Logika - nauka o słowach wyrażających myśli

Sylogistyka - mówi o tym jak gwarantować prawdziwość wniosków

Supozycja - odnoszenie się do znaczenia

Solon - dokonywał reform w Atenach, jego poglądów nie znamy

Tales - (6/7 w. p. n. e.) pochodził z Miletu, Był astronomem, matematykiem, filozofem. Nie napisał żadnego dzieła. Zajmował się tym co było na początku - od czego wszystko się zaczęło. Tales odrzucał poglądy mitologiczne i zauważa, że istnieje pewien pierwiastek, który był początkiem wszystkiego. Tales twierdzi, że wszystko powstało z wody - jest ona fundamentem wszystkiego.

Anaksymander z Miletu - uczeń Talesa - prowadził rozważania też, od czego wszystko się zaczęło. Wprowadził pojęcie „arche” - oznacza ono początek, początek którego wszystko powstało. Arche nie może być żaden pierwiaste. Przyjął że tym Arche jest apeiron, czyli bezkres. Bezkres zawiera wszystkie możliwości, nawet wzajemnie się wykluczające, stanowi zasadę świata.

Heraklit z Efezu (6/5 w p. n. e.) - twierdził on że świat cechuje nieustanna zmienność. Wszystko bez przerwy się zmienia i przekształca, panta rei - wszystko płynie. Motorem tych wszystkich zmian jest nieustanna walka przeciwieństw. „ Wojna jest matką wszechrzeczy” zmiany nie mają ani początku ani końca. W świecie pomimo walki przeciwieństw panuje harmonia, dlatego ze cały świat jest rozumny (logos). Dlatego panuje ład i porządek - pogląd ten nazywamy heraklityzm lub wariabizm. Arche jest u Heraklita rozum zaś naturę świata najlepiej oddaje ogień

Parmenides - mieszkał w miasteczku Elea sformułował teorię przeczącą Heraklitowi, był jego rówieśnikiem i znał jego poglądy, ale całkowicie się z nim nie zgadzał. Przyznał, że wszystko się zmienia, ale nie oznacza to, że to, co widzimy jest prawdziwym bytem. Prawdziwy byt poznajemy tylko na drodze rozumu. Zjawiska nie są bytem, bo nie może bytem być coś co może przestać być. Byt jest a niebytu nie ma - to podstawowa teza Parmenides. „jest” nie dopuszcza przeszłości. Oznacza byt ciągły. Za sprawa Parmenidesa pojawia się dualizm. Pojawiają się 2 ścieżki: Parmenides i Heraklit. Arche u parmidenesa jest byt, czyli fundament wszystkich zjawisk. Cos, co istniało zawsze.

Zenon z Elei - sformułował pewne zagadki, paradoksy, które mają udowodnić, że poglądy

Parmenidesa są prawidłowe.

Demokryt z Abdery - stwierdził on, że istnieją najmniejsze niepodzielne cząstki bytu. Nazywał je atomami. SA one zawsze takie same. Różnią się jedynie ilościowo (położeniem kształtem rozmiarem). Te atomy mogą się ze sobą łączyć, tworząc byty złożone. Te z ludzi mogą się przekształcać. Oznacza to że zarówno Heraklit jak i Parmenides mieli rację. Poglądy te nazywamy tomizmem, arche to atomy.

Pitagoras - działał w południowej Italii, założył związek religijno - filozoficzny, mieli oni swoje poglądy na duszę - jest ona niematerialna, doskonalsza od ciała, jest czasowo połączona z ciałem. Musi ona odpokutować w ciele. Ta pokuta trwa długo, dlatego dusza wędruje. Może ona wcielać się zarówno w człowieka jak i w zwierze oraz rośliny. Pitagorejczycy wierzyli w reinkarnację. Z właściwościami duszy wiążą się wskazówki do tego jak żyć. Pitagorejczycy byli jaroszami. Zabicie zwierzęcia powoduje, że dusza musi od początku się oczyszczać. Niektórych roślin też nie można było jeść. Pitagorejczycy odprawiali tajemnicze obrzędy. Pozwalały one na skrócenie czasu wędrówki duszy oraz pozwalały na chwilowe uwolnienie duszy. Pitagorejczycy byli też wybitnymi matematykami oraz akustykami. Na podstawie badań stwierdzili, że centrum świata jest ziemia, po orbitach krążą gwiazdy i planety. Ponieważ ruch jest źródłem dźwięku, to wokół ziemi powstaje „muzyka sfer niebieskich”. Arche to liczba, bo wszystkie właściwości świata da się opisać przy pomocy liczb. Tylko bogowie mogą osiągnąć prawdziwą mądrość, ludzie którzy do niej dążą to filozofowie.

Sofiści wędrowni nauczyciele, uczyli przemówień, retoryki, jak zwyciężać w dyskusji. Cieszyli się popularnością, bo uczyli tego, dzięki czemu można było zrobić karierę, czyli przemawiania

Sensualizm - świat poznajemy na drodze zmysłowej, poznanie ma charakter bierny, my jesteśmy tylko odbiorcami natomiast świat jest pełen sprzeczności, nie ma nic stałego, mogą występować wzajemnie wykluczające się zjawiska stąd ludzie mogą mieć zupełnie inną wiedzę o tym samym zjawisku

Relatywizm - nie ma obiektywnej prawdy, wszystko jest względne, wszystko zależy od człowieka, „ człowiek jest miarą wszechrzeczy”

Praktycyzm - decyzje i wybory podejmujemy, a rozstrzygają o tym konsekwencje praktyczne

Homeoucjonalizm - o wartościach decyduje umowa, są wartości, które sprawiają wrażenie obiektywnych, ale respektujemy je, bo są korzystne, tak się umówiono, ale to może się zmienić

Etyka - nauka o moralności, o tym, jakimi zasadami kierują się ludzie, problem dobra i zła.

- opisowa zajmuje się opisem norm, zasad ludzi na całym świecie, czyli jak jest

- normatywna mówi o tym jak być powinno, co jest najwyższym dobrem i jak je osiągnąć

Eudajmonizm - głosi, że najwyższym dobrem jest szczęście

Perfekcjonizm - najwyższym dobrem jest doskonałość jednostki

Dentologizm - czyn jest dobry, jeśli spełnia obowiązek, który narzuca nam jakiś autorytet, autorytet zewnętrzny Bóg, wewnętrzny rozum (kant)

Personalizm - czym jest dobro jeśli traktuje osobę jako najwyższe dobro - jako cel

Sokrates - urodził się w Atenach, nie pochodził z zamożnej rodziny, ale nie musiał pracować, nie napisał żadnego dzieła, nie prowadził szkoły, jego uczniowie po prostu mu towarzyszyli, najwybitniejszym uczniem był Platon. Poglądy Sokratesa to przykład eudajmonizmu - Sokrates interesował się człowiekiem, stwierdził, że istotą człowieka jest jego dusza. Sokrates zaproponował rozumienie duszy jako świadome rozumienie centrum niematerialnego człowieka, dzięki któremu działamy moralnie i poznajemy świat. Najwyższym dobrem dla człowieka może być w takim razie poznawanie i zdobywanie wiedzy.

Arete - wiedza, ale tylko ta zajmująca się człowiekiem - wiedza staje się warunkiem koniecznym jak i wystarczającym, aby móc postępować etycznie - posiadanie tej wiedzy zmusza do postępowania etycznego, postępowanie nierozumne wynika z niepełnej wiedzy. Szczęście to konsekwencja postępowania etycznego.

Wiedzę można zdobyć odpowiednio postępując: metoda eleuktyczna (negatywna) - rozmowa, zadawanie pytań, kolejne pytania jako odwołanie do poprzednich i przedstawienie w postaci alternatywy, efekt końcowy jest twierdzeniem przeczącym pierwotnemu pytaniu, cel nieposiadanie prawdziwej wiedzy usunięcia fałszywych przekonań. Metoda maientyczna - zdobywanie prawdziwej wiedzy, każdy ma w sobie prawdziwą wiedzę, nauczyciel ma to wydobyć - wnioskowanie przez indukcję, indukcja przez wyliczenie, wyliczenie czynów sprawiedliwych i niesprawiedliwych poszukiwanie wspólnego rdzenia, czyli wydobycie istoty sprawiedliwości, mamy wiedzę, jeśli umiemy podać definicję.

Arystoteles - żył w 4 w. p. n. e. jeden z najwybitniejszych filozofów, pochodził z Macedonii ale działał w Atenach, był najwybitniejszym uczniem platona akademia, ale nie został kierownikiem, następcą Platona, wtedy opuścił szkołę i zaczął podróżować, został nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Po kilku latach wraca do Aten i zakłada szkołę nazwaną Liceum (na cześć Apolla) szkoła ta nazywana też była parypatety - nazwa wiąże się od przechadzania się. Filozofia Arystotelesa - praktyczna etyka i filozofia polityczna, teoretyczna - fizyka, matematyka. Etyka Arystotelesa to etyka perfekcjonistyczna - najwyższym dobrem jest najwyższa dostępna człowiekowi doskonałość - poświęcić swoje życie na poznanie, rozumność najwyższą doskonałością, cnoty dianoetyczne - zdobywane podczas poznania. Jednak takie życie jest niedostępne człowiekowi - tak żyć mogą tylko bogowie, tylko bogowie mogą osiągnąć mądrość. Dzieje się tak dlatego że oprócz duszy człowiek ma także ciało, musi planować również życie praktyczne, mimo wszystko należy kierować się rozumem. Aby działać rozumnie należy wybierać cnoty etyczne należy wybierać złoty środek, dobro to wybór między wartościami skrajnymi, należy te zasadę powszechnie stosować, ale są wyjątki - chodzi tu o czyny z góry złe, należy je odrzucić. Koncepcja ustrojów politycznych - Monarchia ustrój dobry, bo jedna osoba sprawuje władze dla dobra ogółu - tyrania - zły ustrój, jedna osoba sprawuje władzę dla swojego dobra, arystokracja dobry ustrój, niewielka grupa sprawuje władzę dla dobra ogółu - oligarchia zły, grupa osób sprawuje władzę dla swojego dobra - demos - populus (lud) politea - dobry -plebs - demokracja ustrój zły plebs rządzi dla własnego dobra. Wg Arystotelesa najlepszy ustrój to monarchia, potem arystokracja i politea, najlepszy ze złych to demokracja, potem oligarchia i tyrania.

Medonizm twórca Arystyp z Syreny, prowadził szkolę cyrenaików mówiła one że: - poznajemy tylko nasze stany wewnętrzne, w pierwszej kolejności mamy dostęp do naszego świata wewnętrznego - stany wewnętrzne mogą być przyjemne albo przykre - dążymy do przyjemnych a unikamy przykrych, najwyższym dobrem jest przyjemność przyjemność cierpienie to zło. Przyjemności, do jakich powinniśmy dążyć to - cielesne (duchowych nie ma) - chwilowe, bo długotrwałe są trudne do osiągnięcia należy korzystać z chwili carpe diem, - pozytywne zaspokajające braki. Brak różnic jakościowych, każdy czyn jest usprawiedliwiony, jeśli prowadzi do przyjemności.

Epikur - w Atenach założył szkołę epikurejczyków, był uczniem Arystypa, był hedonistą, twierdził, że przyjemność to najwyższe dobro, oprócz przyjemności cielesnych są też przyjemności duchowe, ale nie ma między nimi różnic jakościowych, przyjemności pozytywne wcale nie są najważniejsze, trzeba je wręcz ograniczać do minimum. Dzieje się tak, bo nie są nam potrzebne - ponadto dążąc do nich narażamy się na cierpienie i uzależnienie się od innych ludzi. Źródłem szczęścia ma być, zatem przyjemność negatywna -czerpiemy ją z faktu życia i nie przeżywania cierpienia. Należy cieszyć się życiem i tym, że się nie cierp. Ataraksja - spokój ducha, aponia bezbolesność ciała. Epikur mówił, że żyjemy cnotliwie, moralnie, bo dzięki temu żyje nam się przyjemnie, czyli jest to środek a nie cel, podobnie rozum jest środkiem, który umożliwia nam odrzucenia przesądów - obawiamy się bogów; człowiek sam o sobie decyduje - obawiamy się śmierci nie ma życia po śmierci jest to koniec - obawiamy się cierpienia, jeżeli cierpienie jest intensywne to jest krótkotrwałe a jeśli jest mało intensywne to możemy je znieść - obawiamy się, że przyjemnośc jest trudna do osiągnięci jest łatwa, jeśli żyjemy rozumnie

Cynicy - 4 w pne - została złożona przez Antystenesa z Aten (ucznia Sokratesa). Twierdził, że głosi w zasadzie poglądy Sokratesa. Antystenes mówił, że największym dobrem jest cnota, a wszystko inne jest obojętne. Cnota jest obojętnością dla pozornych dóbr i niezależnością od losu. To, o co ludzie dbają jest pozbawione wartości, więc trzeba to odrzucić. Cynicy kpili z dóbr, które ludzie uważali za świete. Wszystko, co stworzone przez człowieka jest sztuczne, niezgodne z naturą, więc trzeba to odrzucić np. prawo granice. Określenie cyniki wzięło się od nazwy gimnazjum w którym nauczali Kynosarge lub wzęło się od odrzucania wartości i norm czyli zachowania się jak psy (kynos). Byli kosmopolitami, słynęli z nietypowych zachowań, 3 pokolenia cyników Antystenes, Diogenes, uczniowie Diogenesa. Antystenes - cnota wystarczy do szczęścia, przejawia się ona w czynach, sprawiedliwego trzeba bardziej cenić niż krewnych.

Diogenes - był synem bankiera, uciekł z miasta, bo jego ojciec podrabiał pieniądze, przystał do Antystenes, nie miał gdzie mieszkać, więc mieszkał w beczce. Podczas podróży wpadł w ręce piratów i został sprzedany, kupił go Xeniades, był nauczycielemjego dzieci, Jeśli coś nie jest niezbędne to nie trzeba tego używać, nie respektował żadnych norm i zasad

Krates uczeń Diogenesa, pochodził z bogatej rodziny, rozdał cały majątek, nie bał się podróżować, wędrował po całej Grecji, gdy był w Atenach uratował życie Metroklesowi, który ze wstydu chciał popełnić samobójstwo, żona Hipparchia towarzyszyła mu podczas wędrówek - pierwsza kobieta filozof.

Stoicy - rok 300pne w Atenach, założyciel Zenon z Kation (uczeń kratesa) Koncepcja świata - Byli materialistami, nie ma bytów niematerialnych, ale są 2 rodzaje materii - pneuma - tchnienie - w zasadzie jej nie dostrzegamy, materia - to, co widzimy.

Z połączenia pneumy i materii wszystko powstało. Pneuma to czynnik aktywny, materia jest kształtowana przez pneume, pneuma wydobywa z materii byty. W różnych formach bytu jest różne napięcie pneumy, największe jest w ludziach. Pneuma jest przyczyną rozwoju. Nazywana jest logosem (rozumem). Oznacza to, że cały świat jest rozumny. Rozum stanowi naturę świata. Swiat rozwija się do pewnego momentu - potem następuje pożar wszechświata i wszystko zaczyna się od nowa. Od przemiany i nieukształtowanej materii. W rozwoju świata mamy do czynienia z cyklami. Każdy cykl jest dokładna kopią poprzedniego. Nic w rozwoju się nie zmienia. Taka filozofia jest nazywana cykliczną koncepcją czasu. Wszechświat jest rozumny, jest nieskończony i nieograniczony. Jest harmonijny, - zatem świat ma boskie atrybuty, nie ma Boga poza światem, świat jest Bogiem naturą przyrodą.

Etyka stoików - Najwyższym dobrem jest cnota - życie cnotliwe to życie zgodne z naturą, naturą świata jest rozum, zatem życie zgodne z naturą to życie zgodne z naturą. Życie rozumne - cnota to dobro najwyższe - rzeczy służące do osiągnięcia cnoty: rzeczy duchowe (wiedza rozsądek), cielesne (zdrowie), zewnętrzne(posiadanie rodziny) - pozostałe to rzeczy godne odrzucenia. Apatia - beznamiętność to narzędzia zwalczania niskich uczuć, dzięki niej zdobywamy wolność wewnętrzną, nabieramy dystansu do świata, nic nie jest w stanie zburzyć spokój. Etyka stoików nie postuluje jednak obojętności są też obowiązki spoczywające na człowieku wobec 1.siebie 2. wobec rodziny i przyjaciół 3.wobec narodu 4. wobec człowieka - powinniśmy dążyć aby obowiązki wobec innego człowieka tratować tak samo jak obowiązki wobec siebie -nie jest to zatem etyka egoistyczna - z czasem szkoła stoików przeniosła się do Rzymu -Seneka i Petroniusz. Nazwa wywodzi się od miejscs w jakim Zenon nauczał malowany portyk - stoa ponkile).

Immanuel Kant - 1724-1804 - niemiecki filozof, urodził się w Królewcu i tam spędził swój życie, prowadził bardzo uporządkowany tryb życia - poglądy-twórca etyki formalnej, czyli takiej w której w ogóle nie mówi się o wartościach - wartościach przeciwieństwie do etyki materialnej, kant twierdził, że człowiek jako istota rozumna jest w stanie odkryć powszechnie obowiązujące prawo moralne które narzuca nam sposób postepowania. Można to prawo różnie wyrazić, ale zawsze prowadzi do tego samego - nazywane jest imperatywem kategorycznym - są to prawa dotyczące tylko istot rozumnych. Nie dopuszcza zadnych wyjątków, jest powszechne i konieczne. 2 wersje prawa moralnego 1. Postępuj tylko wg takiej maksymy co do której byś chciał aby stała się prawem powszechnie obowiązującym 2.postepuj tak, aby człowiek zarówno w sobie jak i w innym człowieku traktował jako cel a nie jako środek. Aby kierować się takim prawem człowiek musi być wolny. Wg Kanta istnienie wolności nie da się udowodnić, ale z całą pewnością istnieje prawo moralne, które nam cos narzuca ze względu na to przyjmuje się, że wolność jest to postulat rozumu.

Maksyma - ogólna zasada postępowania, którą przyjmujemy w swoim życiu, praktyczne reguły postępowania - mówią, co robić w danej sytuacji, z tej samej maksymy mogą wynikać zupełnie inne reguły postępowania, jeśli chcemy by naszą maksyma wszyscy się kierowali to postępujemy dobrze. Można kierować się w życiu wieloma maksymami, ale musimy rozstrzygnąć czy chcielibyśmy aby wszyscy tak robili, wtedy nasze postępowanie jest zgodne z prawem moralnym, ale jeszcze nie rozstrzyga czy nasz czyn jest moralny - zależy to od formy czynu oraz motywu działania. Kant rozróżnia moralność i legalność. Czyn legalny to taki, który co do formy zgadza się z czynem moralnym. Jeśli czyn zgadza się z prawem moralnym to wtedy jest moralny. Czyny nie należy oceniać po skutkach, ale wg. Pobudek. Pobudek etyce Kanta nie ma hierarchii wartości, należy kierować się prawem moralnym, rozstrzygające są pobudki działania. Motywy porównujemy co do formy.

ONTOLOGIA = metafizyka - teoria bytu

Przedmiot: czy w ogóle coś jest? Jeśli jest, to dlaczego takie, a nie inne? Jakie są rodzaje bytu? Jakie są relacje między bytami?

2 główne nurty: 1. realizm metafizyczny 2. idealizm metafizyczny

Realizm metafizyczny - świat który nas otacza istnieje naprawdę; Idealizm - nie można się zadowolić tym, co widzimy, trzeba szukać innego, doskonalszego bytu

REALIZM:

1. Monizm - jest tylko jeden byt, byt jest materialny, zatem monizm nazywamy materializmem, jest najstarszym podejściem w filozofii

1. Pogląd prezentuje jońska szkoła przyrody (Później nazywany materializmem naiwnym)

2. Stoicka - zalicza się tu teoria bytu

3. Materializm dialektyczny (K. Marks).

Marks twierdził, że materią jest tylko to, co istnieje obiektywnie i oddziałuje na nasze zmysły. Taka materia ma 3 atrybuty (cechy konieczne, określające istotę rzeczy): 1. ruch; 2. czas; 3. przestrzeń

Ruch - wszystkie zmiany, którym materia podlega (mechaniczne, fizyczne, biologiczne), materia podlega zmianom

Czas i przestrzeń - nie mają charakteru absolutnego, ich właściwości zmieniają się wraz ze zmianą masy obiektu, są to wielkości względne

Zmiany w świecie mają charakter dialektyczny. Zmiany te są efektem walki przeciwieństw (dobra i zła, między klasami społ.) Ścierające się przeciwieństwa nie giną, powstaje nowa jakość jako synteza tego, co się ścierało.

Marks stwierdził, że zjawiska psychiczne nie mogą istnieć bez podłoża materialnego. Ale same zjawiska nie są materialne.

2. Realizm umiarkowany

Arystoteles:

- filozofia teoretyczna (fizyka, matematyka, filozofia pierwsza)

- filozofia praktyczna (etyka, f. polityczna ogółu)

Filozofia pierwsza - teoria bytu

Uczeń Arystotelesa uporządkował jego prace, najpierw najpierw fizyce, następnie o teorii bytu - „metafizyka” = „to co następuje po fizyce”, stąd nazwa.

Teoria bytu Arystotelesa:

A. opiera się na zdrowym rozsądku, to co naprawdę istnieje to rzeczy jednostkowe, byty samodzielne - substancje

- wszystkie cechy rzeczy można podzielić na istotne, od których zależy istota rzeczy.

Forma - zbiór ogólnych własności rzeczy, które decydują o jej przynależności do gatunku - tak pojęta forma to istota rzeczy

- cechy przypadkowe, decydują o różnicach w ramach gatunku - MATERIA

Materia - oznacza podłoże, na którym wszystkie rzeczy się opierają, tworzywo, z którego rzecz jest zrobiona

Forma i Materia są ze sobą nierozłącznie związane - hylemorfizm - forma nie może istnieć bez materii, a materia bez formy

Przyczyną rozwoju, zmian jest forma pojmowana jako siła (energia), która działa

Forma jest siłą, która działa celowo (AKT)

Materia jest zbiorem potencjalnych możliwości (POTENCJA)

ENTELECHIA - forma wydobywa z materii wszystko i powstaje w pełni zaktualizowany byt (wg A.)

Wnioski: Świat trzeba interpretować jako zbiór uporządkowanych przyczyn i skutków. Nie jest on nieskończony. Pierwsze ogniwo (pierwszy poruszycie, czysta forma) to źródło wszystkich zmian, jakie następują.

Czysta forma - pierwszy wyjątek (dlatego realizm umiarkowany, odstępstwo od hylemorfizmu)

Rozumna dusza w człowieku to też czysta forma - 2 wyjątek

IDEALIZM - idealistyczne koncepcje bytu

DUALIZM

Platon: koncepcja dwóch światów

W 387 r. p.n.e. założył szkołę nazwaną Akademią Platońską, była najdłużej działającą szkołą w Starożytności. Platon był uczniem Sokratesa.

W „Państwie” (dzieło) prezentuje on swoje koncepcje. Wykorzystuje metafore jaskini. Są 2 rodzaje bytu. Jest świat, który poznajemy za pomocą zmysłów (realny) i świat, który poznajemy rozumowo (idealny). Byt realny jest cieniem bytu idealnego. Świat realny się zmienia i jest doczesny. Świat idealny się nie zmienia, jest wieczny, składa się z idei. Wiele idei tworzy hierarchię. Na szczycie stoi idea „dobra i piękna”. Idee to wieczne, doskonałe formy, tego co istnieje w świecie realnym, każdy gatunek rzeczy ma idee.

Idee odnoszą się do rzeczy, ale i do wartości. To co dostrzegamy jest marnym cieniem tego doskonałego. Idee są tylko wzorem, nie są bytem duchowym, nie są przyczyną świata realnego. Relacje między tymi bytami są bardzo niejasne.

„Mit o stworzeniu świata” tłumaczy skąd wszystko się wzięło. Platon mówi o bycie absolutnym (DEMIURG), bycie bezosobowym, który zawsze istniał, to on stworzył świat realny.

Materia - jako niekształtne tworzywo, bez własności, również zawsze istniała, jest ona źródłem niedoskonałości.

Idee - świat odwieczny, nie został stworzony przez Demiurga

Demiurg postanowił stworzyć kosmos, miał do dyspozycji materie i wzory (idee). Brał idee i tworzył. Tworzył ziemię, gwiazdy, a także bogów i ludzkie dusze, jako byty niematerialne. Ludzkie ciało nie zostało stworzone przez Demiurga. To zadanie pozostawił bogom, aby ciało nie było zbyt doskonałe.

Początkowo dusze ludzkie żyły razem z bogami w gwiazdach, od czasu do czasu wszyscy się zbierali i organizowali pochód. Każdy miał swój rydwan, pędził nim na szczyt kosmosu, stąd widać świat idei. Największym szczęściem jest poznanie idealnego bytu.

Bogowie nie mają problemów problemów wychodzeniem na szczyt. Ale ludzie w rydwanie mają jednego rumaka dobrego, drugiego, który ponosi. Gdy on poniesie, to dusza ludzka spada na Ziemie, lączy się z ciałem i musi pokutować 10000 lat, później może wrócić do gwiazd.

Dusza widziała świat idealny, stąd miała wiedze o świecie idealnym. Jak spadła na ziemie to zapomniała, ale ma zdolność do przypominania sobie (ANAMNEZA), tego, co kiedyś widziała i prawie utraciła po połączeniu z ciałem. Prawda jest niesiona w duszy, aby ją poznać trzeba się zagłębić w duszę.

PLATOŃSKA TEORIA DUSZY

Platon uważał, że dusza jest rozumna, ale są też warstwy odpowiadające za działanie bezrozumne.

3 części duszy: 1. rozumna - mieści się w głowie, 2. popędliwa - mieści się w sercu, 3. pożądliwa - mieści się w dolnych częściach ciała

Każda z nich ma cnoty: rozumna - wiedza, popędliwa - męstwo, pożądliwa - panowanie nad sobą.

Jeżeli między tymi częściami występuje harmonia to pojawia się 4 cnota - sprawiedliwość.

To była TEORIA 4 CNÓT.

Do stworzenia świata - rozum jest woźnicą rydwanu, jeżeli pozostałe części zdominują to dusza spada w dół

PLATOŃSKA KONCEPCJA PAŃSTWA IDEALNEGO

Idealne państwo powinno być zbudowane z 3 stanów - podobnie jak dusza 1. mędrcy (filozofowie) - cnota wiedza 2. strażnicy państwa (wojownicy) męstwo, rzemieślnicy, rolnicy, kupcy panowanie nad sobą -jeśli w państwie panuje równowaga wówczas wówczas państwie panuje sprawiedliwość. Mędrcy rządzą państwem, pomagają im w tym wojownicy, którzy bronią państwa, ich decyzje muszą być podejmowane dla korzyści państwa - dlatego należ wyeliminować źródła egoizmu - dobra materialne, własność, dlatego 2 pierwsze stany nie mogą posiadać własności prywatnej, by nie można było ich przekupić i by nie dbali o swoje, stan 3 może mieć własność prywatną, ale nie może mieć wpływu na państwo. Drugim źródłem egoizmu jest rodzina. W idealnym państwie rodzina nie istnieje. Rodzice biologiczni oddają dziecko po urodzeniu na wychowanie państwu. Związek kobiet i mężczyzny służy tylko prokreacji, jedna związki te nie muszą być przypadkowe, obydwoje muszą być mądrzy i silni, dlatego dzieci mogą mięć tylko taki osoby, pary łączą się na podstawie decyzji mędrców. Wprowadzone jest losowanie jako zasłona dymna jednak jest ono sterowane. Wprowadzona zostaje granica wieku dla rodziców 20-40 lat dla kobiety dla mężczyzny, - gdy minie im największa wartość biologiczna do 50 roku życia, - jeśli urodzi się dziecko chore to wtedy można je pozbawić życia lub odesłać do innego państwa. Dzieci trafiają do specjalnych instytucji gdzie zdobywają wiedzę i umiejętności - zdobywane umiejętności staje się podstawą do selekcji, co dana osoba będzie w życiu robić, nie ma ograniczeń połci i pochodzenia. Ogólne warunki państwa idealnego - nie powinno być położone nad morzem, ani przy skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych. Morzem wędrują osoby, które noszą nowe idee i niszczą spokój. W państwie tym wszelkie zmiany są zakazane. Państwo przypomina organizm - każda grupa zawodowa pełni jakąś rolę, dobro państwa jest ważniejsz od dobra obywateli, jeśli jakaś grupa się burzy wówczas może być odsunięta. Państwo nie powinno być duże nie powinno mieć więcej niż 5040 osób - wszystko jest kontrolowane przez państwo - jest to pierwsza koncepcja państwa totalitarnego. Platon próbował 3 razy wcielić swoją koncepcję, ale zakończyło się fiaskiem.

Pluralizm - twórca Niemiecki filozof Leibniz, całe życie spędził robiąc karierę na dworach królewskich, wg niego istnieje wiele rodzajów bytu, których do siebie nie można sprowadzić, każdy byt jest samodzielny i jest takim mikroświatem - monada. Monady cechują różne rodzaje świadomości, są na różnych poziomach rozwoju, są niepoznawalne, każda monada żyje własnym życiem, nie zna monady sąsiedniej, mimo to w tym świecie panuje harmonia zapewnia je monada doskonała czyli Bóg, taki porządek to przedustawiona harmonia, porządek został u samych źródeł ustanowiony przez boga. Cechą monady jest nierozciągliwość jednak nie są to byty duchowe

Monizm - Spirytualizm -Jan Szkot Eriugena 9 w n e - Irlandczyk, był bardzo wykształcony a jednak nie był duchownym, znał łacinę i grekę, był chrześcijaninem - przyjmuje on, że istotę bytu nie stanowi trwanie lecz stawanie się, to że się rozwija. Początkiem bytu jest Bóg, który nie trwa tylko się staje -natura tworząca niestworzona, z niego na drodze wyłania się natura tworząca niestworzona idee, z nie na drodze wyłania się natura nie tworząca , stworzona - świat realny, ostatnim etapem ewolucji bytu jest natura nie tworząca niestworzona - bóg jako proces ewolucji. Zaczyna się wszystko z Boga, ale jednocześnie w Bogu . Bóg musiał się stać, rozwijał się przez etapy stawania się boga, aż dochodzi do etapu końcowego, gdy staje się idealnym. Bóg jest bytem duchowym, wszystko co się z niego wyłania też jest bytem duchowym, bytu niematerialnego nie ma - wszystko co postrzegamy to sposób prezentacji bytu duchowego. Spirytualizm - tylko świat duchowy, panteizm utożsamianie świata z bogiem emanacyjny kolejne byty wyłaniają się z poprzednigo

Teoria poznania Epistemologia - zajmuje się problemem poznania - skąd bierze się wiedza? Jakimi metodami posługujemy się by zdobyć wiedzę? Jakie są granice poznania? Czym jest prawda jakim kryterium powinniśmy się posługiwać geneza poznania - skąd bierze się wiedza?

Empiryzm genetyczny - empiria doświadczenie poznanie przy pomocy wszelkich zmysłów, zewnętrznych lub poznanie samego siebie przy pomocy zmysłu wewnętrznego - człowiek rodzi się z całkowicie czystym umysłem tabula raza, zwolennicy Arystoteles Jan Lok, zdobywamy wiedzę na drodze doswiadzcenia przez nasze zmysły

Racjonalizm - człowiek rodzi się już z pewną gotową wiedzą, wrodzone są pewne predyspozycje, które należy rozwijać Kartezjusz, Noam Chomsky - językoznawca doszedł do wniosku że wszystkie języki opierają się na uniwersalnej gramatyce - której znajomość jest wrodzona i należy do natury człowieka w ten sposób można wyjaśnic dlaczego dziecko tak szybko uczy się języka, struktury wrodzone uruchamiają się poprzez mowę zasłyszaną przez dzieci od dorosłych. Jakimi metodami powinniśmy się posługiwać by osiągnąć wiedzę racjonalizm - prawdziwą wiedzę możemy zdobyć tylko na drodze rozumowej, Kartezjusz metoda intuicyjno dedukcyjna, empiryzm - tylko na drodze doświadczenia możemyosiągnąć prawdę i wiedzę, F Bacon metoda eksperymentalno indukcyjna, Irracjonalizm - aby poznać prawdziwą wiedzę trzeba wyjść poza poznanie i rozum iluminum

F Bacon - 1561-1626 początkowo polityk oskarżony o łapówkarstwo z więzienia wydobyli go przyjaciele, zajął się badaniami naukowymi i pisaniem książek (w niezwykłym stylu podziwiane do dziś) filozofia B - odrodzenie, część negatywna filozofii teoria idoli, część pozytywna - metoda eksperymentalno-indukcyjna. Teoria idoli: poznanie powinno opierać się na rozumnym umiarkowanym empiryzmie, racjonalnie, rozumowi ie skrzydeł trzeba, lecz ołowiu doświadczenia, wiedza i potęga ludzka to jedno i to samo - potęga człowieka zależy od jego wiedzy, idole to złudzenia, przeszkody na drodze do poznania, stereotypy, przed którymi trzeba ludzi ostrzec, idole plemienia, jaskini, rynku i teatru 4 rodzaje złudzeń osaczających umysł, wszyscy ludzie są narażeni na idoli plemienia, poznanie zmysłowe jest niewiarygodne, rozumowe również, krzywizny zmysłu i rozumu fałszują prawdziwą wiedzę, ludzkie zmysły postrzegają tylko w pewnym spektrum reszta jest niedostępna to fałszuje w znacznym stopniu poznanie prawdziwej wiedzy, idole plemienia zafałszowanie nasze wiedzy pochodzące z ułomności ludzkiej natury i odnoszą się dorozumowego jak i zmysłowego poznania, możliwe że naszego obrazu świata nie ma realni, do właściwości ludzkiego rozumowania należy wprowadzanie w każdej swerze ładu i związków, my tworzymy sobie jakiś obraz świata ale nie wiemy czy jest on prawdziwy, idole jaskiń odnosza się do pojedynczych ludzi wszyscy ludzie różnią się od siebie niepowtarzalność doświadczen, podłoże jest też często czynnikiem genetycznym wrodzone a z drugiej strony wychowanie czyli czynniki środowiskowe, pewne jednostki są uwrażliwiane na pewne rzeczy, pewna sfera świata jest dla pewnych jednostek niedostępna, idole rynku - język jest źródłem niezliczonych kontrowersji wieloznaczność języka konteksty, sposób na zaradzenie nieporozumieniom to doprecyzowanie znaczeń ich uściślenie - powstanie język sformalizowany, pojęcia puste hipotezy nie mają żadnych desygnatów realnych przedmiotów do których się odnoszą, czysta abstrakcja, idole teatru - światopoglądy i teorie świata, konkurujące ze sobą nie wszystkie mogą być prawdziwe wobec nich trzeba być krytycznym i nieufnym., negatywna część ma ostrzegać przed idolami negatywnymi cechami naszej natury które możemy zmienić i naprawić.

Metoda eksperymentalno-indukcyjna - eksperyment zaplanowane doświadczenie, eksperyment aby był wiarygodny musi być powtórzony wielokrotnie, przedłużany w miarę możliwości, odwrócony jeśli jest to możliwe, łączony z innymi eksperymentami by sprawdzić rezultat, tak przeprowadzony eksperyment dostarcza faktów, fakty jednak to nie wiedza trzeba zastosować indukcję, indukcja eliminacyjna porządkuje fakty w 3 tablicach 1. obecności fakty o miejscach zjawiska gdzie wystąpiło 2. nieobecności gdzie zjawiska nie wystąpiły 3.zmian towarzyszących uboczne efekty, uporządkowanie tych faktów pozwala dostrzec relacje i związki między nimi i na tej podstawie wyprowadzić wnioski o powszechnych powszechnych obowiązujących prawdach, to będą prawdziwe rezultaty naukowe, jest to metodologia nauk przyrodniczych.

Racjonalizm - do prawdy docieramy na drodze czysto umysłowej

Kartezjusz - francuski filozof, matematyk, twórca geometrii analitycznej

Chciał dokonać wielkiego przewrotu w filozofii. Medytował w samotności, stwierdził, że różne rzeczy, które uważał za prawdziwe były fałszywe. Należy wszystko obalić by tworzyć na nowo coś pewnego. Chce odrzucić wszystko co słabe.

Jawnie fałszywe prawdy odrzuca. Co do reszty, gdy znajdzie coś co budzi wątpliwości to odrzuca to. Zajmuje się badaniem fundamentów, czyli podstawowych założeń filozofii. Jeśli je obali to reszta też upadnie.

Większość nauk opiera na poznaniu zmysłowym (doświadczeniu), dlatego skupił się na naukach empirycznych.

Występują również nauki teoretyczne (nie opierają się na doświadczeniu) np. logika, matematyka. Opierają się one na aksjomatach czyli twierdzeniach pierwotnych, przyjmowanych za prawdziwe na bazie kryterium oczywistości. Przyjęte też są terminy pierwotne, których się nie definiuje. Dlatego parą reguł możemy udowodnić czy twierdzenia są prawdziwe czy też nie.

Mówi, że poznanie zmysłowe często zachodzi jeśli chodzi o rzeczy oddalone, które słabo widzimy. Ale jednak co do dużych, wyraźnych rzeczy (chyba) nie może się mylić. Stwierdza, że może wątpić w najbardziej pewne rzeczy. Zmysły nas mogą mylić w sprawach oczywistych, bo nie umiemy odróżnić jawy od snu.

Na podstawie:

• zawodności poznania zmysłowego,

• niemożliwości odróżnienia jawy od snu można wg. Kartezjusza obalić zasadność nauk empirycznych, ale nie można w ten sposób kwestionować nauk teoretycznych.

Kartezjusz zastanawiał się co by było, gdyby istniał złośliwy duch, który nas we wszystkim wprowadza w błąd? Jeśli rozważymy tą hipotezę to możemy wszystko obalić. Nieważne czy ten duch istnieje, ważne, że na podstawie takiego eksperymentu myślowego możemy obalić nauki teoretyczne.

Kartezjański sceptycyzm empiryczny - metoda postępowania, w której dzięki sceptycznym argumentom poszukuje się niepodważalnej prawdy. Sceptyczne argumenty to:

• zawodność poznania zmysłowego,

• niemożliwość odróżnienia jawy od snu,

• hipoteza złego ducha.

Na tej podstawie Kartezjusz stwierdza: Istnieje wątpienie, które jest pewnego rodzaju myśleniem. Istnieje myślenie, które nie może istnieć bez podmiotu myślącego - jaźń myśląca (ja myśląc, dusza). Jest samodzielny byt, którego atrybutem jest myślenie „cogito ergo sum”- myślę więc jestem. Źródło niepodważalnej prawdy znajdujemy w sobie

Istnienie duszy, Boga i świata materialnego musi być udowodnione. Na razie Kartezjusz udowodnił istnienie duszy - bytu niematerialnego.

Bóg - dwa dowody istnienia:

1. jaźń myśląca jest bytem niedoskonałym, zatem nie jest samodzielna. Musi mieć przyczynę istnienia.

1. przyczyna ta jest doskonała, samoistna - jest nią Bóg,

2. przyczyna jest doskonalsza, ale też potrzebuje swojej doskonalszej przyczyny itd. Ale ten ciąg przyczyn nie jest nieskończony. Pierwsza przyczyna, która jest samoistna nie potrzebuje przyczyn to Bóg.

2. Według Kartezjusza wszyscy mamy zakodowaną ideę Boga jako bytu doskonałego. My sami nie jesteśmy doskonali, musi istnieć byt doskonały, który tę ideę włożył do naszego umysłu. Jest to Bóg

Świat materialny - dowodzi to nie wprost. Mówi, że wszyscy jesteśmy przekonani, że świat materialny naprawdę istnieje. Nie możemy się mylić, bo to byłoby sprzeczne z doskonałością i dobrocią Boga. Zatem świat materialny istnieje.

Cały ten wywód ma charakter czysto racjonalny. Kartezjusz zastosował metodę intuicyjno - dedukcyjną.

Na drodze intuicyjnej dochodzi do niepodważalnej prawdy (dusza). Przechodzi do wnioskowania dedukcyjnego, wnioskując inne prawdy na bazie tej, którą udowodnił. Jego przesłanka jest prawdziwa dlatego mógł wnioskować dedukcyjnie.

Intuicja u Kartezjusza jest często racjonalna. Polega na analitycznym badaniu problemu, czyli rozkładaniu go na części pierwsze, tak by to było jasne i wyraźne. Wtedy staje się to oczywiste, a oczywistość jest kryterium prawdy - koncepcja prawdy oczywistej.

Irracjonalizm - są prawdy wieczne, których nie da się poznać na drodze rozumu i doświadczenia, trzeba wykroczyć poza nie i znaleźć trzecią drogę

Św. Augustyn - żył u schyłku starożytności, urodził się w północnej Afryce, na terenach Imperium Rzymskiego, studiował w Mediolanie i Rzymie. Był związany z różnymi szkołami filozoficznymi (manichejczycy, sceptycy), nie był chrześcijaninem, napisał książkę „Wyznania św. Augustyna”, odmieniły go kazania biskupa Ambrożego. Zainteresował się chrześcijaństwem (33 lata), przyjął święcenia kapłańskie, potem został biskupem i wrócił do Afryki (Hippona) Tam stworzył wszystkie swoje dzieła.

Św. Augustyn nie chce poznawać przyrody, świata materialnego, ponieważ ta wiedza jest zawodna. Poza tym żyjemy tutaj tylko przez chwilę. Dlatego poznanie irracjonalne prawd najwyższych (Boga). Takie poznanie jest możliwe ale jest całkowicie niezależne od człowieka - o tym czy takie poznanie zajdzie decyduje Bóg, który wybiera sobie pewne osoby: obdarowuje je łaską. Dzięki tej łasce osoby doznają oświecenia (iluminacji).

Nie wiadomo dlaczego Bóg wybiera sobie akurat te a nie inne osoby. Jednak większą szansę na oświecenie mają ludzie pokornego serca.

Oświecenie ma charakter wewnętrzny - zachodzi w duszy człowieka. We wnętrzu człowieka mieszka prawda. Dążąc do poznania Boga i siebie dążymy do poznania prawd wiecznych.. Widza o wiecznych prawdach jest bardzo trudna do wyrażenia. Używa się do tego metafor i różnych opisów.

„Ojcowie kościoła” - najważniejsi filozofowie i teologowie, którzy przyczynili się do rozwoju filozofii chrześcijańskiej.

Patrystyka (III/VI w.n.e.) - pierwszy okres rozwoju filozofii chrześcijańskiej, gdy tworzono podstawy teologiczne i filozoficzne.

Najważniejszym z tych filozofów był św. Augustyn. Zajmowali się różnymi problemami:

Istnienie zła w świecie - zło istnieje - ale dlaczego powstał? Czyżby Bóg nie był dobry, doskonały?

Św. Augustyn stworzył koncepcję - teodycea - obrona doskonałości stworzenia. Wyróżnia dwa rodzaje zła:

• Malum physicum (zło fizyczne)

• Malum niorale (zło moralne)

1. Zło fizyczne jest niezależne od człowieka (trzęsienia ziemi, zarazy). Zło fizyczne wg św. Augustyna jest potrzebne do harmonii świata. Dzięki niemu możemy docenić doskonałość boskiego stworzenia. Lepiej widać dobro. Czasami jest także potrzebne by ukarać grzeszników.

Zło moralne jest uzależnione od człowieka. Pojawia się gdy człowiek działa źle, niemoralnie. Nie jest ono dziełem Boga lecz dziełem człowieka. Człowiek jest wolny, wybiera i może czynić dobrze lub źle. Zło moralne nie istnieje realnie tak jak dobro. Jest tylko brakiem dobra. Zaniechanie działania, którego efektem jest dobro stanowi zło.

2. Zaniechanie dobrych uczynków dla zbawienia człowieka - św. Augustyn toczył spór z Pelagiuszem, który twierdził, że dobre uczynki wystarczą do zbawienia (naturalizm). Św. Augustyn nie zgadzał się z tym, bo to by oznaczało ograniczenie wolności Boga. Bóg pozbawiony by był możności decydowania - zbawienie jako transakcja handlowa. Św. Augustyn mówi, że zbawienie człowieka jest niezależne od dobrych uczynków (spranaturalizm) To łaska Boga decyduje o zbawieniu.

3. Badanie dziejów (filozofia dziejów - historiozofia) - Jaki jest sens dziejów? Co jest motorem dziejów? Jaki jest cel do którego zmierzamy?

Św. Augustyn analizuje dziej poprzez analogie do państwa bożego oraz państwa ziemskiego. Kryterium rozróżnienia są wartości jakimi ludzie się kierują. Do państwa bożego zalicza tych ludzi, którzy uznają że największym dobrem jest życie wieczne, czyli zbawienie. Największym złem śmierć wieczna, czyli potępienie. Do państwa ziemskiego zalicza tych ludzi, którzy uważają, że dobro najwyższe można osiągnąć w życiu doczesnym. Różne rzeczy mogą być tym dobrem najwyższym (bogactwo, szczęście).

Wg św. Augustyna historia ludzkości to walka państwa bożego z państwem ziemskim. Kres tej walki to sąd ostateczny, gdy ci którzy należeli do państwa ziemskiego zostaną potępieni a ci którzy należeli do państwa bożego zyskają życie wieczne.

3. Sześć epok w dziejach ludzkości:

• okres od Adama do potopu (Noe)

• od potopu do Abrahama

• od Abrahama do Dawida

• od Dawida do niewoli babilońskiej

• od niewoli babilońskiej do przyjścia Chrystusa na świat

• od przyjścia Chrystusa do sądu ostatecznego

Możliwości poznawcze człowieka (granice poznania)

realizm epistemologiczny - w procesie poznania poznajemy obiektywny świat, obiektywne rzeczy, czyli świat istniejący niezależnie od nas (Arystoteles, św. Tomasz, F. Bacon)

idealizm epistemologiczny:

a) w procesie poznania mamy do czynienia tylko z własnymi wrażeniami, a nie istniejącym obiektywnie światem

b) w procesie poznania mamy do czynienia z konstrukcjami naszego umysłu, które są częściowo uzależnione od obiektywnego świata.

Taki pogląd jak w (a) głosił G. Berkeley, który twierdził, że w poznaniu nie mamy do czynienia z obiektywnymi rzeczami tylko wrażeniami będącymi wytworami naszego umysłu. Berkeley zamyka człowieka w jego wnętrzu - idealizm immanentny

Solipsyzm - istnieje tylko własne ja, człowiek nie może wykroczyć poza siebie. Jednakże Berkeley tak nie uważał. Twierdził, że istnieje ja najwyższe - Bóg. Czyli istnieją też inne ja, ale tylko jako byty duchowe. Istnienie materii to złudzenie

Taki pogląd jak w (b) głosił I. Kant (zajmował się krytyką poznania). Kant wyróżnia sądy a priori i sądy aposteriori. Są to sądy ważne, ale nie są konieczne i powszechne. Stąd dla nauki nie najważniejsze. Dotyczą tylko szczególnych przypadków. Sądy a priori poprzedzają doświadczenie, są od niego niezależne. Są powszechne i konieczne. Obowiązują wszędzie i nie dopuszczają żadnych wyjątków.

Proces poznania wg Kanta: przedmiot jest przez nas budowany w etapach

Świat zewnętrzny (oddziaływuje na zmysły) - dane naoczne czyli wrażenia oraz czas i przestrzeń (bo wrażenia muszą być uporządkowane, narzucamy formy na wrażenia). Czas i przestrzeń to warunki możliwości wszelkiego doświadczenia.

Intelekt (porządkuje dane naoczne przy pomocy kategorii: aprioryczne kategorie intelektu):

• substancja - pozwala wiązać dane naoczne w całość - pojawiają się przedmioty

• przyczyna - pozwala określić relacje miedzy przedmiotami, widzimy związki przyczynowo-skutkowe.

Agnostycyzm - pogląd głoszący, że istnieją nieprzekraczalne granice poznania. Nie możemy poznać świata zewnętrznego (rzecz sama w sobie)

Rzecz sama w sobie pobudza nas wywołując wrażenia, które porządkujemy narzucając formy. Powstaje uporządkowana całość - dane naoczne. Porządkujemy je poprzez kategorie substancji wycinając rzeczy. Następnie wiążemy je ze sobą kategorią przyczyny. To co powstaje to zjawiska a nie rzeczy same w sobie.

Kant twierdzi, że dokonał przewrotu filozofii kopernikańskiej: rzeczy dostosowują się do człowieka, są konstrukcją człowieka - idealizm transcendentalny (Kanta)

Sceptycyzm - twórcą był żyjący w starożytności Pirron - był malarzem. Pewnego razu zaciągnął się do armii Aleksandra Wielkiego. Trafił do Indii. Spotkał tam mędrców zwanych magami. Był pod wrażeniem gdy jeden z magów wszedł na stos pogrzebowy, sam go podpalił i pocieszał tych, którzy krzyczeli. Spłonął rozmawiając z innymi. Wtedy Pirron doszedł do wniosku, że świat jest niepoznawalny, o świecie nic nie wiemy. Dalczeg?

• bo taka jest natura świata, że choćby nie wiem co i tak go nie poznamy,

• wszystko zależy od człowieka, który wikła się w problemy i jego poznanie jest nic nie warte (warunki podmiotowe)

Pirron utożsamiał się z: koncepcją - mówił, że nie jesteśmy w stanie poznać świata. Jego uczniowie zajęli się podejściem zwanym teraz jako sceptycyzm. Trzy tezy Pirrona:

• o świecie nic nie wiemy,

• należy powstrzymać się od wyrażania jakichkolwiek sądów,

• to powstrzymanie zapewni nam spokój i szczęście.

Czyli wiedzy nie można zdobyć, a szczęście osiągniemy jak się z tym pogodzimy. „Nie tam gdzie chodzi o kobietę sceptyk powinien dawać dowód swojej obojętności” Uczniowie Pirrona:

Sceptycy - (powstrzymujący) próbowali obalić sądy innych, sami nic nie twierdzili. Skupili się na przyczynach podmiotowych, nad tym czemu człowiek niczego nie może się dowiedzieć. Wyróżnili dwie drogi zdobycia poznania.

Bezpośrednia - poznanie przez zmysły lub przez pojęcia.

Poznanie przez zmysły (10 tropów):

• każdy z nas inaczej poznaje świat poprzez zmysły,

• poznanie zależy od podmiotu i od środowiska,

• ta sama rzecz inaczej się przedstawia, jest postrzegana przez różne zmysły,

• poznanie zmysłowe nie jest neutralne wobec naszych poglądów, wiedzy, wartości - jest uzależnione od różnych czynników, które sprawiają, że jest względne

Wniosek: na drodze zmysłowej nie zdobędziemy wiedzy pewnej

Poznanie przez pojęcia - pojęć nie da się wykorzystać, bo ze względu na swoją ogólność nie mają odpowiednika w rzeczywistości. Używając pojęć ogólnych nie da się poznać realnej rzeczywistości

Pośrednia - na drodze rozumowej próbuje się w sposób pośredni dotrzeć do prawdy. Wnioskowanie przez: indukcję, dedukcję i kryterium.

Wnioskowanie przez indukcję:

Indukcja niezupełna - na podstawie części zbioru wypowiadamy się o całości zbioru, jest obciążona dużym prawdopodobieństwem błędu wynikającym ze złej próbki, jest zawodne nie możemy się na nim opierać by osiągnąć wiedzę.

Indukcja zupełna - badamy cały zbiór i wyciągamy wnioski, ale bardzo rzadko daje się zastosować (w nauce bardzo często bada się zbiory nieskończone, bądź nie mamy pewności czy udało nam się przebadać wszystkich). Takie wnioskowanie nie jest w stanie doprowadzić nas do prawdy.

Wnioskowanie przez dedukcję - stosując fakty odwołujemy się do pewnego ogólnego twierdzenia. Wychodzi się od przesłanki, która pomaga nam coś wyjaśnić. Potem odwołujemy się do szerszego pojęcia, które nam uzasadnia wcześniejsze twierdzenie i tak można to rozumowanie prowadzić w nieskończoność, bo nigdy nie jesteśmy pewni czy znaleźliśmy ostateczny argument.

Wnioskowanie prze kryterium - kryterium prawdy: Aby móc rozstrzygnąć czy coś jest prawdziwe lub nie to musimy dysponować kryterium prawdy. Ale skąd możemy wiedzieć, że kryterium prawdy jest prawdziwe!? Musimy odwołać się do wyższego kryterium i tak w kółko. Nie da się w absolutny sposób rozstrzygnąć, że kryterium prawdy jest prawdziwe.

Wniosek: na drodze pośredniej nie da się zdobyć wiedzy pewnej; na drodze bezpośredniej też nie. Zatem wiedza jest nieosiągalna. Jak do tego doszli?

• nie mogą przecież nie twierdzić

• stosowali metodę równosilności sądów (izostenia sądów)

Jeśli jest twierdzenie, za którym opowiada się wielu ludzi i za którym przemawia wiele argumentów. Sceptycy znajdowali twierdzenie przeciwne i argumenty dla niego. Stwierdzali, że te dwa przeciwstawne twierdzenia są równie silne stąd nie da się nimi kierować

Inni sceptycy mówili o sądach mniej i bardziej prawdopodobnych ale to już było rozmycie doktryny i odejście od poglądów Pirrona.

Koncepcja prawdy

Pojęcie prawdy w epistemologii odnosi się do sądów i zdań. Ale nie o wszystkich da się orzekać. Prawda odnosi się tylko do zdań orzekających.

Klasyczna koncepcja prawdy - Arystoteles:

• odnosi się do zdań i sądów

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, które są zgodne z rzeczywistością

• prawda odnosi się do zgodności rzeczy i umysłu (św. Tomasz)

• odwołuje się do obiektywnego stanu rzeczy (szukamy w otaczającym świecie)

• ale nie dysponujemy kryterium zgodności czy jakiś sąd jest prawdziwy czy nie

Koncepcje nieklasyczne:

Koncepcja oczywistości - Kartezjusz:

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, który jest oczywisty,

• jasność i wyraźność jest fundamentem oczywistości,

• jest subiektywna bo opiera się na wewnętrznym przekonaniu jednostki,

• szuka prawdy w jednostce

Koncepcja zgody powszechnej:

• odwołujemy się do opinii innych,

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, za którym opowiada się większość,

• większość nie zawsze ma rację (wprowadzono ograniczenie)

• chodzi o większość specjalistów w danej dziedzinie

Koncepcja koherencyjna:

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, które jest poprawnie zbudowane i zgodne z jakimś uznanym systemem zdań,

• zgodność z umownym systemem zdań powoduje, że uznajemy to zdanie za prawdziwe,

• stosuje się w logice i matematyce.

Koncepcja utylitarystyczna:

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, który w praktyce przynosi nam korzyści (który sprawdza się w praktyce),

• brak korzyści lub zaprzestanie sprawdzania się dla nas odrzuca zdanie.

W praktyce wszystkie te 5 koncepcji stosuje się łącznie.

Antropologia filozoficzna powstała w dwóch środowiskach:

1. była uprawiana od starożytności (Sokrates, Platon, Arystoteles),

2. pojawiła się jako samodzielny dział filozofii w XIX w. - zajmujemy się tym stanowiskiem

termin antropologia - pojawia się pod koniec XVI w., stworzył go O. Casmann, nauka o dwoistej naturze człowieka, nauka o człowieku złożonym z duszy i ciała. Anthropos - człowiek, logos - nauka.

Prekursorem antropologii filozoficznej był Kant. Wykładał on antropologię prze 23 lata. Opublikował je dopiero w 1798 roku, pod koniec swojego życia - „Antropologia z pragmatycznego punktu widzenia”. Potem pojawiają się także:

• XIX w. Antropologia przyrodnicza - budowa człowieka,

• XIX/XX w. Antropologia społeczna - badała ludy prymitywne (Bronisław Malinowski),

• XX w. Antropologia kulturowa - człowiek jako istota tworząca kulturę.

Wszystkie te nauki opisują człowieka pod różnym kątem. Antropologia filozoficzna łączy wszystkie te koncepcje. Twórcą był M. Scheler (1928) - „Stanowisko człowieka w kosmosie”

Miała stworzyć fundament dla innych nauk. Wg Schelera wszystkie pytania da się sprowadzić do jednego: kim jest człowiek? Antropologia filozoficzna jest podstawową nauką o istocie i istotnej budowie człowieka. Zajmowali się nią również: H. Plessner, A. Gehlen.

Antropologia filozoficzna zajmuje się: kim jest człowiek? Gdy o to pytamy to pytamy o istotę i naturę człowieka.

Natura człowieka - zbiór czynników i sił charakterystycznych dla człowieka, które decydują o jego specyfice i pozwalają go odróżnić od innych istot żywych. Czy natura jest stała czy zmienna?

Istota człowieka - cel, ideał człowieka, do którego on dąży w swoim rozwoju, to jest to czym on się ma stać

Struktura człowieka - człowiek jest istotą złożoną z części pozostających w relacji między sobą, jest złożony z duszy i ciała

Miejsce człowieka w systemie istot żywych (w kosmosie), Wolność - czy człowiek jest istotą wolną? Na czym ona polega? Szczęście, Cierpienie - sens cierpienia dla egzystencji człowieka, Śmierć.

Koncepcje podejścia do człowieka:

Ujęcie człowieka jako istoty rozumnej:

• pojawia się w starożytności,

• to rozum wyróżnia go od zwierząt,

• kontynuowane przez wieki, potem pogląd ten podziela Kartezjusz, pojawia się też w oświeceniu.

Kant wyróżnia dwa rodzaje antropologii:

Fizjologiczną - bada rasy ludzkie pod względem biologicznym, nie stanowi zainteresowania filozofii

Pragmatyczną - tym zajmują się filozofowie, zajmuje się tym kim może i powinien się stać człowiek jako istota wolna

Animal rationabile - człowiek jako twórca natury, potencjalnie rozumny, to wystarczy by wynieść go ponad inne istoty, człowiek ma wewnętrzną godność, szczególną wewnętrzną wartość, zasługuje na szacunek, może być traktowany jako cel, nigdy jako środek

Animal rationale - człowiek musi stać się istotą rozumną, rozwija potencjalną rozumność i staje się istotą rozumną, człowiek na pewnym etapie uświadamia sobie własne ja, wytwarza w sobie świadomość refleksyjną, wtedy człowiek osiąga wyższy poziom świadomości, staje się podmiotem moralności (prawa moralnego), potrafi stosować się do prawa moralnego, wtedy człowiek staje się istotą wolną, bo kieruje się prawami, które sam sobie narzucił (które dyktuje mu rozum) - człowiek staje się osobą - tylko człowiek może być osobą i inne istoty rozumne jeśli gdzieś takie żyją, osobą jest także Bóg.

Z pojęciem osoby wiążą się pewne prawa (przysługujące człowiekowi)

Niektórzy etycy/bioetycy (np. Singer) twierdzą, że nie tylko człowiek może być osobą. Wymieniają m. in. delfiny, małpy, świnie i inne. Twierdzą, że bycie osobą nie przysługuje człowiekowi na zawsze. Niektórzy ludzie nie staną się osobą (tak sądził również Kant). Mówią oni, że są gatunki zwierząt osiągające poziom bytu osobowego. Powinny być one tak samo jak człowiek traktowane np. świnia z bytem osobowym jest więcej warta niż człowiek który upadł na niższy poziom świadomości.

Kant - człowiek nigdy nie może stać się istotą w pełni rozumną, jest to proces ciągły, człowiek od animal rationabile zmienia się do animal rationale, aż do śmierci, ale nawet wtedy ten proces się nie kończy, tylko
Bóg jest istotą w pełni rozumną. Życie ludzkie jest za krótkie na samodoskonalenie, trzeba przyjąć nieśmiertelność duszy, która po śmierci będzie się nadal doskonalić.

Egzystencjalizm - twórcami i prekursorami byli niemieccy filozofowie Karl Jospers i Martin Heidegger. Dopiero za sprawą francuskich filozofów ( Jean Paul Sartre, Albert Camus) stał się bardzo popularny. Stał się modą. Wytworzyła się wręcz pewna subkultura.

Sartre - filozof, pisarz, nagrodzony literacką nagrodą Nobla, której nie przyjął

Egzystencjalizm teistyczny - katolicki, zakładający istnienie Boga - Jaspers, Marcel

Egzystencjalizm ateistyczny - Heidegger, Sartre

Wszystkie egzystencjalizmy zakładają, że egzystencja poprzedza esencję (istnienie poprzedza istotę rzeczy)

Sartre podaje trzy przykłady przeciwne aby wyjaśnić czym jest egzystencjalizm:

- nóż do papieru - aby mógł powstać musimy wiedzieć jak go zrobić, do czego ma służyć, musimy znać jego istotę, która poprzedza jego istnienie.

- Bóg, aby stworzyć człowieka musiał wiedzieć jak człowiek będzie wyglądał, jak będzie żył, miał ideę, więc znowu istota wyprzedza ideę

- Natura ludzka jako zbiór właściwości wspólnych wszystkim ludziom. Boga nie ma, zamiast tego jest ludzka natura. W jej ramach zostało określone jak będzie żył człowiek. Istota człowieka poprzedza jego istnienie

Ale egzystencjalizm myśli inaczej

Koncepcja Sartre'a: Jeśli nie istnieje Bóg, to istnieje przynajmniej jeden byt, w przypadku którego istnienie poprzedza istotę: człowiek. Nie ma natury ludzkiej, bo nie ma Boga, który by ją stworzył. Człowiek jest tylko tym, czym sam siebie uczyni. Człowiek jest przeżywanym subiektywnie, pojawia się w świecie jako istota wolna, niezdeterminowana. Możemy ze swoim życiem zrobić to co będziemy chcieli. Oznacza to, że tylko my sami jesteśmy odpowiedzialni za swoje życie.

Wolność jest dla człowieka ciężarem, bo nie radzi sobie z tą odpowiedzialnością. Próbuje się jej pozbyć. Człowiek próbuje uciec od wolności.

Ucieczka od wolności: człowiek próbuje znaleźć kogoś kto weźmie część tego ciężaru odpowiedzialności za niego, człowiek ucieka do religii, tworzy sobie Boga. Jeśli jest Bóg, to on jest odpowiedzialny za życie i mówi co mamy robić.

Sartre mówi, że jest to ucieczka pozorna. Nie da się uciec od odpowiedzialności, uciekając dajemy świadectwo swojej wolności. Mówi: żyj autentycznie, musisz stawić czoło rzeczywistości, musisz zaakceptować wolność i odpowiedzialność. Życie autentyczne nie jest łatwe.

Egzystencja - specyficzny sposób istnienia, który cechuje tylko człowieka.

Nie można powiedzieć, że człowiek istnieje tak samo jak inne rzeczy, bo to go degraduje. Człowieka wyróżnia rozbudowana świadomość, to ona odróżnia jego istnienie od istnienia rzeczy.

Dwa poziomy świadomości:

- świadomość siebie - postrzegamy rzeczy i jesteśmy tego świadomi, rejestrujemy to co dzieje się wewnątrz i na zewnątrz człowieka.

- świadomość refleksyjna (charakterystyczna tylko dla człowieka) - świadomość własnego ja, świadomość własnej świadomości, rejestrujemy to co się dzieje w świecie i wiemy, że istnieje podmiot, który łączy wszystkie te doznania, jakieś „ja”. Jesteśmy świadomi, że „ja” widzę to drzewo. To jest ciągle to samo „ja”.

Według Sartre wyższy poziom świadomości to taki idealny cenzor. Porównuje to co mogłem osiągnąć, a to co osiągnąłem. Niższy poziom świadomości to poziom bytu, rejestruje to co się dzieje. Wyższy poziom konfrontuje rzeczywistość z ideałami. Rezultat tego porównania jest zawsze negatywny. Rzeczywistość nigdy nie dorasta do ideałów. Atrybutem egzystencji człowieka jest wieczne niespełnienie.

Gdybyśmy zrealizowali wszystko nie byłoby żadnych ideałów przed nami, wtedy istnienie człowieka niczym nie różniłoby się od istnienia rzeczy. Nie miałby żadnej przyszłości. Uległby reifikacji (urzeczowieniu) - przekształciłby się z bytu dla siebie (człowiek) w byt w sobie (rzecz).

Zatem człowiek ma wybór między porażką a porażką - między wiecznym niespełnieniem, a reifikacją. Jest skazany na porażkę. Jest to źródło alienacji. Człowiek jest bytem wyalienowanym. Nie da się jej wykorzenić, jest nierozerwalnie związana z egzystencją. Człowiek czuje się w świecie źle, obco.

Człowiek próbuje wybrnąć z tej pułapki. Tworzy sobie taki byt, którego nie dotyczy ta pułapka, który wszystko może osiągnąć i nie ulega reifikacji. Tworzy ideę Boga i tutaj wracamy do pułapki wyjścia. Zatem trzeba żyć autentycznie. Nikt nam nie pomoże. Człowiek jest skazany na samego siebie.

Sartre uważał tę koncepcję za optymistyczną, bo człowiek jest wolny i może robić co chce. Jednak odczytano ją pesymistycznie. Egzystencjalizm stał się bardzo popularny po II wojnie światowej, bo oddawał oddawał pesymistyczne uwarunkowania natury ludzkiej.

Egzystencjalizm francuski już „umarł” Natomiast filozofia Jaspera i Heideggera żyje do dziś. Nazywana jest nawet jako filozofia egzystencji.

Człowiek jako istota:

społeczna u Karola Marksa - człowiek nie ma ahistorycznej natury, zmienia się wraz z historią, ona go kształtuje. Decydujący wpływ na człowieka mają warunki społeczne.

Stosunek pracy - jeśli panuje wyzysk to dochodzi do alienacji człowieka. Pojawia się postulat reformacji. Prywatna własność środków produkcji powoduje zło. Jeśli to zlikwidujemy, poprawią się stosunki pracy - nie będzie alienacji pracownika. Trzeba zbudować ustrój komunistyczny gdzie nie ma własności prywatnej.

działająca - Gehlen (XX w.) - stworzył koncepcję o zabarwieniu przyrodniczym. Człowiek jest najmniej oddaną istotą. Brak mu jakiejkolwiek specjalizacji, wszystkie zmysły pracują gorzej niż u zwierząt. Człowiek nadaje się do wszystkiego - czyli do niczego. Zwierzęta szybciej się rozwijają, jest wiele innych elementów, w których ludzie ustępują zwierzętom np. zęby. Człowiek jest tzw. „Mangel wesen” istota naznakowana brakiem. Stwarza sobie nową rzeczywistość - świat kultury, ten sztuczny świat umożliwia mu przetrwanie.

symboliczna - Cassirer (animal symbolicum) - religia, nuty, język to symbole, przez które człowiek poznaje świat. Człowiek też jest istotą symboliczną.

wartości - Ingarden - najpopularniejszy polski filozof. Twórca szkoły filozoficznej w Krakowie. Jego uczniowie to ks. Tischner, Węgrzecki. Szkoła fenomenologiczna - jej założycielem był Edmund Husserl. Zajmowała się wszystkimi działami. Rzeczy i zjawiska mają swoją rolę, która da się poznać w jednym akcie poznania, tylko trzeba to w odpowiedni sposób przeprowadzić. Takie poznanie nazywa się poznaniem eidetycznym - nakierowane na istotę rzeczy. Ingarden był uczniem Husserta.

Ingarden stwierdza, że trudno określić naturę człowieka. Można przyjąć jeden wariant, co odróżnia go od zwierząt. Potrzebuje wartości: etycznych i estetycznych. Człowiek tworzy świat (kultury), w którym pojawiają się wartości. Człowiek je odkrywa, a nie tworzy.

---