzy.

Elementy naturalistyczne: szyba zatkana łachmanami, wicher wiej szparami, dokładny opis chałupy. W drugiej części opis starej kobiety i jej córki - rozgnieciony kartofel, brudne garnki, wyszczerbione doniczki.

Eksponowanie brzydoty.

Temat: WPŁYW IMPRESJONIZMU I SYMBOLIZMU W POEZJI JANA KASPROWICZA - „KRZYK DZIKIEJ RÓŻY W CIEMNYCH SMRECZYNACH”

Cykl z 4 sonetów się składa.

SONET I

Elementy impresjonistyczne:

Wrażenia wzrokowe, liczne kolory (czerwień, szarość, ciemna zieleń, pawiookie stawy), wrażenia słuchowe. Poetyka snu, senny kwiat dzikiej róży, personifikacja zjawisk przyrody (krzak róży samotny, zadumany), nastrój grozy, napięcia. Opis statyczny. Dziki pejzaż, bez ingerencji człowieka.

Sonet I - poranek

Sonet II - południe

Sonet III - popołudnie

Sonet IV - wieczór

SONET II

Zmiana świata, barw, nastrojów, wrażeń, kolory: błękit, niebieski, srebro, intensywna czerwień róży, zieleń.

Wrażenia świetlne, personifikacja przyrody, nastrój: smutek, niepokój.

SONET III

Pojawiają się cienie, brak wrażeń świetlnych, dynamizm - czasowniki ruchu, personifikacja orła „nieziemskich lotów ptak łakomy”, dźwięki, narasta groza i dramatyzm sytuacji, pojawiają się wykrzyknienia, mała bezbronna róża i próchniejąca limba.

SONET IV

Dźwięki, zapachy, wrażenia dotykowe, wilgotna biel - synestezja, kolory, powoli zapada noc, przyroda się wycisza.

W sonetach przedstawiono ten sam pejzaż o różnych porach dnia. Symbolika róży i limby. Róża upersonifikowana, przypisano jej stany uczuciowe.

Róża - samotna, pragnie miłości, życia, krucha, delikatna, słaba, boi się, jest niepewna, lęk przed przemijaniem, symboliczny kolor - czerwień - miłość, życie, cierpienie, ukazuje niepokoje człowieka końca wieku, artysty, młodość, witalność, przypomina o kruchości człowieka (bardzo mała w porównaniu do limby i gór), symbolizuje nowe pokolenie, dopiero poznaje świat i dlatego się boi.

Limba - słabość = starość, przemijanie, śmierć, człowiek który reprezentuje stare pokolenie, brak ideałów, dlatego umiera, klęska człowieka zmagającego się ze światem.

Łącznie - prawdy o świecie:

świat jest pełen sprzeczności - obok siebie piękno i brzydota, młodość i starość. A wszystko w świecie przemija.

Są to sonety włoskie o rymach okalających i parzystych. 9-zgłoskowiec. I część ma charakter opisowy, II część to refleksja

Temat: KATASTROFICZNA WIZJA KOŃCA ŚWIATA W HYMNIE „DIES IRAE” JANA KASPROWICZA

Tytuł oznacza - dzień gniewu.

Cykl pochodzi z 1922 roku.

Pojawiają się motywy biblijne: apokalipsa - sąd ostateczny, obraz świata, który ulega zagładzie.

Opis zachowań ludzi, obraz zbiorowości i jednostki- Adam jako przedstawiciel ludzkości.

Sfera SACRUM - obraz Boga jako sędziego, obraz Chrystusa ukrzyżowanego, prorocy Enoch i Eliasz, archanioł Michał.

Sfera PROFANUM - szatan, wąż, jasnowłosa Ewa, potworne, przerażające zwierzęta.

Początek utworu - zapowiedź zagłady świata, klęski i gniewu Boga - odwołanie do kolędy „Bóg się rodzi”.

Podmiot ;liryczny - Adam, wcześniej obserwator zagłady, świadek zagłady.

Zagłada przyrody - obraz bardzo plastyczny, personifikacja przyrody, hiperbolizacja, nagromadzenie epitetów, kolory: czerwień i czerń. Świat pogrąża się w mroku, na niebie krwawa łuna, jakby w czasie pożaru. Ziemia drży, spod ziemi wychodzą okropne stworzenia - żmije, jaszczurki, pijawki - jest to symbol grzechów ludzi, ich namiętności. Z grobów powstają zmarli

Zachowanie ludzi:

- boją się gniewu bożego, są przerażeni, niektórzy popadają w obłęd

- część prosi o miłosierdzie

- niektórzy bluźnią przeciw Bogu, przeklinają swój los, nie potrafią ukorzyć się przed Bogiem, prowadzą między sobą wojny, nawet bratobójcze. Ludzie upodobnili się do zwierząt. Nie są pokorni, kierują nimi instynkty.

Prorocy - przyszli, by obwieścić koniec świata, zginęli razem ze światem.

Archanioł Michał walczy z szatanem, ale i tak ginie. Szatan zostaje zgładzony w ostatecznym boju, ale archanioł też ginie. Katastrofa pochłania wszystko.

Ewa - symbol słabości, grzechu, ma cechy famme fatale, symbol zepsucia.

Bóg - sędzia sprawiedliwy, bez miłosierdzia, starotestamentowy, z surowością każe ludzi.

Adam - bierze na siebie winy wszystkich, chce za nie cierpieć, przedstawiciel cierpiącej ludzkości.

Przemawia do Boga zuchwale, jeden z tych, którzy cierpią, ale buntują się przeciw woli Boga. Adam buntuje się przeciw obojętności Boga, brakowi miłosierdzia, temu, że to on wszczepił zło w ludzką naturę. Adam bluźni, nazywa Boga „kamiennym, lodowatym”, sprawił, że człowiek jest tułaczem i cierpi. Człowiek czuje się oszukany. Mówi ironicznie. Człowiek nie kocha takiego Boga, boi się go, może tylko się buntować, ale to i tak niczego nie zmieni.

Dwa sądy:

- Boga nad ludźmi

- człowieka nad Bogiem

Motywy:

-człowiek tułacz, wędrowiec

- życie jako wędrówka (tutaj - przynosząca ból i rozczarowanie)

Postawa Adama - prometeizm (bunt przeciw Bogu, wystąpienie w imieniu ludzi). Adam najpierw prosił o miłosierdzie, potem w porywie gniewu wykrzykiwał bluźnierstwa.

Podobnie zachowywał się Konrad w III części „Dziadów” - jego grzechy zostały mu wybaczone, buntował się, gdyż był wybitną jednostką, czuł się wyjątkowy, Adam natomiast odwrotnie - identyfikował się z ludźmi. Konrad chciał ocalić naród, Adam całą ludzkość. Konrad chciał rządu dusz, Adam bluźni i obraża Boga, lecz nie żąda niczego dla siebie.

Odwołanie do koncepcji filozoficznej zakładającej, że świat to arena nieustannej walki dobra ze złem, a człowiek jest po środku - MANICHEIZM. Częściej jednak zwycięża zło.

Tematem utworu jest zagłada świata, po której nic nie zostanie. Jest to ostateczna zagłada. Utwór wpisuje się w nurt KATASTROFIZMU, gdyż wyrażone zostało w nim przekonanie o nieuchronności zagłady. Zastosowano środki artystyczne typowe dla EKSPRESJONIZMU.

Celem utworu było - wyrażenie uczuć zbiorowych i bardzo silnych - gniew, bunt, nienawiść, miłość, wewnętrznych treści psychicznych, a nie naśladowanie rzeczywistości. utwór miał też ukazać człowieka wobec absolutu jako przedstawiciela zbiorowości.

Przekonanie o tym, że sztuka ma moralne obowiązki, nie można zawężać środków wyrazu.

ANTYESTETYZM - ukazywanie zjawisk brzydkich, budzących odrazę, posługiwanie się groteską, kontrastem, hiperbolą.

Inni przedstawiciele tego nurtu: T.Miciński, Wacław Berent, St. Przybyszewski.

Temat: AFIRMACJA ŻYCIA W POEZJI JANA KASPROWICZA - „KSIĘGA UBOGICH”

„KSIĘGA UBOGICH”

Wydana w 1916 roku. Reprezentuje okres pogodzenia się poety z Bogiem, wyboru nowej filozofii życiowej.

Temat - pochwała zwyczajnego życia.

Podmiot liryczny to obserwator, przyjechał na wieś, aby tu zostać na jakiś czas, wybrał życie spokojne, uciekł od miasta, wybrał spokojne życie w górach (drewniany góralski domek, mały z ogródkiem, wokół drzewa, przed domem droga i łąka). Teraz ma czas na oglądanie wschodów i zachodów słońca. Jest pogodzony z życiem, nie spieszy się, ma wszystko, czego potrzebuje, zachwyca się światem, potrafi cieszyć się każdą chwilą. Podziwia cuda natury. Godzi się na przemijanie, akceptuje porządek świata. Życie pozornie zwyczajne, a niezwykłe. Cuda i nie-cuda. Podmiot liryczny nie narzuca nikomu swojej filozofii. Chce zaproponować inne podejście do życia. Być może kiedyś żył inaczej, ale odkrył, że można w inny sposób i chce się tym podzielić z innymi. Współczuje i rozumie.

Filozofia stoicka i franciszkańska. Nie trzeba bać się przemijania. Trzeba po stoicku znosić doświadczenia, a po franciszkańsku kochać świat. Żyć z pokorą. On jest prosty o szczęśliwy.

Liryka opisowa plus liryka zwrotu do adresata. Liczne apostrofy.

Stylistyka: prostota, brak patosu, wyrazy potoczne, gwara podhalańska, niewiele środków artystycznych - epitety, apostrofy, pytania retoryczne, wykrzyknienia, kompozycja ramowa - klamra kompozycyjna, rymy krzyżowe, ale nie każdy wers się rymuje.

Świadomie zastosowana prostota styli, gdyż utwór opiewa filozofię prostoty.

WESELE

Temat: MIĘDZY RZECZYWISTOŚCIĄ A WYOBRAŹNIĄ - GENEZA „WESELA”

Miejsce akcji - wioska Bronowice koło Krakowa

Czas akcji - 20.11.1900 - wesele Lucjana Rydla - chłopomania

Tadeusz Boy-Żeleński - plotka o „Weselu”

Włodzimierz - brat Kazimierza Przerwy- Tetmajera, malarz, wziął ślub z wiejską dziewczyną (Anną Mikołajczykówną -1890) w Bronowicach, przeszli biedę, byli prostym, szczerym małżeństwem, on zżył się z wsią (- pierwowzór Gospodarza z „Wesela”)

De Laveaux /de lawo/ - poślubił jedną z sióstr Mikołajczykówien, wyjechał i zmarł na gruźlicę (pierwowzór Zjawy, Duch, Widma)

Jadwisia - żona Lucjana Rydla, ślub 1900 rok, to wesele opisał Wyspiański

Miejsce - domu Tetmajera

Małżeństwo Lucjana Rydla było mariażem z głowy i papieru, długie narzeczeństwo, on przeżywał miłość jak temat literacki.

Radczyni - ciotka Rydla, pani Antonina Domańska

Rydel - skromny, spokojny, ceni dobrobyt, klasyczny mieszczuch (pierwowzór Pana Młodego), raził mieszkańców wsi, wesele trwało 2-3 dni, cała wieś była zaproszona oraz światek artystyczny, rodzina i Wyspiański.

Oryginalna fabuła z jasełek i rzeczywistości. Zjawy to alter ego (ja ukryte) bohaterów.

Wielka chata - miniatura Polski.

Dziennikarz- Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego „Czasu”, kolega uniwersytecki Wyspiańskiego, jeden ze Stańczyków.

Poeta - brat gospodarza Kazimierz Przerwa-Tetmajer, dekadent.

Zosia i Maryna - Zosia i Maria Pareńskie - siostry, córki znanego, krakowskiego lekarza, Zofia została żoną Boja-Żeleńskiego.

Haneczka- Anna Rydlówna, siostra Lucjana.

Rachela - córka bronowickiego karczmarza Pepa Singer - 15 lat, postać bezbarwna, była tylko pierwowzorem, po ukazaniu się „Wesela” upodobniła się do Racheli. To ona wywołuje duchy, zaprasza je.

Ojciec - Jacek Mikołajczyk, ojciec panny młodej.

Kuba- Jakub, najmłodszy brat panny młodej

Klimina i Czepiec - postacie autentyczne

Żyd - Hersz Singer

Nos - dwa pierwowzory - T.Noskowski i St. Czajkowski - malarze

Temat: OCENA CHŁOPÓW I INTELIGENCJI W „WESELU” ST. WYSPAIŃSKIEGO

Chłopi - Czepiec, panna młoda, ojciec panny młodej, Jasiek, Gospodyni wiejska - Klimina, Marysia, Dziad

Inteligencja - Poeta, Dziennikarz, Pan Młody, Radczyni, Maryna, Haneczka, Zosia, Nos (filozofia picia)

Łączy ich postać Gospodarza.

Akt I - realistyczna komedia obyczajowa. Szereg luźno powiązanych scen, brak intrygi. Wszystko to są rozmówki w czasie wesela. Tematy rozmów: polityka, poezja, sztuka, flirt towarzyski.

Inteligencja nie zna obyczajów wsi, nie czuje się dobrze na tym weselu, czują się lepsi od chłopów. Nie są związani z wsią. Ich fascynacja wsią jest powierzchowna - turystka, stroje to im się podoba. Uciekają na wieś od codziennych problemów, mają fałszywy obraz wsi jako arkadii. Myślą inaczej niż chłopi. Chcą czegoś na wsi dokonać, ale nic nie robią, są zbyt słabi, towarzyszą im nastroje dekadenckie, melancholia, pesymizm. Brak im prawdziwej woli działania. Mają poczucie wyższości, często skarżą się na pospolitość i codzienne troski. Żyją fantazjami, są rozpoetyzowani. Stworzyli sobie mit polskiej wsi, którego nie chcę psuć, myślą że chłopi też mogą coś zrobić dla ojczyzny. Wygodniej jednak jest pielęgnować mity niż działać, brak im prawdziwego patriotyzmu.

Co psuje wyidealizowany obraz wsi - wspomnienie Rzezi Galicyjskiej. Na pozór wszyscy o tym zapomnieli, ale boją się powtórzenia takiej sytuacji.

Chłopomania, chociaż tylko pozorna.

Temat: WESELE JAKO DRAMAT WIZYJNO-SYMBOLICZNY

Akt I - realistyczna komedia obyczajowa, porównywalna do jasełek, dwie izby, króciutkie rozmowy, brak między nimi logicznego związku

Akt II - ukazują się zjawy, zmienia się nastrój i zamysł kompozycyjny, symbole.

Zjawy pojawiają się późna nocą (środek nocy, północ). Pan młody zaprasza duchy. Rachela jest rozpoetyzowana w jej wyobraźni ożywają przyroda i przedmioty. Poeta poprosił o zaproszenie Chochoła, Panny Młodej i potem Pana Młodego.

Rachela i Poeta kreują nastrój. Zjawy są jakby alter ego (z podświadomości) bohaterów, uosobiają lęki, obawy i kompleksy, to, co na co dzień ukryte.

Osoby dramatu: Chochoł, Widmo, Stańczyk, Hetman, Czarny Rycerz, Upiór, Wernychora - to są postacie metafizyczne, żyjące niezależnie, pojawiają się w myślach, przywidzeniach. Chochoł przedstawia te postacie.

Marysia- widmo jej ukochanego/narzeczonego, malarza, który umarł w Paryżu na suchoty - Laveaux

Kontekst - „Dziady” lub „Romantyczność” , duch powracający

Reakcja dziewczyn y - przestraszyła się, odrzuciła go, tęskniła za nim, ale ułożyła sobie życie (wyszła za Wojtka), nie zapomniała o swoim kochanku, ale wybrała żywego człowieka zamiast wspomnień.

Dziennikarz (redaktor „Czasu”, reprezentował lojalizm jako jedyną drogę, trzeba ulec przemocy, uważał, że upadek Polski to wina samych Polaków, pomija fakt, że sąsiedzi RP mocno na nią napierali)- Stańczyk, reakcja na dzwoń Zygmunta - skojarzenie z pogrzebem. Brakło nadziei, że sytuacja Polski może się zmienić. Postać tragiczna, ponieważ cierpi. Kiedyś miał ideały, ale z czasem zwątpił. Żeby naród się ocknął potrzebne jest kolejne wielkie nieszczęście. Jest bierny, usypia naród, wybrał konformizm. Zaczyna wątpić w program stronnictwa, do którego należy. Jest targany sprzecznościami. Zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności - dziennikarze kształtują opinię społeczną. Ma świadomość własnego upodlenia, ale myśli, że jest zbyt późno na zmianę. Nawiązanie do obrazu Matejki „Stańczyk” na nim błazen jako symbol mądrości politycznej. Stańczyk oskarża inteligencję o bierność, przypomina, że Polska była mocarstwem za Jagiellonów. Symbol potęgi polskiej, politycznej mądrości, patriotyzmu, zadaje kłam teoriom Stańczyków, udziela lekcji patriotyzmu, chce nauczyć dziennikarza szacunku do przeszłości, wierzy w sens cierpienia narodu.

KADUCEUSZ- błazeńska laska, ma wzburzać niepokoje Stańczyków, ma pobudzać naród, to ironiczne, ponieważ on usypia naród

Rób dalej co potrafisz, bo nic innego nie potrafisz.

Poeta - Czarny Rycerz - pierwowzór K. Przerwa-Tetmajer (autor dramatu Zawisza Czarny) dekadent, nie potrafi się uwolnić się od pesymizmu, wizji, skrycie marzy o sławie, sile, wielkości. Próbuje znaleźć w sobie siłę. Tylko w chwili uniesienia ma zapał, narzeka na pospolitość. Zawisza Czarny - symbol dawnej potęgi Polski, siła, męstwo, odwaga, patriotyzm, człowiek czynu. Tymczasem poezja dekadencka jest bezużyteczna, poezja powinna wzywać do walki. Poeta powinien być jak romantyczny wieszcz. Nie umie jednak przezwyciężyć swoich słabości.

Pan Młody (Rydel - autor dramatu o Hetmanie Branickim „Zaczarowane koło”)- Hetman Branicki (zdrajca ojczyzny) - na chwilę wybawia Hetmana z męki. Pan Młody idealizował wieś, zonę, chciał zbratać się z ludem. Hetman ma mu to za złe. Zarzuca mu nieprawdziwe uczucie, przypomina, że jest szlachcicem. W głębi duszy Pan Młody zdradza swój stan pan Młody odczuwa lęki, rozdarcie wewn., niepokój. Hetman to symbol rozdarcia, symbol czasów upadku ojczyzny, przypomina o haniebnych wydarzeniach, winach szlachty.

Dział (pamięta Rabację Galicyjską) - Upiór (Jakub Szela), cały kraj we krwi, plama na czole - kainowe znamię - Polacy wystąpili przeciw Polakom, ordery austriackie na piersi. Upiór symbol braku pojednania między warstwami społecznymi, przypomina o różnicach, sporach, wydarzeniach w przeszłości, symbol poczucia winy chłopów wobec inteligencji, chłopi nie zapomnieli dawnych krzywd wyrządzonych przez panów, dlatego o zgodzie nie może być mowy.

Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer) - Wernychora. Wernychorę widzą także inni: Kuba i Staszek. Jest to legendarny ukraiński wróżbita, przepowiedział przyszłość Polski. Symbol - odrodzenia Polski, solidarności, rzecznik pojednania stanów, wydaje polecenia Gospodarzowi. Wzywa do odbudowania potęgi Polski. Ukazał się Gospodarzowi, ponieważ łączy oba stany - rozumie chłopów, widzi wady inteligencji, widzi w chłopach szansę na ocalenie narodu.

Temat: ROZPRAWA Z ROMANTYCZNYMI MITAMI W „WESELU” ST. WYSPAŃSKIEGO

Temat: WALORY „WESELA” JAKO CZOŁOWEGO DRAMATU MŁODOPOLSKIEGO

Rola didaskaliów - szczegółowy opis - kolory, wrażenia wzrokowe, słuchowe, muzyczne. W didaskaliach również zabiegi artystyczne - dużo epitetów, powtórzenia, metafora, personifikacja, nagromadzenie szczegółów. Cel - udzielenie wskazówek dla inscenizacji, zbudowanie nastroju, poprzez opis różnych wrażeń i rekwizytów. Nastrój tajemniczości i niezwykłości. Dekoracje sugerują to, kto w danym miejscu mieszka chłop czy inteligent, elementy zostały dobrane kontrastowo.

Akt II - charakter wizyjno-symboliczny, nastrojowe sceny, liryczne, poetyckie: Poeta tłumaczy Pannie Młodej czym jest Polska, Rachela zaprasza Chochoła na wesele, Jasiek chce wszystkich wyrwać z letargu, taniec chocholi. Poetyzowanie wskazówek przy końcu. Charakter wizyjny niektórych scen dzięki tym opisom. Dramat na pół realistyczny na pół fantastyczny. Symbolika spaja realizm z fantastyką.

Synteza sztuk w „Weselu” - zespolone zostały różne wizje malarstwa - obrazy Matejki, stroje gości są bardzo barwne, widma, rozświetlona chałupa. Ważna jest też muzyka - w akcie I - muzyka ludowa, weselna, pod koniec muzyka tworzona przez Chochoła. Bohaterowie wrażliwi na rozmaite dźwięki - pianie koguta, tętent konia, szelesty mają podkreślać nastrój chwili. Porównania do świata dźwięków („kruczy ton”, dramat jak polonez)

Ważna rola słowa, indywidualizacja języka, inaczej mówi czepiec, inaczej Klimina, inaczej Pan Młody. W akcie I - krótkie wypowiedzi, akt II - długie monologi. Wypowiedzi poetyckie, ironiczne, szydercze. Wykorzystanie gwary podkrakowskiej. Neologizmy np. rozjęk, żarny - jarzący się.

W opisach wpływ impresjonizmu, odzwierciedlenie ulotnych wrażeń zmysłowych. Postulat syntezy sztuk narodził się w romantyzmie - koncepcja R. Wagnera - dramat muzyczny, poezja, muzyka i obraz są jednością, jednak najważniejszy jest tekst literacki - głosił.

Koncepcja modernistyczna - wielka reforma teatru.

Wątki romantyczne w „Weselu”:

• Zainteresowanie światem metafizycznym

• Występowanie postaci z ludu

• Zainteresowanie przyrodą, rola przyrody w kreowaniu nastroju

• Tematy narodowe koncepcja poety wieszcza

• Krytyczny obraz poetów dekadenckich, bierności społeczeństwa

• Brak planu politycznego („Kordian”)

Ale tez krytyka romantycznych mitów, ponieważ one są szkodliwe.

Struktura dramatu - synkretyzm gatunkowy (połączenie różnych gatunków): elementy dramatu psychologicznego, komedii obyczajowej, satyry, dramatu wizyjno-symbolicznego. Luźna kompozycja scen, które są łączone problemowo, a nie chronologicznie. Postulat - poezja ma być tyrtejska.

Stanisław WYSPIAŃSKI (1865-1907), ur. w Krakowie, ojciec artysta, alkoholik. Uczył się w gimnazjum św. Anny, ale tylko rysunki mu dobrze szły. Przyjaciele: L.Rydel. Mechofer, Estreiter. Ukończył Uniwersytet Jagielloński oraz Krakowską Szkołę Sztuk Pięknych, uczeń Jana Matejki i Strynińskiego. Pracował przy odnawianiu Kościoła Mariackiego - polichromia. Podróżował po europie: Paryż, tam poznał malarstwo francuskie. Zmarł w Krakowie. Debiut : „Warszawianka”. Pisał dramaty („Legenda”. „Bolesław Śmiały”), rapsody poetyckie „Piast”. Inne jego utwory: „Lelewel”, „Noc listopadowa”, „Wyzwolenie”, „Klątwa”, „Melager”, „Achilles”, „Powrót Odysa”, „Wesele”. Malarz, tworzył witraże. Obrazy: „Autoportret”, „Planty o świcie”, „Chochoły”, „Dziewczynka w niebieskim kapeluszu”, „Portret Elizy Pareńskiej”, cykl widoków z okna na kopiec Kościuszki.

Temat: PRÓBA PRZEŁAMANIA NASTROJÓW DEKADENCKICH W WIERSZU L.STAFFA „KOWAL”

I okres lwowski (młoda polska)

„KOWAL”

Sonet włoski (po 13 sylab - trzynastozgłoskowiec, co sugeruje powagę i podniosłość utworu), rymy krzyżowe, ostatni dwuwiersz parzysty; dominanta - epitety i metafory; inne: inwersja, metafory, porównanie, anafory (bo…bo), zdania paralelne, hiperbola. Funkcja środków artystycznych: wyrażenie ekspresji, zaprezentowanie procesu pracy nad sercem. Nastrój - dwie pierwsze strofy optymistyczne. Kompozycja opiera się na zasadzie kontrastu. Dwie pierwsze strofy - trud pracy nad wykłuwaniem serca. Dwie ostatnie strofy to opis postępowania w sytuacji, gdy ta praca nie da rezultatów. Zdania w trybie oznajmującym (cz. pierwsza), i trybie przypuszczającym (cz. druga). Pojawia się tryb rozkazujący.

Kowal to artysta, twórca, stara się osiągnąć ideał poetycki. Tamte utworu - praca nad własnym charakterem, nad dziełem literackim.

Część I: charakter dynamiczny poprzez nagromadzenie czasowników wyrażających działanie. Nastrój pracy opisują przymiotniki. Praca wymaga wysiłku, w drodze do celu trzeba pokonać słabości (trzeba kształtować swoją wolę), trzeba odrzucić to, co zbędne.

Co zrobiłby poeta, gdyby nie potrafił osiągnąć celu? Lepiej nie istnieć niż być ogarniętym postawą dekadencką. Lepiej porzucić poezję niż tworzyć słabe utwory.

Koncepcja nadczłowieka (z filozofii Nietschego)podmiot liryczny chce być silny, świadomie siebie kształtuje, robi to dla siebie. Pracuje nad swoim charakterem. Nadczłowiekiem może być każdy.

Temat: ODBICIE NASTROJÓW MŁODOPOLSKICH W POEZJI L.STAFFA „DESZCZ JESIENNY”

Wykreowany nastrój:

- fonetyczne (dźwiękowe) zabiegi artystyczne (instrumentalizacja - sz, cz, dż; onomatopeja - pluszcze, dzwoni, szumi; refren; powtórzenia; nagromadzenie synonimów; anafory; rytmiczne dźwięki - 12 sylab, 6+6 średniówka między nimi; akcenty rozłożone jednakowo - wiersz sylabotoniczny; rytm wolny i miarowy - rytm powolnego marsza pogrzebowego).

Temat utworu - pejzaż i stan duszy. Opis pejzażu stanowi obraz duszy - jest to PSYCHIZACJA KRAJOBRAZU.

Podmiot liryczny to dekadent, samotnik, melancholik, pesymista. Pejzaż jesienny.

Obrazy - padający deszcz widziany przez mokra szybę

- mgły nad ziemią - motyw wędrówki jako obrazu losu człowieka, personifikacja mgły, ciemne kolory, opis uczuć - smutek i żal.

-pogrzeb, wspomnienia śmierci biedaka

- obraz smutnego szatana - idzie przez ogród i płacze nad tym, co zrobił. Motyw typowy dla Młodej Polski - szatan jako przyrodni brat człowieka.

Utwór jest zakończony wielokropkiem, co sugeruje, że przykłady można mnożyć

Temat: AFIRMACJA ŻYCIA I POSZUKIWANIE SZCZĘŚCIA W POEZJI L.STAFFA - „SONET SZALONY”, „ŻYCIE BEZ ZDARZEŃ”, „PRZEDSPIEW”

SONET SZALONY

Liryka opisowa.

Temat - pochwała życia, motyw wędrówki. Podmiot liryczny - włóczęga, beztroski, wolny. Jego filozofia życiowa - wolność, odrzuca walkę, czerpie radość z drobnych rzeczy, jest pełen nadziei, odczuwa przesyt cywilizacją, odrzuca ją, ponieważ ona krępuje swobodę. Wyraża uczucia prosto i spontanicznie. Metafory wprowadzaj a w radosny nastrój. („upił się swobodą”)

Dominanta: metafora. Wykrzykiwanie, apostrofa, funkcje - emocje, ekspresja, radość, wprowadzają dynamizm.

Kontekst literacki - „Moja Bohema” R. oraz franciszkanizm - nawiązania do epikureizmu, afirmacja życia, carpe diem Horacego.

Gatunek - sonet

ŻYCIE BEZ ZDARZEŃ

Liryka bezpośrednia, wyznanie. Podmiot liryczny - zwykły człowiek

Relacja w czasie przeszłym. Zgodził się na swoje życie, wybrał taką drogę. Życie bez wielkich dramatów i cudów. Zwyczajne, bez niezwykłości. Tylko codzienne smutki i radości. Stosunek do pracy - praca to coś normalnego, pozwala zachować umiar, harmonie. Podmiot liryczny żyje w harmonii z przyrodą i ludźmi. Jest pogodzony z życiem. Akceptuje przemijalność życia - narodziny i śmierć. Samotność podmiotu lirycznego - intuicyjne przekonanie. Proste lekarstwo może ukoić smutek. Dostrzega w przyrodzie cykliczność, powtarzalność. Swoją mądrość czerpie z doświadczenia swojego i przodków. Nazywa ludzi braćmi jak św. Franciszek. Elementy filozofii franciszkańskiej: - radosne znoszenie życia. Pochwała życia bez zdarzeń. Refleksja w zakończeniu - życie jest wyjątkowe, każdy przeżywa je indywidualnie. Uświęcenie codzienności. W prostocie jest coś wyjątkowego. Wielka życiowa mądrość tego człowieka. Akceptacja życia - stoicyzm (choć w inny sposób).

Wiersz stroficzny, rymy krzyżowe, 9+ 7 sylab, metafory, porównania - proste środki stylistyczne. Forma dopasowana do treści.

PRZEDŚPIEW

Rozważania nad człowiekiem i jego życiem.

„Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” Terencjusz

Parafraza - swobodne przekształcenie

Poezja dojrzała i pełna uczuć. Filozofia stoicka - równowaga życiowa niezmącona ani radością ani smutkiem. Filozofia pogody i optymizmu - św. Franciszek.

Epitety, porównania - funkcja nadają plastyczność, 13-zgłoskowiec, plastyczny opis bogatych doświadczeń. Brak wielkich słów. Wyznanie człowieka, który mądrość zdobył dzięki doświadczeniu. Podmiot liryczny cechuje głęboki humanizm i wiara w ludzi. Przekonuje, że można odnaleźć ład, harmonię i spokój. Nie trzeba bać się, ani życia ani śmierci. Optymizm, cechuje go pogoda ducha. Nie jest to jednak nadzieja na pokaz. Poznał już życie.

Odwołania do tradycji klasycznej - stoicyzm, humanizm. Nie ma w poezji eksperymentów.

Temat: OBRAZ OBŁUDY MIESZCZAŃSKIEJ W DRAMACIE G. ZAPOLSKIEJ „MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ”

„MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ”

Aniela Dulska - niesympatyczna, skąpa, jej obłuda jest już widoczna w jej sposobie ubierania, chce aby córki bogato wyszły za mąż, obie traktuje podobnie, córki uczą się na pensji; pani Dulska potrafi na siebie zwracać uwagę, potrafi radzić sobie w życiu. Pani Dulska jest skąpa, więc drażnią ją długi syna. Woli jednak „prać własne brudy w domu”, niż poza nim. Toleruje to, że syn musi się wyszaleć, ale woli by robił to w domu. Jest despotyczna, ma swoją własną moralność. Pod koniec fabuły udało się jej nie dopuścić do skandalu i to było dla niej najważniejsze. Jest głową rodziny Dulskich, to ona wszystkim zarządza. Ma na głowie wszystkie domowe obowiązki, jednocześnie zarządza domem i kamienicą. Jest energiczna i zaradna. Często mówi o Bogu, ale nie stosuje się do Jego zaleceń. Rozwody i samobójstwo zdecydowanie potępia. Nie mówi „dzień dobry” prostytutce, wymawia mieszkania zimą, podnosi lokatorom czynsz, nie remontuje wynajmowanych pokojów, ponieważ najemca to zrobi po wynajmie. Stale narzeka. Najważniejsza jest dla niej opinia publiczna. Wiele mówi o uczciwości, ale w tramwaju nie płaci biletu za córkę.

Felicjan Dulski - cichy, podporządkowany żonie, zastraszony, zachowuje się trochę jak dziecko, boi się żony, jest bierny, obojętny, dla niego takie życie jest wygodne, ponieważ nic nie musi robić, jest pantoflarzem, wszystkie decyzje podejmuje żona, ona się wszystkim zajmuje, nie jest autorytetem dla dzieci.

Hesia - podobna do matki, silna, wesoła, energiczna, nauczyła się obłudy, gardzi Hanką (kopie ją, dokucza), myśli o swojej przyszłości, nie chce ślubu Zbyszka z Hanką, wie więcej o życiu niż Mela (m.in. od kucharki), chce się dobrze bawić, lubi modne tańce, żałuje, że nie może żyć jak Zbyszko, uwodzi studentów, jest ciekawa świata, ale wie, że to się skończy po ślubie.

Mela - podobna do ojca, wrażliwa, cicha, dobra, pilnie ćwiczy gamy, jest nieuświadomiona, nieśmiała, naiwna, woli być dzieckiem, chce pomóc Hance, początkowo chciała iść do klasztoru, wierzy w miłość, nie rozumie zachowania matki, ale jest posłuszna i uległa.

Zbyszko - próbuje przeciwstawić się matce, ma pracę w biurze, ale ją zaniedbuje, ma długi, chodzi do kawiarni, posługuje się żargonem artystycznym ulega nastrojom fin de siecl'u, lubi towarzystwo kobiet, drwi z obłudy matki, mówi jej prawdę prosto w oczy, początkowo romansuje z Hanką, ale nie kocha jej, bawi się nią, początkowo nie chce się z nią żenić, tylko romansować, potem na przekór matce chce poślubić dziewczynę. Daje się przekonać Juliasiewiczowej co do zmiany planów. Jego bunt szybko się zakończył. Nie stać go na prawdziwą niezależność. Jest to bunt w skali mikro. Jest słaby, nie potrafi bronić swoich decyzji, brakuje mu konsekwencji. Konic końców nie zmienia swojego życia i znów na złość matce będzie się bawił w nocnych klubach.

Elementy tragizmu:

• Zbyszko ma świadomość własnej słabości, nie radzi sobie w życiu, być może jest to kwestia wychowania (determinizm zakłada, że środowisko ma wpływ na człowieka);

• Ma mentalność filistra i czuje to

Mela jako postać tragiczna:

• Jest młoda, w żaden sposób nie może wyrwać się ze swojego środowiska - być może kiedyś to się zmieni, ale to mało prawdopodobne

• Nie jest stworzona do buntu, jest cicha i podporządkowana

• Prawdopodobnie będzie nieszczęśliwa jeśli matka wybierze jej męża

• Ma mentalność dziecka - układa sobie świat taki, jaki by chciała

• Nic nie umie, jest naiwna i czysta

• Nie ma przed sobą żadnego innego wyjścia niż to zaplanowane przez matkę

DULSZCZYZNA - obłuda moralna, dbałość o zachowanie pozorów, dwulicowość, hipokryzja, „na to mamy cztery ściany, żeby swoje brudy prać we własnym domu”, moralność na pokaz

Autorka jest zafascynowana koncepcją naturalistyczną i jest przekonana o dziedziczeniu pewnych cech po rodzicach.

Hanka - posłuszna, pracowita służąca, prosiła Dulską by ta ją odprawiła, ale Dulska tego nie zrobiła, była zazdrosna o Zbyszka, może nawet go trochę kochała. Nie była zbyt śmiała, ani dojrzała psychicznie, nie przewidziała konsekwencji swoich działań, romansowała ze Zbyszkiem. Gdy jednak ją obrażono potrafiła wykorzystać sytuację z korzyścią dla siebie. Zrobiła to też dla dziecka, czuła się oszukana. Nie protestowała, kiedy Zbyszko chciał się z nią ożenić, ale też nie wykazywała wielkiego entuzjazmu. Pomyślała, że pieniądze pomogą jej w znalezieniu męża. Szybko dojrzała z dziewczyny stała się kobiet a i matką. Obudził się w niej naturalny instynkt macierzyński.

Temat: „MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ” JAKO DRAMAT NATURALISTYCZNY

Dramat europejski - reprezentowany np. przez Ibsena „Dzika kaczka”, „Nora” - krytyka obłudy, elementy symboliczne.

Problem moralności filistra obecne również w:

• „W sieci” Kieślowskiego

• „W małym dworku” Rittera

• „Lekkomyślna siostra” Perzyńskiego

Dramat naturalistyczny:

• Naturalistyczna koncepcja charakterów bohaterów

• Pesymistyczna wymowa utworu (w finale utworu - triumf dulszczyzny)

• Oparcie utworu na obserwacji rzeczywistości (Lwów, opis salony mieszczańskiego, wygląd Dulskiej, mentalność mieszczańska, modne w tamtym czasie rozrywki - kabarety, cukiernie, modne tańce)

• Zachowana zasada trzech jedności: miejsca (dom Dulskich), czasu (2 dni - dzień-noc-dzień), jeden wątek (historia romansu Zbyszka z Hanką)

• Akcja nie obfituje w liczne wydarzenia, najważniejszy jest problem

• Bohaterowie to przeciętni reprezentanci mieszczan

• Tragifarsa kołtuńska - łączy cechy tragedii i komedii (przykłady komedii - komizm słowny, komizm sytuacyjny - spacer Felicjana, kradzież cygar)

• Postacie dobrane kontrastowo - Dulska i Felicjan; Mela i Hela

• Iluzja prawdziwego życia

• Zerwanie z tradycją romantyczną

• Sceniczność - bardzo szczegółowy opis w didaskaliach ułatwia wystawienie utworu na scenach, spójna kompozycja utworu: ekspozycja (przedstawienie problemu), punkt kulminacyjny (gdy Dulska dowiaduje się, że Hanka jest w ciąży), rozwiązanie (Hanka bierze pieniądze i wyprowadza się).

CHŁOPI

Temat: „CHŁOPI” JAKO POWIEŚĆ MITOLOGIZUJĄCA WIEJSKĄ EGZYSTENCJĘ

Reymont - urodził się na wsi jako syn wiejskiego organisty (Rejment) we wsi Kobiele Wielkie, nie miał starannego wykształcenia, miał być czeladnikiem krawieckim, potem chciał wstąpić do zakonu paulinów na Jasnej Górze, podróżował z wędrowną trupą aktorską. Obserwacje przelał na papier w utworze „Komediantka”, pracował jako pomocnik dróżnika na kolei warszawsko-wiedeńskiej niedaleko wsi Lipce w powiecie skierniewickim. Znane powieści: „Fermenty”, „Ziemia obiecana”.

„Chłopi” - utwór pisany w latach 1904-1909, w roku 1924 dostał Nagrodę Nobla za „Chłopów” za uniwersalne motywy tej powieści - trójkąt miłosny (Boryna, Jagna, Hanka). Jagna budziła zachwyt mężczyzn i zawiść kobiet. Przywołany został mit trojański. Jagna stała się przyczyną konfliktu rodzinnego i konfliktu we wsi. Ukazane zostały archetypowe uczucia: miłość, nienawiść, zazdrość.

Boryna - najbogatszy gospodarz, najważniejszy we wsi, on udziela rad, słuchają go.

Walka chłopów o las. Miejsce wydarzeń - wieś Lipce, poza nimi świat za górami, lasami, daleko - mitologizacja przestrzeni.

Procesja w Boże Ciało dochodzi do granic wsi, okrąża Lipce, w okolicy jest Łęczyca (bohaterowi posługują się gwarą łęczycko-sieradzką), Łódź, tory kolejowe. Przestrzeń zamknięta.

Bardzo ciekawie ukształtowany czas: wg Wyki cztery porządki czasowe:

• Porządek fabularny - wyznaczony biegiem akcji - jesień, przybywa do wsi stara Agata, pada krowa, czas cięcia kapusty, aż do wypędzenia Jagny ze wsi;

• Porządek egzystencjalny - życie (Hanka rodzi dziecko, wiosną wiele chrzcin) i śmierć (Kuba, Boryna, Agata). Jedni umierają, inni się rodzą.

Oba porządki są nieodwracalne, nic się nie powtarza. Kolejne dwa porządki mają charakter rytmiczny, cykliczny.

• Wyznaczony przez święta kościelne, jarmarki. Chłopi tak mierzą czas. Bezczas historyczny - pominięto Nowy Rok celowo.

• Porządek wyznaczony przez rytm natury, co roku powtarzają się cztery pory roku, ciągłość.

Temat: REALISTYCZNY OBRAZ WSI W „CHŁOPACH” REJMONTA

Ilość posiadanej ziemi - kryterium podziału (inne kryteria - dochody, to, czy może utrzymać rodzinę).

Obraz wsi:

Przednówek - wczesna wiosna, przedwiośnie, kończy się zima, nie ma jeszcze zbiorów. Zamożny chłop może teraz szukać żony, może wybierać.

„iść na wycug” - zapisać ziemię dzieciom i mieszkać u nich.

Ziemia jest cenna, gdyż jest jej mało. Wiele kłótni o miedzę. Coraz więcej ludzi, ziemi tyle samo. Jest to wieś po wywłaszczeniu.

Serwituty - chłopi mieli prawo do korzystania z dworskiego lasu.

Na szczycie hierarchii wiejskiej - chłopi najbogatsi: Boryna, Młynarz, Kowal, Organista - wiejskie elity. Potem chłopi średnio zamożni - Dominikowa, Jasiek Przewrotny

Chłopi małorolni - Kozłowie, Kłębowie, komornicy (bez ziemi, wędrują po wsi, mieszkają kątem u kogoś): Agata, Jagustynka, parobkowie - mieszkają i pracują u gospodarzy: Kuba, Witek.

Kiedy widać dominację bogatych:

• Narada u Boryny - chłopi mimo nalegań księdza zrobili tak, jak chciał Boryna

• Najbogatsi siedzieli najbliżej ołtarza w czasie Mszy

Ważne osoby we wsi: Ksiądz (funkcjonuje poza obrębem tej społeczności, ale ma nią wpływ), Dziedzic (nie wtrąca się w wiejskie sprawy, ma swoje interesy).

ŻYCIE SPOŁECZNOŚCI:

Ukazana jest codzienność i sposoby świętowania, praca, obrzędy i zwyczaje.

Dzień codzienny:

- wstają o świcie

- rytm życia wyznacza przyroda: zima-odpoczynek, lato - wytężona praca, wiosna - żniwa, sianokosy, jesień - sianie zbóż ozimych, kiszenie kapusty, tworzenie zapasów na zimę, zima - naprawy płotów, dachów, szycie odzieży, przędzenie wełny, lnu, darcie pierza

Cały rok - prace w obejściu, przy zwierzętach. Dla każdego w gospodarstwie jest praca. Witem, choć młody, pasie bydło. W niektórych gospodarstwach pomagają parobkowie (u bogatych).

Jak świętują?

Zaduszki - chodzą na cmentarz, zostawiają jedzenie na grobach, choć ksiądz tego zabrania, są przesądni

Boże Narodzenie - wieczerza, kupuje się wiele rzeczy na jarmarku, każda rodzina stara się, by stół był wypełniony i by nikt nie był głodny, dzielenie się opłatkiem ze zwierzętami, uroczysta atmosfera

Wielkanoc - Jagna ozdabia dom wycinankami, maluje jajka, barwi je tradycyjnymi sposobami - kolor zielony - żyto, kolor brązowy - wywar z cebuli

Boże Ciało - procesja obchodzi całą wieś, do granic Lipec

Istotne są odpusty, Msza w niedzielę i święta - niektórzy wzruszają się w czasie kazań.

Karczma u Żyda - ważne miejsce we wsi, rozrywka dla chłopów

Jarmarki - sprzedaje się to, co się wyhodowało, można coś kupić np. takie rzeczy, których nie ma na wsi - chustki, korale, przyprawy.

Zwyczaj spotykania się w kogoś przy pracy. Ta wieś jest bardzo tradycyjna. Chłopi kłócą się, ale potrafią się zjednoczyć.

Konflikty:

• Wieś-dwór - o las serwitutowy, dochodzi nawet do bitwy, Boryna został ranny, chłopi trafili do aresztu

• O ziemie - spory rodzinne, często rodzica i dzieci (antek przeciw ojcu, Szymek przeciw Dominikowej, Jagustynkę wyrzuciły jej dzieci po przepisaniu na nie ziemi)

• Gospodarze-komornicy - komornicy nie mają co liczyć na pomoc bogatych

• Wieś-Jagna - dotyczy kwestii moralnych, Jagna kieruje się instynktem, popędem biologicznym

Człowiek na wsi jest częścią gromady, jeśli ktoś jest inny, jest wykluczony ze społeczności.

MACIEJ BORYNA - 58 lat, dwukrotny wdowiec, bogaty, szanowany, ma czworo dzieci (Grzela - syn w wojsku, Józka, Antek, córka, która wyszła za kowala), odważny, uparty, był sołtysem przez 3 lata, roztropny, poważny, silny, ma patriotyczną przeszłość (udział w powstaniu styczniowym), pracowity, przywiązany do ziemi, sprawiedliwy, zawzięty, uparty (konflikt z synem i z dworem), nieustępliwy, ma poczucie własnej wartości, silny charakter, jest materialistą, potrafi być bezwzględny nawet wobec bliskich, egoista, skąpiec, despota wobec rodziny, krzepki, nie chce iść na wycug, daje prezenty Jagnie, nie ceni nauki ani gazet, zapisał 6 morgów ziemi Jagnie, nie wszystkie swoje dzieci kocha jednakowo, jest wymagający wobec parobków, nie obchodzi go los biedoty. W sporze z dworem stanął na czele gromady, został ranny w bitwie, nie odzyskał zdrowia, scena śmierci Boryny - sieje ziemie i tam umiera, Bóg zabiera duszą Boryny do nieba, gdyż całe życie ciężko pracował i był związany z ziemią. Mieszkańcy wsi dobrze wspominają Borynę - pobożny, dobry chrześcijanin, zależało mu na przyszłości majątku i rodziny, kochał syna i widział w nim swojego następcę. Wobec Jagny był przywiązany aż do momentu, gdy dowiedział się, że go zdradziła, kupował jej prezenty, podobała mu się, gdy odkrył jej romans stał się wobec niej szorstki, opryskliwy, pilnował jej, chciał żeby zajmowała się gospodarstwem i dała mu syna, ale gdy był chory Jagna go opuściła.

ANTEK BORYNA - syn Macieja, uparty, ambitny, silny fizycznie, dumny, przywiązany do ziemi, porywczy, zazdrosny, mściwy (myśli nawet o zabójstwie ojca), miewa zmienne nastroje, ulega silnym namiętnościom, ma zdrowy rozsądek (w kwestii Jagny).

HANKA - żona Antka Boryny, awansowała społecznie, początkowo uległa, skryta, lękliwa, pokorna. Potem - zawzięta, potrafi walczyć o byt, ma silną wolę, jest zaradna, buntuje się wobec męża, odważna, umie nawiązać dobre stosunki z teściem, gotowa skorzystać z jego pomocy, gospodarna, przywiązana do ziemi, zaradna, sprytna, skąpa, potrafi przebaczać. Była biedna, miała niewielki posag (3 morgi), nie była szczególnie urodziwa, ale oddana, wierna, łagodna, pracowita, cicha, niezaradna, córka starego Bylicy, początkowo płaczliwa, często się skarżyła, razem z antkiem mieli poczucie krzywdy, ale potem przeżyła przemianę - wyniosła się ponad innych. Gdy Boryna wyrzucił Antka, przeprowadziła się do siostry (do Stachów), w zimie cierpieli biedę i było coraz gorzej, zimno, nie było jedzenia (tylko ziemniaki), Antek nie pracował, bo nie chciał, potem dowiedziała się, że Antek interesuje się Jagną. Próbowała sobie z tym radzić - potem ludzie jej pomagali, nie odrzuca pomocy Boryny, mimo protestów męża. Dokonała się w niej ogromna zmiana - stała się zaradna. Nie lubi Jagny, gardzi nią. Cieszyła się, gdy Antek wrócił z więzienia, potrafiła pokierować gospodarstwem pod jego nieobecność. Trochę współczuła Jagnie, nie brała udziału w wypędzeniu Jagny (poszła wypełnić ślub - poszła do Częstochowy). Do działania motywowały ją troska o dzieci i to, że może liczyć tylko na siebie i nikt jej nie pomoże.

Temat: KONCEPCJA NATURALISTYCZNA W „CHŁOPACH”

Elementy naturalistyczne:

- przyroda wyznacza rytm życia wsi - człowiek podporządkowany rytmowi przyrody, ziemia nie może czekać, musi być uprawiana, od tego zależy byt człowieka, ziemia to najcenniejsza wartość, chłopi walczą o grunt, panuje głód ziemi, majątek jest ważny przy wyborze partnera życiowego. Sytuacja poprawia się, gdy dziedzic godzi się na dodanie ziemi chłopom za zgodę na sprzedaż lasu.

- ludźmi kierują zwierzęce instynkty - walka o przetrwanie, popęd płciowy, instynkt gromady, stada, instynkt macierzyński (Hanka jest matką, ma dzieci dla nich walczy o byt, przechodzi metamorfozę), prawo dziedziczenia (Jagna jest taka sama jak jej matka w przeszłości, Antek jest taki jak jego ojciec)

- sceny typowo naturalistyczne: śmierć Kuby, wywiezienie Jagny na wozie z gnojem, dojenie krowy.

Zmiany na wsi dokonują się powoli, ponieważ chłopi są konserwatywni.

Temat: WIELOŚĆ STYLÓW I KONWENCJI W „CHŁOPACH” REYMONTA

Gatunek - epopeja - przedstawia dzieje zbiorowości w przełomowym dla nich momencie, tło historyczne - stosunki powywłaszczeniowe.

- porozumienie w dworem

- śmierć Boryny - wymiana pokoleniowa, do głosu dochodzą młodzi

Szczegółowe, plastyczne, barwne opisy, wielowątkowość, sceny batalistyczne (walka o las).

Retardancja - opóźnianie biegu akcji przez opis

Mitologizacja pewnych elementów chłopskiej egzystencji.

Czego nie ma:

- patosu w całym utworze (obok siebie występują: patos, komizm, rubaszność)

- obiektywnego narratora w całym utworze (1. - trzeci osobowy, relacjonuje zdarzenia, 2. - młodopolski stylizator, opis o charakterze poetyckim, opisuje przyrodę, uczucia ludzi i obrzędy liturgiczne, 3. - ktoś, kto wywodzi się z tej gromady, „wsiowy gaduła”, „wiejski gawędziarz”, opowiada o zwyczajach, wiejskich obrzędach, życiu gromady.

Różne techniki opisu:

- realistyczne (prace na polu)

- naturalistyczne (śmierć Kuby)

- impresjonistyczne (opisy przyrody, uczuć, sceny erotyczne)

Zabieg stylizacji:

Język wsi, ale zrozumiały dla nas - celowe wprowadzanie do utworu literackiego cech charakterystycznych dla języka dawnych epok, odmian gwarowych lub środowiskowych lub innych stylów.

Odmiany stylizacji:

- archaizacja

- stylizacja gwarowa

- stylizacja środowiskowa

Tutaj język gwar łowickich - tylko pewne elementy, nie ma mazurzenia (syja sz-s; zaba ż-z; capka cz-c; dzem dż-dz)

Zmiany w wymowie:

CECHY FONETYCZNE

- Jantek

-powlekła (poprawnie - powlokła)

-zwiesna (wiosna)

- abo (albo)

CECHY FLEKSYJNE

-krewniaki

CECHY LEKSYKALNE (SŁOWNIKOWE)

- trza (poprawnie trzeba)

- ino (poprawnie tylko)

- la mnie (poprawnie dla mnie)

- warza (pożywienie)

- rychtyk (tylko co, dopiero)

- ciołek (cielak)

CECHY SŁOWOTWÓRCZE

- ojesieniałych (neologizm)

- mać (matka)

INNE ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE

INNE ZWIĄZKI SKŁADNIOWE

- dobre są ludzie

„LUDZIE BEZDOMNI”

Temat: TOMASZ JUDYM - CHYBIONY POZYTYWISTA, ROMANTYK REALIZMU, HAMLET WSPÓŁCZESNY?

S. Żeromski chciał stworzyć portret człowieka współczesnego. W 1900 roku ukazała się jego powieść, ale nie pierwsza. Jej bohater wzbudził ogromne dyskusje. Autor poruszył ważne zagadnienie - bezdomność.

JUDYM JAKO ROMANTYK REALIZMU:

- ma cele pozytywistyczne

- przejawia postawę romantyka

Żyje w innych czasach, jest przywiązany do konkretów (dat, faktów), jest człowiekiem oczytanym, wykształconym. Myśli precyzyjnie, stawia przed sobą realne cele.

JUDYM JAKO HAMLET WSPÓŁCZESNY:

Judym staje naprzeciw lekarzy innej epoki, on jest przedstawicielem nowej epoki, chce zmian.

Cechy Hamleta: idealista, wrażliwy, uczuciowy, rozdarty, nie jest w stanie zmienić świata.

Judym ma skomplikowany charakter.

Temat: DLACZEGO JUDYM WYBRAŁ BEZDOMNOŚĆ?

Symbole: Wenus z Milo - piękno, dostatek, zmysłowość, beztroska, miłość, ważny dla Judyma, ponieważ to pokusa wybrania takiego życia, lubi luksus, piękne meble, obrazy, piękne damy, elegancję, a wszystko jest w zasięgu ręki, wystarczy, że zrezygnuje z ideałów.

Ubogi rybak - ma rysy Chrystusa, słowa Jezusa jako komentarze - jest to odwrotność Wenus z Milo, symbol biedy, nieszczęścia, cierpienia, obojętności społeczeństwa wobec niego.

Rozdarta sosna - symbolizuje stan duszy Judyma, rozdarcie wewnętrzne, korzenie sosny rozchodzą się w dwóch kierunkach - jedne stercza do góry, inne są w ziemi, rozdarta sosna cierpi jak on. Niełatwo przychodzi mi zerwanie więzi z Joasią. Nie wszystkie jego pragnienia się zrealizują, nie zniszczy całego zła na świecie.

Przyczyny bezdomności Judyma:

- konieczność spłacenia długu przeklętego (kompleks pochodzenia)

- jego ukochana jest z innego środowiska, nie rozumie go, nie zaznała nędzy i upokorzenia

- on czuje na sobie obowiązek łagodzenia cierpień, chce pomagać biednym, wie, że posiadanie domu mogłoby odciągać go od pracy, której on chce poświęcić się całkowicie

- ETOS INTELIGENTA - człowiek, który zdobył wykształcenie chce być użyteczny dla społeczeństwa

Temat: „LUDZIE BEZDOMNI” JAKO POWIEŚĆ MODERNISTYCZNA

1. Niektóre rozdziały to jakby osobne epizody (np. pamiętnik Joanny, historia o swawolnym Dyziu). Kompozycja: między poszczególnymi epizodami z życia Judyma kilkuletnie przerwy - zastosowana retrospekcja - wspomnienia Judyma o dzieciństwie i młodości. Nie zawsze zachowany jest ciąg przyczynowo-skutkowy, wydarzenia są chronologicznie ułożone, ale nie zawsze powiązane ze sobą. Są fragmenty pisane prozą poetycka, głównie gdy mowa o uczuciach, tam język nie ma funkcji informacyjnej - por. rozdz. „Przyjdź”.

Rozdział „Przyjdź”

Zawiera opis przyrody, niesie ogromny ładunek emocjonalny, psychizacja krajobrazu, technika impresjonistyczna - nastrój oczekiwania w przyrodzie i w sercu Judyma. Zastosowane środki artystyczne: opis wrażeń wzrokowych, słuchowych, zapachowych - wrażenia ulotne, ulotne - metafory, porównania, wyliczenia, epitety

Luźna, otwarta kompozycja.

2. Narrator

Trzecioosobowy, opisuje, przekazuje sposób myślenia bohatera, MOWA POZORNIE ZALEŻNA.

Pojawia się także narrator pierwszoosobowy - relacja subiektywna, np. pamiętnik Joanny

W powieści tej widać pewien kierunek zmian w literaturze - stopniowo autorzy odchodzą od obiektywizmu narratora, od wszechwiedzy do subiektywizmu.

3. Styl

Synkretyzm stylowy

- technika opisu impresjonistyczna

- technika opisu symboliczna

- technika opisu naturalistyczna - człowiek jak maszyna w fabryce cygar

- technika realistyczna - opis działań lekarza

Bogate, różnorodne style mówienia - STYL NIEPRZEZROCZYSTY

Tytuł utworu może być odczytywany dosłownie lub metaforycznie.

PODSUMOWANIE - EPOKA MŁODA POLSKA

CHARAKTERYSTYCZNE TEMATY I MOTYWY:

- tatrzańskie pejzaże

- Bóg i szatan

- przeżycia wewnętrzne, nastroje ducha

- śmierć, przemijanie

- poeta (statek, ptak)

- poeta nieśmiertelny

- motyw wędrówki

- motyw wsi

- motyw cierpienia

- motyw miłości jako ucieczki od cierpienia

- motyw apokalipsy

- motyw nirwany

- nastroje duszy

KIERUNKI ARTYSTYCZNE:

IMPRESJONIZM - odrzucenie pozytywistycznego realizmu, zainteresowanie subiektywnością, ważne są krotki, ulotne wrażenia, w literaturze: narracja pierwszoosobowa, liryka wyznania, bogate opisy przyrody, synestezja, w PL liryka tatrzańska

SYMBOLIZM - 1886 manifest symbolistów w „de Figaro”, przekonanie o tym, że świat jest niepoznawalny, symbol ma zastąpić to, czego nie można oddać innymi środkami czy pojęciami ze świata realnego. Symbol może wywołać wstrząs metafizyczny.

PREEKSPRESJONIZM - jeszcze nie ma ich manifestu, będzie dopiero później, cechy: wrażenia, stany wewnętrzne, sugestywne środki wyrazu, silne napięcie emocjonalne, przeciwstawny do impresjonizmu, często wyrażane przeżycia zbiorowe, a nie jednostkowe

PARNASIZM - styl wyszukany obfitujący w poetyckie niespodzianki, dążenie do poezji bezosobowej, bardzo bogatej w środki artystyczne, kunsztownej, protest przeciw bezpośrednim, osobistym wyznaniom w poezji, adresatem miały być elity, poezja o charakterze erudycyjnym, przeciwstawna wobec romantyzmu, sztuka dla sztuki, artysta to nie wieszcz lecz rzemieślnik (przykłady: Zenon Przesmycki - „Miriam”, Antoni Lange)

NEOKLASYCYZM - programowy zwrot ku tradycji literackiej i kulturalnej, w literaturze w opozycji do symbolizmu, ważne - ład, harmonia (przedstawiciele: Staff, czasopismo Muzeion). Cechy ich poezji: stoicyzm, świat w ujęciu racjonalnym, najważniejsze wartości to ład, harmonia, umiar, zasada złote środka, sięganie do tradycji grecko-rzymskiej i renesansowej.

KONCEPCJA POEZJI I POETY

Odrzucenie poezji pozytywistycznej, artysta jest poza dobrem i złem, nie ma tematów tabu, poeta- dekadent, sztuka dla sztuki, poeta wywyższony, poeta, gdy tworzy jest jak albatros, gardzi mieszczaństwem i ludźmi , jego obowiązkiem jest dokładne przedstawienie świata, bez przemilczeń, kontrast między poetą a filistrem, poeta nie zabiega o sławę, jest niezależny. Motyw poety przeklętego - szuka ucieczki od rzeczywistości, powinien być obiektywny.

U Kasprowicza - poeta to przedstawiciel zbiorowości, buntownik, który wadzi się z Bogiem, porusza tematy społeczne (np. nędza)

U Staffa - poeta dzieli się swoją mądrością, jes bratem ludzi prostych

JĘZYK POEZJI MŁODOPOSLKIEJ

- Stosowanie nowatorskich środków artystycznych: np. synestezja, instrumentalizacja, pytania retoryczne,

- inne stosowane środki artystyczne: hiperbole, apostrofy, aluzje mitologiczne, onomatopeje, stylizacja krajobrazowa, symbolika chrześcijańska, apostrofy, elementy groteski, antropomorfizacja

ECHA ROMANTYZMU W LITERATURZE MŁODOPOLSKIEJ - KONSPEKT PRACY

WSTĘP

1. Krótka charakterystyka obu epok

2. Różnice między epokami

3. Co łączy te epoki?

WSTĘP ALTERNATYWNY

1. Nowatorstwo Młodej Polski

2. Konflikt z pozytywistami

3. Dwa okresy w Młodej Polsce: modernizm i neoromantyzm

ROZWINIĘCIE

1. Wymowa narodowowyzwoleńcza dzieł

1. Różne koncepcje walki w dziełach Mickiewicza („Konrad Wallenrod”, „Dziady cz. III”)

2. Krytycyzm Słowackiego (wobec przywódców powstania listopadowego, wobec spiskowców, wobec społeczeństwa zwł. emigracji)

3. Motyw powstania listopadowego w literaturze romantycznej („Śmierć pułkownika”, „Reduta Ordona”, „Grób Agamemnona”)

4. Motyw powstania styczniowego - „Wierna rzeka” - brak zaangażowania chłopów, spory wśród stronnictw politycznych, represje carskie, „Rozdziobią nas kruki, wrony” - polemika z romantycznym mitem bohatera, deheroizacja śmierci Winrycha, pesymistyczna wizja przyszłości, krytyka społeczeństwa, głównie szlachty

5. „Wesele” jako dramat narodowy (chata bronowicka jako miniatura Polski, krytyka inteligencji i chłopów, ukazanie słabości Polaków, zaprzepaszczenie szansy na odzyskanie wolności symbolizowane przez chocholi taniec, rozprawa z mesjanizmem, wołanie o poetę-wieszcza i tworzenie poezji tyrtejskiej, zagrzewającej do boju, odrzucenie mity solidarności społecznej)

WNIOSEK: Obalenie romantycznych mitów przez twórców młodopolskich takich jak - Żeromski, Wyspiański. Realizm i krytyka przeszłości, rozdrapywanie ran, narodowy rachunek sumienia.

2. Indywidualizm, subiektywizm, zainteresowanie wnętrzem człowieka, uczuciami

1. W literaturze romantycznej kreacje wybitnych jednostek, często samotnych, niezrozumianych, bohater romantyczny to człowiek nadwrażliwy, szukający sensu życia (np. Kordian lub Gustaw)

2. Bogactwo liryki romantycznej - „Romantyczność”, „Do M.”, „Testament mój”, „Smutno mi Boże…”

3. Poezja młodopolska ukazuje przeżycia człowieka końca wieku np. poezja Przerwy-Tetmajera lub Staffa („Deszcz jesienny”)

---