1. Norma prawna

1) Reguła zachowania - szczególny rodzaj normy: wynikającej z przepisów prawnych i gwarantowanej przymusem państwowym. Zawiera żądanie określonego zachowania od określonej kategorii osób (adresata). Jej cechą charakterystyczną jest generalność (adresat określony przy pomocy powtarzalnych cech) i abstrakcyjność (zachowanie do którego się odnosi ujęte w sposób umożliwiający powtarzanie korzystania z normy). Dzięki nim może być wielokrotnie używana. Norma ma też charakter:

1. ogólny (każdy jest zobowiązany do jej przestrzegania (np. umowa athezyjna)

2. dwustronny (dla 1 obowiązek; dla 2 prawa - wyj, prawo karne)

Normy są podstawą do wydawania wyroków (skierowanych do osób) w III RP.

1. Budowa normy prawnej - 3 części (udziela odp. na pytania: kto; w jakich warunkach; jak powinien się zachować; co się stanie gdy tego nie zrobi)

1. Hipoteza (kto i w jakich warunkach)- określenie adresata i dookreślenie go poprzez deskrypcję okoliczności w których działa. Te pokazują cechy adresata (wiek, stan zdrowia...), określają cel, sposób, czas i miejsce jego działania. Hipoteza określa adresata nie jednym słowem.

2. Dyspozycja (jak powinien się zachować) - w treści ma: nakaz (ten odnosi się do konkretnego zachowania. Nie spełnienie oznacza kolizję prawną), zakaz (określa zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza treść zapisaną w normie. Nakaz i Zakaz- zbiorczo nazywane obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne czynności (uprawnienie do pewnego działania , wybór opcji zachowania nie jest obligatoryjny „może” „ma prawo”)

3. Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) konsekwencja za naruszenie treści normy prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr, pełni funkcję prewencyjną, izolacyjną, eliminacyjną). Nie jest równoznaczna z karą. Mamy 3 rodzaje sankcji:

• Karna (penarna) za popełnianie czynów zabronionych (przestępstwo, wykroczenie). Przestępstwo (zbrodnia v występek). Za przestępstwo - sankcje: grzywny, ograniczenia, wolności, pozbawienia wolności (do 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.

• egzekucyjna (przymusowe wykonanie obowiązku, unicestwienie czegoś co zrobiono wbrew prawu), gł. w prawie adm. i cywilnym. (Np. nakazuje spłatę długu, lub przywrócenie stanu poprzedniego, v przeproszenie). Zawsze opatrzona klauzulą wykonalności.

• nieważności czynności prawnej (konwencjonalnej), czynność nie rodzi skutków prawnych. (np. oparta na zasadzie błędu istotnego, testament bez prawa do zachowku). Musi być uznana przez sąd.

Są też normy pozbawione sankcji prawnych!

2.2 Budowa normy prawnej - 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm określanych jako sprzężone

• norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie adresata i tego co powinien zrobić.

• norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę przyjmuję n. sankcjonowaną i obwarowywuje sankcją za niewykonanie (co się stanie jak adresat tego nie zrobi).

1. Rodzaje norm prawnych: różnice charakteru i mocy.

1. bezwzględnie obowiązujące (imperatywne-ius cogens) - zawierają niepodważalny nakaz państwa od którego nie można się uchylić (odstępstwo = naruszeniu prawa > sankcja). Normy prawa karnego.

2. Względnie obowiązujące (ius dispositivum) - można się do nich zastosować (dozwolenie) ale nie jest to konieczne, (np. zgoda że gdy w umowie sytuacja nieprzewidywalna strony stosują prawo cywilne).

2. Norma prawna, norma moralna

1. Dawniej normy te pokrywały się,

2. norma moralna, nie ma sankcji i pozbawiona jest przymusu państwowego,

3. obecnie wspólne pole normy moralnej i prawnej zawęża się - ograniczone 4 typami relacji:

• pokrywające się (np. nie zabijaj)

• istnieje norma moralna, ale nie jest obwarowana sankcją prawną (np. zdrada małżeńska)

• sprzeczne (imperatyw moralny, sprzeczny z nakazem prawnym np. nie donoś, ale wymóg informowania o przestępstwie, obłożony sankcją - kwestia ważności)

• obojętne: normy moralne nie zajmują się pewnymi kwestiami które leżą w polu zainteresowania norm prawnych (np. znak towarowy, wypełnianie PIT-u).

3. Przepis prawny

Jest technicznym zapisem normy prawnej. Przepisem jest zarówno art., pkt., par., ust., Może pokrywać się z normą prawną, lub zawierać 2 normy prawne, lub norma może być w 2 przepisach (część teoretyków twierdzi, że może być więcej przepisów).

Nazwy przepisów nie zawsze odnoszą się do norm. Generalnie dzielimy przepisy wg kilku kategorii:

1)

• nakazujące

• dozwalające

• zabraniające

2) podobnie jak normy na: bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące,

3) na przepisy ogólne (lex generalis- zasady) i szczegółowe (lex specialis - wyjątki wyłączające zasadę),

4)

1. przepisy odsyłające: jeśli ustawodawca nie chce się powtarzać może odesłać do innego przepisu (a nie tworzyć nowy który nie jest konieczny). Stosuje się wówczas analogię (np. immunitet posła - immunitet senatora),

2. przepisy blankietowe - przepisy puste (nie zawierające norm), stwarzające jednak warunki by ktoś wskazany w nich normy te ustanowił. Są nimi np. upoważnienia ustawowe do wydawania rozporządzeń. (upoważnienia mogą być obligatoryjne lub fakultatywne; a rozporządzenie musi być poprzedzone uprawnieniem: na mocy ust... ),

3. przepisy przejściowe (mówią jakie przepisy będą stosowane gdy czynność zawarta za starego prawa, a obowiązuje nowe) i końcowe (z reguły na końcu aktu normatywnego, dzielą się na wprowadzające - określające vacatio legis i uchylające -mówią kiedy moc stracą określone przez nie przepisy prawne, choć nie całe akty)

IV Stanowienie Prawa

Organem stanowiącym prawo w Polsce jest Sejm. (Jedynie w stanie wojny i stanie nadzwyczajnym gdy Sejm nie może się zebrać może robić to prezydent poprzez rozporządzenia-chociaż te muszą być potem zatwierdzone). Inne organy prawodawcze np. wojewodowie, czy ministrowie wydają rozporządzenia z upoważnienia ustawy (rozporządzenia te stanowią tylko wykładnie- prowodawstwo powielaczowe).

1. Dobre prawo powinno być ogólne, a normy w nim zawarte wielokrotne.

2. Prawo musi być jawne - czyli należycie ogłoszone (wymaga publikacji).

3. Nie działa wstecz,

4. jasne i zrozumiale,

5. unikające sprzeczności,

6. nie rodzi niemożliwych obowiązków,

7. jest względnie trwałe w czasie

Tok ustawodawczy:

1. inicjatywa: 15 posłów, komisja sejmowa, senat - uchwałą, prezydent, rada ministrów, 100tys. obywateli.

2. Laska marszałkowska (złożenie): przepisy poboczne i zgodność z prawem UE, kwestie finansowe.

3. Czytania: I (w komisji, ważniejsze na plenum, wystepuje sprawozdawca- pytania -uchwała o wdrożeniu lub skierowaniu do komisji, ta obraduje. II na plenum, jeszcze proj. można wycofać, debata i poprawki, choć marszałek może je odrzucić. Gdy dużo poprawek możliwy powrót do komisji. III stanowisko komisji - Głosowanie- poprawek i całego projektu.

4. 30 dni Senatu (przyjęcie z poprawkami w całości, lub odrzucenie).

5. Sejm i senackie poprawki (głosowanie jedynie za odrzuceniem).

6. 21 dni Prezydenta veto, TK, podpis.

V Stosowanie prawa

Jest ustaleniem czy między stronami istnieje stosunek prawny, lub stworzeniem między stronami nowego stosunku prawnego.

1. ustalenie: sąd stwierdza czy takowy stosunek istnieje Musi był wyrok -orzeczenie sądu o tym.

2. Stworzenie: wydanie aktu administracyjnego tworzącego stosunek prawny, lub wyrok sądowy zmieniający stan prawny między 2 podmiotami prawa.

Stosując prawo ustalamy jaka norma prawna odnosi się do danego zdarzenia - zastosowanie istniejącego przepisu prawnego (kwalifikacja). Aktami stosowania prawa są wyroki sądowe, akty administracyjne. Akty te nie są powszechnie stosowane, ani nie zawierają norm.

VI Przestrzeganie prawa, praworządność

1. Przestrzeganie prawa: zachowywanie się zgodne z zapisami norm prawnych. Zachowywanie hierarchii aktów prawnych, a także zgodności aktów niższego rządu z aktami prawnymi wyższego rzędu. Część aktów wykonawczych jest przy tym delegowanych. Przy przestrzeganiu prawa ważna równość wobec niego (jak najmniej immunitetów), a także skuteczność widoczna i odczuwalna wykonywania sankcji prawnych. Założenie a'priori, że prawo funkcjonuje w czasie i przestrzeni.

1. Prawo nie istnieje bez społecznego przyzwolenia (większość instytucji, które go tworzą jest wybierane przez społeczeństwo),

2. reguluje relacje między jednostkami,

3. chroni wartości drogie społeczeństwu

2. Praworządność: Metoda kierowania się społeczeństwa (często wymieniana w konstytucji). Jest de facto stanem faktycznym, w którym organy władzy w państwie działają na podstawie przepisów prawa (pojęcie zastrzeżone dla przepisów państwowych). Dla praworządności potrzeba szerokiej regulacji określającej relację państwo -obywatel (prawo publiczne). Treść, forma i tryb uchwalanie przepisów prawa winny być regulowane prawnie. Praworządność jest stanem kategorycznym (jest, lub nie ma). Organy władzy publicznej działają na podstawie prawa i w jego granicach.

1. praworządność formalna - organy państwa przestrzegają prawa takim jakie ono jest,

2. praworządność materialna - oprócz przestrzegania prawa, trzeba sprawdzić czy jest to dobre prawo? Wg Fullera dobre prawo jest: ogólne, jawne, niedziałające wstecz, jasne i klarowne, unikające sprzeczności (ew. reguły kolizyjne), nie rodzące niemożliwych obowiązków, względnie trwałe. „Państwo prawa, działa wg prawa, jeśli jest to dobre prawo”!!!

VII Wykładnia prawa

1. Jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą dla stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła powstania.

1. błędy językowe w akcie prawnym, który zmienię można jedynie ustawą, a które powodują rozbieżności,

2. rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego znaczeniu prawnym,

3. wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego stanu faktycznego.

2. Rodzaje wykładni prawa

1. według podmiotu dokonującego:

1) Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo, wyjaśnia ona co organ ów miał na myśli- autointerpretacja. Jest aktem prawnym niższego rzędu).

2. Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie przewidziany organ, tłumaczący treść aktu prawnego - ale inny niż ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do wykonywanie jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także ale nie jest to funkcja nadana mu przez konstytucję (a orzeczenie ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie istnieje.

3. Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące prawo. Orzeczenia sądowe i odpowiedzi na pytania prawne wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy interpretacyjne - obowiązujące w danej sprawie, choć będące także pomocą dla sędziów.

4. Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo) zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo. Winna pełnić rolę wskazówki, przy stanowieniu prawa.

1. według metody

1. Słowna (językowo - logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę zwrotów i znaczeń językowych i interpunkcji.

2. Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez ustalenie celu dla jakiego go wydano

3. Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne jest miejsce w którym znajduje się przepis. Używana gdy zawodzi wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.

4. Historyczna (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą materiałów historycznych, czyli analiza wcześniejszych przepisów dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze naukowej.

1. według wyniku:

1. Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną wykładnie szerzej niżby stanowił zapis słowny.

2. Ścieśniająca: odwrotność

3. Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym rozumiane jak w mowie potocznej.

VIII Źródła prawa

Za podstawowe uważany jest akt prawny będący aktem normatywnym, istnieje hierarchia źródeł prawa. Konstytucja dzieli je na:

1. Źródła prawa powszechnie obowiązującego (dla całego kraju i akty prawa lokalnego)

1. Konstytucja: w p. unitarnych 1 szczególny akt prawny. Najwyższa moc postępowania. W III RP uchwalana 2/3 głosów Zgromadzenia Narodowego, zatwierdzona w referendum (>50%), podpisana przez prezydenta. Jej szczególna treść dotyczy: ogólnych zasad ustrojowych, określenia naczelnych organów władzy państwowej i ich kompetencji, praw i wolności obywatela, samorządu terytorialnego i finansów publicznych. Wymaga ona publikacji. Konstytucje dzielimy wg: sposobu zmiany, trybu uchwalenia, czasu obowiązywania, zawartości merytorycznej

2. Umowy międzynarodowe (ratyfikowane): Część poniżej konstytucji, część równa ustawom. Podpisuje je RM, ale prezydent ratyfikuje i zarządza publikacje w Dz.U. Część z nich wymaga zgody wyrażonej w referendum (i stąd ważność). Ratyfikacja prawem ale nie obowiązkiem prezydenta (potrzeba kontrasygnaty).

3. Ustawy: akty szczególnego rodzaju. Wydawane jedynie przez Sejm. Ma samoistną moc obowiązywania (do jej wydania nie potrzeba szczególnych uprawnień), Zmieniana tylko inną ustawą (choć może to być inna ustawa). Może też uchylać ważność innych aktów prawnych (mniej ważnych). Na regulowanie niektórych rzeczy ma wyłączność (budżet, prawa i wolności, kompetencje organów państwa). Musi być ogłoszona w Dz.U. Uchwalana większością (50%+1, przy obecności ½ liczby posłów).

4. Rozporządzenie: akt podstawowy (wykonawczy do ustawy). Ustawa mówi o istnieniu czegoś, resztę czyli np. kompetencje tego czegoś określa rozporządzenie. Ustawodawca sam odsyła do rozporządzenia (przepis blankietowy). Wydawane jest przez egzekutywę. Wydawane na podstawie przepisu (obligatoryjne v fakultatywne). Konieczność druku w Dz.U. Upoważnienie do wydania musi być szczegółowe:

• podmiotowo (dokładnie wskazywać podmiot do wydania rozporządzenia),

• przedmiotowo (określać przedmiot regulacji)

• treściowo (treść rozporządzenie nie szeroka)

5. akty prawa miejscowego: wydawane przez wojewodę - rozporządzenia i wydawane przez radę gminy, czy powiatu uchwały. Jako akty podstawowe potrzebują upoważnienia zawartego w ustawie. Publikowane są w Dz. Wojewódzkim lub wywieszane na słupach ogłoszeń.

2. Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego

Uchwały i zarządzenia zawierające przepisy np. regulamin Sejmu. Kierowane do struktur administracyjnych bezpośrednio podlegających organowi wydającemu. Dzielą się na uchwały (od podmiotu zbiorowego) i zarządzenia (od podmiotu pojedynczego). Publikowane są w Monitorze Polskim i nie muszą mieć charakteru normatywnego.

IX Akt Prawny

Jest wyrazem woli państwa wydanym w odpowiedniej formie, w określonym trybie. Powstaje poprzez czynności prawne (np. umowa dwustronna), akty administracyjne (np. eksmisja) lub orzeczenia sądowe (szczegół z abstrakcyjnej normy, uznanie że zaszedł stosunek prawny). Może mieć charakter ogólny. Może mieć zarówno charakter normatywny, jak i nienormatywny (akt stosowania prawa).

1. Akt normatywny: zawiera normy prawne, a z nich buduje normy zachowań. Ma charakter powszechnie obowiązujący. Stanowiony przez organy prawotwórcze. Stanowi prawo.

2. Akt stosowania prawa: Nie jest powszechnie stosowany, nie zawiera ogólnych norm, Jest to decyzja organu państwowego dotycząca konkretnej sprawy i odnosząca się do konkretnego adresata. Wydawany jest przez różne organy państwa w jego imieniu. Wynik stosowania prawa.

X Luki w prawie i sposoby ich uzupełniania

Założenie, że system prawny obowiązujący w państwie jest zupełny - utopijne.

1. Życie szybsze niż proces legislacyjny (problemy zwłaszcza w prawie karnym).

2. Często zapis jest niezrozumiały, ale nie dostrzega tego stosujący prawo - luka pozorna (wypełniana poprzez wykładnię celowościową).

3. Luki rzeczywiste (konstytucyjne), powstają gdy ustawodawca przypadkowo ominął zagadnienie. Mają też miejsce gdy brak rozporządzeń dla określenia pojęć.

Uzupełnianie luk:

1. Analogia z prawa: Organ stosujący prawo (sąd) na podstawie zasad systemu prawnego tworzy nową normę prawną (precedens), na którą można się powołać. Nie możliwe w III RP, bo u nas normy tylko w Sejmie.

2. Analogia z ustawy: Sąd rozstrzygający normę prawna poszukuje zapisu prawnego porządkującego podobna sytuację. W Polsce zabieg stosowany w prawie cywilnym.

Żadna analogia nie jest stosowana w prawie karnym!!!

XI Obowiązywanie prawa w czasie przestrzeni i wobec osób

1. w czasie:

• okres vacatio legis,

• lex retro non agit,

• lex rertro derogat lex priori,

1. w przestrzeni:

• na terytorium państwa: konstytucja, ustawy,

• akty prawa lokalnego na terytorium gdzie organ wydający ma uprawnienia do jego stanowienia,

3) co do osób:

• obowiązuje osoby fizyczne jak i organizacje społeczne,

• wyjątkiem immunitet.

XI Sejm i Senat

1. Sposób wybierania- Sejm wybory 5 przymiotnikowe; senat 3 przymiotnikowe. Wybory do Sejmu zarządza prezydent min. Na 90 dni przed upływem kadencji a odbywają się one w jeden z 30 ostatnich dni kadencji liczonej od I posiedzenia. (de facto wydłużenie kadencji).

1. Powszechne: pozwalają na uczestnictwo według zasad biernego (21; 30 lat) i czynnego prawa wyborczego. Rejestry wyborcze prowadzone przez gminy (zadanie zlecone od adm.) zawierają nazwiska mieszkańców posiadających prawa wyborcze, na ich podstawie tworzy się spisy wyborców. W obwodzie głosowania 0,5-3tys. wyborców (nr komisji = nr obwodu). Powszechność (w RP) oznacza także, że wybory odbywają się w dzień wolny od pracy.

2. Bezpośrednie: głosowanie osobowe (tak jak testament i adopcja) i imienne (podpis na liście).

3. Tajne: głosowanie, a nie wybory. Nie trzeba ujawniać swoich danych osobowych na (ostęplowanej) karcie do głosowania. Ostęplowana urna.

4. Równe:

• formalnie - każdy ma tyle samo głosów (d. w UK głosowanie pluralne)

• materialnie - głos każdego liczy się tak samo (d. kurialne), dlatego tak istotny jest podział na okręgi wyborcze (41 do Sejmu, 40 do Senatu). W okręgu zamieszkuje określona liczba wyborców, dlatego okręgi takie by iloraz l. posłów z danego okręgu i l. mieszkańców tegoż kręgu by względnie równy w skali całego kraju - tzw. norma przedstawicielska. W okręgach wybiera się 7-19 posłów.

W wyborach do senatu równość formalna wybiera się 2-3 (wyj. Warszawa - 4), brak materialnej.

5. proporcjonalne: W okręg dana partia uzyskuje taką liczbę mandatów jak jest proporcjonalna do liczby oddaną na nią głosów. By nie było posłów ułamkowych - systemy przeliczania głosów.

PKW: sprawdza, które ugrupowania przekroczyły próg wyborczy w skali kraju. Te które to zrobiły powrót do okręgów na podział mandatów. Deformacje wtórne i pierwotne. Lista okręgowa zawiera min. 12 nazwisk, kto wszedł- decyduje lista głosów na nazwisko, w Polsce preferuje się głosowanie na listy wyborcze. Do senatu wybory większościowe.

O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy!!!

Kadencyjność: de iure 4 lata. Kadencja zaczyna się od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu (dla senatu także) i kończy w dzień poprzedzający I posiedzenie Sejmu nowej kadencji. Zatem Sejm obraduje w sposób permanentny. Pierwsze posiedzenie Sejmu zarządzane jest przez prezydenta, prowadzi je z początku marszałek senior, a zaczyna się ono wyborem marszałka.

• Sejm może podjąć decyzję o samorozwiązaniu (2/3 ustawowej l. posłów) co pociąga rozwiązanie Senatu.

• Prezydent może rozwiązać Sejm gdy ten prze 4 m-ce nie uchwali budżetu, lub nie wybierze premiera (w 3 podejściach). Rozwiązanie to musi być zaopiniowane przez marszałka. Wówczas nowe wybory w tempie błyskawicznym (45 dni od zarządzeni, a I posiedzenie 15 dni od wyborów).

Organizacja działalności: Permanentny tryb pracy, jawność posiedzeń (choć wyjątki).

2) Organy

1. organy kierownicze

• marszałek (Sejmu/Senatu): Organ konstytucyjny, ważna rola zapisana w art. 110 konstytucji - przewodniczy obradom, strzeże praw Sejmu i porządku w nim (straż), reprezentuje go na zewnątrz. Czuwa na terminowością i tokiem prac (mianuje i odwołuje szefa kancelarii sejmu). Kieruje pracami prezydium Sejmu i konwentu seniorów. Sam ustala granice swojego następstwa (wice).

• Prezydium (marszałek i wice marszałkowie-w sejmie nie określona liczba, w senacie-3), Ustala ono plan prac Sejmu, terminy posiedzeń (na 3 m-ce w przód). Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu, organizuje współpracę komisji, opiniuje sprawy wniesione do marszałka.

• Konwent seniorów (prezydium + przewodniczący klubów poselskich + przewodniczący kół poselskich, które miały własne listy wyborcze): koordynuje prace kół i klubów parlamentarnych.

2. Organy pomocnicze

• komisje parlamentarne - w nich zasadnicze prace ustawodawcze. Dzielą się na:

1. stałe: resortowe (odpowiadające ministerstwom także semantycznie), funkcjonalne (do zadań np. etyki, regulaminowa). W nich przygotowywane akty prawne i rozstrzygnięcia (obrady jawne)

2. ad hoc: dla rozwiązanie konkretnego problemu

3. śledcze: powołana dla zbadania sprawy, wchodzi w kompetencje judykatywy, działa wg kpk. Powoływane tylko przez Sejm (bo tylko on ma funkcję kontrolną).

3) Prawa (Art.105)i obowiązki

1. Mandat: wolny-czyli: uniwersalny, nieusuwalny (w trakcie kadencji) i niezależny(od poleceń wyborców).

2. Obowiązki: Uczestnictwo w pracach Sejmu i w Komisjach (co najmniej 1) - jeśli nie potrzeba usprawiedliwienia, jeśli nie pojadą po diecie. Kontakt z wyborcami - z Sejmu środki na biuro poselskie. Niepołączalność urzędów (nie może być: wojewodą i wice, podsekretarzem stanu w ministerstwie, praca w administracji, radnym. Nie może prowadzić działalności gospodarczej wykorzystującej majątek skarbu państwa lub samorządu. Złożenie oświadczenia majątkowego (do 30.IV) na ręce marszałka Sejmu - w nim: o środkach pieniężnych, nieruchomościach, uczestnictwo w spółkach kapitałowych, osobowych, o zarobkowaniu i mieniu ruchomym o wart. pow. 10tys., zobowiązań pow. 10tys., o współwłasności małżeńskiej.

3. Prawa:

• bezpłatne przejazdy środkami komunikacji

• immunitet-dotyczy odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej, nie dotyczy cywilnej: formalny (dotyczy czynów karalnych nie związanych z wykonywaniem mandatu, jest wzruszalny - można się go zrzec) i materialny (parlamentarzysta za działalność związaną z wykonywaniem mandatu odpowiada tylko przed Sejmem jeżeli naruszy prawa osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko za jego zgodą 2/3. Chroni w czasie kadencji i po jej zakończeniu, niewzruszalny np. głosowanie za kolege, obrażenie z mównicy.

• Nietykalność poselska: nie może zostać aresztowany, ani zatrzymany bez zgody Sejmu. Wyjątek złapanie na gorącym uczynku (wówczas max 72h: 48 zatrzymanie, 24 na orzeczenie sądu)

• Dieta poselska

XIII Prezydent sposób wybierania i uprawnienia

1. Wybór: Obywatel RP, mieszkający na jej terytorium, który ukończył 35 lat. Urząd od konstytucji marcowej, przywrócony w małej konstytucji z '52 r.

2. Opróżnienie urzędu: śmierć, rezygnacja, trwała niezdolność do pełnienia funkcji (zatwierdzona przez 2/3 głosów ZN), orzeczenie trybunału Stanu, uznanie nieważności wyborów.

3. Pozycja ustrojowa:

1. dualizm egzekutywy,

2. funkcja arbitra (między Sejmem, a rządem),

3. wybór bezpośredni,

4. kadencyjność,

5. odpowiedzialność przed ZN, choć może wnosić pozwy do sądu,

6. wydaje akty wykonawcze (rozporządzenia) zapisane w art.142 konstytucji, za zgodą premiera.

4. Uprawnienia prezydenta:

1. Asygnata aktów prawnych, nominacje sędziowskie i profesorskie, akty łaski, ordery i odznaczenia, wprowadza stan wyjątkowy.

2. Względem legislatywy:

• zarządza wybory i zwołuje I posiedzenie Sejmu,

• w 2 przypadkach może rozwiązać Sejm - budżet, premier),

• inicjatywa ustawodawcza i prawo do zarządzania referendum (za bezwzględną zgodą Senatu),

• inicjatywa hamująca (veto, odesłanie do TK),

• Względem rządu:

• powierza tworzenie rządu - daje 30 dni na zrobienie tego jeśli 2 razy nic rozwiązanie parlamentu,

• może wnioskować o postawienie członka RM (przez Sejm) przed Trybunałem Stanu,

• przewodniczy Radzie Gabinetowej,

• Uprawnienia względem judykatywy:

• absolutne prawo łaski, akt łaski,

• prawo abolicji (uznaje że jakiś czyn przestał być zabroniony - był bez wyroku),

• amnestia („darowanie resztek kar”),

• powołuje sędziów (i ustala ich pensje) na wniosek krajowej rady sądowniczej, ale bez Sędziów TK (prezesa i wice z przedstawionych mu 2 kandydatów) i TS,

• Kompetencje w polityce zagranicznej:

• reprezentuje państwo,

• decyzje personalne o obsadzie funkcji ambasadora i konsula gen. (choć kandydat na wniosek MSZ) + kontrasygnata szefa MSZ i premiera,

• ratyfikuje umowy międzynarodowe-czasem potrzeba akceptacji Sejmu,

• decyzje o postawieniu w stan wojny,

• zwierzchnik sił zbrojnych, decyduje o mobilizacji, a na czas wojny na wniosek premiera mianuje naczelnego wodza,

• Za przestępstwa i nie podpisanie ustawy odpowiada przed TS,

XIV Rada Ministrów

1. Powoływanie:

1. Prezydent desygnuje kandydata na premiera, ten proponuje skład RM, powołuje premiera i RM w 14 dni od I posiedzenia Sejmu, lub dymisji poprzedników.

2. Max 14 dni potem wniosek o wotum zaufania- bezwzględna >przy min. ½,

3. Bez tego wybiera Sejm bezwzględną większością.

2. Dymisja:

1. obligatoryjnie składa premier na I posiedzeniu Sejmu, przyjęta przez prezydenta,

2. brak wotum zaufania, lub wotum nieufności,

3. Pozycja ustrojowa:

1. konstytucyjny organ kolegialny o szerokich uprawnieniach,

2. odpowiedzialna politycznie przed sejmem i prawnie przed TS,

3. składa się z jednoosobowych organów (ministrów), a te z pomocniczych ministerstw,

4. prowadzi bieżącą politykę państwa,

5. poprzez premiera sprawuje nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego (wojewodowie).

4. Prezes Rady Ministrów:

1. szef rządu,

2. na jego wniosek powoływanie/odwoływanie ministrów, lub gabinetu,

3. konstruktywne wotum nieufności,

4. władza organizacyjna:

• kieruje RM,

• powołuje kierowników urzędów centralnych, pełnomocników i szefa kancelarii, oraz wojewodów i wice.

• Zwierzchnik służby cywilnej

5. stanowi prawo (rozporządzenia i zarządzenia)

• Ministrowie: specjalizacja przedmiotowa, powoływanie ma charakter merytoryczny, podwójna pozycja ustrojowa (członek RM, zwierzchnik resortu), odwoływane za działanie wbrew polityce rządu prze premiera.

• Wydawanie aktów prawnych - rozporządzenia jako akty stosowania prawa (z przepisów blankietowych)

• W RM są:

1. stałe komitety np. Komitet Obrony Kraju,

2. kolegium służb specjalnych (koordynujące prace ABW, AW, WSI, Policji, SG, ŻW),

3. rada legislacyjna (opisywanie nowych aktów prawnych i nadzór nad ich tworzeniem),

• Prowadzi politykę zagraniczną.

• Podstawowe Zadanie - kierowanie administracją, wykonanie budżetu , inicjatywa ustawodawcza i pilnowanie wykonywania ustaw.

XV) Podział terytorialny kraju i uprawnienia samorządu terytorialnego(art. 164)

1. Samorządność jest metodą rozstrzygania spraw publicznych, występuje na 3 szczeblach, a jego podstawową funkcją jest decentralizacja.

2. Gmina: Jest podstawową jednostka administracyjną, jej skład to terytorium i zamieszkujący je ludzie, obszar o określonych granicach, których demarkacji i delimitacji dokonuje RM. Domniemywa się, że w jej kompetencjach wszystkie sprawy publiczne, chyba ze akt prawny stanowi inaczej.

1. zadania własne: to co ma robić z założenia - realizowane w oparciu o własne środki:

• dbanie o infrastrukturę techniczną i utrzymywanie bezpieczeństwa z nią związanego (np. wały),

• prowadzenie społecznych żłobków, przedszkoli i szkół podstawowych,

• dla ich realizacji dysponuje majątkiem (należącym do wszystkich) - może zawierać umowy handlowe - jest osobą prawną

2. zadania zlecone od administracji rządowej: dostaje na nie fundusze, są one przekazywane ustawą (np. prowadzenie rejestru wyborców, nie może się sprzeciwić), porozumieniem administracyjnym,

3. dochody gminy:

• własne: (przewidywane ustawą) podatki (gruntowy, nieruchomości, środków transportu, leśny, rolny, od spadków i darowizn) opłaty (klimatyczna, targowa, od czynności cywilno-prawnej), samoopodatkowanie, udział w podatku dochodowym (15% od osób fizycznych i 5% od prawnych), subwencje ogólne.

• Spoza: subwencja główna (środki należne gminie, wypłacane w 12 ratach przez szefa MF, zależne od liczby mieszkańców), subwencja oświatowa (na utrzymanie szkół podstawowych, zależna od ich liczby), dotacja: doraźna, na konkretne zadanie (własne lub zlecone) jeśli nadwyżka to zwrot!

4. Organy gminy:

• stanowiące i kontrole: Rada gminy lub miasta, (różna liczba radnych zależna od populacji), wybory równe, tajne, bezpośrednie, powszechne, proporcjonalne (de iure, większościowe de facto). Działa w trybie sesyjnym, kadencja 4 lata rozpoczynająca się w dniu wyborów, sesję zwołuje przewodniczący rady gminy, są w radzie komisje. Posiedzenia jawne. Kompetencje: stanowienie uchwał i statutu, wybieranie i odwoływanie zarządu (ale bez wójta), uchwala wysokość podatków (w określonych granicach), uchwala plan zagospodarowania przestrzennego, kontroluje zarząd (komisja rewizyjna), zarządza majątkiem.

• Zarządzające: zarząd (na czele z nieodwoływalnym wójtem, burmistrzem, prezydentem), 3-5 osób, ze składu Rady, wykonuje budżet, projektuje i wykonuje uchwały Rady.

3) Demokracja bezpośrednia w gminie, powiecie województwie:

1. referendum (od mieszkańców 10%, lub rady), na niektóre sprawy wyłączność (samoopodatkowanie, rozwiązanie rady), ważne przy 30% frekwencji, %0% za rozwiązanie lub 2/3 za samoopodatkowaniem.

4) Nadzór nad samorządem: sprawdza legalność działań własnych (prawną) i zleconych (rzetelność, legalność, gospodarność, celowość). Gminy kontrolowane przez premiera, regionalne izby obrachunkowe i wojewodów.

1. organizacyjny: badanie czy Rada gminy nie narusza konstytucji (jeśli tak premier może zwrócić się do sejmu by ten rozwiązał ją, zarząd i szefa, - wówczas tymczasowy zarządca (od premiera). Jeżeli robi to Zarząd: Wojewoda nakazuje radzie zdyscyplinować lub odwołać go. Gdy brak efektów wojewoda prosi by sejmik samorządowy rozwiązał, a rada wybiera wówczas nowy. Premier może na 2 lata (ale nie dłużej niż do następnych wyborów) rozwiązać radę i zarząd i wprowadzić nadzór komisaryczny.

2. Merytoryczny: pozwała organom nadzorującym zażądać danych, zwizytować lub uczestniczyć w obradach rady. W 7 dni uchwała rady gminy musi się znaleźć u wojewody a ten może orzec jej niezgodność z konstytucją. Jeżeli w sprawach zleconych taka sytuacja wojewoda ma prawo wydać zarządzenie zastępcze.

XVI Rzecznik Praw Obywatelskich

1. Sposób wybierania: Powoływane przez Sejm za zgodą senatu na 5 letnią kadencję. O odwołanie może wystąpić jedynie marszałek sejmu gdy:

1. zrzeczenie się funkcji,

2. choroba uniemożliwia wykonywanie zadań,

3. sprzeniewierzenie ślubowania.

1. Uprawnienia:

1. wysuwa wnioski o stanie praworządności,

2. działa w wymiarze indywidualnym i dla grup społecznych,

3. stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela gwarantowanych prze konstytucję,

4. działa z inicjatywy własnej lub na wniosek

5. pomaga poszukiwać w systemie prawnym,

6. może wystąpić do sejmu z wnioskiem o kontrolę NIK,

7. prawo do postępowania wyjaśniającego,

8. prawo do wszczęcia postępowania sądowego i prokuratorowania w nim,

9. działa siłą autorytetu,

10. może napisać skargę do NSA,

Ze swojej działalności składa coroczne sprawozdanie przed sejmem.

XVIII Trybunał Stanu

1. Orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej, jest odrębnym ciałem władzy sądowniczej dział wg procedury karnej, członek TS, pełni swą funkcję honorowo. Ma charakter dwuinstancyjny.

2. Powoływanie: wybierany na I posiedzeniu Sejmu spoza grona parlamentarzystów, kadencja równa kadencji Sejmu.

3. Skład:

1. Przewodniczący: I prezes Sadu Najwyższego,

2. 2 wice przewodniczących, (kwalifikacje sędziowskie),

3. 16 członków (1/2 ma mieć kwalifikacje sędziowskie).

XIX Trybunał konstytucyjny

1) Organ władzy sądowniczej, choć nie jest sądem w rozumieniu konstytucji. Cechy wspólne z sądami:

• niezawisłość sędziów,

• działa w oparciu o ustawy,

• rozstrzyga sprawy przy stanowieniu i stosowaniu prawa,

• trzeba wnieść sprawę,

2) skład: zawsze nieparzysty na rozprawach. 15 sędziów wybranych przez Sejm na 9 lat (brak związków politycznych), Sędziowie mają wyróżniać się wiedzą prawniczą i mieć kwalifikacje Sędziów Sądu Najwyższego (80% to prof., dr hab.)

1. powoływanie: kandydatura prezydium Sejmu lub gr. 50 posłów, wybór większością bezwzględną. (Konstytucja nie przewiduje odwołania). Prezydent wybiera przewodniczącego i wice ( z 2 kandydatów na każde ze stanowisk).

2. Uprawnienia:

1. immunitet sędziowski (o pozbawieniu decyduje 2/3 członków TK), jedyny zawód - profesor,

2. kontroluje normy prawne, rozstrzyga o zgodności aktów prawnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu, (uchwalenie-kontrola, chyba że odsyłka od prezydenta, odpowiada na pytania prawne,

3. rozstrzyga spory kompetencyjne i orzeka w skargach konstytucyjnych,

4. orzeka o zgodności z konstytucja celów i zasad polityki państwa,

5. rozstrzyga o zaistnieniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.

6. Przyjmuje i rozpatruje skargi konstytucyjne,

3. Orzeczenia mają moc ostateczną, są źródłem prawa, proceduje wg kodeksu cywilnego.

XX NIK - skład kolegium, sposób powoływania, uprawnienia

1. skład kolegium NIK:

1. prezes: powoływany przez Sejm na 6 lat, z prawem jednej reelekcji. Nie może on należeć do partii politycznej, ani wykonywać innej pracy poza profesurą, Zasadniczo nieodwoływalny (ewentualnie dymisja, choroba), odpowiada przed TS (przestępstwa), nie odpowiada politycznie,

2. wiceprezesi (2-4): powoływani przez prezydium Sejmu,

3. dyrektor generalny: wybierany przez prezesa za zgodą marszałka Sejmu,

4. 14 członków: powoływani przez prezydium Sejmu, 7 długoletnich pracowników NIK, a pozostałych 7 musi mieć wykształcenie prawnicze.

2. Uprawnienia:

1. Działa na szczeblu lokalnym i terenowym,

2. Kontroluje 4 grupy podmiotów:

• organy administracji rządowej (RM),

• państwowe osoby prawne (1 osobowe sp. Skarbu państwa),

• NBP,

• samorząd

Ich kontrola dotyczy - legalności, celowości, rzetelności, gospodarności,

3. Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, KRRiTV, NSA, Kancelaria Sejmu i prezydenta: kontrola dotyczy wykorzystania środków budżetowych.

4. Komunale osoby prawne: Ich kontrola dotyczy - legalności, rzetelności, gospodarności.

5. Jednostki prowadzące działalność gospodarczą - wąski zakres kontroli (jak wywiązują się ze zobowiązań dla skarbu państwa) - legalność i gospodarność.

6. Swobodne wejście do kontrolowanej placówki, wgląd do archiwum i pytania

7. Immunitet na czas kontroli

8. Brak sankcji, choć raport pokontrolny o błędach i wnioski,

9. Opiniuje wniosek o absolutorium dla rządu

---