Podstawy Prawa Karnego

Spis treści

Wykład organizacyjny (16.02.2009)

Prof. Wojciech Cieślak

Podstawy prawa karnego materialnego

Egzamin ustny

Egzamin zerowy - tylko z 5 z ćwiczeń

Literatura:

Kodeks karnego, postępowania, karnego wykonawczego - 3 w 1

Prof. Marek i Stanisław Waltoś podstawowe zasady i instytucje prawa karnego (nakład wyczerpany)

Jarosław Warylewski - Prawo karne materialne, wydanie trzecie

Praca z ustawą

- nazwa ustawy

- spis treści

- aktualność tekstu

- wyjaśnienie wyrażeń ustawowych (definicje legalne)

Wykład numer 1 (16.02.2009)

Prawo karne

1. Zespół przepisów określających sankcje karne oraz zasady ich stosowania wobec sprawców czynów zabronionych

2. Kara jest główną sankcją, ale nie jedyną.

A. Kary

- grzywna

- ograniczenie wolności

- pozbawienie wolności

- 25 lat pozbawienia wolności

- dożywocie

B. Środki karne

- przepadek mienia

- zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

- umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym

3. Działy prawa karnego

A.

- prawo karne materialne

* czyny społecznie szkodliwe

* sankcje

- prawo karne procesowe (formalne)

* postępowanie karne, statyka procesu (prawa oraz obowiązki organów i stron), dynamika procesu

- prawo karne wykonawcze

* zasady i warunki wykonywania kar i środków karnych

- prawo penitencjarne (poddział pkw)

* zasady i warunki odbywania kary

B.

- prawo karne przestępstw

* odpowiedzialność za przestępstwo, rodzaje przestępstw

- prawo karne wykroczeń

* odpowiedzialność za mniej społecznie szkodliwe zachowania

- prawo dyscyplinarne

* postępowanie dyscyplinarne

C.

- prawo karne powszechne

- prawo karne skarbowe

* ochrona interesów fiskalnych państwa

- prawo karne wojskowe

* wobec żołnierzy w służbie czynnej oraz osób i wydarzeń powiązanych z wojskiem

- prawo dla nieletnich

*nieletnim jest osoba poniżej 17 roku życia

Wykład numer 2 i 3 (23.02.2009 - 02.03.2009)

Rys historyczny prawa karnego

Z prawem karnym mamy do czynienia od momentu, w którym powstaje kara państwowa, kiedy karanie przejmuje z rąk społeczeństwa organizm państwowy. Pierwsze wzmianki możemy odszukać w Starym Testamencie („Oko za oko, ząb za ząb”, zasada talionu).

- Kodeks Hammurabiego

- Prawo Hebrajskie

- Prawo Fenickie

Pojawia się element wykupu pieniężnego od kary . Wykup wcześniej zazwyczaj szedł w ręce poszkodowanego lub jego rodziny, w prawie wczesnogreckim częściej wykup szedł w ręce Skarbu Państwa.

- ranienie człowieka uniemożliwiające mu służbę wojskową

- państwo potrzebuje zasobów na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości

Początki procesu karnego

- postępowanie skargowe, jawne. Zazwyczaj odbywały się przed panującym lub osobą przez niego wyznaczoną. Dopuszczano jako dowody dokumenty i zeznania świadków.

- Sąd boży

Wczesny proces grecki (V - VI w p.n.e.)

- zróżnicowanie sądów dla różnych grup społecznych i spraw.

- postępowanie skargowe (popularne skargi, wnoszone przez każdego obywatela, oraz skargi prywatne wnoszone przez pokrzywdzonego)

- ograniczona kontradyktoryjność (proces to spór równorzędnych stron prowadzony przez organem wyższym rozstrzygającym spór)

- publiczne i ustne prowadzenie rozpraw

- zaczątek postępowania odwoławczego (początek II instancji)

Prawo rzymskie

- rzymskie prawo cywilne po transformacji funkcjonuje do dziś

- karne stało na niższym poziomie niż cywilne

- rzymianie dzielili przestępstwa na ścigane z urzędu i ścigane z powództwa prywatnego

* ścigane z urzędu były nieliczne, takie jak dezercja, zdrada, sabotaż, później dochodzi do tego obraza majestatu panującego (od próby zamachu po nieprzyjęci monety „srebrnej” z wizerunkiem monarchy), oraz szczególne zabójstwa (otrucie, zabicie oficera, matkobójstwo itd.)

* z powództwa prywatnego - zachęcanie niewolnika do zbiegostwa, pobicie, przestępstwo przeciwko mieniu, groźby

- areszt domowy, areszt tymczasowy, wygnanie w rozmaitych formach

- proces toczył się przed odpowiednim urzędnikiem (cenzor, trybun, kwestor), potem całość przejęli pretorzy (pojedynczo w mniejszych sprawach, w większych jako przewodniczący składu)

* In jure - pretor bada, czy sąd powinien rozpoznawać sprawę. Jeżeli oskarżony przyznaje się, sprawo zostaje zakończona.

* Judicto - proces właściwy

Cechy procesu rzymskiego

- skargowość

- procesy publiczne (charakter populistyczny)

- proces karny upodabnia się do cywilnego (sędzia nie może ukazywać metody obrony swoich racji stronie)

- ograniczona zaskarżalność wyroków

- swobodna ocena dowodów (niezwiązanie sędziego regułami dotyczącymi oceny wagi poszczególnych dowodów)

- podlegało zmianom

* w okresie cesarstwa rozszerzenia katalogu przestępstw publicznych

* pojawiają się tortury dla wszystkich grup społecznych

Prawo rzymskie przetrwało w systemie prawnym Bizancjum, ale zostało nasycone elementami greckimi. Po upadku Bizancjum przetrwało w systemach prawnych państw barbarzyńskich.

Prawo germańskie

- Germanie dzielą przestępstwa na:

a) Skierowane przeciwko dobru publicznemu - np. dezercja, zdrada kraju, dewiacje seksualne,

b) Przestępstwa skierowane przeciwko dobrom prawnym o charakterze indywidualnym - znieważenie, zabójstwo, zdrada małżeństwa - za te przestępstwa groziła krwawa zemsta, od tej zemsty można się wykupić np. za konie, bydło, pieniądze.

- wergeld - opłata za zabójstwo

- emenda - kara którą aby się wykupić za zranienie

- wszystko i tak zależało od pozycji społecznej sprawcy, poszkodowanego.

- System kompozycyjny - następuje wytyczenie taksy w drodze targowania się w której istotnie dużą rolę mają krewni ofiary, sam sprawca, osoby które przyczyniają się do pojednania.

- prawo germańskie ulega przekształceniu, zmienia się podział przestępstw; za zabójstwo stosuje się karę śmierci bądź odcięcie jakiegoś członka ciała; wyróżniano kary hańbiące np. noszenie kamienie, wytarzanie w smole.

Występuje z czasem coraz większe upaństwowienie kary. Coraz powszechniej kary pieniężne są zagarniane przez państwo. Pojawia się pomysł by kary np. śmierci uwalniać od opłat.

Średniowiecze

- odmienne rozłożenie ciężaru dowodu, oskarżony musiał udowodnić swoją niewinność; pojawia się pojedynek jako sposób rozwiązywania konfliktów;

Upaństwowienie kary

- tendencja do zaniechania praw wykupu od cięższych przestępstw

- kolegialność sądu

- ciężar dowodu (oskarżony udowadniał niewinność)

- sąd boży

Proces kanoniczny

- sądzone były herezje, świętokradztwo, cudzołóstwo, czary

- nabiera charakteru inkwizycyjnego

* wszczynany z doniesienia, skargi, woli sędziego

* oskarżony nie ma prawa do obrony

* oskarżony zostaje uwięziony

* zostaje poddany torturom (funkcjonariusze sądów świeckich)

* tortury są kontynuowane pomimo przyznania się do winy

* gdy pojawił się obrońca, nie był on informowany o zarzutach i nie mógł się kontaktować z „klientem”

* w Polsce i Anglii procesy te były jawne

Przełom XVI i XVII wieku

- Konstytucja „Carolina” (ustawa karna)

- północne Włochy, Niemcy, polskie sądownictwo miejskie, Francja

- zrywa z możliwością wykupu od kary

- rozbudowane formy kar cielesnych (oszpecenie, okaleczenie, kary hańbiące)

- przeniesienie akcentu z funkcji kompensacyjnej na funkcję prewencji generalnej

* publiczne wykonywanie kar

* zobojętnienie na drastyczność kar

- formalna koncepcja dowodów

* zrezygnowano z ordaliów (Sądu Bożego)

* zrezygnowano z uroczystych przysięg

* „wycena” dowodów i światków

- ograniczenie tortur

* poprzez legalizację i formalizację

- proces skargowy albo inkwizycyjny, brak odwołania

- instytucja zapytań prawnych

* rozwój jurysprudencji (szczególnie w Niemczech)

Przełom w epoce oświecenia

- idee

* legalizm (jawność prawa karnego, jawność zasad odpowiedzialności karnej)

„nie ma przestępstwa, kary bez ustawy wcześniejszej”

* postulat kodyfikacji prawa karnego

* racjonalizm karania

* humanizm/humanitaryzm

unikanie przysparzania zbędnego cierpienia

- „Józefina” w Austrii

- francuski kodeks karny

- francuski kodeks procesowy z 1811 roku

* podział na zbrodnie, występki i wykroczenia

* swobodna ocena dowodów

* proces jawny

Szkoła klasyczna (pierwsza połowa XIX w.)

- głównie Niemcy, ale tez Francuzi i Włosi

- podstawową przesłanką staje się czyn; bez czynu nie ma odpowiedzialności

- subiektywizm

* zasada winy - odpowiada ten, komu można przypisać winę

* proporcjonalność kary do winy

Włoska szkoła pozytywna

- zanegowanie zasady czynu

* wszelkie ludzkie zachowania są determinowane; wolna wola jest utopią. Czyn jest tylko symptomem zagrożenia, którego nosicielem jest człowiek. Prawo karne ma być swego rodzaju kliniką, gdzie działać będą razem prawnicy i lekarze. Lekarze na podstawie różnych sygnałów będą wychwytywać przestępców, ZANIM oni popełnią przestępstwo.

- włoski faszyzm czerpał z tej doktryny

Kierunek obrony społecznej

- proces karny to płaszczyzna dyskusji

- silna rola prewencji i resocjalizacji skazanego

- legalizm, humanitaryzm (warunki wykonywania kar)

- nie pozostawił trwałych pomników (w postaci kodeksów), ale za to zostawił twierdzenie o szerokiej możliwości resocjalizacji przestępców

Kierunek sprawiedliwości naprawczej

- wyłoniony z KOS

- depenalizacja (zawężenie kręgu czynów zabronionych)

- rozbudowane formy zadośćuczynienia

- silny nacisk na mediacje

- powrót do idei szkoły klasycznej

-

Rozwój polskiego PK

- generalnie rozwijało się tak jak w europie Zach.

- dawne prawo polskie cechuje stanowość, względna łagodność

- ustawy karne zaborców obowiązywały przez ponad 120 lat

* kodeks karny Rzeszy Niemieckiej

* ustawa o zbrodniach, występkach i wykroczeniach, kodeks karny węgierski

* kodeks Dagancewa

- lex Makarewicz (KK z 1932 roku)

* liczne rozwiązania charakterystyczne dla szkoły klasycznej

- KPK (rok 1929)

* dochodzenie (postępowanie uproszczone) i śledztwo (postępowanie szczegółowe)

* postępowanie III instancyjne (sądy grockie, okręgowe [+ przysięgli w b. Galicji] i apelacyjne, sąd najwyższy)

- rozwój polskiej myśli prawniczej w 20. leciu międzywojennym

- kodeks karny PRL z 1969 roku

* trzy projekty wcześniejsze, które przepadły

* kodeks był nowoczesny jak na swoją epokę

* kilka socjalistycznych „kwiatków”

- KPK z 1969 roku

- KP i KPK z 1997 roku

Dekryminalizacja

- przeniesienie typu zachowania z kategorii przestępstw do kategorii wykroczeń

Depenalizacja

- łagodzenie kar poprzez likwidację kar najsurowszych i zmniejszanie pozostałych

Wykład numer 4 (09.03.2009)

Cele i funkcje PK

Cele - wyobrażone rezultaty, do których dążymy konstruując i stosując normy PK

Funkcje - rzeczywista rola PK w zakresie regulacji relacji społecznych

Funkcje PK materialnego

- ochronna

* ochrona wartości i interesów istotnych dla społeczeństwa

* ochronna w wymiarze statycznym - samo istnienie zakazów ma wartość odstraszającą sprawców (w praktyce bywa różnie…)

* ochrona w wymiarze dynamicznym - zastosowanie norm PK wobec sprawców czynów zakazanych

- prewencyjna

* wymiar prewencji generalnej, oddziaływującej na całe społeczeństwo

* wymiar prewencji szczególnej, nakierowanej na sprawców czynów zabronionych (resocjalizacja; odruch awersyjny - postępowanie karne, obowiązek naprawienia szkody. W Skandynawii - krótkotrwałe kary odbywania pozbawienia wolności)

- kompensacyjna

* przywrócenia stanu poprzedniego/zadośćuczynienie albo odszkodowanie

* kompensacja indywidualna - przysługiwanie określonych praw pokrzywdzonemu

* kompensacja generalna - przykład: nawiązka na rzecz PCK, fundusz na rzecz zapobiegania narkomanii

- gwarancyjna

* dopóki nie zachowasz się w sposób zakazany, nie poniesiesz odpowiedzialności

* jeżeli zachowasz się w sposób zakazany poniesiesz odpowiedzialność karną, ale tylko w taki sposób, jaki jest przewidziany dla danego czynu zakazanego

- afirmująca

* potwierdzanie słuszności określonego systemu wartości

- ekspiacyjna

*

8

Opracował Mateusz Zieliński, grupa 208. Rok akademicki 2008/2009

---