PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY
Wydział Medyczny
Kierunek Ratownictwo Medyczne -niestacjonarne
PRACA SAMOKSZTAŁCENIOWA
Z PRZEDMIOTU: Patofizjologia z elementami patomorfologii
Prowadzący: dr n med. Izabela Gaśińska - Drozdowska
TYTUŁ PRACY: PODSTAWY PATOMORFOLOGII NOWOTWORÓW
Imię i Nazwisko Sebastian Gławęda
Nr albumu 27347
LEGNICA 2010
PODSTAWY PATOMORFOLOGII NOWOTWORÓW
NOWOTWÓR (NEOPLASMA)
Jest to nieprawidłowa tkanka, która rozrasta się w nadmiarze i w sposób nieskoordynowany z tkankami prawidłowymi, przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje się pomimo wyeliminowania czynnika, który ją wywołał.
Nadmiernej proliferacji towarzyszą zaburzenia różnicowania komórek
Nowotwór do pewnego stopnia rośnie autonomicznie, chociaż jego wzrost jest uzależniony od dopływu krwi gospodarza, a niekiedy od stymulacji hormonalnej
Nowotwór może powstać z każdej tkanki, której komórki zachowały zdolność do
rozmnażania się
GUZ (ONKOS)
Guz jest pojęciem szerszym od nowotworu.
Guzy mogą być nowotworowe i nienowotworowe np. zapalne
Guz i nowotwór to nie synonimy
Nowotwory dzielimy na niezłośliwe (neoplasma benignum) i złośliwe (neoplasma malignum)
Raki są tylko pewną grupą nowotworów złośliwych, a mianowicie są to nowotwory złośliwe wywodzące się z komórek nabłonkowych
Utkanie nowotworu może być w różnym stopniu zróżnicowane, czyli podobne do tkanki, z której się nowotwór wywodzi
Im struktura nowotworu jest bardziej zbliżona do tkanki prawidłowej, tym jest on mniej złośliwy.
Każdy nowotwór zbudowany jest z proliferujących komórek nowotworowych oraz
łącznotkankowego podścieliska z naczyniami
Pewne zmiany lub stany chorobowe niosą ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego.
Cechy różnicujące nowotwory łagodne i złośliwe
Łagodne: |
Złośliwe: |
Brak naciekania podścieliska |
Naciekają podścielisko |
Nie dają przerzutów |
Dają przerzuty |
Nie naciekają naczyń |
Naciekają naczynia |
Wzrost powolny |
Wzrost szybki |
Zwykle otorebkowane |
Brak otorebkowania |
Mikroskopowo są zróżnicowane |
Cechy anaplazji |
Nie dają wznów miejscowych |
Dają wznowy miejscowe |
Niewielka angiogeneza |
Duża angiogeneza |
Mała heterogenność na poziomie molekularnym i morfologicznym |
Bardzo duża heterogenność na poziomie molekularnym i morfologicznym |
Cytologiczne i histologiczne cechy złośliwości
Zwiększenie stosunku jądrowo-cytoplazmatycznego
Polimorfizm wielkości, kształtu i zabarwienia jąder i całych komórek
Hiperchromazja jąder (nadmierna barwliwość)
Heterochromazja jąder (różna intensywność zabarwienia chromatyny w różnych miejscach)
Nieregularny kształt i wielkość oraz różne zabarwienie chromocentrów, czyli grud chromatyny jądrowej
Nieregularny obrys jąder
Błona komórkowa nieregularna, pogrubiała
Duże jąderka, lub po kilka jąderek w jądrze
Patologiczne mitozy
Anarchia architektoniczna
Naciekanie nowotworowe podścieliska
Nowotwory łagodne:
pochodzenia nabłonkowego:
gruczolaka (adenoma)
brodawczaka (papilloma)
torbielakogruczolaka lub torbielaka (cystadenoma, cystoma)
torbielakogruczolaka brodawkowatego (cystadenoma papillare)
pochodzenia mezenchymalnego:
włókniaka (fibroma) — z komórek typu fibroblasta
mięśniaka gładkokomórkowego (leiomyoma) —
z komórek mięśniowych gładkich,
chrzęstniaka (chondroma) — z chrząstki,
kostniaka (osteoma) - z osteoblastów,
naczyniaka (haemangioma)- z naczyń krwionośnych,
tłuszczaka (lipoma) - z tkanki tłuszczowej.
Potworniaki dojrzałe (teratoma maturum/adultum)
nowotwory łagodne wywodzące się z wielopotencjalnych komórek rozrodczych, które różnicują się w kierunku dojrzałych tkanek dwóch lub trzech listków zarodkowych (np. naskórek, przydatki skórne, tkanka glejowa, mięśniowa, nabłonek jelitowy, tarczyca, chrząstka)
najczęściej w jajnikach, jądrach, linii pośrodkowej ciała
Nowotwory złośliwe:
Rak (carcinoma) - jest to złośliwy nowotwór wywodzący się z komórek nabłonkowych (lub różnicujący się w tym kierunku)
Carcinoma planoepitheliale (rak płaskonabłonkowy),
Adenocarcinoma (gruczolakorak),
Carcinoma urotheliale (rak z nabłonka dróg moczowych, rak urotelialny),
Carcinoma non differentiatum (rak niezróżnicowany)
Mięsak (sarcoma) - jest to nowotwór złośliwy wywodzący się z (lub różnicujący się w kierunku) komórek i tkanek pochodzenia mezenchymalnego:
Liposarcoma- tłuszczakomięsak,
Fibrosarcoma,- włókniakomięsak
Leiomyosarcoma- mięsak mięśniakowy gładkokomórkowy,
Osteosarcoma- kostniakomięsak,
Chondrosarcoma- chrzęstniakomięsak,
Haemangiosarcoma- naczyniakomięsak krwionośny,
Rhabdomyosarcoma- mięsak mięśniakowy poprzecznie prążkowany
Nowotwory zbudowane z elementów raka i mięsaka — carcinosarcoma (mięsakoraki)
Zmianą przednowotworową (przedrakową) nazywamy klinicznie lub histopatologicznie stwierdzaną zmianę lokalną, która niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego
Hyperplasia atypica w przewodach sutka (rozrost z atypią w przewodach sutka), jedna z chorób proliferacyjnych sutka, w której dochodzi do rozrostu nabłonka przewodów; (hyperplasia ductalis) - rak przewodowy sutka
Leukoplakia błony śluzowej jamy ustnej - Zmiany są wynikiem nieprawidłowe rogowacenie nabłonka błony śluzowej jamy ustnej oraz zgrubienie jego warstwy kolczystej. Występowanie leukoplakii wiąże się przede wszystkim z używaniem tytoniu (zwłaszcza paleniem fajki), mniejsze znaczenie mają inne czynniki - przewlekle drażnienie błony śluzowej (np. przez niedopasowane protezy), alkohol, ostro przyprawione potrawy — rak płaskonabłonkowy błony śluzowej jamy ustnej
Hyperplasia adenomatosa atypica endometrii (rozrost gruczolakowaty endometrium z atypią)- gruczolakorak endometrioidalny trzonu macicy
Stan przednowotworowy- jednostka chorobowa, w której jest zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego.
Colitis ulcerosa (wrzodziejace zapalenie jelita grubego, zaliczane do grupy nieswoistych zapaleń jelit (Inflammatory bowel disease - IBD) - jest przewlekłym procesem zapalnym błony śluzowej odbytu lub jelita grubego, o nieustalonej dotychczas etiologii) — gruczolakorak jelita grubego
Marskość wątroby-postępujące włóknienie miąższu wątroby, niszczące strukturę narządu. Charakteryzuje się zastępowaniem komórek włóknami tkanki łącznej, które burzą jego prawidłową budowę, doprowadzając do upośledzenia funkcji metabolicznych, utrudnienia odpływu żółci oraz są przyczyną powstania nadciśnienia wrotnego) - carcinoma hepatocellulare (rak wątrobowokomórkowy,
Anaemia perniciosa (niedokrwistość złośliwa, niedokrwistość wywołana niedoborem witaminy B12, związana z zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Jest chorobą autoimmunologiczną związaną z istnieniem przeciwciał przeciw tzw. czynnikowi wewnętrznemu (Castle'a), którego obecność jest niezbędna do wchłaniania witaminy - rak żołądka
Xeroderma pigmentosum (skóra pergaminowata i barwnikowa— bardzo rzadkie schorzenie dziedziczone autosomalnie recesywnie, spowodowane genetycznym defektem polimerazy DNA β skutkiem czego dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń DNA w komórkach skóry narażonych na działanie promieni UV. — rak skóry
Neoplazja wewnątrznabłonkowa (dysplazja i rak przedinwazyjny)
Dysplazja występuje głównie w nabłonku i obejmuje zaburzenia różnicowania komórek (czyli zmiany cytologiczne) oraz zaburzenia architektury nabłonka
Zmiany dysplastyczne tylko w ł/3 dolnej nabłonka — dysplazja małego stopnia
Jeżeli większość komórek w powierzchownych warstwach nabłonka wykazuje nasilone cechy dysplazji — dysplazja dużego stopnia
Rak przedinwazyiny — rozrost komórek wykazujących polimorfizm kształtu, wielkości i zabarwienia i hiperchromazję jąder ograniczony jedynie do nabłonka, bez naciekania błony podstawnej nabłonka. Zwiększona liczba prawidłowych i patologicznych figur podziału. Architektura nabłonka zaburzona, brak dojrzewania komórek.
DYSPLASIA /CIN/ W NABŁONKU CZĘŚCI POCHWOWEJ SZYJKI MACICY:
Dysplasia gradus minoris - dysplazja małego stopnia
Wewnątrznabłonkowa neoplazja stopnia 1, cervical intraepitelial neoplasia (CIN 1)
Małego stopnia zmiany wewnątrznabłonkowe w nabłonku wielowarstwowym płaskim szyjki macicy- low grade squamous intraepithelial lesion (LSIL)
Dysplasia gradus mediocris - dysplazja średniego stopnia
CIN II - wewnątrznabłonkowa neoplazja stopnia II
HSIL — high grade squamous intraepithelial lesion - dużego stopnia zmiany wewnątrznabłonkowe w nabłonku wielowarstwowym płaskim szyjki macicy
Dysplasia gradus maioris (dysplazja dużego stopnia)
CIN III (wewnątrznabłonkowa neoplazja stopnia III),
HSIL (dużego stopnia zmiany wewnątrznabłonkowe w nabłonku wielowarstwowym płaskim szyjki macicy
Carcinoma praeinvasivum- rak przedinwazyjny
CIN II i CIN III = HSIL
CIN I =LSIL
średnia wieku CIN I i CIN II—30 lat,
średnia wieku CIN III — ok. 40 lat,
rak szyjki macicy — najczęściej 40-45 lat
rak kolczystokomórkowy skóry - carcinoma planoepitheliale spinocellulare cutis
rak żołądka - carcinoma ventriculi
Nowotwory miejscowo złośliwe
mają niektóre cechy nowotworów złośliwych, ale nie dają przerzutów
lub mają histologiczne cechy nowotworów łagodnych a często dają nawroty, ale nie dają przerzutów, np.:
rak podstawnokomórkowy skóry - carcinoma basocellulare
guz mieszany ślinianek (gruczolak wielopostaciowy) - tumor mixtus, adenoma plemorphum
włókniak powięziowy - desmoid
Biomarkery nowotworowe i nowotwory, w których są one wykorzystywane do diagnostyki, monitorowania lub prognozowania
poziomy markerów wspomagają rozpoznanie ale nie mają znaczenia rozstrzygającego
rozpoznanie tylko na podstawie oceny mikroskopowej wycinków
za pozytywnym rozpoznaniem przemawia narastanie poziomu markera w czasie kilkakrotnego badania w pewnych odstępach czasu
jednorazowy podwyższony wynik powinien być interpretowany ostrożnie, bo w chorobach nienowotworowych poziomy markerów mogą być podwyższone np. AFP w WZW, marskości wątroby
CEA - antygen karcinoembrionalny |
Rak jelita grubego, wątroby, trzustki, żołądka, płuca, piersi |
AFP - alfa-fetoproteina |
Rak z komórek wątrobowych, yolk sac tumor i inne nienasieniakowate guzy jąder. Również niektóre raki trzustki, jelita grubego i płuc |
Beta-hCG - ludzka gonadotropina łożyskowa |
Choriocarcinoma i nienasieniakowate guzy jąder |
NSE - enolaza swoista dla neuronów |
Rak drobnokomórkowy płuca, neuroblastoma |
PSAP - kwaśna fosfataza swoista dla prostaty |
Rak gruczołu krokowego |
PSA - antygen swoisty dla prostaty |
Rak gruczołu krokowego |
Kalcytonina |
Rak rdzeniasty tarczycy |
Katecholaminy |
Pheochromocytoma |
Immunoglobuliny |
Szpiczak mnogi |
CA-15-3 - antygen rakowy |
Rak piersi |
CA-19-9 - antygen rakowy |
Różne raki |
CA-125 - antygen rakowy |
Rak jajnika |
TdT - transferaza nukleotydów terminalnych |
Białaczki |
ABp53 - przeciwciało przeciwko p53 |
Rak jelita grubego i inne raki |
Wczesne objawy nowotworów:
nietypowe krwawienia
guzki, zgrubienia
zmiany kształtu
zmiany barwnikowe, brodawki skórne
owrzodzenie lub nie gojące się rany
przedłużające się biegunki, zaparcia
przedłużające się zaburzenia trawienia
chrypka, kaszel utrzymujący się bez przyczyny
Czynniki rakotwórcze:
substancje zawarte w dymie z papierosów
promieniowanie UV (słońce, solarium)
promieniowanie X (Rtg)
konserwanty
środki ochrony roślin
azbest
spaliny
niektóre wirusy, szczególnie HPV
predyspozycje genetyczne!!! (wrodzone mutacje w genach naprawy DNA, w genach odpowiadających za wzrost i apoptozę komórek)
Patomorfologia - diagnostyka na przykładzie raka gruczołu piersiowego:
biopsja cienkoigłowa - cytologia
biopsja gruboigłowa
badanie śródoperacyjne
wyłuszczenie guza - histologia
prosta mastektomia - histologia
mastektomia z węzłami pachowymi - histologia
LITERATURA:
1) Podstawy diagnostyki i terapii nowotworów, Mariusz Frączek, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2008, wyd. 1, ISBN 978-83-7522-021-6