CHARAKTERYSTYKA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

1. Tendencje w kontekście współczesnym

2. Funkcjonowanie handlu międzynarodowego

Obserwuje się stały wzrost obrotów handlowych w skali świata. Wpływ na to ma szereg czynników, które warunkują w jakim tempie handel międzynarodowy będzie się rozwijał.

1. Czynniki polityczne związane z charakterem sytuacji międzynarodowej. Dobry stan stosunków międzynarodowych między partnerami, brak konfliktów zbrojnych i napięć politycznych wpływa korzystnie. Wzrost pozycji USA, utrzymująca się obecnie stabilna sytuacja polityczna w Europie korzystnie wpływa na wzrost stosunków handlowych.

2. Czynniki koniunkturalne związane z kondycją najważniejszych podmiotów na rynkach światowych: konsumpcyjnych, inwestycyjnych. Im koniunktura jest lepsza tym warunki do rozwoju handlu światowego są korzystniejsze. Przykładem negatywnym jest protekcjonizm, pozytywnym zaś okres od II wojny światowej do lat 70 - tych, czyli okres nieprzerwanego wzrostu gospodarczego wśród najważniejszych podmiotów co owocowało rozwojem całego handlu. Współcześnie koniunktura w gospodarce światowej nie jest najlepsza. Słaba koniunktura dotyczy gospodarki europejskiej. Ubiegły rok nie był najlepszy dla USA - ale było to po 10 latach dobrej koniunktury: przyczyna - przegrzanie gospodarki USA i 11 IX 2001. W tym roku gospodarka USA odnotowuje lepsze wyniki niż rok temu co jest zaskoczeniem dla analityków. W Japonii od 89' roku trwa kryzys. Japonia nie odnotowuje wzrostu gospodarczego albo jest on na poziomie zerowym. Wraz z rozwojem tendencji globalizacyjnych fazy cyklu koniunkturalnego nabierają charakteru faz światowych, ale występują kilkuletnie okresy różnic koniunkturalnych. Uzależnienie od czynników koniunkturalnych zależy od rynków i roli jakie pełnia na świecie. Np. Polska - Niemcy, spadek koniunktury w Niemczech to spadek rozwoju eksportu w Polsce.

3. Charakter międzynarodowej polityki handlowej - istotną rolę odgrywają tendencje w zakresie polityki handlowej najważniejszych podmiotów handlu międzynarodowego, tzn. czy mamy tendencje do protekcjonizmu czy liberalizmu w handlu. Liberalizacja jest czynnikiem korzystnym, protekcjonizm jest czynnikiem hamującym. W dłuższej perspektywie lata 90 - te i współczesne to tendencje do liberalizmu handlu międzynarodowego. Największy wpływ mają relacje między USA-UE-Japonią i ich tendencje w handlu międzynarodowym. Jednak ta liberalizacja ma charakter selektywny, nie jest to proces występujący równomiernie w odniesieniu do wszystkich grup towarów. Stany Zjednoczone są za dalszą redukcją stawek celnych ale nie we wszystkich dziedzinach. Japonia przez długi czas prowadziła politykę protekcyjną ale pod wpływem USA i UE została osłabiona- nie spowodowało to wzrostu importu do Japonii (w latach 80 - tych postęp w Japonii i znaczna redukcja protekcjonizmu). UE jest zwolennikiem liberalizacji tam gdzie jest to dla Unii opłacalne, a tam gdzie nie jest stosuje nowoczesne formy protekcjonizmu. Ale ogólna tendencja liberalizacji handlu - czynnik korzystny.

4. Czynnik instytucjonalny związany z działalnością organizacji międzynarodowych (GATT, WTO), które swoją działalnością przyczyniają się do liberalizacji handlu jak również do łatwych form rozliczeń handlowych, ułatwienia procedur zawierania kontraktów, tranzytów, przewożenia towarów na dłuższe odległości. Czynnik sprzyjający.

WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W HANDLU ŚWIATOWYM.

1. Najbardziej ogólna tendencja - liberalizacja handlu światowego na co wpływ wywiera działalność międzynarodowych organizacji jak również charakter zmian w polityce handlowej najważniejszych podmiotów tego handlu.

2. Tempo wzrostu światowego eksportu jest mniej stabilne niż tempo wzrostu światowego PKB. Dynamika eksportu potrafi się zmieniać w sposób bardziej burzliwy. Dynamika PKB jest bardziej spłaszczona. Czynnik koniunkturalny jest tylko jednym z czynników wpływających na handel światowy. Eksport jest tylko jednym z czynników wzrostu gospodarczego. Na dynamikę PKB wpływa szereg innych czynników.

3. Rosnący udział wartości ekspotru w światowym PKB. W przeciągu ostatnich 20 lat udział się zwiększył z 11% do 20%. Dynamika eksportu w tym okresie była większa niż dynamika PKB.

4. Wzrost udziału usług w obrotach handlu światowego ( 1980r. - 15% handlu św.), obecnie (30 - 33%). Znaczna część tych usług jest powiązana z obrotami towarowymi np. usługi finansowe, transportowe, ubezpieczeniowe, spedycyjne. Rozwijają się też usługi nie powiązane z wymianą towarową np. usługi obrotu papierami wartościowymi, usługi turystyczne.

5. Wzrost udziału rynków krajów rozwijających się w obrotach krajów wysoko rozwiniętych. W roku 1980 na rynki tych krajów trafiało około 25% obrotu krajów wysoko rozwiniętych; obecnie (30 - 33%). W efekcie wzrasta uzależnienie koniunktury i rozwoju krajów wysoko rozwiniętych od koniunktury i chłonności krajów rozwijających się. Spowodowane jest to tym, że rynki krajów wysoko rozwiniętych są rynkami wysoko nasyconymi z wysokim poziomem koniunktury, ciężko jest tam o duży zbyt/ wzrost sprzedaży (np. Niemcy- sprzedaż samochodów). Wzrost eksportu na rynkach krajów rozwijających się występuje w tych krajach, które mają znaczne tempo wzrostu np. kraje Azji wschodniej, części Ameryki Łacińskiej, Europy środkowo-wschodniej.

Kraje o najważniejszym tempie eksportu i importu w latach 1990-2000 ( 1990= 100)

Eksporterzy		Importerzy
Świat	180	Świat	183
Meksyk	614	Argentyna	612
Chiny	402	Meksyk	560
Irlandia	337	Polska	514
Malezja	334	Chiny	422
Tajlandia	300	Malezja	282
Izrael	272	Brazylia	260
Korea Pd.	265	Irlandia	247
Honkong	261	USA	246
Indonezja	242	Honkong	245
Indie	235	Korea Pd.	236

Udział rynków krajów rozwijających się będzie się ciągle zwiększał.

6. Zjawisko polaryzacji w zakresie handlu światowego pomiędzy grupą państw wysoko rozwiniętych, nielicznych o marginalnej sile eksportu i liczną grupą krajów rozwijających się, których rola w eksporcie wzrasta ok. 100- Afryka, Azja, Oceania, Ameryka śr.

7. Wzrost znaczenia krajów Wielkiej Piątki (Rosja (ok.200), Chiny, Indie, Indonezja (170), Brazylia). Ich rola rośnie ze względu na potencjalnie ogromny), chłonny rynek zbytu (ok. 2 mld 650 mln ludności- ponad 1 mld 300/400 mln ludności Chin- ponad połowa konsumentów na świecie. Kraje te upatruje się jako rozwojowe. Polska od lat 90-tych na nowo zaczęła eksportować na rynek światowy- udział Polski w światowym imporcie wzrósł z 0,6 do0,72 (Czechy, Węgry, Słowacja, Słowenia).

8. Wzrost roli postępu technicznego w odniesieniu do środków przekazu informacji.

9. Wzrost udziału handlu z uczestnictwem korporacji międzynarodowych, zarówno wewnątrz handlu korporacyjnego jak i w handlu gdzie korporacja występuje po jednej ze stron.

10. Wzrost obrotów handlowych w ramach regionalnych ugrupowań integracyjnych.

11. Rozwój handlu wewnątrz - gałęziowego podziału pracy.

12. Tendencje w zakresie struktury towarowej.

Struktura towarowa handlu międzynarodowego ( 1955-2000) w %.

Grupy towarowe	1955	1960	1970	1980	1985	1990	2000
Wyroby nieprzetworzone w tym:	50,2	44,5	33,3	40,8	33,0	26,1	22,5
Żywność	20,2	17,6	13,5	10,2	9,5	9,3	7,2
Surowce	18,8	16,9	13,4	6,8	6,1	6,3	5,1
Paliwa	11,2	10,0	9,4	23,8	17,4	10,5	10,2
Wyroby przemysłowe w tym:	49,8	55,5	66,3	57,2	65,0	70,5	74,9
Maszyny i środki transportu	18,4	22,0	29,4	25,5	31,8	35,8	41,5
Przemysłowe wyroby konsumpcyjne	26,3	27,6	29,7	24,5	25,1	26,0	24,1
Chemikalia	5,1	5,9	7,2	7,2	8,7	8,7	9,3

Tendencje są stabilne, długookresowe i bardzo wyraźne. Rola krajów wysoko rozwiniętych będzie wzrastała i również rola rynkowych krajów rozwijających się będzie rosła.

Udział krajów o największym eksporcie i imporcie w 2000r.

Eksporterzy	Udział %	Importerzy	Udział %
Świat	100,0	Świat	100,0
USA	12,3	USA	18,9
Niemcy	8,7	Niemcy	7,5
Japonia	7,5	Japonia	5,7
Francja	4,7	GB	5,1
GB	4,5	Francja	4,6
Kanada	4,3	Kanada	3,7
Chiny	3,9	Włochy	3,5
Włochy	3,7	Chiny	3,4
Holandia	3,3	Hongkong	3,2
Belgia	3,2	Holandia	3,0

Udział w handlu międzynarodowym 2000 r. (%)

Region	Export	Import
Ameryka Płn.	17,1	23,2
Ameryka Łacińska	5,8	6,0
Europa Zachodnia (UE15)	39,5	39,6
UE 15	36,4	36,4
Europa śr-wschodnia	4,4	3,7
Afryka	4,4	2,1
Bliski Wschód	4,2	2,6
Azja:	26,7	22,8
Japonia	7,7	5,8
Chiny	4,0	3,5
Tygrysy Azjatyckie	10,5	9,5

Struktura geograficzna jest dość stabilna. Lekki wzrost przy eksporcie Ameryki Płn., Łacińskiej, spadkowa tendencja Europy Zachodniej. 1996 r.-kryzys Europy śr. i wsch., Afryka, Bliski Wschód, niewielki wzrost krajów Azji, kryzys Japonii, wzrost Tygrysów Azjatyckich, wzrost Chin.

Import: Ameryka Łacińska, Europa Zachodnia, tendencja spadkowa Europa śr. i Wschodnia, niewielki wzrost Afryka, Bliski Wschód stabilizacja, niewielki wzrost Tygrysy Azjatyckie.

Salda bilansów handlowych wybranych krajów w latach 1990 - 2000 ( mld. $)

Państwa	1990	1995	1996	1997	1998	1999	2000
USA	-102	-160	-168	-182	-233	-332	-476
Niemcy	56	65	65	67	72	71	49
Japonia	52	107	62	82	107	109	100
Francja	-23	3	5	15	12	7	-7
Wielka Brytania	-39	-22	-25	-26	-44	-52	-53
Kanada	11	28	31	20	13	23	37
Chiny	9	20	12	41	43	29	24
Włochy	13	28	41	30	27	14	2
Holandia	6	19	16	16	15	14	15
Hongkong	0	-19	-18	-21	-11	-6	-12
Belgia	-2	15	16	15	14	51	14
Korea Pd.	-5	-6	-9	-8	39	24	12
Meksyk	4	0	9	1	-8	-6	-8
Rosja	20	27	15	15	34	59
Brazylia	9	-7	-9	-12	-6	-1	-3
Hiszpania	-32	-23	-20	-18	-24	-34	-39
Grecja	-11	-15	-18	-14	-17	-18	-16
Szwajcaria	-6	1	2	0	-1	1	-2
Szwecja	3	16	19	18	18	18	16
Austria	-8	-8	-9	-6	-5	-6	-5

Na tendencje w handlu światowym mają wpływ międzynarodowe organizacje.

Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu - GATT - (geneza powstania GATT).

Największy wpływ na powstanie układu miały doświadczenia wyniesione z okresu międzywojennego - (protekcjonizm). Chcąc uniknąć podobnej sytuacji jeszcze w trakcie trwania wojny z inicjatywy USA rozpoczęły się rozmowy na temat powstania trzech organizacji.

1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - 1944 - Bretton Woods.

2. Bank Światowy.

3. Trzecia organizacja miała dotyczyć liberalizacji handlu światowego - ITO - International Trade Organization. W październiku 47 roku udało się podpisać wstępne porozumienia o utworzeniu ITO - Karta Hawańska. Wymagała ona ratyfikacji przez parlamenty krajów członkowskich. Na 22 kraje, które podpisały Kartę Hawańską największe znaczenie miała ratyfikacja przez USA. Jednak kongres amerykański odrzucił ratyfikację Karty Hawańskiej. Główną tego przyczyną było to, że pomiędzy wynegocjowaniem a podpisaniem karty doszło do uzupełniających wyborów do kongresu, gdzie przewagę osiągnęli przeciwnicy liberalizacji. Powołanie ITO stało się niemożliwe. Zrodziła się koncepcja, że nie można zaprzepaścić tego co zostało osiągnięte i stwierdzono, że trzeba podpisać umowę międzynarodową aby obniżyć stawki celne. Doszło do spotkania w Genewie - tymczasowa umowa międzynarodowa - GATT - układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu - układ ten miał funkcjonować przez 3-4 lata, dopóki nie nadejdą warunki do utworzenia ITO. Układ ten funkcjonował 50 lat. W pierwszym momencie układ podpisało tylko 8 państw. W 1967 roku do GATT przystąpiła Polska. W chwili obecnej członkami WTO jest około 140 krajów na świecie - wszystkie liczące się w handlu międzynarodowym państwa. W roku ubiegłym przystąpiły Chiny. Kraj przystępujący do WTO godzi się spełniać wszystkie warunki tej organizacji. Wiarygodność takiego kraju i firm z tego kraju wzrasta. Decyzja o przystąpieniu do WTO nie tylko warunkują czynniki gospodarcze ale i polityczne. Zasady i regulacje GATT-WTO dotyczą ponad 90% obrotów handlowych. 1995- GATT przekształca się w WTO.

ZASADY GATT:

1. Niedyskryminacji i równości traktowania mówiąca o tym, że żaden z krajów członkowskich bez względu na poziom światowego rozwoju i udział w handlu światowym nie może być dyskryminowany na rynku innego kraju członkowskiego. Dyskryminacja, to np. gorsze traktowanie jego towarów.

Podstawowym instrumentem tej zasady jest klauzula najwyższego uprzywilejowania. Wszelkie korzyści, ulgi, przywileje i zwolnienia przyznawane przez którykolwiek kraj członkowski GATT produktowi pochodzącemu z jakiegokolwiek innego kraju członkowskiego będą bezzwłocznie i bez jakichkolwiek warunków rozciągnięte na produkty z innych krajów, którym przyznano klauzulę najwyższego uprzywilejowania.

W praktyce- jeśli przyznano ulgę krajowi członkowskiemu, to jeśli chcieliby zdjąć blokadę itp. musi być to zrobione także w stosunku do innych krajów członkowskich- nie dokonanie tego oznacza dyskryminację.

2. Zasada wzajemności ( zasada korzyści i koncesji) - żaden z krajów członkowskich GATT nie był zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też udzielenia innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów od partnera. W celu ochrony interesów krajów słabszych , aby kraje silniejsze nie mogły wymuszać na krajach słabszych obniżenia stawek celnych. Zgodnie z tą zasadą nie wolno było udzielać preferencji bez wzajemności. To obróciło się przeciwko krajom słabszym - narastanie ujemnych sald handlowych krajów słabo rozwiniętych. Stworzono wyjątek od tej zasady - 1968 r - w postaci IV części układu GATT- owakiego, w myśl której jednostronne preferencje udzielane krajom rozwijającym się zostały wyłączone z tej zasady.

3. Mówi o interwencji w handlu - cło jest głównym instrumentem polityki handlowej w stosunkach między krajami członkowskimi GATT. Stosowanie innych instrumentów ochronnych powinno być wyeliminowane, układ precyzyjnie określał sytuacje w których można było zastosować inne środki ochronny np. ( chroniczne deficyty płatnicze w danym kraju, chęć ochrony rynków wybranych produktów w sytuacji znacznej nierównowagi, względy zdrowia i bezpieczeństwa).

4. Klauzula narodowa- produkt importowany powinien być na rynku danego kraju traktowany nie gorzej niż produkt krajowy. To traktowanie dotyczyło podatków, opłat i warunków, którymi objęte były towary na rynku. (cło takiego charakteru nie ma)

Te 4 zasady stały się fundamentem kształtowania się handlu międzynarodowego po II wojnie światowej. GATT tworzył wyjątki. Dwa wyjątki najważniejsze:

1. Klauzula Dziadka - kraj przystępujący do GATT a mający w momencie przystąpienia środki ochronne niezgodne z zasadami GATT - owakimi, miał prawo ich zachowania w okresie członkostwa. Bez klauzuli dziadka większość krajów nie zgodziłaby się do wstąpienia do GATT.

2. Artykuł 24 statutu - mówił o możliwości wyłączenia spod zasad GATT - owskich specjalnych form integracji pomiędzy krajami w postaci stref wolnego handlu i unii celnych przy spełnieniu pewnych warunków. Ten zapis stał się podstawą możliwości integracji gospodarczej.

WYKŁAD 6 MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE 06-11-2002

---