Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

1

STAN MAJĄTKOWY PRZEDSIĘBIORSTWA

Twierdzenie 1

Każde przedsiębiorstwo, by mogło istnieć i normalnie funkcjonować, musi

mieć do swojej dyspozycji zapas dóbr rzeczowych i pieniędzy.

W skrócie ów zapas posiadanych wartości nazywamy środkami

gospodarczymi. Wszystkie posiadane środki gospodarcze tworzą majątek
przedsiębiorstwa (aktywa).

Twierdzenie 2

Majątek składa się z licznych i różnorodnych środków gospodarczych.

W celu lepszego poznania majątku grupujemy jego składniki w pewne

zbiory. Podobne pod względem przeznaczenia środki gospodarcze mogą
tworzyć jedną grupę, pomimo bardzo zróżnicowanej niekiedy postaci fizycznej.

Towary - przedmioty nabyte w celu dalszej odsprzedaży,
Wyroby gotowe - przedmioty wytworzone w przedsiębiorstwie

przemysłowym i w tym samym przedsiębiorstwie przeznaczone do sprzedaży.

Czy wyrób gotowy może być środkiem trwałym?
(Fabryka obrabiarek)

Twierdzenie 3

Wiele

rodzajów

ś

rodków

gospodarczych

ma

postać

rzeczową

(nieruchomości, towary, wyroby gotowe). Postać rzeczowa nie jest jednak
konieczna dla istnienia składnika majątku.

Należności, występują w majątku przedsiębiorstwa i reprezentują nabyte

prawo do otrzymania określonej kwoty środków pieniężnych od dłużnika, tzn.

prawo pieniężne.

Do powstania praw pieniężnych dochodzi w toku działalności gospodarczej

polegającej na wymianie różnych wartości przy udziale pieniądza.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

2

Odroczenie terminu płatności – NALEŻNOŚCI A ZOBOWIĄZANIA

Zakup

materiału

Produkty w

magazynie

Sprzedaż

produktów

(1) Spłata

należności

Zapłata

zobowiązania

(2) Spłata

należności

Czas

Zobowiązanie

Należności

Jesteśmy

finansowani

przez

dostawców

My

finansujemy

odbiorcę

Pożyczki udzielone innym podmiotom są także zaliczane do praw

pieniężnych pozostających w majątku pożyczkodawcy.

Ruch okrężny środków obrotowych

Ś

rodki

pieniężne

Produkty

gototwe

Materiały

Produkcja

Jednym z zadań rachunkowości jest rzetelne i jasne przedstawienie

struktury i wartości majątku przedsiębiorstwa. Chodzi przede wszystkim o
wykazanie:

z czego majątek się składa,

kto przyczynił się do jego powstania.

W języku rachunkowości środki gospodarcze nazywamy majątkiem

czynnym albo aktywami, ponieważ czynnie uczestniczą w procesach
gospodarczych (od łac. activa, czyli to, co czynne).

Aktywa (definicja) - są to pozostające pod kontrolą przedsiębiorstwa

zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, uzyskane w wyniku
przeszłych zdarzeń, które w przyszłości mają przynieść przedsiębiorstwu
określone korzyści ekonomiczne.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

3

Przedsiębiorstwo wchodzi w posiadanie aktywów w rezultacie przeszłych

zdarzeń, np. drogą ich:

zakupu,

wyprodukowania,

otrzymania w formie darowizny,

wniesienia wkładu niepieniężnego przez udziałowca.

Ważne znaczenie ma podział środków gospodarczych na aktywa trwałe

(majątek trwały) i aktywa obrotowe (majątek obrotowy). W ramach tych grup

następuje dalszy ich podział według postaci, w jakiej występują. Do aktywów

trwałych należą środki gospodarcze długoterminowe, które służą długotrwałej

działalności przedsiębiorstwa.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

4

Ś

rodki gospodarcze – aktywa

Struktura aktywów

Kryterium klasyfikacyjne

składników aktywów

czas

postać w jakiej występują

Wartości niematerialne i

prawne

Rzeczowy majątek trwały

Majątek trwały

(aktywa trwałe)

Należności długoterminowe

Inwestycje (lokaty)

długoterminowe

Ś

rodki gospodarcze

(aktywa)

Zapasy

Majątek obrotowy

(aktywa obrotowe)

Należności któtkoterminowe

Inwestycje (lokaty)

krótkoterminowe

P

Ł

Y

N

N

O

Ś

Ć

Objaśnienia do schematu

Wartości niematerialne i

prawne

Należności

długoterminowe

Inwestycje (lokaty)

długoterminowe

- prawa autorskie,

- nieruchomości

- licencje, koncesje

- wartości niemateriane i
prawne

- oprogramowanie
komputerów

- udziały i akcje (nabyte)

- know-how

- obligacje i pożyczki
długoterminowe (udzielone)

Inwestycje (lokaty)

krótkoterminowe

- udziały i akcje

- obligacje

- pożyczki krótkoterminowe
- środki pieniężne i inne aktywa
pieniężne

- inwentarz żywy

Rzeczowy majątek trwały

- grunty

- budynki, budowle, lokale

- maszyny, urządzenia, środki transportu i
inne rzeczy

należne jednostce
sumy z różnych
tytułów
(długoterminowe)

- półprodukty i produkty w toku

- produkty gotowe

- towary

Należności któtkoterminowe

- z tytułu dostaw i usług

- z tytułu podatków , ceł, ubezpieczeń

- dochodzone na drodze sądowej

- inne należności krótkoterminowe

Zapasy

- materiały

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

5

Twierdzenie 4

Majątek przedsiębiorstwa prawie zawsze jest obciążony długami.

Są to zobowiązania pieniężne zaciągnięte wobec różnych podmiotów, które

muszą być spłacone z majątku jednostki. Warunkiem ich spłaty jest posiadanie
płynnych aktywów.

Ogólna suma długów oznacza, jaką część aktywów trzeba oddać różnym

wierzycielom. Powszechną praktyką jest oddawanie długu w formie zapłaty
pieniężnej.

Długi powstają w wyniku zwykłej praktyki gospodarczej, zwyczajów,

pragnienia zachowania dobrych stosunków z kontrahentami. Typowym
przykładem długu jest także pożyczka otrzymana od kontrahenta lub z banku.

Długi nazywa się majątkiem biernym albo pasywami (od łac. passiva,

czyli to, co jest bierne).

Długi - są to aktualne zobowiązania przedsiębiorstwa, powstałe w wyniku

przeszłych zdarzeń i rozumiane jako obowiązek wykonania świadczeń o
wiarygodnie określonej wartości, których wykonanie spowoduje odpływ
zasobów (aktywów) z przedsiębiorstwa.

Pojęcie zobowiązań w rachunkowości ma szeroki zakres i obejmuje

wartości ściśle ustalone (pewne) i udokumentowane oraz takie, których kwota
lub termin wymagalności są prawdopodobne czyli oparte na oszacowaniu
(rezerwy)

Najczęściej zobowiązania powstają z tytułu:



dostaw i usług,



podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń,



kredytów i pożyczek,



wynagrodzeń,



zaliczek otrzymanych od kontrahentów.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

6

Zobowiązanie może być wykonane (spłacone) w różny sposób, na przykład

przez:

a) spłatę gotówką,
b) przekazanie innych aktywów,
c) świadczenie usług.

Przedsiębiorstwo, które bez przeszkód reguluje swoje zobowiązania, jest

wypłacanie.

W rachunkowości obowiązuje podział zobowiązań na:



długoterminowe,



krótkoterminowe.

Ź

ródła finansowania majątku

Struktura pasywów

Kapitały (fundusze)

powierzone

Kapitały (fundusze)

własne

Kapitały (fundusze)

wypracowane

Ź

ródła pochodzenia

ś

rodków gospodarczych

(pasywa)

Zobowiązania

długoterminowe

Zobowiązania

(kapitały obce)

Zobowiązania

krótkoterminowe

Fundusze specjalne

W

Y

M

A

G

A

L

N

O

Ś

Ć

Kapitał własny - są to udziały właściciela w aktywach przedsiębiorstwa

pozostałe po odjęciu jego długów.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

7

Zasada równowagi bilansowej

AKTYWA = PASYWA

MAJĄTEK

TRWAŁY

KAPITAŁ

WŁASNY

+

+

MAJĄTEK

OBROTOWY

=

KAPITAŁ

OBCY

KAPITAŁ WŁASNY = MAJĄTEK – KAPITAŁ OBCY

KAPITAŁ OBCY = MAJĄTEK – KAPITAŁ WŁASNY

Przykład 1

W przedsiębiorstwie, które ma majątek trwały o wartości 30000 zł, majątek obrotowy

o wartości 25000 zł i długi wynoszące 35000 zł, równanie majątkowe ma następującą

postać:

(30000 + 25000) - 35000 = 20000.

Stan majątkowy zmienia się nieustannie pod wpływem procesów

gospodarczych. Dla właściciela majątku podstawowe znaczenie mają zmiany

kapitału własnego wyrażone zyskiem albo stratą.

Zyskiem jest przyrost kapitału własnego.

Stratą jest zmniejszenie kapitału własnego.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

8

Stan majątkowy przedsiębiorstwa

Metoda bilansowa w rachunkowości:



metoda bilansowa polega na tym, że wszystkie środki gospodarcze oraz

zjawiska i procesy gospodarcze występujące w danej jednostce są

rejestrowane dwustronnie (ujmowane z dwóch punktów widzenia):



z jednej strony środki gospodarcze jednostki ujmowane są w przekroju

rodzajowym (rzeczowym),



z drugiej strony środki gospodarczej ujmowane są według źródeł ich

pochodzenia,



istota metody bilansowej wyraża się w stosowaniu określonych równań

tożsamościowych niezbędnych do opisu równowagi występującej między

zjawiskami i procesami gospodarczymi,



stosowanie w praktyce metody bilansowej w rachunkowości wyraża się w:



bilansowaniu środków gospodarczych jednostki,



podwójnym ujmowaniu zdarzeń gospodarczych,



wykorzystywaniu urządzenia ewidencyjnego, jakim jest konto,



sporządzaniu zestawienia obrotów i sald,



konstrukcji rachunku zysków i strat,



narzędziami metody bilansowej są inwentarz i bilans.

Inwentarz - szczegółowe zestawienie, spisanych w jednostkach naturalnych i

pieniężnych, składników majątku jednostki gospodarczej oraz jej kapitałów

obcych (zobowiązań).

Bilans - usystematyzowane zestawienie wyrażonych w mierniku pieniężnym

składników majątku oraz źródeł ich finansowania, sporządzone na określony

dzień i w ściśle określonej formie.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

9

Bilans na dzień
……………………………

Aktywa

Pasywa

A

Aktywa trwale

A.

Kapitał (fundusz) własny

I. Wartości niematerialne i prawne

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

II. Rzeczowe aktywa trwale

II. Pozostałe kapitały (fundusze)

1. Środki trwałe

III. Zysk (strata) z lat ubiegłych

2. Środki trwałe w budowie

IV. Zysk (strata) netto

III. Długoterminowe należności

V.

Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego
(wielkość ujemna)

IV. Inwestycje długoterminowe

B.

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

B.

Aktywa obrotowe

I. Rezerwy na zobowiązania

I. Zapasy

1.

Rezerwa z tytułu odroczonego podatku
dochodowego

1. Materiały

2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne

2. Półprodukty i produkty w toku

3. Pozostałe rezerwy

3. Produkty gotowe

II. Zobowiązania długoterminowe

4. Towary

1. Kredyty i pożyczki

II. Należności krótkoterminowe

2.

Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów
wartościowych

1. Należności z tytułu dostaw i usług

3. Inne zobowiązania finansowe

2.

Należności z tytułu podatków, dotacji, ceł,
ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz

4. Inne zobowiązania

innych świadczeń

III. Zobowiązania krótkoterminowe

3. Inne należności

1. Zobowiązania wobec innych jednostek

4. Należności dochodzone na drodze sądowej

a)

Kredyty i pożyczki

III. Inwestycje krótkoterminowe

b)

Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych

1. Krótkoterminowe aktywa finansowe

papierów wartościowych

a)

w innych jednostkach

c)

Inne zobowiązania finansowe

- udziały lub akcje

d)

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług

- inne papiery wartościowe

e)

Zaliczki otrzymane na dostawy

- udzielone pożyczki

f)

Zobowiązania wekslowe

- inne krótkoterminowe aktywa finansowe

g)

Zobowiązania z tytułu podatków, ceł,

b)

ś

rodki pieniężne i inne aktywa pieniężne

ubezpieczeń i innych świadczeń

- środki pieniężne w kasie i na rachunkach
bankowych

h)

Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

- inne środki pieniężne

i)

Inne zobowiązania

- inne aktywa pieniężne

2. Fundusze specjalne

Suma bilansowa (A)

Suma bilansowa (P)

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

10

Każde działanie kończy się wynikiem, który można określić jako

następstwo działania jakiejś przyczyny, rezultat, skutek: pomyślny, pozytywny,

ostateczny, słaby, niedostateczny.

1

Rodzaje wyników działalności

Sprzedaż

Wyniki rzeczowe

wyrażone w kosztach

wytworzenia produktów,

zakupu towarów i

ś

wiadczenia usług

Wyniki finansowe

Wyniki działalności

gospodarczej

Wyniki działalności gospodarczej

Ogólnie wynik finansowy określić można jako wyrażony w pieniądzu

rezultat działalności podmiotu gospodarczego w pewnym okresie (miesiąc, rok

obrotowy).

Otrzymujemy go z porównania przychodów i odpowiadających tym

przychodom kosztów, co można zapisać następująco:

Wynik finansowy = Przychody - Koszty

Wynik finansowy dodatni określa się mianem zysku, natomiast ujemny –

stratą

2

lub tzw. wynikiem zerowym.

1

Por. Słownik poprawnej polszczyzny, PWN, Warszawa 1982, s. 914.

2

Por. W. Gabrusewicz, Ustalanie wyniku finansowego w znowelizowanej ustawie o rachunkowości, Ustawa o

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

11

Przychody są to należne jednostce lub wypłacone na jej rzecz środki

pieniężne bądź ich odpowiedniki za wykonane przez jednostkę w toku jej

działalności świadczenia, jak np. sprzedaż wyrobów lub towarów. Przychody

powodują wzrost aktywów lub zmniejszenie zobowiązań, a w końcowym

rezultacie zwiększają wynik działalności (zysk).

Koszty własne stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie środków trwałych,

wartości niematerialnych i prawnych, materiałów, paliwa, energii, usług, czasu

pracy pracowników, oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia,

dotyczące normalnej działalności danej jednostki gospodarczej w pewnym

okresie.

Przychody i koszty dzieli się na różne pozycje, co umożliwia wgląd w ich

strukturę.

Koszt

sprzedanych

produktów i

towarów

Przychody ze

sprzedaży

produktów i

towarów

Pozostałe

koszty

operacyjne

Pozostałe

przychody

operacyjne

Koszty

finansowe

Przychody

finansowe

Straty

nadzwyczajne -

koszty

nietypowe

Zyski

nadzwyczajne -

przychody

nietypowe

D

z

ia

ła

ln

o

ś

ć

g

o

s

p

o

d

a

rc

z

a

D

z

ia

ła

ln

o

ś

ć

o

p

e

ra

c

y

jn

a

Koszty

osiągnięcia

przychodów

Przychody

Rachunkowości a Międzynarodowe Standardy Rachunkowości

- materiały konferencyjne, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce,

Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2002, s. 68.

Rachunkowość finansowa

Łukasz Matuszak, Katedra Rachunkowości

12