Testamenty zwykłe.
testament własnoręczny - holograficzny - art. 949 KRO,
testament notarialny - 950 KRO,
testament allograficzny - urzędowy - art. 951 KRO.
Testamenty szczególne.
testament ustny - art.952 KRO,
testament sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym - podróżny - art. 953 KRO,
testament wojskowy - art. 954 KRO.
1. Testamenty zwykłe
a) Testament własnoręczny (holograficzny)
Jest najprostszą formą testamentu zwykłego
Testament własnoręczny jest ważny, gdy spełnia trzy wymagania:
w całości napisał go własnoręcznie spadkodawca,
spadkodawca podpisał i
opatrzył datą.
Istnieje bezwzględny obowiązek napisania przez spadkodawcę testamentu w całości pismem ręcznym i podpisania go przez spadkodawcę.
Niespełnienie którejkolwiek z dwóch przesłanek tzn. W całości napisanie własnoręcznie testamentu i podpisanie go przez spadkodawce sprawi, że testament własnoręczny będzie nieważny.
Ustawodawca przewidział natomiast w art. 949 § 2 k.c. pewne odstępstwa od obowiązku opatrzenia testamentu datą. Według art. 949 § 2 k.c. brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Ponadto nie wymaga dla ważności testamentu udziału osób trzecich (świadków), a to pozwala spadkodawcy utrzymać w tajemnicy fakt sporządzenia testamentu i jego treść. Spadkodawca może w każdej chwili dokonać zmiany treści testamentu lub go odwołać.
Przesłanki sporządzenia ważnego testamentu własnoręcznego,
pismo ręczne,
podpis
data.
Pismo ręczne
Testament własnoręczny mogą sporządzić wyłącznie osoby, które potrafią pisać i czytać. Mogą to być także osoby głuche i nieme. Osoby niewidome nie mogą sporządzić testamentu własnoręcznego.
Bezwzględnie konieczne jest, aby spadkodawca napisał testament w całości pismem ręcznym. Ponieważ ustawa wymaga pisma ręcznego, to spadkodawca nie może posłużyć się urządzeniami technicznymi, np. maszyną do pisania czy komputerem. Wówczas bowiem testament własnoręczny byłby nieważny.
Sporządzić testament można także protezą czy nogą, jeżeli spadkodawca jest kaleką i potrafi pisać za pomocą protezy czy nogi.
Testament własnoręczny można sporządzić jakimkolwiek środkiem i na jakimkolwiek materiale. Ważne jest, by był on czytelny. Można zatem spisać treść testamentu długopisem, piórem, ołówkiem, flamastrem, szminką itp. Można go napisać na papierze, tekturze, desce, murze, lustrze, drzwiach czy na innym jeszcze przedmiocie.
Spadkodawca winien jednak przed wyborem materiału, na którym napisze testament i środka, którym się posłuży, rozważyć, czy wybrany przedmiot i środek będą trwałe i ujawnią treść testamentu w sposób czytelny oraz zrozumiały. Gdy bowiem testament będzie nieczytelny, to nie wywoła on żadnych skutków prawnych. Woli testatora nikt wówczas nie odtworzy.
Podpis
Spadkodawca sporządzając testament własnoręczny, obowiązany jest także własnoręcznie go podpisać. Nie jest dopuszczalne umieszczenie podpisu spadkodawcy przy użyciu urządzeń technicznych, np. maszyny do pisania, drukarki komputerowej czy odbitego np. faksymile. Podpis spadkodawcy może zawierać jego imię i nazwisko albo samo nazwisko. Jest to wystarczające.
Nie spełnia ustawowego wymogu podpisania testamentu umieszczenie wyłącznie inicjałów imienia i nazwiska spadkodawcy czy parafy.
Chociaż ustawa nie wskazuje, w jakim miejscu na testamencie, powinien znajdować się podpis spadkodawcy, to jednak z funkcji podpisu należy wnioskować, że winien on być umieszczony pod tekstem testamentu.
Data
Spadkodawca sporządzając testament własnoręczny winien opatrzyć go datą, tj.: umieścić na nim rzeczywistą datę spisania treści tego testamentu.
Umieszczenie daty jest bardzo istotne. Według daty wskazanej w testamencie jako daty jego sporządzenia ustala się, jakie prawo obowiązywało w chwili spisania testamentu i czy testament spełnia wymogi prawa istniejącego w dacie jego sporządzenia, czy spadkodawca posiadał w chwili sporządzania testamentu zdolność do sporządzenia testamentu oraz jaki jest wzajemny stosunek kilku testamentów.
Data powinna być wskazana poprzez umieszczenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia testamentu. Spadkodawca może umieścić datę w dowolnie wybranym przez siebie miejscu testamentu, a więc zarówno na początku, jak i na końcu jego treści. Dopuszczalne jest wskazanie daty sporządzenia testamentu także w jego treści.
Brak daty w testamencie własnoręcznym z reguły powoduje nieważność tego testamentu. Jednakże - zgodnie z art. 949 § 2 k.c. - brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Spadkodawca spisując testament własnoręczny może dokonywać w jego treści skreśleń. Może także uzupełnić dokonane przez siebie rozrządzenie majątkiem jednak z tym zastrzeżeniem, że jeżeli zmiany tej dokona już po umieszczeniu swojego podpisu na testamencie, uwidocznione zmiany rozrządzenia powinien podpisać ponownie.
b) Testament notarialny
Testament notarialny jest najbezpieczniejszą formą testamentu (art. 950 k.c.).
Udział notariusza zabezpiecza przed sporządzeniem testamentu w sposób niezgodny z ustawą.
Oryginał testamentu notarialnego pozostaje w kancelarii notarialnej, a wydawane są wypisy. Pozwala to uchronić testament przed ukryciem czy zniszczeniem przez osoby trzecie. Testament notarialny ma moc dokumentu publicznego.
W odróżnieniu od testamentu własnoręcznego testament notarialny mogą także sporządzić osoby niewidome, głuche czy głuchonieme.
Testament notarialny zostaje sporządzony w kancelarii notarialnej, w której spadkodawca w obecności notariusza, składa swoje oświadczenie. W uzasadnionych przypadkach, gdy spadkodawca nie może przyjść do kancelarii notarialnej, gdyż np. jest ciężko chory czy nie potrafi samodzielnie poruszać się, może złożyć oświadczenie przed notariuszem poza lokalem kancelarii notarialnej. Notariusz moze na życzenie spadkodawcy sporządzić testament notarialny także poza siedzibą kancelarii (np. w domu spadkodawcy, w szpitalu).
Przed przystąpieniem do sporządzania testamentu notarialnego notariusz obowiązany jest ustalić, czy spadkodawca ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz czy oświadczenie swoje składa dobrowolnie i świadomie. Ustaleń tych notariusz dokonuje w czasie rozmowy ze spadkodawcą. Notariusz obowiązany jest również sprawdzić tożsamość spadkodawcy, na podstawie dowodu osobistego, paszportu bądź innego wiarygodnego dokumentu.
Oświadczenie złożone przez spadkodawcę zostaje spisane w akcie notarialnym. Następnie powinno ono być odczytane spadkodawcy i przyjęte przez spadkodawcę. Przy odczytywaniu oświadczenia woli złożonego przez spadkodawcę, notariusz ma obowiązek upewnić się, czy spadkodawca rozumie jego treść oraz czy ta treść zgodna jest z wolą spadkodawcy.
Po odczytaniu i przyjęciu tego aktu, powinien on być podpisany przez spadkodawcę i notariusza. Spadkodawca obowiązany jest złożyć swój podpis w obecności notariusza. Jeżeli spadkodawca nie umie bądź nie może pisać, powinien złożyć na dokumencie tuszowy odcisk palca, obok którego inna osoba wpisze imię i nazwisko spadkodawcy oraz umieści swój podpis. W razie niemożności złożenia takiego tuszowego odcisku palca, należy o tym uczynić wzmiankę w treści aktu notarialnego.
Testament notarialny ma moc dowodową równą dokumentom publicznym. Dotyczy to jednak tylko treści oświadczenia woli złożonego przez spadkodawcę, a objętego danym aktem notarialnym.
Do notariusza sporządzającego akt notarialny stosuje się art. 957 k.c. Także przepisy prawa o notariacie wyłączają notariuszy w określonych sytuacjach od dokonania czynności notarialnej. Notariusz nie może więc dokonać czynności notarialnych dotyczących jego samego, jego małżonka, krewnych lub powinowatych notariusza w linii prostej bez ograniczeń, krewnych lub powinowatych notariusza w linii bocznej do trzeciego stopnia włącznie ani też osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki i kurateli lub będących w bliskim z nim stosunku.
Niezachowanie wymagań formalnych wymaganych przez ustawę dla testamentów powoduje bezwzględną nieważność testamentu. Dotyczy to także testamentu notarialnego. Jeżeli, testament notarialny został sporządzony z naruszeniem przewidzianych przez prawo o notariacie i kodeks cywilny wymaganiami dotyczącymi jego formy, stałby się on nieważny.
Oryginały testamentów przechowywane są w kancelariach notarialnych. Nawet spadkodawca nie otrzymuje oryginału testamentu. Kancelarie notarialne wydają wypisy z aktów notarialnych.
Zgodnie z prawem o notariacie wypis testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego (art. 950 k.c.) jest równoznaczny z oryginałem.
c) Testament allograficzny - urzedowy.
Testament allograficzny jest trzecią formą testamentu zwykłego. Zgodnie z art. 951 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swą ostatnią wolę ustnie wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
O ważności testamentu allograficznego decyduje złożenie przez spadkodawcę oświadczenia woli wobec osoby urzędowej upoważnionej według stanu prawnego w chwili jego sporządzenia.
Osoba urzędowa nie może przyjąć oświadczenia spadkodawcy, jeśli nie mogłaby być świadkiem testamentu takiej osoby wobec wyłączeń z art. 956 k.c. i art. 957 k.c.
Według art. 956 k.c. nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych,
niewidomy, głuchy lub niemy,
osoba, która nie może czytać i pisać,
która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
oraz skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Artykuł 957 § 1 k.c. stanowi, że nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w art. 957 § 1 k.c., nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia.
Osoba urzędowa uprawniona do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy przy sporządzaniu testamentu allograficznego, wysłuchuje oświadczenia spadkodawcy i wskazuje jego treść w protokole, przy zachowaniu wymagań z art. 951 § 2 k.c. Funkcja takiej osoby urzędowej podobna jest do funkcji notariusza przy sporządzaniu testamentu notarialnego.
Spadkodawca sporządzający testament allograficzny, obowiązany jest złożyć ustnie swoje oświadczenie przy jednoczesnej obecności osoby urzędowej i świadków. Niedopuszczalne jest, aby któraś z tych osób była nieobecna w chwili składania ustnego oświadczenia ostatniej woli przez spadkodawcę.
Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Niezachowanie któregokolwiek z wskazanych przeze mnie wymogów powoduje, że testament będzie nieważny.
Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme tak jak to było w przypadku testamentu własnoręcznego..
2. Testamenty szczególne
testament ustny
Testament ustny może zostać złożony jeżeli zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności wskazanych w art. 952§1kc:
istnieje obawa rychlej śmierci spadkodawcy,
zachowanie zwykłej formy testamentu jest wskutek szczególnych okoliczności
niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Obawa rychlej śmierci spadkodawcy nie może być oceniana wyłącznie na podstawie subiektywnych odczuć spadkodawcy. Jej istnienie musi być uzasadnione obiektywnie. Muszą wystąpić takie sytuacje jak chociażby: stan chorobowy lub skutek nagłego wypadku ktore mogą spowodować rychły zgon.
W dodatku obawa rychlej śmierci musi istnieć w chwili sporządzania testamentu.
Okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu nie zostały w ustawie wyliczone. Należy jednak przyjąć, ze chodzi o okoliczności niecodzienne, odbiegające od normalnego stanu rzeczy np. klęski żywiołowe takie jak powódź bądz przerwanie komunikacji.
Okoliczności szczególne muszą prowadzić do niemożliwości sporządzenia testamentu zwykłego . Taka sytuacja może wystąpić np. gdy spadkodawca nie jest w stanie udać się do notariusza albo nie jest w stanie sporządzić testamentu własnoręcznego.
Testament ustny zostaje sporządzony w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swoją wole ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Mniejsza liczba świadków pociąga za sobą nieważność testamentu, większa natomiast pozostaje bez znaczenia dla ważności testamentu.
Dla skuteczności testamentu ustnego konieczne jest stwierdzenie jego treści. Stwierdzenia treści testamentu dokonuje się przez spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia bądz złożenia przez spadkodawcę oświadczenia swej ostatniej woli/ lub zgodne zeznania świadków złożone przed sadem w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku tzn. śmierci spadkodawcy.
Pismo stwierdzające treść rozrządzeń spadkodawcy ma zostać sporządzona przez jednego ze świadków lub osobę trzecią. Może ono zostać spisane pismem ręcznym lub maszynowym.
Pismo stwierdzające treść rozrządzeń spadkodawcy dla swej ważności wymaga podania miejsca i daty złożenia oświadczenia przez spadkodawcę oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Pismo to powinno zostać podpisane przez spadkodawcę i dwóch świadków albo wszystkich świadków.
Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego powinno zostać sporządzone przed upływem roku od złożenia oświadczenia przez spadkodawcę. Jeżeli jednak wola spadkodawcy nie zostanie w tym terminie spisana, możliwe jest ustalenie treści dokonanych rozrządzeń w drodze zeznań świadków złożonych przed sądem przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku.
b) testament sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym
Drugą formą testamentu szczególnego jest testament sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Sposób jego sporządzenia określa art. 953 k.c. Może on być sporządzony wyłącznie podczas podróży takim statkiem, a więc w okresie od chwili wejścia na pokład do chwili zakończenia podróży i opuszczenia statku. Poza tym nie jest konieczne wystąpienie jakichkolwiek innych szczególnych okoliczności.
Zgodnie z art. 953 k.c. spadkodawca winien oświadczyć swoją wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Spadkodawca nie jest obowiązany przedstawić swej ostatniej woli ustnie. Może ją wyrazić w każdy inny zrozumiały sposób. Konieczne natomiast jest to , by spadkodawca oświadczył swoją wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Inne osoby, nawet z obsługi danego statku, nie są upoważnione do odbioru takiego oświadczenia.
Wolę spadkodawcy spisuje dowódca statku lub jego zastępca. Inna osoba nie może spisać oświadczenia spadkodawcy.
W piśmie tym dowódca statku lub jego zastępca podaje datę spisania woli spadkodawcy, a pismo to odczytuje spadkodawcy w obecności świadków. Następnie pismo to podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, to należy w piśmie tym podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.
Jeżeli nie jest możliwe zachowanie pisemnej formy testamentu podróżnego, to można sporządzić testament ustny.
Testament sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym będzie nieważny z mocy art. 958 k.c., który mowi o tym że testament spożądzony z naruszeniem przepisów odnoszących się do szczególnej formy testamentu jest niewazny.
c) testament wojskowy
Trzecią formą testamentu szczególnego jest testament wojskowy. Według art. 954 k.c. szczególną formę testamentów wojskowych określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej, wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Testamentów wojskowych dotyczy rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej, wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, z dnia 30 stycznia 1965 roku (Dz.U. Nr 7, poz. 38).
Testament wojskowy może zostać sporządzony tylko przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową i niektórych cywilnych pracowników sił zbrojnych i tylko w czasie mobilizacji, wojny lub przebywania w niewoli.