Seminarium 1.

Trucizna - jest to substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wytwarzana w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć. Trucizny dzielimy na naturalne (zootoksyny i  fito toksyny) oraz syntetyczne. 

Dawka - ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta do organizmu w określony sposób, warunkująca brak lub występowanie efektów biologicznych wyrażonych odsetkiem organizmów odpowiadających na tę dawkę. Dawkę wyraża się w jednostkach wagowych na masę lub powierzchnię ciała (czasami na dobę) 

Dawka graniczna (progowa) - ilość substancji wywołująca pierwsze spostrzegalne skutki biologiczne. Określone jest to progiem działania, który zdefiniowano jako najmniejsze narażenie lub najmniejsza dawka, która powoduje zmiany biochemiczne, przekraczająca granice przystosowania homeostatycznego. 

Dawka lecznicza (DT) - wywołuje działanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych. 

Dawka toksyczna ( TD)- taka ilość substancji, która po wchłonięciu do organizmu wywołuje efekty toksyczne.

Dawka śmiertelna- taka ilość substancji, która powoduje śmierć organizmu po jednorazowym podaniu

Dawka śmiertelna medialna (LD 50) - statystycznie obliczona na podstawie wyników badań doświadczalnych ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć u 50% badanej populacji 

Dawka pobrana - ilość substancji zawarta w spożytym pokarmie, we wdychanym powietrzu lub w materiale nałożonym na skórę

Dawka wchłonięta - ilość substancji, która przeniknęła przez granice faz do organizmu ze środowiska zewnętrznego

Dawka referencyjna (RFD) - oszacowane dzienne narażenie populacji ludzkiej (z uwzględnieniem grup wrażliwych), które nie powinno spowodować występowania szkodliwych skutków w ciągu całego życia 

Narażenie (ekspozycja) -fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym, wyrażony stężeniem lub narażeniem i czasem trwania  

Efekt - każda biologiczna zmiana w organizmie, narządzie lub tkance spowodowana lub związana z narażeniem na substancje chemiczne 

Efekt szkodliwy - nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się podczas lub po narażeniu na substancje chemiczne. Jest to uszkodzenie czynnościowe lub morfologiczne, które może wpływać na wydolność całego organizmu lub może zmniejszać jego sprawność w warunkach dodatkowego obciążenia (wysiłek fizyczny). Może zwiększać wrażliwość organizmu na działanie innych czynników. 

Natężenie krytyczne - w komórkach jest to stężenie przy którym zachodzą zmiany czynnościowe komórki odwracalne lub nieodwracalne, niepożądane lub szkodliwe. 

Narząd krytyczny (tarczowy)- nazywamy narząd, który jako pierwszy osiąga stężenie krytyczne substancji toksycznej. 

NDS - NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE  w środowisku pracy. Średnia ważona czynnika szkodliwego, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzinnego dnia pracy, przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres aktywności zawodowej, nie powinno powodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia i w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. 

NDSCh - NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE CHWILOWE w środowisku pracy. Najwyższe stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia w powietrzu w środowisku pracy, ustalona jako średnia wartość, która nie powinna spowodować ujemnych skutków w stanie zdrowia pracownika, ani jego przyszłych pokoleń, jeśli utrzymuje się na stanowisku pracy nie dłużej niż 30 minut. 

NDSP- NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE PUŁAPOWE jest to taka wartość stężenia toksycznego związku chemicznego, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. 

Zatrucie - proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancje chemiczną pochodzenia egzo - lub endogennego.

Rodzaje zatruć:

• Zatrucie ostre: szybki rozwój szkodliwych zmian w organizmie, powstających w ciągu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny dożołądkowo, inhalacyjnie lub na skórę. Objawy uszkodzenia organizmu lub śmierć organizmu w ciągu 24 h. objawy kliniczne - duża dynamika

• Zatrucie podostre: szkodliwe zmiany w organizmie występują mniej gwałtowne po podaniu jednorazowej dawki lub kilku dawek. W zatruciach podostrych wykrycie powstałych zmian patologicznych jest możliwe po zastosowaniu fizjologicznych badań czynności narządów

• Zatrucie przewlekłe: powstają w skutek działania małych dawek trucizny, zwykle kumulującej się w organizmie, wchłanianych przez dłuższy okres czsu

Zatrucia wśród ludzi:

- zatrucia rozmyślne:

• Samobójcze: leki (np. barbiturany), chinina, tal, fosforek glinu, gaz

• Zbrodnicze: arszenik, strychnina, sublimat, cyjanek potasu

-zatrucia przypadkowe: leki (50% ogółu), alkohol metylowy, tlenek węgla, środki ochrony roślin, chemikalia używane w gospodarstwie domowym, skażona żywność i woda 

Losy substancji obcych w organizmie - metabolizm ksenobiotyków

• Wchłaniane (absorpcja)

• Rozmieszczenie (dystrybucja)

• Przemiany biochemiczne (biotransformacja)

• Wydalanie

 

1. Wchłanianie

Jest to przejście substancji ze środowiska zew. do krążenia ogólnego (kwi, chłonki). Drogi wchłanianie: pokarmowa, skórna, wziewna, pozajelitowa (dożylna, dootrzewnowa, domięśniowa, podskórna, dordzeniowa), przez jamy ciała (dospojówkowa, donosowa, doodbytnicza, dopochwowa

• Wchłanianie przez skórę:

- transport transepidermalny - zachodzi przez warstwy komórek naskórka oraz przestrzenie międzykomórkowe za pomocą dyfuzji biernej lub absorpcji konwekcyjnej

- transport transfolikularny - przez przydatki skóry, głównie gruczoły łojowe i mieszki włosów, w mniejszym stopniu przez gruczoły potowe

• Wchłanianie przez układ oddechowy

Trucizny rozprowadzane są z krwią do narządów i tkanek z pominięciem wątroby.

Wchłanianie par i gazów odbywa się na zasadzie dyfuzji; górne drogi oddechoweà amoniak, chlorowodór; pęcherzyki płucne à ozon, tlenki azotu. Cząsteczki o wymiarach 5-30 µm- jama nosowa, gardło, krtań, rozgałęzienie drzewa oskrzelowego (siła bezwładności). Cząsteczki o wymiarach 1-5 µm (siła grawitacji) - tchawica, oskrzela, pęcherzyki płucne

• Wchłanianie z przewodu pokarmowego

- jama ustna (dyfuzja) - nitrogliceryna, nikotyna, kokaina, cyjanki, alkohole

- żołądek(dyfuzja) - kwasy pKa>1, słabe zasady pKa<3

- jelito (dyfuzja bierna, transport przenośnikowy, pinocytoza) - słabe kwasy i zasady, litofilne nieelektrolity

Efekt pierwszego przejścia - przedustrojowa eliminacja - ksenobiotyki wchłonięte z przewodu pokarmowego (z wyjątkiem jamy ustnej, przełyku i częściowo odbytnicy) trafiają z krwią żylną poprzez żyłę wrotną do wątroby. W wątrobie ulegają biotransformacji do różnych metabolitów i wydaleniu do żółci  

2. Rozmieszczenie trucizn

Zależy od: czynników fizjologicznych, właściwości fizykochemicznych, pojemności minutowej serca, szybkości dyfuzji, powinowactwa krwi do tkanek

Kumulacja w tkance tłuszczowej - związki lipofilne: insektycydy polichlorowane, tetra etylen ołowiu, polichlorowane bifenole.

Wszystkie substancje toksyczne, które rozpuszczają się w wodzie kumulują się w narządach dobrze ukrwionych, rozpad zachodzi w lipidach w ośrodkowym układzie nerwowym.

Kumulacje w tkance kostnej: ołów, strond, rad, fluor 

3. Biotransformacja

Reakcje fazy I - mikrosomalne.       Reakcje fazy II

• Reakcje oksydacyjno- redukcyjne    Reakcje sprzęgania kwasem glukuronowym

• Hydroksylacja węglowodoru    Reakcje sprzęgania kwasem siarkowym

• Epoksydacja      Reakcje sprzęgania z aminokwasami (glicyna, glutamina,

• Dealkilacja      ornityna, seryna, tauryna, arganina)

• Oksydatywna deaminacja     Reakcje metylacji

• N- oksydacja      Reakcje acetylacji

• N- hydroksylacja      Tworzenie kwasów merkapturowych

• S- oksydacja      Tworzenie tiocjanianów

• Desulfuracja

• Redukcja związków nitrowych i azotowych

• Jednoelektrodowe reakcje utleniania i redukcji

 

4. Wydalanie

Wydalanie zachodzi głównie z moczem, kałem, gruczołami potowymi i z mlekiem matki

Seminarium 2

Nałóg-jest to stan powodujący przymus zażywania danego środka, wyróżniamy uzależnienia psychiczne i fizyczne.występuje wyraźna tendencja do stałego zwiększania dawki

Przyzwyczajenie- jest stanem powracającego pragnienia ale nie przymus zażywania danego środka Charakteryzuje się: ograniczoną tendencją do zwyczaju przyjmowania dawki, ograniczenia zależności psych, brakiem zależności fizycznej, brakiem oddziaływań abstynencji

Uzależnienie lekowe- WHO- stan psych a czasem fizyczny spowodowany zażywaniem leków w zjawiskach zależności lekowej może wystąpić przyzwyczajenie które prowadzi do tolerancji leków, tj zwiększania dawki w celu uzyskania oczekiwanego działania farmakologicznego.

Tolerancja- związana jest ze zjawiskiem zmniejszania skutków działania dawki co prowadzi do jej zwiększania w celu uzyskania zamierzonego działania farmakologicznego.

Typy toksykomani:

Morfinowy- morfina,kokaina,heroina,tebaina dawka śmiertelna:doustna-0,2-0,4g podskórna 0,1-0,2g. zatrucie ostre:zwiększenie źrenic,senność przechodząca w sen narkotyczny,oddech wolny, płytki zatrucia przewlekłe:nerwobóle,suchość skóry,suchość błon śłuzowych,zmiany czucia i nastroju,zmiany zwyrodnieniowe w narządach

Barbiturowo-alkoholowy:leki nasenne- kw. Barbiturowy ataraktyki- pochodne benzooliazepiny

Kokainowy-kokaina, jeden z 14 alkaloidu zawartych w liściach krasnodrzewu peruwiańskiego dawka śmiertelna doustna- 1-1,5g podskórna 0,3g zatrucie ostre-rozszerzenie źrenic, niepokój, drżenie mięśni, tachykardia, pobudzenie psychoruchowe, bóle brzucha i wymioty zatrucie przewlekłe: nadżerka czerwony nos, bladość twarzy, mała masa ciała, gadatliwość,wymioty,zator lub krwawienie do mózgu, niewydolność nerek,obrzęk płuc,zawroty głowy,ogólne osłabienie

Cannabis- konopie indyjskie- najbardziej aktywne składniki to kanabinol, kanabioloiol, kw kanabioliowy objawy zatrucia: pobudzenie, senność,zmiany w płucach jak u palaczy, osłabienie pamięci, opóźniony refleks

Amfetaminowy-jego pochodne to metamfetamina, deksamfetamina, fenmetryzyna objawy przedawkowania: zaparcia, kołatanie serca,bezsenność

Kat- katyna, pochodna efedryny objawy zatrucia: pobudzenie, euforia, gadatliwość, rozszerzenie źrenic, zaparcia, hamuje łaknienie

Substancji halucynogennych- związki pochodzenia roślinnego lub otrzymane syntetycznie(muchomor czerwony, kaktus mexykański,kołpak motylkowy, muscymor, meskalina) objawy zatrucia: zmiany nastroju, euforia,depresja,uczucie lęku,pozbawienie osobowości,dezorientacja w czasie i przestrzeni,halucynacje

Lotnych rozpuszczalników- węglowodory i ich chlorowcopochodne, alkohole,estry,eteny,ketony,gazy,nitraty- działają pobudzającą krótkotrwale i depresyjnie na OUN objawy: euforia z tendencją do fantazjowania, uczucie dezorientacji, urojone uczucie siły i mocy, zawroty głowy, mdłości halucynacje ekstazy-objawy zatrucia: euforia,przypływ energii,uczucie silnej więzi z otoczeniem,podniecenie seksualne objawy przedawkowania: rozszerzenie źrenic,pękanie naczynek krwionośnych,brak koordynacji,nadpobudliwość,drgawki

Wyklad 3

Czynniki warunkujące toksyczność:

- budowa chemiczna i właściwości fizykochemiczne substancji

- środowiskowe (natury fizycznej i natury chemicznej)

- czynniki biologiczne uzależnione od czynników ustrojowych: fizjologiczne (osobnicze), genetyczne, sposób odżywiania

Właściwości fizykochemiczne substancji toksycznej:

1. Rozpuszczalność (w wodzie i w lipidach):

Wchłanianie substancji i jej dystrybucja zależą od współczynników podziału.

Przy doustnym podaniu substancji jej wchłanianie zależy od:

- rozpuszczalności substancji i stopnia jej rozdrobnienia

- pH soku żołądkowego

- obecności treści pokarmowej

- obecności enzymów trawiennych

Wpływ pH:

- w żołądku (pH=1) dobrze wchłaniają się bardzo słabe kwasy i słabe zasady (np. kwas salicylowy, kwas benzoesowy)

- w jelitach (pH=5,3) dobrze wchłaniają się lipofilne nieelektrolity i niezjonizowane formy słabych kwasów i zasad (np. chinina, alanina)

Wpływ enzymów trawiennych:

- enzymy trawienne w żołądku i jelitach mogą rozkładać leki, np. glikozydy nasercowe

- trucizny pochodzenia naturalnego, np. jady węży są unieczynniane w przewodzie pokarmowym

Wpływ treści pokarmowej i jej składników:

- substancje zmniejszające perystaltykę jelit - wzrost wchłaniania, a środki zwiększające perystaltykę - spadek wchłaniania

- leki podane na czczo wchłaniają się szybciej

2. Zdolność substancji do dysocjacji:

- tylko niezdysocjowane postacie trucizn mogą rozpuszczać się w lipidach błony komórkowej, przenikać do tkanek i wywierać działanie

- kwas salicylowy i benzoesowy dobrze wchłaniają się przy pH soku żołądkowego=1 (postać niezdysocjowana), wolniej wchłaniają się w pH=8

- alanina i chinina w pH=8 jest niezdysocjowana i wchłania się bardzo dobrze

- zmiana pH odgrywa bardzo ważną rolę przy wydalaniu trucizn z organizmu (alkalizacja moczu - wzrost wydalania kwasu salicylowego)

3. Temperatura wrzenia i parowania:

Wysoka lotność i niska temperatura wrzenia:

- przyspiesza zatrucia, zwłaszcza przemysłowe (wzrost narażenia - zwiększone stężenie w powietrzu)

- ułatwione wchłanianie - drogi oddechowe, skóra (wyższa lotność benzenu)

- pary substancji bardziej szkodliwe niż związek macierzysty (Hg)

4. Wielkość cząsteczek:

- stan rozdrobnienia (wielkość cząsteczek) ma wpływ na szybkość rozwoju zatrucia, zwłaszcza w przypadku związków trudno rozpuszczalnych: aerozole (pyły i dymy)

- pyły, np. tlenek cynku (0,1-0,3 µm w aerozolu) - gorączka odlewników

- wchłanianie cząsteczek pyłów:

• średnica >5µm - osadzają się głównie w jamie nosowo - gardłowej i krtani

• średnica <5µm - osadzają się głównie w tchawicy i oskrzelach

• średnica >1µm - docierają do pęcherzyków płucnych

5. Cechy organoleptyczne:

Niektóre cechy substancji mogą działać ostrzegawczo, np. zapach, działanie drażniące (gazy drażniące mogą porażać zakończenia nerwów węchowych - zanik wrażliwości na zapach), smak, charakterystyczna barwa.

6. Budowa związków chemicznych:

Wpływ podstawników:

Podstawniki zmniejszające lub całkowicie znoszące toksyczność:

- acetylowe (-COCH₃)

- karboksylowe (-COOH)

- sulfonowe (-SO₃H)

- tiolowe (-SH)

- metoksylowe (-OCH₃)

- etoksylowe (-OC₂H₅O)

na skutek:

- zwiększenia rozpuszczalności - szybsze wydalanie

- ułatwienie biotransformacji

Podstawniki zwiększające toksyczność:

- nitrowe (-NO₂)

- nitrozowe (-NO)

- aminowe (-NH₂)

- cyjanowe (-CN, nitrylowe)

- niektóre pierwiastki - fluor, chlor, jod, brom, arsen

• grupy -NO₂, -NO, -NH₂ są silnie toksyczne

• grupy -NO₂, -NH₂ nadają związkom działanie MetHb-twórcze

• toksyczność związków z grupy -CN zależy od stopnia ich uwalniania w procesach metabolicznych

• fluorowce zwiększają toksyczność związków

Podstawniki zwiększające lub zmniejszające toksyczność:

- hydroksylowe (-OH)

- metylowe (-CH₃)

• grupa -OH osłabia działanie narkotyczne związków alifatycznych, a nasila działanie toksyczne związków aromatycznych

• grupa -CH₃ nasila wzrost toksyczności węglowodorów aromatycznych

Wpływ wiązania nienasyconego:

- zwiększenie reaktywności

- działanie utleniające, np. grup -SH

- wzrost hydrofilności

- wzrost wchłaniania przez płuca

- działanie narkotyczne

Wpływ izomerii konstytucyjnej:

- związki alifatyczne o łańcuchu nierozgałęzionym wykonują silniejsze działanie narkotyczne niż ich izomery

- rozbudowa łańcuchów bocznych - wzrost toksyczności

- toksyczność związków alifatycznych wzrasta wraz ze wzrostem długości łańcucha węglowego

Wpływ stereoizomerii:

- izomeria optyczna (L i D) - izomery lewoskrętne (L) są bardziej toksyczne niż prawoskrętne (D)

- izomery cis - trans - izomery trans <izomery cis

- toksyczność fluorowców maleje wraz ze wzrostem masy atomowej, np. żelazo>chlor>jod>beryl

- toksyczność berylowców wzrasta wraz ze wzrostem masy atomowej, np. bar>stront>wapń

- toksyczność pierwiastków może zależeć od stopnia utlenienia, np. arsen (III)>arsen (V)

Czas i sposób przechowywania substancji:

- właściwości substancji chemicznych (zwłaszcza związków organicznych) mogą ulegać zmianie podczas przechowywania; w przypadku mieszanin wieloskładnikowych mogą tworzyć się nowe bardziej toksyczne związki

- szczególnie wrażliwe na rozkład pod wpływem wilgoci i temperatury są substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

- właściwości toksyczne substancji mogą ulec osłabieniu

Czynniki biologiczne, endogenne ustroju - wpływają na toksyczność głównie poprzez zmiany w metabolizmie trucizn:

1. Wpływ wieku:

1. dzieci - większa wrażliwość niż u dorosłych:

- niedojrzałość mechanizmów odtruwających (brak wielu enzymów mikrosomalnych)

- wolniejsza eliminacja

- zmniejszone wiązanie z białkami

- większa wrażliwość receptorów

2. ludzie starsi - większa wrażliwość niż u dorosłych:

- zmieniony metabolizm (niedobór enzymów mikrosomalnych)

- obniżona czynność hormonalna

- zaburzenia krążenia krwi - niedotlenienie

- zmniejszona ilość wody w organizmie - wzrost stężenia substancji toksycznej i jej metabolitów we krwi

- zmniejszona ilość tkanki tłuszczowej

Wiek wpływa na wchłanianie substancji drogą pokarmową (flora bakteryjna), oddechową (zmniejszenie objętości oddechowej płuc) i przez skórę oraz jej biotransformację i wydalanie.

2. Wpływ płci:

- szybkość metabolizmu substancji toksycznej zależy od płci

- większa wrażliwość kobiet (mniejsza masa ciała, odmienna budowa somatyczna, odmienny stan hormonalny (wpływ hormonów płciowych na aktywność enzymów mikrosomalnych), ciąża - wzrost stężenia progesteronu i pregnandiolu (spadek aktywności wielu enzymów, obniżenie procesów sprzęgania z kwasem glukuronowym)

3. Stan zdrowia:

- wpływa na metabolizm (wchłanianie, biotransformację i wydalanie) i efekty działania substancji

4. Choroby:

- wątroba - zaburzona biotransformacja (detoksykacja - spadek stężenia cytochromu P-450 i innych enzymów mikrosomalnych)

- żółtaczka mechaniczna, zapalenie lub marskość wątroby - spadek sprzęgania z kwasów glukuronowym i siarkowym

- nerki - główny narząd wydalający

- serce - zmiany w hemodynamice krwi, niedokrwienie i niedotlenienie narządów (wątroba - biotransformacja, nerki - eliminacja), zaburzony transport i eliminacja substancji i ich metabolitów

- przewód pokarmowy - biegunki (spadek wchłaniania), silne zmiany błony śluzowej jelit i zaparcia (wzrost wchłaniania)

- drogi oddechowe - ułatwione wchłanianie

- skóra - ułatwione wchłanianie

- tarczyca (tyroksyna) i nadnercza (kortyzon) - wpływ hormonów na aktywność enzymów mikrosomalnych

Czynniki genetyczne:

1. niedobory enzymatyczne (niedobór lub brak N-acetylotransferazy, niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej, zmniejszona aktywność transferazy glukuronowej - zwiększona wrażliwość na salicylany, fenole, alkohole, kwasy karboksylowe)

2. niedobór białek wywołany nieprawidłową ich syntezą lub budową (niedobór celuroplazminy, niedobór alfa-1-antytrypsyny, anemia sierpowata lub talasemia)

Sposób odżywiania:

- racjonalny sposób odżywiania - zdrowie i większa oporność (tolerancja) na działanie substancji toksycznej

- niedożywienie, nieodpowiednia jednokierunkowa dieta - nasilenie skutków działania substancji, cięższy przebieg zatruć

- złe odżywianie - zaburzenia licznych reakcji biochemicznych w organizmie, zaburzenia mechanizmów obronnych, w tym procesów detoksykacji

- głodzenie - uruchomienie depozytów tkankowych, np. substancji lipofilnych (DDT, CCl₄) z tkanki tłuszczowej

- dieta ubogo białkowa lub bezbiałkowa - spadek aktywności enzymów mikrosomalnych i zawartości cytochromu P-450, dehydrogenazy NADPH i reduktazy NADPH cytochromu -450 w wątrobie

- metionina i cysteina działają hepatoochronnie przy narażeniu na CCl₄

- wapń, magnez, cynk, żelazo, kobalt, miedź są aktywatorami wielu enzymów, ich brak w pożywieniu powoduje zmniejszenie aktywności tych enzymów

- obecność tłuszczu - wzrost wchłaniania substancji lipofilnych

- dieta bogata w antyoksydanty (wit. C, E, beta - karoten, likopen, glutation, Se, Zn, Mn) zapobiega produkcji wolnych rodników

Używki - alkohol etylowy:

- wchłania się szybciej z pustego żołądka, napoje gazowane przyśpieszają wchłanianie

- spożywany regularnie indukuje przemiany w wątrobie

- zaburza metabolizm biopierwiastków, witamin i innych substancji biologicznie czynnych

Kofeina:

- herbata, kawa - wzrost wydalania Ca i Mg z moczem

- herbata - spadek biodostępności Fe

- picie dużych ilości kawy - niedobór Zn w organizmie (włosy)

Dym tytoniowy:

- niszczy witaminę C, nałogowe palenie tytoniu - źródło chronicznej ekspozycji na 6000 substancji toksycznych

Czynniki środowiskowe:

1. natury fizycznej (promieniowanie jonizujące, pole elektromagnetyczne, ciśnienie atmosferyczne, hałas, światło, temperatura otoczenia i wilgotność)

2. natury chemicznej (związki chemiczne występujące w powietrzu, wodzie i żywności - metale, azotany i azotyny, tlenki azotu, SO₂)

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE TOKSYCZNOŚĆ KSENOBIOTYKÓW

Czynniki szkodliwe: -chem, fiz, biolog. Działaja na org. Człowieka i powodują zmiany na poziomie kom, tkanek i narządów, oraz szybki rozwoj zmian chorobowych i śmierc. Substancja toksyczna działając na organizm powoduje:-brak efektu; -zatrucie: ostre,podostre, przewlekle;  efekty odległe-mutagenne, rakotwórcze, teratogenne.

Czynniki warunkujące wystapienie efektu działania substancji toksycznej: -wnikniecie substancji- osiagniecie stężenia przekraczającego sily obronne organizmu- interakcja z kom narzadu lub tkanki docelowej- upośledzenie funkcji, zniszczenie narzadu lub ustroju.

Czynniki wpływające na reakcje organizmu na subst toksyczna: -źródło ekspozycji(rozmieszczenie-powietrze,woda,gleba,żywność)-subst chem(właściwości fizykochemiczne)-ekspozycja(-droga wchłaniania-ulk odd,doustna,skorna, pozojelitowa:- wielkość ekspozycji-stezenie,dawka,szybkość wchłaniania,jedna subst toksyczna lub mieszana) - organizm(wiek,rasa,Plec,wrażliwość,status społeczny)- odpowiedz(natychmiastowa,opozniona).

Czynniki warunkujące toksyczność: budowa chemiczna i właściwości fizykochem subst, środowiskowe (natury fiz i chem) czynniki biologiczne uzależnione od czynności ustroju)fizjologiczne,genetyczne,sposób odzywiania).

Wlasciwosci fizykochemiczne subst toksycznej:rozpuszczalność(w wodzie, w lipidach),dysocjacja,cechy,wielkość czasteczek,temp wrzenia, lotność budowa chem.Wchłanianie subst i jej dystrybucja w org zalezą od współczynnika podzialu: -olej-powietrze-wysoki współczynnik dobre wchłanianie subst z powietrza przez skore,-woda-powietrze- wysoki współczynnik dobre wchłanianie subst z powietrza przez drogi oddechowe, -olej-woda-wysoki współczynnik dobre wchłanianie subst naniesionej na skore.

Czynniki wpływające na wchłanianie subst toksycznej z przewodu pokarmowego: -przy dousnym podaniu subst jej wchłanianie zalezy od: rozpuszczalności subst i stopnia rozdrobnienia,pH soku żołądkowego,obecność tresci pokarmowej,obecność enzymow trawiennych.

Rozpuszczalnosc subst:-sole baru:chlorek i weglan baru (rozpuszczalniki toksyczne)-sole rtęci:sublimat(HgCl2) dobrze rozpuszczalne w wodzie jest znacznie bardziej toksyczny od slabo rozpuszczalnego (Hg2Cl2).

Stopien rozdrobnienia subst :sproszkowany As2O3 jest znacznie lepiej wchłaniany niż preparat gruboziarnisty.

Wplyw pH:-w żołądku pH=1 dobrze wchłaniają się bardzo slabe kwasy i slabe zasady np.kwas salicylowy,benzoesowy,-w jelitach pH=5,3 dobrze wchłaniają się litofilne nieelektrolity i niezjonizowane formy slabych kwasow i zasad np. chilina,anilina.-pH soku żołądkowego wpływa na wchłanianie slabych kwasow i zasad.

Wpływ enzymów trawiennych:-enzymy trawienne w żołądku i jelitach mogą rozkładać leki np. glikozydy nasercowe, nie podaje się doustnie,-trucizny pochodzenia naturalnego np jady wezy sa unieczynnione w przewodzie pokarmowym.

Wplyw tresci pokarmowej  i jej składu :- subst zmniejszające perystaltyke jelit powoduja wzrost wchłaniania a srodki zwiekszajce perystaltyke powoduja spadek wchłaniania,-subst(leki)podane na czczo wchłaniają się szybciej,-skladniki pokarmowe pobudzające wydzielanie sokow trawiennych np. kawa,herbata,alkohol,powoduja wzrost rozpuszczania i wchłaniania.

Zdolnosc subst do dysocjacji: tylko niezdysocjowane postacie trucizn mogą rozpuszczac się w lipidach i przenikac do tkanek i wywierac działanie, -kwas solny i benzoesowy dobrze wchłaniają się przy pH soku zoladkowego =1 wolniej wchłaniają się w pH=8,- anilina i chinina w pH=8 jest niezdysocjowana.

Temp wrzenia i parowania: -wysoka lotność i niska temp wrzenia :przyspiesza zatrucia zwłaszcza przemysłowe(wzrost narazenia -zwiekszone stezenie w powietrzu,ułatwione wchłanianie przez drogi odd i skore, pary subst bardziej szkodliwe niż związek macierzysty .

Wielkosc czasteczek: stopien rozdrobnienia ma wpływ na szybkość rozwoju zatrucia zwłaszcza w przypadku subst trudno rozpuszczalnych(aerozole,pyly,np. tlenek cynku).

Wchlanianie  czasteczek i pylow- srednica>5 mikro m-jama nosowa,   <1 mikro m do pęcherzyków płucnych.

Cechy organoleptyczne;-zapach(cyjanowodor-zapach gorzkich migdałow,siarkowodor-zapach nieswierzych jaj )-dzialanie drażniące (tlenki azotu,gazy drażniące mogą porażać zakończenia nerwow wechowych)-smak,-charakterystyczna barwa.

Narkotyki wykorzystywane w celach przestępczych : kwas gamma-hydroksymasłowy(GHB) i jego lakton GBL leki z grupy benzodiazepin-flunitrazepan i klonazepan,arszenik; związki te mogą być latwo podawane w napojach i drinkach.

Budowa chemiczna związku:rodzaje wiazan,izomeria,grupy funkcyjne,długość lancucha weglowego.

Wpływ podstawnikow na toksyczność subst:-zmniejszajace toksyczność- acetylowi,karboksylowa, oligazowa,sulfonowa,tiolowa,metoksylowa,etoksylowa -na skutek: zwiekszania rozpuszczanosc.

Wzrost działalności toksyn: -nitrowa,nitrozowa,aminowa,cyjanowa,niektóre pierwiastki fluor,chlor,jod,brom,arsen,-toksycznosc związków z grupy cyjanowej zalezy od stopnia jej uwalniania w procesach metabolicznych,-fluorowce zwiększają toksyczność związków.

Podstawniki zwiększające lub zmniejszające toksyczność :-hydroksylowa,-metylowa.-gr-OH oslabia dzialanie narkotyczne związków alkilowych,propanol>propanodiol>propanotriol,-gr -OH nasila dzialanie toksyczne związków aromatycznych benzen<fenol ,-CH3 wzrost węglowodorów aromatycznych  benzen<toluen<ksylen.

Wpływ wiazan nienasyconych na toksyczność substancji:wzrost reaktywności,dzialanie,wzrost wchłaniania przez pluca,wzrost hodrofilnosci,dzialanie narkotyczne.

Wplyw izomerii substancji: związki alifatyczne o lancuchu nierozbudowanym wykazuja silniejsze dzialanie narkotyczne niż izomery o rozbudowanych lancuchach, toksyczność wzrasta wraz ze wzrostem lancucha,-izomeria optyczna izomery lewoskrętne sa bardziej toksyczne niż prawoskrętne,trans mniej toksyczne,-toksycznosc fluorowcow maleje wraz ze wzrostem masy atomowej fluor>chlor>jod>brom,-toksycznosc berylowcow bar>stront>wapn,-toksycznosc pierwiastkow może zależeć od stopnia utlenienia arsen(III) >arsen (V).

Czas i sposób przechowywania subst: -właściwości subst chem mogą ulegac zmianie podczas przechowywania w przypadku mieszanin wieloskladowych mogą tworzyc się nowe bardziej toksyczne subst.-szczegolna na rozklad pod wpływem wilgoci i temp sa subst pochodzenia roślinnego i zwierzęcego,-rozklad lekow zmniejszenie dzialania leczniczego powstałych produktow mogących działać toksycznie,-właściwości toksyczne subst mogą ulegac osłabieniu.

Czynniki biologiczne endogenne ustroju wpływają na toksyczność glownie poprzez zmiany w metabolizmie trucizn, czynniki fizjologiczne(wiek,Plec,konstytucja organizmu,stan zdrowia,choroby)

Wiek: dzieci-najwieksza wrażliwość niż u doroslych,niedojrzałość mechanizmow odtruwających,wolniejsza eliminacja,zmniejszanie wiazania z bialkami,wieksza wrażliwość receptorow,-ludzie starsi-wieksza wrażliwość niż u dorosłych,zmieniony metabolizm,obnizona czynność hormonalna,zaburzenia krazenia krwi,zmniejszona ilość wody w organizmie,zmniejszona ilość tkanki tluszczowej. Wiek wpływa na wchłanianie subst droga pokarmowa, oddechowa i przez skore oraz jej biotransformacje i wydalanie.

Płeć: -szybkość metabolizmu subst toksycznych zalezy od plci,wieksza wrażliwość kobiet(mniejsza masa ciala,odmienna budowa somatyczna,odmienny stan hormonalny(wpływ hormonow płciowych  na aktywność enzymow mikrosomalnych),-ciąża wzrost progesteronu.

Przyklady substancji na dzialanie wieku i plci: -olow -mozg noworodkow jest szczególnie wrażliwy , wzrost wrażliwości z wiekiem zmniejszone odkladanie się w kosciach,-rtęć-wieksze wchłanianie z przewodu pokarmowego u dzieci,u mężczyzn wchłanianie zachodzi latwiej niż u kobiet,-azotany i azotyny-niemowleta i Male dzieci sa bardziej podatne na ztrucia,-toksyny grzybow- Male dzieci i osoby starsze wieksza podatność na odwodnienie ,zaburzenia elektrolitowe i bezpośrednie dzialania toksyn grzybow na poszczególne narzady,-benzen- niedokrwistość,bialaczka zwiekszona wrażliwość młodych dziewczat i kobiet.

Stan zdrowia : wpływa na metabolizm (wchłaniania, biotransformację i wydalanie) i efekty dzialania substancji.

Choroby: -watroby -zaburzona biotransformacja, zoltaczka mechaniczna,zapalenie lub marskość watroby,-nerek-glowny narzad wydalajacy,-serca- zmiany w hemodynamice krwi,niedokrwienie i niedotlenienie narządów ,zaburzony transport i eliminacja subst i ich metabolitow,- przewodu pokarmowego- biegunki spadek wchłaniania,silne zmiany blony sluzowej jelit i zaparcia wzrost wchłaniania,-drog oddechowych-ulatwione wchłanianie ,-tarczycy(tyroksyna)-i nadnerczy(kortyzol)-wplyw hormonow na aktywnosc enzymow mikrosomalnych.

Czynniki genetyczne:-niedobory enzymatyczne-niedobor lub brak N acetylotransferazy zaburzona acetylacja izomiazydu, niedobor dehydrogenazy glukozo beta fosforanowej, zmniejszona aktywność transferazy glukoranowej ,-niedobor bialek wywolany nieprawidlowa ich synteza Lub budowa-niedobor ceruloplazminy, niedobor alfa 1 antytrypsyny,anemia sierpowata lub falasemid.

Sposób odzywiania :-racjonalny sposob odzywiania zdrowie i wieksza odporność na dzialanie subst toksycznych,-niedozywienie, nieodpowiednia jednokierunkowa dieta, nasilenie skutkow dzialania subst ,ciezszy przebieg zatruc,-zle odzywianie, zaburzenia licznych reakcji biochemicznych w organizmie ,zaburzenie mechanizmow obronnych w tym procesow detoksykacji,-szczególnie dotkliwe w skutkach mogą być niedobory składników pożywienia które nie sa wytwarzane w organizmie,-glodzenie-uruchomienie depoaytow tkankowych , niedobor wody w organizmie, względne wysuszanie Komorek i tkanek.

Bialko :-dieta ubogobialkowa i bezbialkowa  powoduje spadek aktywności enzymow mikrosomalnych dehydrogenazy NADPH i reduktazy NADPH.

Aminokwasy:-metionina i cysteina działają hepatochronnie przy narazeniu na CCL4.

Tluszcz: -obecnosc tluszczu powoduje wzrost wchłaniania substancji lipo pochodnych.

Biopierwiastki:-wapn,magnez, cynk,żelazo,kobalt,miedz,sa aktywatorami wielu enzymow,-Fe-integralny składnik cytohormonow oraz hemoglobiny,niedobor Fe lub jego zle wchłanianie powoduje zaburzenia funkcji układu.

Antyoksydanty:-dieta bogata w antyoksydanty(Wit C i E,beta karoten) zapobiega produkcji wolnych rodnikow.

Wplyw uzywek - alkohol etylowy,- wchlania się szybciej z pustego zoladka, napoje gazowane przyspieszaja wchłanianie,-dieta nisko bialkowa, glodzenie,zle odzywianienie,zwolnienie procesow  utleniania alkoholu etylowego, we krwi dłużej się utrzymuje,-sopzywany regularnie indukuje przemiany w watrobie, - zaburzenia metaboliczne biopierwiastkow ,Wit,i innych subst biologicznie czynnych,-wzrost wchłaniania wielu subst toksycznych.

Kofeina:-herbata,orzeszki,cola powoduje wydalanie Ca i Mg z moczem,-herbata powoduje spadek biodostępności Fe ,-picie duzych ilości kawy -niedobor Zn w organizmie .

Dym tytoniowy: -nalogowe palenie tytoniu,źródło hronicznej ekspozycji na ok. 6000 subst toksycznych.

Skladniki diety mogą wpływać na wchłanianie ,biotransformacje ,wydalanie i dzialanie lekow, obecność pokarmu w przewodzie pokarmowym powoduje spadek dzialanie drażniącego lekow ale tez powoduje spadek ich wchłaniania.

Czynniki Srodowiskowe : -natury fizycznej- cisnienie atmosferyczne,Halas,światło,pole elektromagnetyczne,temp otoczenia i wiolgotnosc,promieniowanie jonizujące,-natury chemicznej-zwiazki toksyczne występujące w powietrzu glebie i żywności,metale,azotany,azotyny,SO2,tlenki azotu.

Wykład 4

Zatrucia roślinami i grzybami

Rodzaje zatruć roślinami

1. zatrucia omyłkowe, niezamierzone

2. zatrucia kryminalne

3. zatrucia zawodowe

4. zatrucia samobójcze

5. zatrucia jatrogenne (przedawkowanie leków roślinnych, np. glikozydy naparstnicy)

6. zatrucia sytuacyjne(np. spanie na sianie)

7. zatrucia stanowiące ryzyko podróży (np. picie mleka krów karmionych roślinami związanych z danym terenem, innym niż przywykliśmy

8. zatrucia powiązane z importem roślin, ich rozpowszechniania

Rodzaje trucizn roślinnych:

1. toksykoalbuminy

2. kumaniny: działają żółciopędnie, moczopędnie

3. antrazwiązki - glikozydy działające przeczyszczająco, wzmacniają perystaltykę jelit

4. alkaloidy, np. nikotyna, akonityna; wywołują późne zatrucia

5. glikozydy cyjanogenne - w migdałach, nasionach brzoskwini, moreli, wisni, śliwek. Sprawcą zatruć jest cyjanowodór, który zaburza oddychanie

6. glikozydy nasercowe - szkodzą sercu w przedawkowaniu (zaburzają jego rytm)

7. saponiny

8. żywice- niektóre działają przeczyszczająco

9. olejki eteryczne - drażnią skórę, mogą powodować martwicę.

Fawizm - uczulenie na fasolę; może powodować anemię hemolityczną. Leczenie: podawanie dożylnie płynów, ewentualnie transfuzja krwi

Lataryzm - choroba związana ze spożywania nasion groszku. Objawy: porażenie kończyn dolnych.

Salamina wystepuje w owocach, kwiatach, niedojrzałych ziemniakach.

Zatrucia roślinami uszkadzające OUN

- bieluń dziędzierzawa - rośnie na śmietnikach, polach, ogrodach jako chwast

- szczał plamisty - zawierakoniinę; poraża zakończenia nerwów ruchowych

-pokrzyk wilcza jagoda - zatrucia najczęściej u dzieci, omyłkowe zjedzenie kilku jagód prowadzi do zatrucia

- wawrzynem

lulek czarny - korzeń bywa mylony z pietruszką, chrzanem

- ciemiężyca biała - wszystkie części rośliny są trujące. Substancje toksyczne - alkaloidy o charakterze estrowym, wchłania się przez skórę z układu pokarmowego

Leczenie - płukanie żołądka, podawanie odpowiednich leków

- konwalia majowa - substancje toksyczne - glikozydy nasercowe. Objawy: nudności, wymioty, biegunka, osłabienie, migotanie komór, przedsionków, zatrzymanie serca w rozkurczu, zaburzenia w widzeniu barw

- tajad mocny zawiera akonityne - substancje toksyczne, poraża ośrodki w mózgu i rdzeniu kręgowym, bóle głowy, oczu, kończyn, pieczenie w ustach i gardle, drżenie mięśni, ślinotok, biegunka

- ziemowit jesienny - we wszystkich częściach jest kolchicyna, która ma zdolność przenikania przez łożysko

-cykuta - ma cykutotoksynę

cis pospolity ma substancje toksyczne - alkaloidy, tj. taksyne, glikozydy

- czworelist pospolity- ma taksoalbuminę. Działa na nerki, układ pokarmowy, wątrobę.

Grzyby

Zawierają wodę, węglowodany, białka, tłuszcz, witaminy i niektóre substancje toksyczne

Zatrucia grzybami:

- o krótkim okresie utajenia - objawy kliniczne SA po upływie pó; do pięci godzin

o długim okresie utajenia - po upływie 6 godz. Po spożyciu grzyba

Podział zatruć:

- zatrucia grzybami wykonujące uszkodzenia narządów miąższowych

- spowodowane grzybami jadalnymi

- wywołujące ostry niezyt żołądkowo- jelitowego

Grupa1. Grzyby zawierające cyklopeptydy, np. muchomor sromotnikowy, jadowity

- narząd krytyczny - wątroba

faza I - nudności, wymioty, biegunka

faza II - żółtaczkowe uszkodzenie wątroby

fazaIII - śpiączka wątrobowa, zgon

zespól sromotnikowi: zaburzenia żołądkowo jelitowe, zaburzenia czynności nerek, cytolityczne uszkodzenie wątroby, śpiączka wątrobowa, żółtaczka, niewydolność oddechowa i krążenia

Grupa1a. Grzyby zawierające orelaninę

Czynnik toksyczny - orelanina, narząd krytyczny - nerki

Grupa2. grzyby zawierające gyromitrynę

-czynnik toksyczny - gyromitryna, narząd krytyczny OUN

Grupa 3. grzyby zawierające koprynę

- czynnik toksyczny - kopryna, rodzaj grzyba - czernidlak pospolity; zaczerwienienie skóry, nudności

Grupa4. grzyby zawierające muskarynę

Czynnik toksyczny - muskaryna, rodzaj grzyba: strzępiaj ceglasty, czerwony

Zespół muskarynowy - zaburzenia żołądkowo- jelitowe, nudności, ból brzucha, zwężenie źrenic, zalokowanie oddychania i krążenia, zaburzenia wzroku, śmierć w wyniku zatrzymania serca

Grupa5. grzyby zawierające pochodne izoksazolu

-czynniki toksyczne - muscymol, rodzaj muchomor czerwony, plamisty

- narząd krytyczny- OUN, zaburzenia równowagi, pobudzenie, drgawki

Grupa6. Grzyby zawierające psycholicyne

czynniki toksyczne - psylicybina, psylocyna, rodzaj - kołpaczek motylkowy, omamy wzrokowe, słuchowe, zaburzenia równowagi

Grupa7. grzyby zawierające substancje drażniące układ pokarmowy

-czynniki toksyczne - rózne

- grzyby: gołąbek, pieczarka, gąska, narząd krytyczny - układ pokarmowy

Zatrucia jadami

- zmija zygzakowata; jad węża zawiera mieszaninę różnych składników: albuminy, polipeptydy, enzymy

- skorpion pustynny - jad zawiera neurotoksyny; skutki ukąszenia - ból w miejscu ukąszenia, pieczenie

- osy, pszczoły; użądlenie powoduje bół, obrzęk, zaczerwienienie, rodzaje alergiczne, wstrząs, duszności

Mykotoksyny - metabolitywtórne grzybów (pleśni); duża odporność na wysokość temperatury

Podział mykotokstyn - aflotoksyny, ochratoksyny, patuliny.

Wpływ alkoholu na organizm ludzki 6

Alkohole

-dobrze rozp.w wodzie

-zawieraja gr hydroksylowa

-jest przyczyna tragedii:ból i cierpienie dzieci, tragiczne wypadki

Alkohol etylowy-C2H5OH

Spozywany w nadmiernych ilościach lub zbyt często może być szkodliwy dla organizmu, powoduje: ożywienie, podniecenie, zaburzenia świadomości, głębokie uśpienie; dawka 6-8g na 1 kg masy ciala jest już smiertelna. Dlugie i nadmierne spoż alkoh. Prowadzi do alkoholizmu

Alkoholl etylowy: bezbarwna latwopalna ciecz, ma charakteryst zapach i peikay smak, latwo miesza się z woda, 95% roztw. Wodny elanolu to spirytus. E. to gł. Składnik napojow alkach. Otrzymuje się w wyniku fermentacji cukru i drozdzy, jest lżejszy od wody. W niektórych reakcjach wykazuje właściwości kwasowe, a w innych zasadowe. Jest odtrutka w zatruciach alkoholowych.alkoch. zajmuje szczególne miejsce wśród subst. Spozywanych przez ludzi bo latwo wchlania się do organizmu, powoduje lepszy nastroj. Mylony jest z metanolem

Alkohol metylowy CH3OH

Zwany metanolem, karbinolem, spirytusem drzewnym, bezb. Latwo lotna ciecz, Silnie trujacy, pikacy smak. W wyniku spozycia nawet kilkunastu g może dojsc do utraty wzroku, a nawet śmierci. Otrzymuje się go po suche destylacji drewna. Z woda miesz się w każdym stosunku. Uzywany jest jakorozpuszczalnik zywic, lakierow, do produkcji formaldehydu, barwnikow. Dawka smiertelna-70cm3

Dlaczego alkohol uzaleznia??

Pod wzgledemm chemicznym alkohol spożywczy to etanol

Szlak przemian etanolu w wątrobie

C2H5OH(utlenianie)CH3CH(utlenianie)CH3COOH

Dawki alkoholu i ich skutki

-jednorazowa dawka trujaca lub smiertelna zalezna jest od właściwości indywidualnych ustroju, przyzwyczajenia, rodzaju napoju

-u człowieka dorosłego dawka smiertelna-300-500 ml alkoholu o mocy 80-90%

-przy zawartości 0,1% alkoh. We krwi można zauważyć pierwsze skutki, przy 0,22% dzialanie alkoh jest już wybitne. Dawki ponad 0,22%wywoluja podrażnienie i narkoze, a ponad 0,5% prowadzi do śmierci

Nałóg- spozywanie alkoholu w malych ilościach ale często powtwrzajacych się dawkach

Alkohol uszkadza podst organy ludzkie: j. ustna, OUN, watroba, serce, nerki, żołądek, jelita

Dzialanie na OUN

-sprawia ze czujemy się szczęśliwsi, latwiej nawiązujemy kontakty

-dziala na przewodzenie impulsow we włóknach nerwowych(spowolnione ruchy i myslenie)

-alkoh. Należy do depresantow, nie oznacza to ze wpedza nas w depresje lecz to ze spowalnia aktywność OUN (stajemy się bardziej odprężenia zbyt pewni lecz zdolność reakcji jest obnizona, mowa poplatana)

Uszkodzenie sluchu

-ukl. Sluch odp za odbieranie bodźców słuchowych i równowagi

-alk. Zmienia gęstość tkanki i płynów w uchu

-dziala na blednik, powoduje utrate równowagi

Dzialanie na skorę

-aldehyd octowy rozszerza naczynia krwionośne, powoduje ze odczuwamy cieplo, przyspiesz tetno, podnosi cisnienie krwi, wzmagając poczucie ciepla, potem natomiast może dojsc do wyziębienia organizmu

-skora jest sucha, przekrwiona

Dzialanie na żołądek

-mezczyzni trawia alkoh szybciej niż kobiety bo maja w żołądku wiecej dehydrogenazy alkoh.( która przeksztalca alkoh w aldehyd)

-niezyt żołądka, upośledzenie trawienia, brak apetytu, nudności, wymioty, wrzody żołądka

Dzialanie na wątrobę

-pobudza przemiane glikogenu w glukoze, pozbawaiajc org latwo dostępnego źródła energii

-prowadzi do marskości wątroby

Dzialanie na nerki

-alk redukuje ilość wazopres. Która absorbuje wode co może prowadzic do odwodnienia organizmu

Choroby wywolane alkoholem

Marskość wątroby, spadek odporności, awitaminoza, zrzeszotnienie kosci, podatność na nowotwory, niewydolność nerek, dna moczanowa, rozszerz naczyn krwionośnych, poczucie ciepla, bledne określenie temp-> oziębienie i zapalenie pluc, grozlica pluc, obniza prace serca, duszność, nadciśnienie tetnicze, zmiany w żołądku, jelitach, wątrobie

Wpływ na psychikę

Uszkodzenie OUN, wybuchowość, nadwrażliwość, halucynacje, depresja

Mężczyźni mogą być bezpłodni, wpływ na plod, dziecko może być nadpobudliwe, uszkodzony ukl nerwowy, rodza się z glodem alkoholowym

Wykład 7 - Toksykologia środowiska

Naturalne źródła zanieczyszczeń: wybuchy wulkanów, erozja wietrzna skał, pożary lasów, pył kosmiczny, niektóre procesy biol.

Do zanieczyszczeń powietrza należą: gazy i pary zw. chem- tlenki węgla, siarki, azotu, fluor, fenole; cząstki stałe organiczne i nieorganiczne(popiół lotny, sadza, zw. Ołowiu, miedzi, chloru i innych metali ciężkich); mikroorganizmy(bakterie, grzyby),;kropelki cieczy(kwasów, zasad).

Zanieczyszczenia powietrza dzielimy na :

Pierwotne- wyst. w powietrzu w postaci takiej , w jakiej dostały się do atmosfery.

Wtórne - są produktami przemian fizycznych i reakcji chemicznych w środowisku.

Smog- zanieczyszczone pow.zawierające duże ilości toksycznych gazów i pyłów. Gł. zanieczyszczenia: tlenki węgla, azotu, ozon, pyły przemysłowe.

Smog fotochemiczny-tworzy się w czasie nasłonecznienia, w wyniku fotochem. przemian wyst. w dużym stężeniu tlenków azotu, węglowodorów, składników spalin, powstają reaktywne rodniki. Smog kwaśny: powstaje w wilgotnym powietrzu, zanieczyszczony głównie SO2,CO2 i pyłem węglowym. Charakterystyczny dla wielkich aglomeracji, w strefie umiarkowanej. Powoduje choroby roślin, zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Dziura ozonowa: spadek zawartości ozonu na wysokości 15-30 km głównie w obszarze bieguna południowego. Najważniejsze znaczenie ma tu freon.

Kwaśne deszcze-opad atm. o niskim pH, zawiera kwas siarkowy i azotowy. Przyczynia się do śmiertelności niemowląt, osłabienia płuc, zakwaszenie rzek, jezior, zniszczenie fauny i flory, niszczenie zabytków architektury.

Efekt cieplarniany- zachodzi w atmosferze planety, powoduje wzrost temp. planety w tym i Ziemi. Efekt wywołują gazy cieplarniane ograniczające promieniowanie cieplne pow. Ziemi i dolnych warstw atmosfery do przestrzeni kosmicznej.

Związki siarki

SO2 powstaje w wyniku spalania siarki zawartej w węglu i gazach spalinowych; gł. źródłem są elektrownie, elektrociepłownie, koksownie, kotłownie, paleniska domowe; działanie drażniące, ma właś. grzybobójcze, dezynfekcyjne; ostry, drażniący zapach; dobrze wchłania się z ukł. odd. i przez skórę; działa silnie drażniąco na skórę, drogi odd, spojówki.

Siarkowodór-zapach zgniłych jaj, powstaje w procesach gnilnych, gaz duszący chem, działanie toksyczne dotyczy ukł.odd; gromadzi się w studzienkach kanalizacyjnych.

Związki azotu

Tlenki azotu- gł. źródła - transport samoch, elektrociepł.,spalanie paliw w gosp.dom.; składnik smogów i kw. deszczy

Tlenki węgla CO2 i CO

Gazy bezwonne i bezbarwne,są produktami spalania, emisja z zakł. przemysłowych, spalania benzyny i oleju napędowego.

CO-silna trucizna dla org bo łączy się z hemoglobiną.

Zawartość karboksyhemoglobiny w % i objawy zatrucia:

<4 brak objawów

4-10 pierwsze objawy szkodliwe, ograniczenie spostrzegania

10-20 uczucie ucisku i ból głowy

20-30 ból głowy tętnienie w skroniach

30-40 silny ból głowy, osłabienie, nudności, wymioty

40-50 j.w., zaburzenie czynności serca, oddechu

50-60 j.w., śpiączka przerywana drgawkami

60-70 j.w., upośledzenie czynności serca i odd, możliwość śmierci

>70 tętno niskie, oddychanie zwolnione, zgon

Metan

Powstaje przy rozkładzie zw org, gaz cieplarniany,przyczynia się do globalnego ocieplenia,gaz wybuchowy, łatwopalny.

Benzen węglowodór aromatyczny, składnik benzyny i innych rozpuszczalników, działanie białaczko i rakotwórcze, powoduje zmiany w ukł. odpornościowym.

Polichlorowane bifenyle

Zawierają chlor, kumulują się w tk.tłuszcz i w środowisku, toksyczność ostra jest niewielka, mogą indukować zmiany nowotworowe, przenikają przez łożysko, uszkadzają płód.

Związki ołowiu

Dodawane do benzyny, używane w hutnictwie, hutach szkła, przemyśle gumowym, przy produkcji akumulatorów, kumulują się w tłuszczach; u dzieci powoduje zahamowanie rozwoju intelektualnego, u dorosłych uszkadza mózg i inne narządy np. wątrobę.

Dioksyny

Trujące zw. chlorowcoorganiczne, powstają w procesie wybielania papieru, rakotwórcze, uszkadzają płód, skórę, zmniejszają warstwę ozonu, kumulują się w tkance tłuszczowej. Objawy zatrucia: uszkodz. wątroby, zmniejszenie łaknienia, utrata masy ciała, zaburza pracę hormonów. Występują w papierosach.

Bioindykacja - metoda badania zanieczyszczeń, polega na wykorzystaniu org żywego-bioindykatora.

Rodzaje bioind.: porosty wrażliwe na zw.siarki, mchy, liście drzew, drzewa iglaste, tytoń, pomidory.

Zanieczyszczenia powodują: alergie i choroby ukł odd. Główny alergen-pyły roślin, sierść zwierząt.

---