SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU
Społeczna szkodliwość
Materialna cecha przestępstwa, materialna bezprawność czynu. Niezbędny element przestępstwa (Art. 1 § 2 Kodeksu karnego stanowi, że nie jest przestępstwem czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma). Obecnie wyrażona w zasadzie kodeksowej nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo. Zastąpiła występujące w kodeksie karnym z 1969 roku pojęcie społecznego niebezpieczeństwa.
Przy ocenie stopnia szkodliwości społecznej bierzemy pod uwagę następujące przesłanki przedmiotowo - podmiotowe:
rodzaj i charakter naruszonego dobra
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody
sposób i okoliczności popełnienia czynu
wagę naruszanych przez sprawcę obowiązków
motywację sprawcy
zamiar
Społeczna szkodliwość jest pojęciem ilościowym. Ustawodawca nie dekretuje społecznej szkodliwości. Ma za zadanie rozpoznać i ocenić czyny społecznie szkodliwe, a także odpowiedzieć na pytanie czy można je zwalczać za pomocą sankcji karnych. Obowiązujący Kodeks karny nie podaje definicji pojęcia społecznej szkodliwości. Na stopień społecznej szkodliwości mają wpływ oceniane całościowo (nie każda z osobna) przesłanki zarówno przedmiotowe jak i podmiotowe ujęte w art. 115 § 2 kodeksu karnego. Warunkiem umorzenia postępowania jest wymaganie aby stopień społecznej szkodliwości był znikomy, zgodnie z art. 17 § 1 pkt. 3 K.P.K. Wpływ stopnia społecznej szkodliwości ma znaczenie nie tylko w przypadku instytucji warunkowego zawieszenia postępowania, ale także podczas orzekania zastosowania środka karnego zamiast kary (wymagane jest aby stopień społecznej szkodliwości nie był "znaczny") - art.53 § 1, 59, 66 kodeksu karnego. Społeczna szkodliwość czynu jest pojęciem ilościowym i podlega kwantyfikacji. W ustawie występuje z przymiotnikiem (kwantyfikatorem).
WINA I OKOLICZNOŚCI JĄ WYŁĄCZAJĄCE
Wina - pojęcie wiążące się z zagadnieniem wolności człowieka. Wina jest to wadliwość procesu decyzyjnego, polegająca na wolnym wyborze z katalogu możliwych zachowań zachowania sprzecznego z obowiązującą w danym społeczeństwie normą postępowania.
Okoliczności ustawowe wyłączające winę (kontra typy) w polskim Kodeksie karnym:
Obrona konieczna art. 25 k.k.
Stan wyższej konieczności art. 26§2 k.k.
Ryzyko nowatorskie art. 27 k.k.
Błąd co do okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego art. 28 k.k.
Nierozpoznawalność bezprawności czynu - art. 30 k.k.
Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę - art. 29 k.k.
Nieletniość sprawcy - art. 10 k.k.
Niepoczytalność sprawcy - art. 31§1 k.k.
BEZPRAWNOŚĆ I OKOLICZNOŚCI JĄ WYŁĄCZAJĄCE
Okoliczności wyłączające bezprawność. Okoliczności uchylające bezprawność noszą nazwę kontratypów. Prawo karne przewiduje kilka kontratypów: Obronę konieczną (art. 25 k.k.), Stan wyższej konieczności (art. 26§1 k.k.), Dopuszczalne ryzyko (art. 27 k.k.). Oraz tzw. kontratypy pozakodeksowe: Zabiegi lecznicze, Dopuszczalna aborcja, Szczególne uprawnienia i obowiązki, Karcenie nieletnich, Ryzyko sportowe, Obrona konieczna
Zgodnie z art. 25 k.k. obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, z użyciem środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.
Stan wyższej konieczności. Istotą stanu wyższej konieczności jest istnienie kolizji
między dwoma dobrami chronionymi prawem, którą można rozwiązać wyłącznie przez
poświęcenie jednego dobra chronionego prawem w celu ratowania drugiego dobra
chronionego prawem. Artykuł 26§1 k.k. określa dwie postacie stanu wyższej
konieczności. W § 1 - stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność czynu, czyli gdy dobro poświęcone przedstawia wartość niższą niż dobro ratowane, a w § 2 - stan wyższej
konieczności wyłączający winę, czyli gdy dobro poświęcone jest wartości równej lub nawet wyższej niż dobro ratowane.
Usprawiedliwione ryzyko. Warunki tego kontratypu, zwanego ryzykiem nowatorskim,
regulują przepisy art. 27§1i3 k.k. Zgodnie z tymi przepisami nie popełnia przestępstwa, kto
działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego w określonych warunkach.
KARY I ICH RODZAJE
Rodzaje kar. Art. 32 Karami są:
grzywna
ograniczenie wolności
pozbawienie wolności
25 lat pozbawienia wolności
dożywotnie pozbawienie wolności
Grzywna - zasady wymiaru. Art. 33 §1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360.
§ 2. Sąd może wymierzyć także grzywnę obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.
§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani także przekraczać 2000 złotych.
Ograniczenie wolności; obowiązki skazanego. Art. 34 § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.
§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
nie może bez zgody sądu zmienić miejsca stałego pobytu
jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd
ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary
Wymiar kary pozbawienia wolności. Art. 37. Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3, trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach.
Obniżenie lub nadzwyczajne obostrzenie kary. Art. 38 § 1. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie lub nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, w wypadku alternatywnego zagrożenia karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 obniżenie albo obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar.
§ 2. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekraczać 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.
§ 3. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, która wymierzona za przestępstwo karą dożywotniego pozbawienia wolności , nie może przekraczać 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności, nie może przekraczać 15 lat pozbawienia wolności.
ŚRODKI KARNE I ICH RODZAJE
Rodzaje środków karnych. Art. 39. Środkami karnymi są:
pozbawienie praw publicznych
zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej
zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich z opieką nad nimi;
obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
zakaz prowadzenia pojazdów
przepadek
obowiązek naprawiania szkody
nawiązka
świadczenie pieniężne
podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Pozbawienie praw publicznych. Art. 40 § 1. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, lub również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, pozbawienie praw publicznych powoduje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.
§ 2. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
Zakaz zajmowania stanowiska oraz działalności gospodarczej. Art. 41 § 1. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich, lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi, na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Sąd orzeka zakaz o których mowa w § 1a, na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w tym przepisie.
§ 2. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania z przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Zakaz prowadzenia pojazdów. Art. 42 § 1. Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeśli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez ta osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.
§ 2. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jeżeli sprawca podczas popełnienia przestępstwa wymienionego a § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.
§ 3. Sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 (sprowadzenie katastrofy w ruchu) lub art. 174 (sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy), którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 (wypadek drogowy) lub w art. 355 § 2 (wojskowy wypadek komunikacyjny) był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.
§ 4. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w § 3.
Okres trwania zakazów. Art. 43 § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej pozbawienie praw publicznych oraz obowiązek lub zakazy wymienione w art. 39:
pkt 2 i 3 orzeka się w latach, od roku do 10 lat
pkt 2a i 2b orzeka się w latach, od roku do 15 lat
§ 3. Orzekając zakaz określony w art. 43, sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu; do chwili wykonania obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie.