Kierunek: EKONOMIA

1. Pojęcie i rodzaje rynków - równowaga rynkowa.

Rynek - ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów i usług w wyniku których określone zostają ceny oraz ilość nabywanych i sprzedawanych towarów. Sprzedający oferując swoje dobra tworzą podaż. Nabywcy zaś chcąc je kupić reprezentują popyt na te dobra. W wyniku negocjacji między sprzedającymi a kupującymi kształtują się ceny.

Rodzaje rynku:

a)kryterium podziału zasięg terytorialny:

- lokalny

- regionalny

- krajowy

- zagraniczny

- międzynarodowy

- światowy

b)kryterium podziału przedmiot transakcji:

- rynek dóbr

- rynek usług

- rynek pracy

- rynek środków produkcji

- rynek finansowy (papiery wartościowe, akcje, obligacje, walutowy, obrót pieniędzmi)

c)kryterium podziału skala wielkość transakcji:

- rynek detaliczny

- rynek hurtowy

2. Dobra publiczne i ich charakterystyka.

Dobra publiczne są takie, z których może korzystać jednocześnie wiele osób. Dobra publiczne to takie, które nie w pełni podlegają regulacji rynkowej tzn. nie zawsze wyceniane są pewne koszty produkcji i nie są przedmiotem obrotu. Zawodność rynku w dziedzinie dóbr publicznych polega na tym, że gmina nie jest wstanie uregulować tej sfery i państwo włącza się do regulacji dóbr publicznych. Przez dobra publiczne należy rozumieć tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Dobra są konsumowane egalitarnie przez wszystkich członków danej zbiorowość.

3. Mierniki koniunktury gospodarczej.

Mierniki produkcji:

• produkt krajowy brutto

• produkt potencjalny

• produkcja przemysłowa

• proste mierniki reprezentacyjne

Mierniki wykorzystania czynników produkcji:

• stopa bezrobocia

• wykorzystanie zdolności produkcyjnych

Mierniki cen

• delator PKB

• wskaźnik cen towarów usług konsumpcyjnych

• wskaźnik cen produktów

Wskaźniki Rynku pieniężnego

• podaż pieniądza

• stopa procentowa

wskaźniki zbiorcze

• wskaźnik dyfuzji

• wskaźnik zbiorczy o znormalizowanej amplitudzie

4. Podstawowe determinanty wzrostu gospodarczego.

Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego (cztery „siły napędowe” wzrostu). Są to:

• Praca (w ujęciu ilościowym - podaż pracy, jak i jakościowym - dyscyplina pracy, wykształcenie, kwalifikacje, motywacja)

• Zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska)

• Kapitał - środki wykorzystywane w procesie produkcji

• kapitał rzeczowy (maszyny, fabryki, drogi)

• kapitał finansowy

• kapitał ludzki

• Technologia (nauka, technika, zarządzanie, przedsiębiorczość)

5. Pojęcie i funkcje pieniądza w gospodarce

Pieniądz jest szczególnego rodzaju towarem, w którym jest wyrażana wartość dóbr, akceptowanym powszechnie jako środek płatniczy w transakcjach wymiany tych dóbr oraz w regulowaniu zobowiązań (np. podatkowych, kredytów). Obecnie pieniądz występuje w formie:

• gotówkowej, w postaci biletów banku centralnego oraz bilonu metalowego,

• bezgotówkowej (rozrachunkowej), jako zapis na rachunku bankowym.

Rola pieniądza w gospodarce wynika z funkcji, jakie spełnia. Przede wszystkim pieniądz jest:

• miernikiem wartości,

• środkiem wymiany,

• środkiem płatniczym,

• środkiem tezauryzacji (przechowywania wartości).

6. Elastyczność popytu i podaży - rodzaje elastyczności

Elastyczność popytu jest to stosunek procentowej zmiany zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany czynnika, który tą zmianę wywołał. Informuje o wrażliwości popytu na zmiany czynników, które go kształtują.

Rodzaje elastyczności popytu:

• elastyczność cenowa popytu - mierzy wrażliwość popytu na zmianę ceny,

• elastyczność dochodowa popytu - mierzy zależności między zmianami popytu a zmianami dochodów ludności,

• mieszana elastyczność cenowa popytu - mierzy reakcje popytu na jedno dobro, spowodowaną zmianą ceny pokrewnego dobra.

• elastyczność punktowa popytu - odsetek zmian w popycie wynikający ze zmiany o 1% jednego z czynników, przy założeniu, że inne czynniki determinujące popyt są stałe

• elastyczność łukowa popytu - przeciętna elastyczność w pewnym przedziale, przy założeniu, że w danym przedziale efekt oddziaływania pozostałych zmiennych jest stały. W praktyce stosowana dla większych przyrostów czynników (>5%).

Elastyczność podaży jest miarą względnej zmiany podaży wywołanej względną zmianą określonego czynnika wpływającego na podaż. Informuje o wrażliwości podaży na zmiany czynników ją kształtujących.

Rodzaje elastyczności podaży

• cenowa elastyczność podaży

• łukowa elastyczność podaży

• punktowa elastyczność podaży

7. Kryzys gospodarczy - przyczyny, mechanizm, skutki

Przyczyny :

• przezwyciężenie kryzysu po I wojnie światowej

• dynamiczny rozwój gospodarki Usa, która udzielała pozyczek państwom Europy

• dążenie amerykanów do bogacenia się i konsumpcji

• rolnicy amerykńscy produkowali więcej niż mogli sprzedać stąd spadek cen towarów

• spekulacje na giełdach

 Skutki:

• ograniczenie produkcji przez przemysł

• wzrost bezrobocia

• bankructwa banków, które inwestowały fundusze w akcje

• "nożyce cen"-spadek cen towarów rolnych był szybszy od przemysłowego

• samobójstwa

• brak poczucia bezpieczeństwa

• nędza

• głód

8. Dochody i wydatki budżetu państwa.

Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.

Dochody budżetu państwa - środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.

9.Koncepcja krzywej Laffera.

Krzywa Laffera - koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków; opracowana w latach 70. XX w przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera; bywa używana jako argument za zmniejszeniem podatków.

Pierwszym bezpośrednim zastosowaniem w polityce gospodarczej koncepcji krzywej Laffera było znaczące obniżenie stawek PIT w USA w 1981 r. Administracja prezydenta Ronalda Reagana zmniejszyła najwyższą stawkę opodatkowania z 70% do 50%, a następnie w 1986 roku do 28%.

W Polsce doświadczenia z mechanizmem krzywej Laffera związane są z podatkiem akcyzowym od wyrobów spirytusowych. Podwyżki stawek akcyzy na wyroby spirytusowe w latach 1999-2001 przyczyniły się do obniżenia dochodów budżetu państwa z tego tytułu. Obniżka stawki akcyzy w roku 2002 skutkowała zwiększeniem przychodów, co stało się argumentem dla dalszych reform podatkowych wdrażanych przez rząd Leszka Millera

Kolejnym przykładem potwierdzającym prawdziwość teorii Laffera jest wprowadzenie w Polsce od roku 2004 19% liniowego podatku PIT dla osób prowadzących działalność gospodarczą oraz zmniejszenie przez ministra finansów Grzegorza Kołodkę stawki podatku CIT od roku 2003 z 27% do 19%. Szacuje się, że wzrost przychodów budżetowych na skutek opisanych zmian to ok. 8 mld złotych (3 mld - obniżka CIT, 5 mld wprowadzenie liniowego PIT) w roku 2004 to jest pierwszym roku funkcjonowania zmian.

10. Przyczyny i skutki deficytu budżetowego i długu publicznego.

Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu. Deficyt jest zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki są większe od dochodów.

Deficyt budżetowy jest to brak pokrycia części wydatków budżetu państwa w dochodach, bez wpływów z pożyczek krajowych i zagranicznych. Dotyczy ustalonego okresu: roku, kwartału, miesiąca. Deficyt budżetowy może być już założony w ustawie budżetowej , ale w tym wypadku polskie prawo budżetowe wymaga określenia sposobu pokrycia deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy może też powstać w trakcie realizowania budżetu w wyniku popełnionych błędów lub pod wpływem czynników niezależnych. Powszechnie uważa się, że deficyt budżetowy jest wynikiem złego gospodarowania lub błędnej polityki budżetowej.

Wyróżniamy 3 rodzaje deficytu:

-deficyt rzeczywisty - jest faktyczną różnicą między wydatkami a dochodami w danym okresie tzn. roku budżetowym.

- deficyt strukturalny - jest wielkością symulowana, hipotetyczną powstająca w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.

- deficyt cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego ożywienia lub recesji wpływające na dochody i wydatki budżetowe a wiec w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Jak łatwo zauważyć deficyt cykliczny zawsze różni się od rzeczywistego i strukturalnego.

Deficyt budżetowy może wynikać:

- z nadmiernych wydatków budżetowych

- z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost

- z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych

- wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym różne siły społeczne, z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.

Sposoby finansowania deficytu budżetowego

• zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach lub w jednostkach sfery finansowo-rzeczowej,

• zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych: w innych państwach; w instytucjach finansowych (Bank Światowy, Bank Europejski).

• najprostszą metodą walki z deficytem są drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych w celu ich dostosowania do osiąganych dochodów. Powoduje to zmniejszenie nakładów na oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp. Może to doprowadzić do wielu negatywnych następstw w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju oraz w stanie zdrowia społeczeństwa. Poza tym tego typu cięcia mogą poprawić sytuację chwilowo. Zmniejszenie wydatków prowadzi do obniżenia popytu i zahamowania wzrostu dochodu narodowego. W efekcie to co budżet zyska w dłuższym okresie straci.

• ograniczanie wydatków

• emisja papierów wartościowych np. obligacji.

• emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad potrzeby obiegu gospodarczego (drukowanie tzw. „pustego pieniądza” - nie mającego pokrycia w masie towarowej. Sposób ten grozi powikłaniom w postaci pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po bezrobociu plaga ekonomiczna),

• zwiększyć dochody budżetowe poprzez lepszą ściągalność podatków bądź ich podniesienie

• zwiększyć podaż pieniądza.

Deficyt budżetowy = G + F + N - T

Gdzie:

• G zakupy rządowe

• F Płatności transferowe dla sektora prywatnego

• N Płatności odsetek od długu publicznego

• T Podatki

Dług publiczny- jest to dług państwowy i wyrażony jest jako suma nie spłaconych przez rząd lub inaczej związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).

Przyczyny powstawania długu publicznego

• uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny.

• okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych.

• realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego.

• osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych;

• wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć działania zmierzające do konwersji długu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły.

Formy finansowania długu

(art 64 ust.2 ustawy o finansach publicznych)

• sprzedaż SPW

(skarbowych papierów wartościowych)

• kredyt bankowy

• pożyczki

• prywatyzacja majątku Skarbu Państwa

nadwyżka z poprzednich lat

Równowaga budżetowa - to stan, w którym wydatki budżetu państwa (także budżetów organów samorządowych) są w całości pokryte dochodami tych jednostek. Rozróżnia się równowagę budżetową planowaną i rzeczywistą. Zrównoważenie planowanych (przewidywanych) dochodów z planowanymi wydatkami, a więc zapewnienie równowagi w fazie konstrukcji budżetu, jest jedną z kardynalnych zasad budżetowych.

Deficyt budżetowy jest zjawiskiem powszechnym, w zasadzie nierozerwalnie związanym z większością współcześnie uchwalanych budżetów. Różne mogą być, zatem jego przyczyny występowania i różne skutki dla gospodarki.

Może on być założony w ustawie budżetowej, powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów.

Może też wiązać się z niekorzystną sytuacją gospodarczą danego kraju lub też być świadomie wykorzystywany przez rząd, jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej.

Przyczyny deficytu:

1. natury historycznej - pętla zadłużenia, państwo zaciąga pożyczki i z reguły dane pokolenie nie jest w stanie ich spłacić, przechodzi ono na kolejne pokolenia, które na spłatę tych długów musi zaciągać kolejne kredyty i pożyczki.

2. natury politycznej - porzucenie dawnego modelu państwa nocnego stróża i przejście do modelu państwa opiekuńczego, które musi zapewnić darmową ochronę zdrowia, darmowe szkolnictwo, opiekę socjalną, itp.

3. natury ekonomiczno-społecznej - inflacja powoduje wzrost wydatków budżetu państwa, postęp techniczny również powoduje wzrost wydatków, gdyż nowoczesne produkty są drogie, postęp cywilizacyjny, czyli nowe żądania społeczeństwa zgłaszane do państwa (np. ochrona środowiska, podbój kosmosu, badania)

4. natury psychologiczno-socjologicznej - społeczeństwo porównane do organizmu, które do rozwoju potrzebuje wzrastających wydatków

Skutki deficytu:

• dodatkowy wzrost podaży rządowych papierów dłużnych na pokrycie dodatkowego deficytu

• wzrost oprocentowania rządowych papierów dłużnych (wzrost stopy procentowej) -wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana na okres roku. Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku.

• napływ kapitału spekulacyjnego - wysokie stopy procentowe przyciągają do Polski kapitał spekulacyjny, co - z jednej strony powiększa ryzyko kryzysu finansowego ze względu na możliwość nagłego odpływu tego kapitału, a z drugiej - podnosi kurs złotego wobec walut obcych i zmniejsza opłacalność eksportu.

• aprecjacja waluty : wzrost ceny towaru lub dobra. Termin używany w szczególności w odniesieniu do wzrostu wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut. W systemie stałego kursu walutowego podniesienie wartości waluty krajowej nazywamy rewaluacją. Aprecjacja zachodzi w sytuacji płynnego kursu walutowego Oznacza wzrost siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych.

• spadek konkurencyjności krajowych przedsiębiorstw pogorszenie się bilansu handlowego-

Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą, przeznaczonej dla administracji gospodarczej. bilans handlowy - należności i zobowiązania z tytułu eksportu i importu towarów. Im wyższa krańcowa stopa importu, w tym większym stopniu przyrost dochodu narodowego pogarsza bilans handlowy.

Dochód narodowy rośnie tzn. rosną dochody obywateli będących właścicielami czynników produkcji. Ludzie bogaci kupują więcej, mając dużo pieniędzy chcą kupować artykuły importowane tzn. więcej pieniędzy ucieka zagranicę kraju. Jeśli popyt krajowy wchłonie całą krajową produkcję to rzeczywiście przy zerowym eksporcie krajowych produktów bilans handlowy ulegnie pogorszeniu.

Skutki deficytu budżetowego:

-dodatkowy wzrost podaży rządowych papierów dłużnych na pokrycie dodatkowego deficytu

-wzrost oprocentowania rządowych papierów dłużnych (wzrost stopy procentowej)

-napływ kapitału spekulacyjnego

-aprecjacja waluty

-spadek konkurencyjności krajowych przedsiębiorstw

-pogorszenie się bilansu handlowego

11. Przyczyny, rodzaje i skutki bezrobocia.

Przyczyny bezrobocia: Ze względy na złożoność zjawiska bezrobocia wyróżnić można wiele przyczyn jego występowania. Do najczęstszych należą:

• niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;

• procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności

• spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo;

• niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy;

• niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku;

• nadmierne obciążenia fiskalne

• brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy

• zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa)

• automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne.

Rodzaje bezrobocia:: Rozróżnia się kilka kryteriów podziału bezrobocia.

Ze względu na przyczynę wywołującą bezrobocie wyróżniamy:

• bezrobocie frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego) itp.; przyjmuje się, że jest oznaką "zdrowej" gospodarki;

• bezrobocie technologiczne - jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego z procesów produkcyjnych; występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia;

• bezrobocie strukturalne - jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych i transformacji gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej;

• bezrobocie koniunkturalne - związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw mogą być pełniej wykorzystane;

• bezrobocie sezonowe - dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę okres pozostawania bez pracy rozróżniamy:

• bezrobocie krótkookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

• bezrobocie średniookresowe - dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy;

• bezrobocie długookresowe - występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy;

• bezrobocie długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.

Ze względu na fakt rejestracji bezrobotnego wyróżnia się:

• bezrobocie rejestrowane - dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone ustawowo;

• bezrobocie ukryte - dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.

Skutki bezrobocia

Do głównych konsekwencji bezrobocia należą:

• niepełne zatrudnienie czynnika produkcji, jakimi są zasoby ludzkie;

• spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu;

• spadek kwalifikacji i zanikanie umiejętności u osób pozostających przez dłuższy czas bez pracy, konieczność przekwalifikowania się bezrobotnych;

• zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji zajmujących się pomaganiem im (m.in. koszt wypłacanych zasiłków, zapewnienie ubezpieczenia społecznego osób pozostających bez pracy, organizacja usług pośrednictwa pracy itp.);

• zagrożenie patologiami społecznymi - uzależnienia, przestępczość, zjawiska dziedziczenia biedy i bezrobocia;

• marginalizacja społeczna osób bezrobotnych, degradacja psychiczna związana z utratą poczucia własnej wartości i poczuciem apatii.

12. Bezrobocie a działalność państwa - polityka aktywna i pasywna

Zwalczanie bezrobocia

Państwo w celu zwalczania bezrobocia podejmuje dwa rodzaje działań przybierające formę aktywną bądź pasywną.

Pasywna polityka: Pasywna polityka państwa polega na pomaganiu pod względem finansowym, ale różnymi metodami. Polegają one na różnego rodzaju zasiłkach dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane z wcześniejszym zwalnianiem z pracy.

Aktywna polityka: Polityka aktywna - ta metoda walki państwa z bezrobociem polega na zwalczaniu bezrobocia za pomocą specjalnych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych. 
Państwo podejmuje następujące działania:

• programy zatrudnienia o charakterze publicznym, 

• zasilanie czyli wspieranie pod względem finansowym tych przedsiębiorstw, które zwiększają liczbę miejsc pracy,

• szkolenia zawodowe, 

• pośrednictwo pracy, 

• zmniejszanie zasobów siły roboczej (wcześniejsze emerytury), 

• krótszy dzień pracy lub tydzień pracy.

13. Funkcje banków komercyjnych w gospodarce. Proces kreacji pieniądza.

Bank centralny jest najważniejszym bankiem w kraju, w Polsce jest nim Narodowy Bank Polski. Pełni szczególnie ważne funkcje, między innymi jest „ bankiem wszystkich banków”. Nie może pełnić jednak wszystkich funkcji. Jednym z zakresów działalności, których nie prowadzi jest szeroko rozumiana obsługa rachunków bankowych ludności i firm. W tym zakresie działają banki komercyjne. Jest to zakres bardzo szeroki, wymagający „komercyjnego” podejścia, uwzględniający możliwość generowania zysków, rozliczania kosztów obsługi i kosztów strat na niespłacalnych kredytach.

Banki komercyjne można zdefiniować jako przedsiębiorstwa - instytucje zajmujące się operacjami finansowymi. Działając na mocy Prawa bankowego zajmują się w swojej działalności:

• przyjmowaniem wkładów oszczędnościowych oraz lokat terminowych (lokaty terminowe),

• prowadzeniem kont i rozliczeń pomiędzy klientami (konta osobiste, a vista),

• wydawaniem kart płatniczych i realizacją operacji przy ich użyciu,

• wykonywaniem operacji czekowych i wekslowych,

• udzielaniem kredytów (kredyt samochodowy, kredyt inwestycyjny, kredyt mieszkaniowy, kredyt dewizowy, kredyt obrotowy),

• dokonywaniem obrotu dewizami ,

• prowadzeniem rozliczeń z zagranicą,

• emitowaniem i obrotem papierami wartościowymi,

• przechowywaniem wartościowych przedmiotów i papierów wartościowych (skrytki sejfowe),

• udzielaniem gwarancji bankowych,

• udzielaniem poręczeń,

• obsługą pożyczek państwowych,

• nabywaniem i zdobywaniem wierzytelności pieniężnych.

Do funkcji banków komercyjnych należą:

• funkcja kredytowa - udzielają kredytów osobom prywatnym, firmom i instytucjom,

• funkcja depozytowa - przyjmują lokaty terminowe, utrzymują bieżące środki, pośredniczą w obrocie papierami wartościowymi,

• płatnicza - dokonują rozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym.

Kreacja pieniądza jest procesem, w którym podaż pieniądza w danym kraju (lub regionie o wspólnej walucie jak np. strefa euro) jest zwiększona. W warunkach współczesnych systemów bankowych dokonać tego mogą zarówno bank centralny, jak i banki komercyjne. Bank centralny może wprowadzić nowe pieniądze do gospodarki (tzw. "ekspansywna polityka pieniężna") poprzez zakup aktywów finansowych lub udzielanie pożyczek dla instytucji finansowych. Banki centralne monitorują i kontrolują ilości pieniądza w gospodarce poprzez pomiar agregatów pieniężnych, takich jak M2 czy M3 i stosowanie odpowiednich instrumentów finansowych. Poza tym, dzięki funkcjonowaniu systemu rezerw cząstkowych, pieniądz kreować mogą także banki komercyjne, głównie w formie udzielania kredytów bankowych swoim klientom. Pieniądz ten jest traktowany, w teorii i praktyce, tak jak gotówka. Jedynym sposobem zwiększenia całkowitej wartości nominalnej pieniądza bezgotówkowego banków komercyjnych jest zwiększenie zadłużenia w bankach. Każda spłata rat kapitałowych jest równoważna trwałemu wycofaniu pieniądza o takiej samej wartości nominalnej z obiegu gospodarczego. Odsetki od długu traktowane są jako przychód banku i wchodzą ponownie do obiegu gospodarczego, jako jego wydatki (wynagrodzenia, koszty eksploatacyjne, podatki, dywidendy).

14. Bank centralny i jego funkcje w gospodarce.

Narodowy Bank Polski, jak większość banków centralnych w gospodarkach rynkowych, pełni trzy podstawowe funkcje:

- bank emisyjny, NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

 Wpuszczanie w obieg znaków pieniężnych

 Organizowanie obiegu pieniężnego

 Prowadzenie operacji otwartego rynku

 Regulowanie ilości pieniądza w obiegu rynkowym (tak aby jego nadmiar nie powodował inflacji, a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych )

-bank banków, NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.

 Oddziaływanie na system bankowy, mające na celu egzekwowanie przyjętej polityki monetarnej

 Kształtowanie polityki stopy procentowej

 Prowadzenie polityki refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowych

 Prowadzenie polityki rezerw obowiązkowych banków kredytowych w banku centralnym

 Funkcje nadzorcze związane z przestrzeganiem prawa bankowego i z zapewnieniem bezpieczeństwa zgromadzonych wkładów

 Tworzenie regulacji zapewniających płynność systemu bankowego

 Kredytodawca ostatniej instancji

 Organizowanie systemu informacyjnego dla całego systemu bankowego

- centralny bank państwa, NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

 Współudział w formułowaniu polityki gospodarczej

 Kształtowanie polityki pieniężno - kredytowej

 Organizowanie i kontrola procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym

 Współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę kursu walutowego

 Obsługa kasowo - rozliczeniowa instytucji rządowych

 Kredytowanie budżetu

 Obsługa długu rządowego

 Zarządzanie rezerwami dewizowymi państwa

 Gromadzenie i analizowanie informacji finansowych

 Prognozowanie, analiza i ocena procesów gospodarczych oraz sygnalizowanie ewentualnych zagrożeń

 Reprezentowanie interesów Rzeczpospolitej Polskiej w instytucjach międzynarodowych

Pozostała działalność

- działalność statystyczna. W ramach działalności statystycznej zbierane, przetwarzane i publikowane są m.in. dane dotyczące: bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, statystyka pieniężna i bankowa, oczekiwania inflacyjne osób prywatnych, inflacja bazowa.

- analizy i badania ekonomiczne. NBP prowadzi i wspiera działalność analityczną i badawczą w zakresie szeroko rozumianej ekonomii i finansów.

- edukacja ekonomiczna. W ramach Programu Edukacji Ekonomicznej podejmowane są działania służące upowszechnieniu tematyki ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, promocji przedsiębiorczości. Celem działań jest przybliżenie społeczeństwu nie tylko zasad funkcjonowania i roli NBP, ale także popularyzacja wiedzy o szeroko rozumianej ekonomii i finansach. Dotarcie do powszechnego odbiorcy następuje poprzez media, szkolenia, publikacje, konkursy, stypendia oraz Portal Edukacji Ekonomicznej NBPortal.

- podpis elektroniczny. Bank prowadzi Narodowe Centrum Certyfikacji, pełniące funkcję głównego urzędu certyfikacji w ramach infrastruktury bezpiecznego podpisu elektronicznego w Polsce.

15. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza.

Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarczych w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza. Cele polityki pieniężnej należy rozpatrywać w ramach celów stawianych przed polityką gospodarczą danego kraju. Na osiągnięcie celów w sferze pieniężnej ma wpływ nie tylko polityka pieniężna, ale także polityka fiskalna i polityka dochodów.

Cele:

- osiągnięcie stabilizacji cen. Polityka pieniężna powinna mieć na uwadze także inne cele polityki gospodarczej: wysoki stan zatrudnienia, równowagę gospodarki zewnętrznej i wzrost gospodarczy. Odpowiedzialny za politykę pieniężną jest przede wszystkim bank emisyjny, który wykorzystuje banki do transmisji wysyłanych przez siebie impulsów. Odpowiedzialne za politykę pieniężną jest także państwo (rząd), które ustalając politykę finansową , ustala nie tylko cele fiskalne, ale także cele polityki pieniężnej.

- jest umocnienie pieniądza co można rozumieć jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji. Bezpośredni cel inflacyjny - bank centralny określa cel inflacyjny w postaci liczbowej, a następnie dostosowuje poziom oficjalnych stóp procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.

- kontrola podaży pieniądza i kształtowanie kursu walutowego.

- kształtowanie wielości pieniądza rezerwowego banku centralnego (wielkość płynnych rezerw banków komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej. Następuje to przez instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego, takich jak system rezerw obowiązkowych, kredyty refinansowe i operacje otwartego rynku.

Pośrednie instrumenty:

- rezerwa obowiązkowa zalicza się do instrumentów ilościowych. Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdej złotówki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazać na swój rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów gotówki. Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę rynkowego instrumentu ogólnego oddziaływania, gdyż stopy ich ustalane (przez Radę Polityki Pieniężnej) są zazwyczaj w jednakowej wysokości dla wszystkich banków, a obowiązek ich tworzenia nie łączy się z ingerencją w układ stosunków między bankami komercyjnymi i klientami. Istnieją różne zasady odprowadzania tych rezerw na rachunek w banku centralnym. Zależą one głównie od metody naliczania rezerw, wysokości stopy, oprocentowania środków utrzymywanych w formie rezerw jak również i gromadzenia środków.

- operacje otwartego rynku prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. W ramach tych operacji, transakcje mogą być dokonywane w sposób warunkowy lub bezwarunkowy. Poprzez nie bank centralny ma wpływ na płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego. W operacjach otwartego rynku mogą brać udział wybrane banki, zwane dealerami rynku pieniężnego.

- transakcje depozytowo-kredytowe w ich ramach banki komercyjne mogą pożyczać z własnej inicjatywy pieniądze od banku centralnego. Istnieją jednak pewne limity i warunki specjalne tych pożyczek ustalane bezpośrednio przez bank centralny, który występuje tu jako kredytodawca ostatniej instancji. Do operacji depozytowych natomiast, należą wszelkie lokaty na rachunku terminowym w banku centralnym, zwane depozytami na koniec dnia. Są istotne kiedy regulowanie płynności płatniczej sektora bankowego za pomocą operacji otwartego rynku nie zapewnia utrzymania ustabilizowanego i zgodnego z oczekiwaniami poziomu stóp procentowych.

Instrumenty bezpośrednie:

- kontrola udzielanych kredytów i stóp procentowych. Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez banki komercyjne kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub po prostu zapewnienia równowagi w gospodarce i/lub obrotach bieżących z zagranicą.

- kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny też może być zakres jej stosowania. Może przybrać bowiem formę: kontyngentów lub pułapów kredytowych; kwotowych lub procentowych ograniczeń dotyczących depozytów lub papierów wartościowych; dyrektywnych wskaźników określających procentowy stosunek danego typu kredytów do kapitału własnego; badania wypłacalności banków komercyjnych; innych łagodniejszych form kontroli.

- kontrola poziomu stóp procentowych natomiast, należy do bezpośrednich instrumentów selektywnego oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania bądź za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych bądź też narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.

- perswazja polega na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, jej instrumentów i zamierzonych efektów. Skala posługiwania się nimi zależy od szeregu uwarunkowań, mających swoje źródła w sytuacji wewnętrznej danego kraju oraz w jego powiązaniach z zagranicą. Można zaryzykować stwierdzenie, iż wielkość zapotrzebowanie na wspieranie polityki pieniężnej instrumentami perswazji powinna być odwrotnie proporcjonalna do poziomu niepewności i niemożności osiągnięcia jej celów za pomocą instrumentów ogólnego oddziaływania na system bankowy. Przesłanki do perswazji: stany nadpłynności w sektorze bankowym, które poprzez finansowe uzależnienie banków komercyjnych od banku centralnego zawieszają regulacyjne właściwości stopy oprocentowania kredytu lombardowego; konieczność jednoczesnego realizowania wykluczających się nawzajem celów polityki pieniężnej, czego przykładem może być potrzeba schłodzenia koniunktury gospodarczej oraz zmniejszenia dopływu kapitału z zagranicy; wpływ wywierany na kurs walutowy oraz zmiany w rezerwach dewizowych państwa; niejednoznaczność w interpretowaniu zamierzeń banku centralnego na podstawie wykorzystywanych przez niego instrumentów pośrednich.

W ostatnich latach w Polsce, instrumenty perswazji wykorzystuje również Rada Polityki Pieniężnej, która w sprawozdaniach ze swoich posiedzeń informuje o kształtowaniu nie tyle bieżącej co przyszłej inflacji, wskazując przy tym prawdopodobny kierunek zmian stóp procentowych w przyszłości.

16. Czynniki determinujące podaż pieniądza i popyt na pieniądz.

Podaż pieniądza (M) jest to suma gotówki w obiegu (CU) i wkładów (depozytów) (D) na żądanie w bankach. Na podaż wpływa:

• Ludność, która decyduje o podziale (cu) posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty. Stosunek ten rośnie, gdy zwiększa się udział konsumpcji w Produkcie Nominalnym Brutto (gotówka zależy od konsumpcji, a depozyty od dochodu)

• Banki, które określają stosunek (r) swoich rezerw (RE) do posiadanych pieniędzy (D). Stosunek ten zależy od:

• poziomu rezerw obowiązkowych

• rynkowej stopy procentowej (im wyższa tym wyższe straty banku z niedochodowych rezerw)

• stopy dyskontowej (wysoka stopa dyskontowa zmusza banki do utrzymywania wysokich rezerw nadwyżkowych aby nie narażać się na konieczność pożyczki w BC)

• stopnia pewności banku co do dopływów i odpływów depozytów (im wyższa niepewność, tym wyższe rezerwy)

• popytu na pożyczki

• BC, który decyduje o wielkości bazy monetarnej (H), składającej się z gotówki (CU) oraz rezerw banków komercyjnych (RE) trzymanych w BC

Pieniądzem nazywamy pieniądz gotówkowy emitowany przez system rezerw federalnych monety, banknoty oraz salda rachunków czekowych społeczeństwa.

Motywy popytu na pieniądz:

• transakcyjny - posiadanie pieniądza na bieżące płatności, zakupy pożądanych dóbr

• ostrożnościowy, przezornościowy - utrzymanie pewnych rezerw gotówki na nieprzewidziane wydatki

• spekulacyjny, portfelowy - np. spekulacyjny zakup papierów wartościowych

• Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy, gdy stopa procentowa jest niska i odwrotnie mniej gdy stopa procentowa jest wysoka (zarabia się na oprocentowaniu na rachunku oszczędnościowym).

• Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy, gdy mają wyższe dochody i mniej gdy ich dochody są niskie (większe codzienne zakupy).

• Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy, gdy poziom cen jest wyższy a mniej gdy jest niski (potrzebują więcej pieniędzy na zakupy).

17. Pojęcie i sposoby pomiaru inflacji. Koszty i korzyści z inflacji.

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen i dóbr w gospodarce. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, który pojawia się wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. Inaczej mówiąc zjawisko inflacji występuje w sytuacji, w której ilość pieniędzy w obiegu rośnie szybciej niż wartość towarów i usług oferowanych do sprzedaży. Taki stan rzeczy prowadzi w konsekwencji do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza w tym samym tempie.

Sposoby pomiaru inflacji:

Indeks CPI (consumer price index) - wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych - mierzy zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe, a nie obejmuje cen dóbr kapitałowych. Odnosi się do zmian cen określonego koszyka dóbr: żywność, odzież, mieszkanie, energia, transport, ochrona zdrowia. Oblicza się go stosując indeksy typu Laspeyersa, a więc zakładające stałą strukturę konsumpcji w porównywanych okresach.

Wskaźnik cen zbytu PPI (producer price index) - określa rzeczywiste ruchy cen zbytu produktów finalnych.

Deflator produktu narodowego (GNP deflator) - stosuje się go w odniesieniu do zmian cen wszystkich składników produktu narodowego brutto, a więc zarówno wydatków konsumpcyjnych, jak i inwestycyjnych. Jest uważany za stosunkowo pełną miarę inflacji, gdyż stanowi średnią ważoną wzrostu cen wszystkich dóbr i usług, które wchodzą w skład produktu narodowego. Oblicza się go dzieląc poszczególne rodzaje wydatków przez cenowe indeksy Laspeyersa i porównuje otrzymaną wartość produktu narodowego w cenach stałych z wartością GNP w cenach bieżących.

Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:

• przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,

• zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.

• Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa.

Skutkami dla gospodarki narodowej będzie:

• niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,

• spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki,

• dewaluacja waluty krajowej - więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara,

• zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych,

• osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.

18. Przyczyny inflacji - główne teorie inflacji.

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen i dóbr w gospodarce.

Przyczyny inflacji:

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwą strukturę gospodarki

• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen)

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

• recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

• monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

Trzy główne teorie inflacji:
- monetarna; jej podstawą jest ilościowa teoria pieniądza i równanie Fishera. Vm i Y są stałe, zatem zmiany poziomu cen zależą od zmian ilości pieniądza w obiegu. Ponieważ ilość pieniądza w obiegu zależy od polityki banku centralnego, to zdaniem zwolenników tej teorii, przyczyną inflacji jest niewłaściwa polityka monetarna państwa.
- popytowa; jej zwolennikami są głównie keynesiści, opracował ją sam Keynes, obserwując gospodarkę angielską podczas drugiej wojny światowej; była to jednak sytuacja nietypowa, gdyż w zasadzie w pełni wykorzystywano możliwości produkcyjne i produkcja rzeczywista kształtowała się na poziomie produkcji potencjalnie możliwej. Zwolennicy tej teorii twierdzą, że przyczyną inflacji jest kształtowanie się agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości zaspokojenia tego popytu. Taka sytuacja, gdy popyt rośnie, musi doprowadzić do inflacji, bo jest już pełne wykorzystanie mocy produkcji.
Metody walki z inflacją według tej teorii to ograniczanie wydatków budżetowych, podnoszenie podatków, obniżanie podaży pieniądza (podnoszenie stopy redyskontowej i rezerw obowiązkowych, sprzedaż państwowych papierów wartościowych)
- kosztowa; wg. niej przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji, niezależny od agregatowego popytu na towary.

19. Inflacja a bezrobocie. Tradycyjna krzywa Phillipsa.

• Zależność miedzy inflacja a bezrobociem jest krzywoliniowa, co oznacza, że stopa inflacji placowej jest wrażliwsza na zmiany w poziomie bezrobocia, gdy jest ono niskie, niż wtedy, kiedy jest ono wysokie. Inaczej mówiąc, niska stopa bezrobocia oznacza ciasny rynek pracy powodujący nadwyżkę popytu na rynku, a wiec stymulujący wzrost cen. Natomiast wysoka stopa bezrobocia oznacza nadwyżki wolnej siły roboczej i niska stopę inflacji. Według A. Phillipsa można dobierać dowolne poziomy inflacji i bezrobocia korzystne w określonej sytuacji gospodarczej.

• Z ogólnego kształtu krzywej wynika, ze przesuniecie z punktu A do B może spowodować pewien spadek bezrobocia, ale tylko za cenę silniejszego wzrostu inflacji. Natomiast przesuniecie z punktu A do C oznaczało by całkowitą redukcje stopy inflacji do zera, ale tylko kosztem znacznego wzrostu stopy bezrobocia. Krzywa ta wskazuje wiec na zjawisko wzajemnej konkurencyjności miedzy stopa bezrobocia a stopa inflacji, które w literaturze światowej nazwano zjawiskiem wymienności. Kształt krzywej Phillipsa sugeruje, ze w polityce makroekonomicznej można wybierać miedzy wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub odwrotnie. Jest to wybór na zasadzie „cos za cos”. Jeśli państwo pragnie zmniejszyć bezrobocie, musi zwiększyć wydatki, złagodzić restrykcje finansowe, aby ułatwić dostęp do taniego pieniądza i zwiększyć skłonność do inwestowania. Te działania sprzyjają jednak nakręcaniu inflacji. Chcąc z kolei ograniczyć inflacje, państwo zwiększa dyscyplinę wydatków budżetowych, zaś bank centralny, a zanim banki komercyjne zaczynają prowadzić restrykcyjną politykę pieniężną. Te posunięcia prowadza z kolei do recesji gospodarczej i wzrostu bezrobocia typu koniunkturalnego.

20. Koncepcja naturalnej stopy bezrobocia - długookresowa krzywa Philipsa.

Teoria naturalnej stopy bezrobocia zakłada, że produkt i zatrudnienie określane są przez równowagę popytu i podaży na rynku pracy w sytuacji doskonałej konkurencji (tj. giętkich płac realnych). Według M.Friedmana, naturalna „...stopa bezrobocia osiąga poziom, przy którym może być osadzona w walrasowskim systemie równań równowagi ogólnej, pod warunkiem, że zostaną uwzględnione w nich strukturalne cechy rynku pracy i rynku towarów, włącznie z rynkowymi niedoskonałościami, stochastyczną zmiennością w popycie i podaży, kosztami zbierania informacji o wakatach i dostępności pracy, kosztami mobilności, itd.”6.Bezrobocie występujące w równowadze odzwierciedla tu sytuację, w której oczekiwania inflacyjne, formułowane na podstawie znajomości inflacji w przeszłości (tzw. adaptacyjne oczekiwania 7), są zgodne z rzeczywistą inflacją.

21. Modele struktur rynku: konkurencja doskonała, monopol, konkurencja, monopolistyczna, oligopol

Oligopol to taki rodzaj struktury rynku, w przypadku którego niewielka liczba sprzedawców oferuje podobne lub identyczne produkty.

Oligopol charakteryzuje się następującymi

cechami:

(1) Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących.

(2) Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi.

(3) Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne, jak i zróżnicowane.

Oligopol jest formą konkurencji niedoskonałej, charakteryzuje się najwyższym stopniem

monopolizacji.

Duopol to forma oligopolu, w której dany rynek opanowany jest przez dwóch niezależnych od siebie producentów. Zaopatrują oni znaczną liczbę odbiorców, ale żaden z nich nie jest w

stanie opanować całego rynku.

Przedsiębiorstwa oligopolistyczne mają możliwości organizowania się, co pozwala na poprawę ich pozycji monopolistycznych. Proces ten nazywamy mianem fuzji i może on

przybierać różne formy. Owe porozumienia mogą być legalne i jawne lub nielegalne i tajne. Porozumienia mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację

zysku.

Kartel powstaje w celu ograniczenia konkurencji między przedsiębiorstwami należącymi do

branży. Porozumienie dotyczy najczęściej poziomu ceny, rozmiarów produkcji oraz rynków

zbytu. Zysk monopolowy dzieli się pomiędzy uczestników kartelu. Kartel jest zazwyczaj porozumieniem o krótkotrwałym charakterze. Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata.

Syndykat jest organizacją przedsiębiorstw zbliżoną do kartelu, powoływaną w tym samym celu. Główna różnica polega na tym, że powstaje wspólne biuro handlowe zrzeszonych firm, które w ich interesie prowadzi politykę cen i zajmuję się zbytem towarów.

Koncern jest związkiem przedsiębiorstw mających osobowość prawną, działających pod wspólnym zarządem jako całość gospodarcza, należąca do jednego właściciela.

Wyróżnia się dwa rodzaje powiązań tworzących

koncern:

● koncern pionowy, w którym przedsiębiorstwa

łączą się kolejno według technologicznych etapów produkcji;

● koncern poziomy, grupujący przedsiębiorstwa jednej branży;

Równowaga oligopolu

Chociaż oligopoliści chcą utworzyć kartel i osiągać zyski monopolowe, często nie jest to możliwe. W interesie społecznym tworzenie karteli jest zakazane przez prawo. Jednak decydującym czynnikiem wpływającym na to, że trudno jest utrzymać kartel jest ogromne ryzyko kłótni członków o podział zysków. Zachowania uczestników oligopolu próbuje się

tłumaczyć przy użyciu teorii gier.

Oligopolistom bardziej opłaca się kooperować i osiągać wynik typowy dla monopolu. Ponieważ jednak liczy się dla nich interes własny, nie udaje się im powtórzyć wyniku monopolisty i zmaksymalizować wspólnego zysku. Produkcja całkowita się zwiększa, a cena obniża. Jednakże oligopol nie osiąga dokładnie takie samego stanu jak rynek konkurencyjny.

Oligopoliści wytwarzają większą ilość produktu po niższej cenie niż monopolista. Jednak cena na rynku oligopolistycznym będzie wyższa niż w przypadku rynku konkurencyjnego, a ilość oferowanego dobra niższa.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna to rynek, na którym wiele firm sprzedaje podobny, ale nie

identyczny produkt.

(1) Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.

(2) Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi.

(3) Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są zróżnicowane pod względem cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty.

Przedsiębiorstwa nie są cenobiorcą, każda firma ma

opadająca krzywą popytu.

Rynek książek, płyt CD, filmów, gier komputerowych, restauracji, mebli itd.

Na rynku konkurencji monopolistycznej jest wielu sprzedających, a każdy z nich jest mały w porównaniu do całego rynku. Takie rynki odbiegają od ideału konkurencji doskonałej, ponieważ każdyze sprzedawców oferuje trochę inny produkt

Firma na rynku konkurencji monopolistycznej w krótkim okresie

● Na rynku konkurencji doskonałej każde przedsiębiorstwo pod wieloma względami

przypomina monopol.

● Ponieważ produkt przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej różni się od produktów innych firm, jego krzywa popytu jest nachylona ku dołowi.

Firma na rynku konkurencji

monopolistycznej w krótkim okresie

● W efekcie przedsiębiorstwo na rynku konkurencji monopolistycznej, maksymalizując

zysk, stosuje regułę monopolu: wybiera taką wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy

równa się kosztowi krańcowemu, a następnie wykorzystuje swoją krzywą popytu, aby wyznaczyć cenę odpowiadającą takiej wielkości produkcji.

● W krótki okresie monopol i konkurencja monopolistyczną są do siebie bardzo

podobne.

Firma na rynku konkurencji monopolistycznej w długim okresie

● Kiedy na rynku konkurencji monopolistycznej firmy osiągają zyski, nowym przedsiębiorstwom opłaca się wejść na rynek. Oznacza to, że spada popyt na produkty

przedsiębiorstw już obecnych na rynku.

● Krzywa popytu przesuwa się w lewo. Kiedy spada popyt,

zysk przedsiębiorstw zaczyna maleć.

● Natomiast jeśli przedsiębiorstwa działające na rynku ponosiły straty, zaczynają one opuszczać rynek. Popyt na produkty przedsiębiorstw pozostających na rynku

zaczyna rosnąć i straty maleją.

● Proces wchodzenia i wychodzenia z rynku trwa dopóty, dopóki przedsiębiorstwa nie osiągną zerowego zysku ekonomicznego.

Firma na rynku konkurencji monopolistycznej w długim okresie

● Podobnie jak w przypadku monopolu, cena przewyższa koszt krańcowy.

● Podobnie jak w konkurencji doskonałej, cena równa się przeciętnemu kosztowy całkowitemu.

● Przedsiębiorstwo działające w warunkach konkurencji monopolistycznej nie może osiągać zysków ekonomicznych w długim okresie.

Konkurencja monopolistyczna a konkurencja doskonała

● Niewykorzystane moce produkcyjne.

Przedsiębiorstwo działające na rynku konkurencji monopolistycznej, produkuje mniej

niż przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej.

Skala efektywna - wielkość produkcji, która minimalizuje przeciętny koszt całkowity.

Konkurencja monopolistyczna a konkurencja doskonała

(1) W gałęzi produkcji z konkurencją monopolistyczną łączna produkcja wszystkich

firm będzie nieco mniejsza, a ceny nieco wyższe niż w gałęzi z konkurencją doskonałą.

(2) W konkurencji monopolistycznej stopień niewykorzystania mocy wytwórczych będzie

większy.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała - jest to model rynku, na którym żadna ze stron (sprzedażowa i nabywcza) nie ma wpływu na cenę, popyt i podaż.

Rynek doskonale konkurujący charakteryzuje się pozioma krzywą popytu. Oznacza to, że niezależnie od wielkości sprzedaży przedsiębiorca uzyskuje dokładnie cenę rynkową.

Inaczej mówiąc na rynku doskonale konkurującym przedsiębiorca zmuszony jest do utrzymywania cen rynkowych. W sytuacji, gdyby przedsiębiorca próbował podnieść cenę swojego produktu powyżej ceny ustalonej przez rynek sprzedaż by spadła, ponieważ klienci skorzystaliby z usług innych, konkurujących producentów, których wyroby są tej samej jakości.

Wpływanie na sprzedaż poprzez obniżenie ceny poniżej ceny rynkowej też nie ma sensu, ponieważ w przypadku rynku doskonale konkurującego przedsiębiorca może uplasować każdą ilość dobra po cenie rynkowej.

Cechy modelu doskonałej konkurencji:

• duża liczba niezależnych przedsiębiorstw,

• duża liczba nabywców,

• wszyscy sprzedawcy oferują jednorodny wyrób,

• cena wynika z sił rynkowych, czyli, że kształtuje się pod wpływem zmian popytu i podaży,

• swoboda przepływu kapitałów,

• bardzo dobra informacja.

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest "dana przez rynek" - kształtuje się w wyniku działania mechanizmu rynkowego, jako wypadkowa ofert kupujących i sprzedających. Oznacza to, że żaden z podmiotów (zarówno kupujący, jak i sprzedający) nie jest w stanie indywidualną decyzją zmienić ceny.

Podmioty nie mają także bodźców do tego, by zmieniać swoją ofertę cenową, ponieważ każda jej zmiana będzie powodowała straty dla danego podmiotu. Jeżeli producent podniesie cenę swojego produktu, wówczas nie uda mu się go sprzedać, ponieważ nabywcy będą mieli dostępną wystarczającą ilość produktów konkurentów po niższej cenie. Obniżając natomiast cenę producent również traci, gdyż otrzymuje niższą zapłatę za produkty, które byłby w stanie sprzedać po wyższej cenie danej z rynku.

Warunkiem utrzymania się na rynku konkurencyjnym w krótkim okresie jest uzyskanie przeciętnych kosztów zmiennych poniżej ceny rynkowej, a w długim okresie przeciętnych kosztów całkowitych poniżej ceny rynkowej.

Cechy: wielość oferentów, jednorodność oferowanego produktu, brak bezpośredniego wpływu przedsiębiorstw i nabywców na cenę.

• Optymalna wielkość produkcji

Optymalną wielkością produkcji na rynku jest wielkość, dla której koszt krańcowy (pochodna kosztu całkowitego) jest równy cenie. Przy takiej produkcji przedsiębiorstwo osiąga przychód maksymalny - co wcale nie znaczy, iż przeciętny zysk jest maksymalny.

• Próg produkcji, próg zysku

Minimum funkcji przeciętnych kosztów zmiennych - nazywamy progiem produkcji. Gdy cena spada do poziomu minimum kosztów zmiennych przeciętnych - wówczas przedsiębiorstwo działające w sposób optymalny ponosi straty w wysokości kosztów stałych. Czyli zysk (strata) = koszty stałe.

Gdy cena osiąga pułap minimum kosztów całkowitych przeciętnych - to przedsiębiorstwo działające w sposób optymalny osiąga zysk równy zeru.

Gdy firma nie ponosi kosztów stałych - a wszystkie jej koszty zależą od wielkości produkcji - wówczas cena progu produkcji jest również ceną progu zysku

• Założenia

Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała, muszą zostać spełnione cztery założenia:

• Duża liczba sprzedających i kupujących - dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne;

• Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt;

• Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i jego cenie - tak obecnej jak i w przyszłości;

• Swoboda wejścia i wyjścia z branży - nie istnieją żadne bariery wejścia ani wyjścia z branży; dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać się nie ponosząc dodatkowych strat.

Wśród dodatkowych założeń, jakie się wymienia, znajdują się:

• Brak interwencji państwa - oznacza, że wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę;

• Zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku.

• Produkt posiada bliskie substytuty - dzięki temu nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca.

22. Korzyści dla gospodarki z handlu zagranicznego.

Udział kraju w międzynarodowym podziale pracy przynosi gospodarce poważne korzyści.

Gospodarka zamknięta, tzn. nie uczestniczące w handlu międzynarodowym jest całkowicie uzależniona od istniejącej struktury aparatu wytwórczego oraz dostępnych zasobów wewnętrznych. W takiej gospodarce możliwości zmiany dochodu narodowego (dopasowujące ją do zmian w strukturze potrzeb zarówno konsumpcyjnych, jak i inwestycyjnych) są niewielkie. Zmiany te są ograniczone elastycznością istniejącego aparatu wytwórczego. Barierę tę można znacznie ograniczyć otwierając gospodarkę, tzn. włączyć ją do współpracy z zagranicą. Obroty handlowe z zagranicą pozwalają na zagospodarowanie nie tylko ewentualnych nadwyżek, lecz także, co jest chyba ważniejsze, na znaczne unowocześnienie procesów produkcyjnych poprzez oddziaływanie konkurencji międzynarodowej oraz przepływ nowości technicznych i technologicznych. Istotny jest też import wszelkiego rodzaju towarów, których nie wytwarza się w kraju oraz surowców niedostępnych w zasobach wewnętrznych. Handel zagraniczny tym samym jest podstawowym sposobem rozwiązywania problemu niedoborów wielu dóbr.

Kolejną korzyścią wynikającą z handlu zagranicznego jest osiąganie większej skuteczności w zakresie wzrostu efektywności gospodarowania, a więc racjonalnego wykorzystania wszelkiego rodzaju zasobów. Cel ten można osiągnąć przez specjalizację międzynarodową, która pozwala na znaczny wzrost konkurencyjności produkcji oraz na obniżenie kosztów wytwarzania w wyniku wzrostu skali produkcji i pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego.

Jednocześnie można stwierdzić, że efektywność handlu zagranicznego przynosi również wymierne korzyści w zakresie dynamiki wzrostu gospodarczego. Korzyści te zawarte są zarówno po stronie eksportu, jak i importu. Eksport nie tylko zwiększa możliwości ulokowania produkcji poza ograniczonym rynkiem wewnętrznym, lecz także zmusza do ciągłego unowocześniania i podnoszenia sprawności produkcyjnej. Import z kolei pozwala zarówno na zintensyfikowanie procesów produkcyjnych (zakupy dóbr inwestycyjnych, surowców, techniki), jak i na zwiększenie możliwości zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych.

Korzyści wymiany międzynarodowej uwarunkowane są od:

• umiejętności stron negocjowania warunków współpracy i zawarcia takiej, a nie innej umowy,

• umiejętności przewidywania przyszłej sytuacji, w tym ekonomicznej,

• faktycznego kształtowania się popytu i podaży danego dobra na rynkach międzynarodowych,

• międzynarodowej sytuacji politycznej,

• wewnętrznej sytuacji gospodarczej i politycznej państw, stron wymiany, w tym od tego, w jakim stopniu eksport lub import jest dla określonego kraju konieczny,

• kosztów ubocznych handlu - przewóz, załadunek i wyładunek, ubezpieczenie itd.,

• stosowanych ułatwień lub utrudnień przez poszczególne państwa w eksporcie i imporcie (cła, podatki, kontyngenty, embarga),

• istniejących już umów handlowych.

Korzyści z handlu międzynarodowego w sposób bezpośredni czerpią producenci i konsumenci. Ci pierwsi, znajdując rynek zbytu, a drudzy, mając większe możliwości wyboru dóbr służących zaspokojeniu potrzeb. Korzyść tych dwóch typów podmiotów była i jest warunkiem niezbędnym dla istnienia i rozwoju handlu. Oprócz nich na handlu międzynarodowym korzysta (zarabia) znacznie więcej podmiotów (kupcy, przedsiębiorstwa transportowe i ubezpieczeniowe, państwa, przez terytorium których handel się odbywa).

• 23. Absolutna i komparatywna przewaga w produkcji jako podstawa handlu zagranicznego.
  Przewaga absolutna

• Charakterystyka

Autorem teorii przewagi absolutnej- jest Adam Smith. Jednak obecnie jest stosowana w odniesieniu do różnych rodzajów zasobów, których dysponowanie daje absolutne korzyści wobec konkurentów. Przewaga absolutna występuje wtedy, gdy dany kraj posiada zdolność wytworzenia większej niż konkurenci ilości danego dobra z danego zasobu czynników produkcji. Źródłem przewagi absolutnej może być większa obfitość zasobów, ale także wyższa efektywność nakładów.

• Przykład 1

Pierwszy dotyczy sytuacji, kiedy jeden kraj ma przewagę absolutną nad drugim krajem w produkcji tylko jednego dobra, natomiast drugi kraj ma przewagę absolutną w produkcji drugiego dobra.

Produkt	Kraj A	Kraj B
Wino	4	6
Jabłka	8	3

Kraj A ma absolutną przewagę w produkcji wina, natomiast kraj B ma absolutną przewagę w produkcji jabłek. Oznacza to możliwość specjalizacji i korzyści z wymiany dla obu krajów. Kraj A będzie eksportował wino w zamian za import jabłek z kraju B i na odwrót. W warunkach samowystarczalności ustalą sie krajowe relacje wymienne wina i jabłek.

W kraju A koszt wytworzenia wina stanowi 4:8 = 1 kosztu wytworzenia jednej tony jabłek, z kolei w kraju B koszt produkcji tony jabłek równa sie 3:6, czyli 1 kosztu produkcji wina. Łączna produkcja obydwu dóbr wzrośnie, jeżeli oba kraje zaczną się specjalizować w produkcji dobra, które potrafią wytworzyć taniej. Konsekwencją będzie wymiana handlowa, na której skorzystają obie strony.

Jeżeli relacja handlu wyniesie 1:1 to oba kraje skorzystają, czyli 1 wino zostanie wymienione na 1 tonę jabłek. Kraj A odniesie korzyści, gdyż za 4 jednostki nakładu przeznaczonego na wytworzenie jednego wina uzyska tonę jabłek, którą u siebie musiałaby wytworzyć przy użyciu aż 8 jednostek nakładu. Oszczędność 4 jednostek nakładu jest źródłem korzyści z wymiany.Natomiast Kraj B sprzedając jabłka wymienia 3 jednostki nakładu na jedno wino, którego wytworzenie w kraju wymagałoby zużycia 6 jednostek nakładu. Powstaje więc oszczędność 3 jednostek nakładu.

• Przykład 2

Drugi przypadek przewagi absolutnej dotyczy sytuacji, gdy tylko jeden kraj ma przewagę absolutną nad drugim w produkcji wszystkich dóbr.

Produkt	Kraj A	Kraj B
Komputery	1	2
Telewizory	4	8

W kraju A produkcja komputerów i telewizorów jest dwukrotnie tańsza niż w kraju B, co oznacza jego przewagę absolutną w obu gałęziach produkcji. Zgodnie z zasadą kosztów absolutnych kraj A powinien eksportować towary, a kraj B powinien ograniczyć się wyłącznie do ich importu.

• Przewaga komparatywna

Przewaga komparatywna (przewaga względna) przewaga uzyskana poprzez zdolność do produkowania wyrobu po niższym koszcie, niż jest w stanie robić to konkurent. To samo dotyczy gospodarki światowej. Każdy kraj powinien produkować i eksportować te dobra, które wytwarza najbardziej efektywnie w porównaniu z innymi krajami. Specjalizacja i handel zależne są od przewagi komparatywnej a nie absolutnej.

Teoria przewagi komparatywnej (względnej) została sformułowana przez D. Ricarda. Istotą tej teorii jest to, że wymiana międzynarodowa może być korzystna dla obu partnerów także w sytuacji gdy jeden z partnerów wytwarza większość towarów taniej niż drugi. Do uzyskania korzyści z handlu międzynarodowego wystarczy bowiem istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania (wydajności produkcji) w obu krajach. Korzystna dla obu stron wymiana, co jako pierwszy zauważył Ricardo może mieć bowiem miejsce także wówczas, gdy między krajami występują w tej dziedzinie różnice względne. Gdy, mówiąc obrazowo, kraj będący tańszym (wydajniejszym) producentem obu towarów nie ma nad droższym (mniej wydajnym) producentem jednakowej przewagi w produkcji obu dóbr.

Przewaga komparatywna to różnica między alternatywnym kosztem wytwarzania dobra, z którego trzeba zrezygnować, aby wytworzyć inne dobro. Otrzymujemy koszty różnych dóbr. Idea przewagi komparatywnej polega na tym, że kraje wytwarzają dobra, których względne koszty produkcji są niższe niż w innych krajach. Zgodnie z tą zasadą przewagi komparatywnej kraje wytwarzają i eksportują dobra, których względne koszty wytwarzania są niższe niż w innych krajach.

D.Ricardo uważał, że handel międzynarodowy jest możliwy również wtedy, gdy dany kraj ma przewagę nad drugim w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy wszystkich produktów. W tym przypadku kraj może zacząć specjalizować się w produkcji tego produktu, w wytwarzaniu którego uzyska większe korzyści, rekompensujące mu ewentualną stratę spowodowaną zakupem towaru, z którego wytwarzania zrezygnował (przewaga względna). tj. także wtedy gdy jeden z nich wytwarza wszystkie wyroby taniej (drożej) niż drugi. Do uzyskiwania korzyści z handlu międzynarodowego wystarczy istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania (wydajności produkcji) w obu krajach. D.Ricardo wskazywał, że wartość eksportu i importu każdego kraju muszą się tak wzajemnie dostosować, by eksport mógł zapłacić za import. Sformułowana przez D.Ricardo przewaga komparatywna oznacza zdolność kraju do wytwarzania pewnych dóbr po kosztach relatywnie niższych niż innych dóbr, w stosunku do innych krajów. Kraj dysponuje przewagą komparatywną, gdy przewaga absolutna nad innym krajem jest największa, lub, gdy jego absolutna strata w stosunku do drugiego kraju jest najmniejsza.

24. Bilans płatniczy kraju i jego struktura - rodzaje przepływów.
Bilans płatniczy to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej jednym roku. Bilans płatniczy jest zatem narzędziem, które przy zastosowaniu technik księgowych pozwala określić sytuację finansową kraju "na styku" z otoczeniem zewnętrznym. Istnieje pewne podobieństwo między bilansem płatniczym a bilansem sporządzanym w rodzinie. I w jednym, i w drugim przypadku przedmiotem zainteresowania jest bowiem pytanie o to, czy w stosunkach finansowych z otoczeniem mamy nadwyżkę, czy deficyt. Różnice dotyczą jedynie dwóch rzeczy: formy nadwyżki lub deficytu i dostępu do informacji. W bilansie rodziny saldo ma postać oszczędności, w bilansie płatniczym natomiast ma formę rezerw walut wymienialnych. W rodzinie wszystkie informacje na temat przepływów finansowych są zgromadzone w jednym miejscu. Odmiennie przedstawia się sytuacja w bilansie płatniczym, gdzie występuje rozproszenie informacji, będące wynikiem podobnego rozproszenia decyzji dotyczących nawiązywania kontaktów ekonomicznych z otoczeniem zewnętrznym.

Przedstawiona wyżej definicja bilansu płatniczego wymaga pewnych dodatkowych uściśleń. Wymienione w nim transakcje obejmują odpłatny eksport i import dóbr, usług oraz ruch kapitału krótko- i długoterminowego. Oprócz tego w bilansie płatniczym uwzględnia się także transakcje, którym nie towarzyszą płatności: darowizny i jednostronne transfery.

• Struktura bilansu płatniczego

Wszystkie transakcje księgowane w bilansie płatniczym można pogrupować w określone kategorie. W rezultacie w bilansie płatniczym wyróżniamy trzy podstawowe części: bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych i bilans obrotów wyrównawczych.

Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) to zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Nazwa tej części bilansu płatniczego bierze się stąd, że transakcje księgowane w bilansie obrotów bieżących nie powodują powstania przyszłych zobowiązań.

Transakcje składające się na bilans obrotów bieżących można także podzielić na kilka kategorii. Stosując kryterium rodzaju transakcji, możemy w nim wyróżnić:

• Bilans handlowy(saldo obrotów towarowych), będący zestawieniem płatności z tytułu eksportu i importu dóbr. Jeżeli wpłaty uzyskane z eksportu przewyższają wypłaty wynikające z importu, mówimy o nadwyżce obrotów handlowych. W przeciwnym przypadku mówimy o ich deficycie.

• Bilans usług (saldo usług), będący zestawieniem płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą. Najważniejszą pozycję tej części bilansu obrotów bieżących stanowią na ogół transakcje zakupu i sprzedaży usług transportowych. W wielu krajach duża część tego bilansu przypada także na inne usługi, przede wszystkim turystyczne, bankowe, ubezpieczeniowe, prawne czy konsultingowe. W większości krajów wielkość bilansu usług nie ma decydującego wpływu na stan bilansu obrotów bieżących.

• Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów), będący zestawieniem wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju). W tej części bilansu obrotów bieżących są zatem księgowane dywidendy od inwestycji bezpośrednich i odsetki od udzielonych (uzyskanych) kredytów oraz zarobki uzyskane za granicą. Takie transakcje mogą mieć duże znaczenie w kraju będącym poważnym eksporterem lub importerem kapitału w postaci inwestycji bezpośrednich. Są one bardzo ważne dla kraju zadłużonego, zmuszonego wypłacać odsetki przeznaczone na obsługę długu.

• Bilans transferów jednostronnych (saldo transferów bieżących), będący zestawieniem transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, któremu nie towarzyszy przepływ płatności lub dóbr i usług w drugą stronę. Do tej części bilansu obrotów bieżących zaliczamy zarówno transfery rządowe, jak i prywatne. W przypadku Polski byłyby to np. bezpłatne dostawy żywności i sprzętu medycznego do krajów byłej Jugosławii, bezpłatne dostawy nadwyżkowe sprzętu wojskowego do tworzącej swą armię Litwy, składki w ONZ czy transfery emigrantów polskich dla rodziny w kraju.

 

Drugą podstawową część bilansu płatniczego stanowi bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy i finansowy), który jest zestawieniem transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów, dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny. Ze względu na fakt, że przedmiotem transakcji księgowanych w tej części bilansu płatniczego są właśnie aktywa, bilans kapitałowy określa się niekiedy, w odróżnieniu od bilansu obrotów bieżących, jako zestawienie transakcji, które przewidują powstanie przyszłych zobowiązań.

Bilans obrotów kapitałowych można podzielić na dwie główne części:

1. Rachunek kapitałowy, który obejmuje transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. praw autorskich, gruntów pod budowę ambasad).

2. Rachunek finansowy, który obejmuje zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych: inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych oraz pozostałych inwestycji. Te ostatnie obejmują przede wszystkim wszelkie kredyty zagraniczne udzielone i uzyskane przez rezydentów danego kraju z podziałem na długo- i krótkoterminowe oraz inne należności i zobowiązania (np. rachunki bieżące, lokaty w bankach). Oprócz tego w skład rachunku finansowego wchodzi odrębna pozycja: pochodne instrumenty finansowe, która obejmuje transakcje futur es, forward, swap i opcje.

 

Trzecią część bilansu płatniczego stanowi bilans obrotów wyrównawczych (oficjalne aktywa rezerwowe). Bilans ten zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. W systemie kursów stałych środki te są użytkowane bezpośrednio do pokrywania deficytu bilansu płatniczego, natomiast w systemie kursów płynnych są one używane do działań zmierzających do pośredniego oddziaływania na poziom kursu waluty.

25. Oficjalne aktywa rezerwowe kraju i ich funkcje.

Rezerwy walutowe, rezerwy dewizowe - w dosłownym znaczeniu są zagranicznymi walutami zdeponowanymi w banku centralnym. Są to aktywa należące do banku centralnego w zagranicznych walutach (np. dolarach, euro, jenach). Początkowo rezerwy były przetrzymywane w złocie. Po wprowadzeniu systemu z Bretton Woods, Stany Zjednoczone związały swoją walutę ze złotem. Spowodowało to, że niektóre kraje zrezygnowały z trzymania rezerw w złocie i zaczęły trzymać w dolarach. Banki centralne zazwyczaj trzymają rezerwy w kilku walutach.

Cel:

Banki centralne twierdzą, że posiadanie dużych rezerw jest środkiem bezpieczeństwa. Sprawdza się to w sytuacji, kiedy bank centralny może umocnić swoją walutę poprzez sprzedaż rezerw. Często rezerwy nie służą ochronie przed inflacją, która powoduje osłabienie waluty, lecz stosowane są w przeciwnym celu - do utrzymania taniej waluty.

Operacje przeprowadzane z użyciem rezerw dewizowych są istotnym instrumentem polityki walutowej, a w szczególności kursowej, dlatego dbałość o odpowiedni ich strukturę i stan zasobów jest wysoce ważna w kontekście skuteczności oddziaływań. Właściwy poziom aktywów rezerwowych wspiera wymienialność pieniądza krajowego, pozwala na realizację zagranicznych zobowiązań płatniczych i wspomaga wiarygodność całej gospodarki. Lokowanie rezerw powinno charakteryzować się dużą ostrożnością, tak by zapewnić ich

bezpieczeństwo i płynność, a także odpowiedni poziom dochodu.

Na koniec 2004 roku 66% wszystkich oficjalnych rezerw walutowych było trzymanych w dolarach, a 25 % w euro. W marcu 2013 roku rezerwy walutowe NBP wynosiły około 108,87 mld $ .

---