ZDOLNOŚĆ PRODUKCYJNA miara możliwości wytworzona w określonym czasie (zwykle roku), w danym przedsieb. optymalnej liczby wyrobów odpowiadający obowiązującym normom jakościowych przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji i zastosowaniu przodujących metod wytwarzania. Wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnych (WZP): WZP = produkcja planowania( P)/zdolność produkcyjna (ZP) x 100. Wskaźnik niewykorzystanych zdolności produkcyjnych WNZP=ZP-P. REZERWY ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNEJ: a) intensywne - związane ze skróceniem czasu pracy maszyn, potrzebnego do wykonania jednego wyrobu, b) ekstensywne - związane z możliwością wydłużenia czasu pracy maszyn i narzędzi oraz obciążenia pow. produkcji. Sposoby wykorzystania rezerw intensywnych: - zmniejszenie czasu maszynowego (bezpośredniej pracy maszyn), przypadającego na jednostkę pracy poprzez wzrost wydajności, - zmniejszenie udziału czasu pomocniczego i pozostałych składników czasu w ogólnym czasie pracy urządzenia, - likwidacja nieprodukcyjnego biegu maszyn. Sposoby wykorzystania rezerw ekstensywnych: poprzez ograniczenie przestojów; całozmianowych i w czasie dnia roboczego. PROGRAMOWANIE LINIOWE: MODEL EKONOMETRYCZNY: jest konstrukcja formalna która za pomocą pewnego równania lub układu równań przedstawia zasadnicze powiązania pomiędzy zapatrywanymi zjawiskami ekonomicznymi. Zadanie programowania matematycznego oznacza, że problem wyboru decyzji daje się opisać modelem matematycznym o specjalnej postaci. Model matematyczny opisujący zadanie programowania matematycznego charakteryzuje się następującymi własnościami: - wybór decyzji oznacza przyjęcie określonych wartości liczbowych na ustaloną liczbę wielkości zwanych zmiennymi decyzyjnymi, - wybór decyzji ograniczony jest określonymi warunkami, które muszą spełniać zmienne decyzyjne tzn. warunki ograniczające. Decyzja spełniającą warunki ograniczające nazywamy decyzja dopuszczalna, a wszystkie decyzje dopuszczalne tworzą zbiór decyzji dopuszczalnych, który określany jest przez warunki ograniczające, - dysponujemy funkcją określoną na zbiorze decyzji dopuszczalnych, która swoimi wartościami umożliwia ocenę realizacji celu, któremu ślozy podejmowanie decyzji. Funkcja taka w odniesieniu do dwóch decyzji dopuszczalnych umożliwia ocenę, czy realizuje ona cel w tym samym stopniu, a jeżeli nie ta która decyzja lepiej go realizuje. Funkcję taką nazywamy funkcją celu. ŚRODKI TRWAŁE: to przeznaczone na własne potrzeby lub na wynajem stanowiący własność lub współwłasność: nieruchomości (grunty, lokale, budynki), maszyny ( urządzenia i środki transportu), inne. Środki te mogą być przeznaczone na własne potrzeby jednostki. STAWKA AMORTYZACJI: Sa=100/T, Są roczna stawką amortyzacyjna (%), T- przewidywalny okres użytkowania środka trwałego ( lata). OPIS AMORTYZACYJNY: Oa=(Wp x Sa)/100; Oa-roczny odpis amortyzacyjny, Wp-wartość początkowa środka trwałego, Sa-roczna stawka amort. AMORTYZACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH: to zużycie środków trwałych. Wyróżnia się: - zużycie fizyczne (polega na stopniowej utracie sprawności użytkowej środka trwałego w wyniku jego eksploatacji. - zużycie ekonomiczne (moralne) - następujące niezależnie od rzeczowych czynników eksploatacji środka trwałego lecz związane jest głównie z postępem technicznym. Może być ono wynikiem: - braku zapotrzebowania na wyroby produkowane z zastosowaniem danego urządzenia, - wyczerpania się zbóż, gdyż zainstalowane tam urządzenia nie mogą już być eksploatowane, - zmiany technologii, - zużycie ekologiczne (związane z jednej strony z korzystaniem z zasobów środowisk przez środek trwały w procesie produkcyjnym, z drugiej zaś z jego szkodliwym oddziaływaniem na starzenie naturalne. WARTOŚĆ POCZĄTKOWA ŚRODKA TRWAŁEGO - jest wartością środka trwałego w momencie oddania go do użytku, - na te wartość składa się cena nabycia środka lub koszt wytworzenia. UMORZENIE ŚRODKA TRWAŁEGO: to zmniejszenie się wartości początkowej środka trwałego od momenty zakupu w wyniku stopniowego ich zużywania się w toku eksploatacji.
AMORTYZACJA I METODY JEJ OKRESLENIA - przeniesienie części wartości środka trwałego na nowo wytworzony produkt, - wyrażone w pieniądzu zużycie środka trwałego w okresie sprawozdawczym, stanowiące element kosztów produkcji w tym okresie. Metody: 1) liniowa-opiera się na założeniu jednakowego zużywania się środka trwałego w czasie, polega ona na naliczaniu amortyzacji proporcjonalnie do wpływu okresu użytkowania, czyli nie obciążeniu kosztów odpisami amortyzacji jednakowej wysokości w poszczególnych okresach czasu eksploatacji środków trwałych, aż do momentu zrównania się odpisów z wartością początkową. Metoda ta jest najczęściej stosowana w Polsce. 2) degresywna metoda: odnosi się tylko do maszyn i urządzeń produkcyjnych, pozwala ona na stosowanie wysokich odpisów amortyzacyjnych w początkowych latach użytkowania środków trwałych i stopniowym ich zmniejszeniu w miarę zużywania się tych środków. W pierwszym roku użytkowania oblicza się amortyzację od wartości początkowej (brutto) środków trwałych, a w latach następnych od ich wartości netto, w roku następnym po roku w którym nastąpiło zrównanie rocznej kwoty amortyzacji obliczamy metoda degresywna z roczną kwotą liczymy metoda liniową, wówczas należy obliczyć amortyzację wg. Metody liniowej tj. od wartości brutto środków trwałych. W metodzie degresywnej stosuje się współczynniki podwyższające stawki amortyzacyjne podane w urzędowych wykazach nie mniej jednak nie mogą one być wyższe, jedynie w gminach o szczególnym zagrożeniu, bezrobociu współczynnik nie może być wyższy niż 3. Metoda czasowa: nazywana bierna, gdyż za podstawę przyjmuje się czas użytkowania określony w latach, a nie faktyczny okres użytkowania. Ra = Wp - Wk / T; Ra - rata amortyzacji, Wp - wartość początkowa, Wk - wartość końcowa, T - liczba lat użytkowania. Ratę amortyzacji obliczamy posługując się stopa amortyzacji: Sa = 100 / T %. Stopa amortyzacji informuje o jaki % zużywa się środek trwały w ciągu roku: Ra = (Wp - Wk) x Sa / 100. Metoda eksploatacyjna: polega na obliczeniu wielkości amortyzacji w przeliczeniu na 1 godzinę pracy ciągnika lub maszyny. Ra = Wp - Wk / L;p. L;p - wydajność życiowa środka trwałego. KOSZTY A NAKLADY: - nakłady maja postać rzeczowa, a koszty pieniężna, - nakłady odzwierciedlają produkcyjna stronę działalności, koszty finansową, - wzrost lub spadek nakładów nie zawsze pociąga za sobą wzrost lub spadek kosztów, - koszty zależą zarówno od fizycznych rozmiarów nakładów, jak i od ceny tych nakładów. MAJĄTEK GOSPODARCZY: trwały (wartości niematerialne i prawne, finansowe składniki majątku), obrotowy (zapasy, należności i roszczenia, środki pieniężne, rozliczenia międzyokresowe czynne). RENTOWNOŚĆ - zjawisko osiągania przychodów z działalności podmiotu gospodarczego przewyższanych koszty prowadzenia tego podmiotu, co w konsekwencji staje się podstawowym celem funkcjonowania tejże jednostki gospodarczej, - jeżeli koszty Sa większe od uzyskanych dochodów, wtedy określa się jako deficytowe, - ustalenie wysokości uzyskanego zysku przez podmiot gospodarczy pozwala jedynie stwierdzić, czy dana działalność jest rentowna, ale nie ukazuje skali rentowności, - rentowność jest jedna z najbardziej syntetycznych miar wyniku finansowego produkcji i może być określana suma bezwzględna zysku, albo w postaci wskaźnika % rentowności. Analiza rentowności ma na celu obliczenie i ocenę osiągniętych zysków. Wskaźnik rentowności: Wr = zysk / koszty x 100%. Wskaźnik opłacalności produkcji; Wopł. = wartość produkcji / koszty x 100%. ANALIZA PROGU RENTOWNOŚCI - to metoda badania relacji zachodzących pomiedzy zmianami wskaźników produkcji i sprzedaży a kwotami przychodów i kosztów wyniku finansowego: - opiera się na relacjach między kosztami, przychodem a wynikiem finansowym w krótkim czasie. NAKŁADY: stanowią sumę środków ( matreriałów i pracy), które zostały skierowane lub mają być skierowane planowane do produkcji. Jest to suma pracy żywej i uprzedmiotowionej zastosowane w produkcji. RELACJA KOMPLEMENTARNA: ISTNIEJE WTEDY gdy zastosowanie jednego czynnika zwieksza skuteczność działania drugiego. Wyróżniamy komplementarność całkowitą i częściową np.nawozy plus ochrona. RELACJA SPRZĘŻONA: w tym samym procesie produkcyjnym zastosowanie jednego czynnika produkcji pociąga użycie drugiego, np.suszenie wilgotnego ziarna i dosuszanie. RELACJA SUBSTYTUCYJNA: polega na tym że w tym samym procesie produkcyjnym zastosowanie jednego czynnika produkcji pozwala na zmniejszenie zużycia lub zastąpienie drugiego czynnika, przy założeniu, że wielkość efekty końcowego nie ulegnie zmianie. Występuje substytucja całkowita i częściowa. PRZECIĘTNA STOPA SUBSTYTUCJI: informuje o ile jednostek ubytek czynnika zastosowanego przypada przeciętnie na jednostkę czynnika zastępującego. Sp=N1/N2. KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI: okresla o ile jednostek trzeba zwiększyc nakład jednego czynnika aby zmniejszyć nakład czynnika drugiego o 1 jednostkę. Sk=ΔN1/ΔN2. KOSZTY obejmują niezbędne (gospodarcze i społeczne uzasadnione) zużycie środków rzeczowych oraz usług obcych, wyrażonych w cenach nabytych, jak również niezbędne wykorzystanie pracy żywej, wyrażone w płacach, związane z efektem użytecznym powstałym w danym okresie na jakimkolwiek odcinku działalności przedsiębiorstwa.
KALKULACJA KOSZTÓW -obliczania prowadzące do ustalenia jednostkowego kosztu. Celem kalkulacji oprócz ustalenia kosztów jednostki wyrobu, jest również stworzenie podstawy do ustalenia ceny wyrobu, wysokość zysku oraz umożliwienie analizy kosztów. METODY KALKULACJI KOSZTÓW: 1) podziałowa: ma zastosowanie przy: jednorodnej produkcji masowej, produkcji masowej różnych wyrobów z tego samego surowce za pomocą tych samych urządzeń i tych samych procesów technologii. Rodzaje: PODZIAŁOWA PROSTA: Sa to wszystkie koszty zebrane w jednym okresie rozrachunkowym i odnosi się do ilości wyrobu wytworzonych w tym okresie a Ky=Kc/P. B) WSPÓŁCZYNNIKOWA: sprowadza do wspólnego mianownika nie jednorodne, ale pokrewne wyroby gotowe lub półfabrykantów przeliczaja je za pomocą współczynników na jednorodne, umowne ( obrachunkowe) jednostki kalkulacyjne. Współczynniki przeliczeniowe: wartości liczbowe określające stosunek kosztów między poszczególnymi wyrobami (masa, pojemność, czas obróbki, planowane koszty, ceny ). KALKULACJA DOLICZENIOWA: stosowana w przedsiębiorstwie o produkcji różnorodnej w przypadku jednostkowej (niepowtarzalnej) i mało seryjnej (powtarzalnej w długich odstępach czasu) produkcji. Polega ona na tym, że część kosztów wyrobu oblicza się na podstawie dokumentu (np.materiały bezpośrednie na podstawie dochodów pobierania materiałów), druga natomiast część kosztów (koszty posrednie), oblicza się za pomocą umownych kluczy kalkulacyjnych. Im więcej kosztów można potraktować jako bezpośrednie, tym rezultaty kalkulacji są dokładniejsze. CELE STAWIANE RACHUNKOWI KOSZTÓW: rachunek kosztów jako źródło informacji ekonomicznej dostarcza danych wykorzystywanych do wielu celów takich jak: ocena dzaiłalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ustalenie cen produktywnych wyrobów i usług, podejmowanie optymalnych decyzji gospodarczych (krótkookresowych, długookresowych oraz specjalnych), planowanie działalności i kontrolowanie procesów sterowania działaniami oraz kosztami istniejących w podmiocie gospodarczym. Pomiar wyniku finansowego. METODA RACHUNKÓW KOSZTÓW- ROZDZIELCZA: polega na odrębnym doliczaniu kosztów bezpośrednich i ogólnych do nośnika kosztów. Metoda ta zakłada odniesienie każdego elementu kosztu całościowego do tego produktu lub usługi, na które został poniesiony. Koszty bezpośrednie rozlicza się na nośniki kosztów bezpośrednich na podstawie dokumentów księgowych. Koszty ogólne, pośrednio za pomocą narzutu kosztów ogólnych stosując umowne klucze kalkulacyjne (podziałowe). Kluczem podziałowym może być koszt bezpośredni: produkcja globalna, fundusz płac albo siła robocza, produkcja końcowa towarowa, robocizna bezpośrednia, czas pracy zurzyty na wykonanie produkcji, wartość materiałów bezpośrednich. Rozliczenie kosztów za pomocą klucza podziałowego składa się z: obliczania wskaźnika przypadającego na jednostkę klucza, ustalanie wysokości narzutu obliczanego dla danego miejsca powstania albo nośnika kosztów. WADY: nie uwzględnia ona wewnętrznych powiązań produkcyjnych gospodarstwa i traktuje poszczególne gałęzie działalności jako odrębną całość. Istnieje wiele możliwości przyjęcia różnych kluczy. NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA: =wartość produkcji - koszty zmienne. Określa wartość produkcji z 1 ha, sztuki lub na 100kg wyprodukowanego żywca pomniejszona o bezpośrednie koszty niezbędne do wytworzenia tej produkcji. Wielkośc ta pozwala na uproszczoną ocenę ekonomicznej efektywności produkcji poszczególnych produktów (jednak należy uwzględnić wahania plonów). ZDOLNOŚĆ PRODUKCYJNA miara możliwości wytworzona w określonym czasie (zwykle roku), w danym przedsieb.optymalnej liczby wyrobów odpowiadający obowiązującym normom jakościowych przy optymaslnym wykorzystaniu czynników produkcji i zastosowaniu przodujących metod wytwarzania. WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNYCH (WZP): WZP=produkcja planowania( P)/zdolność produkcyjna (ZP) x 100. Wskaźnik niewykorzystanych zdolności produkcyjnych WNZP=ZP-P. ZAPASY: ZASOBY RZECZOWYCH (MATERIALNYCH) środków obrotowych gromadzonych w jednostce gospodarczej w celu ciągłości procesów np.produkcyjnych. FUNKCJA ZAPASÓW W PRZEDSIEBIORSTWIE: podstawową funkcją jest stabilizacja procesów gospodarczych i ich ochrona przed zakłóceniami. Innymi funkcjami mogą być: 1)tranzxytowa- polegająca na dostarczeniu zapasów z miejsca ich lokalizacji do miejsca ich użycia bądź sprzedaży. 2) buforowa- polegajaca na ochronie przedsiębiorstwa przed nieoczekiwanymi wahaniami popytu i podaży. 3) antycypacyjna- wyrażajaca się w fakcie utrzymywania zapasów na spodziewane wystapienie wzrostu popytu.4) efektywnościowa- zapewniajaca równomierne wykorzystanie dysponowanych zasobów ( materiałów, maszyn, ludzi ). 5)cykliczna- wynikajaca z okresowego trybu zamawiania materiałów lub wyrobów.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZAPASÓW: 1) poprawa obsługi klienta - produkty moga być utrzymywane w formie zapasów w pobliżu miejsc występowania popytu na nie oraz w ilościach jakich pragną je nabyć klienci. 2) Umożliwienie osiągnięcia korzyści w sferze zaopatrzenia transporu ( zbytu)- możliwość uzyskania obniżki kosztów transportu przez możliwość wykorzystania rabatów ilościowych w przypadku wysłania większych partii produktów. 3)zabezpieczenie przed zmianami cen - zakupy mogą być dokonywane z wyprzedzeniem w stosunku do faktycznego ich zapotrzebowania w związku z przewidywanymi zwyżkami ich cen. 4) ochrona przed niespodziewanymi zmianami popytu i czasu realizacji zamówienia- aby zagwarantować stałą dostępność produktów utrzymywane sa często dodatkowe ilości zapasów (tzw. Zapas bezpieczeństwa). 5) zabezpieczenie przed następstwami klęsk żywiołowych i innych niebezpieczeństw- utrzymanie rezerwowego zapasu jest jednym ze sposobów zapewnienia normalnych dostaw produktów w przypadku wystąpienia kosztów zaopatrzenia. GOSPODARKA MAGAZYNOWA: - działaloność obejmująca zespół środków i czynności ograniczających, technicznych i ekonomicznych związanych z procesami przechowywania zapasów, dóbr materialnych przeznaczonych do przyszłego ich zużycia. FUNKCJE: w zakresie tworzenia, adaptacji i eksploatacji powierzchni magazynowych, w zakresie przyjmowania i wydawania materiałow i produktów, włączając w to procesy transpotowe, ewidencyjne, rozdzielcze, kompletacyjne. W zakresie zabezpieczenia przeciw pozarowego, przeciw kradzieŻowego i przeciw ubytkowego. W zakresie technologii porzechowywania w celu utrzymania wartości użytkowej. W zakresie produkcji przygotowywanych do specjalnych procesów przetwórczych. KOMBINACJE PRODUKTÓW: 1) PRODUKTY SPRZĘŻONE: sprzężnie występuje wówczas gdy wszystkien wytworzone produkty powstają w jednym procesie produkcyjnym (np. zboża, ziarni i słoma, bydło mleczne - mleko, mięso i obornik). W zalezności od celu produkcji wyróżniamy produkty główne i uboczne. Wzrost nakładów na produkt główny powoduje automatycznnie wzrost produkcji produktów z nimi sprzężonych. Istnienie tego stosunku między produktami komplikuje rachunek ekonomiczny i może rzutować na decyzje producenta dotyczące wyrobów wytworzonych produktów. W krótkim okresie czasu proporcje pomiędzy wytworzonymi ilościami produktów sprzężonych mogą być stałe. Tylko w dłuższym okresie czasu można wpływac na zmiane proporcji między produktami sprzężonymi poprzez wprowadzanie do produkcji nowych odmian lub typów użytkowych zwierząt. 2) PRODUKTY KONKURENCYJNE: (inn.kompetytywne lub alternatywne) - ta forma stosunków wystepujaca miedzy produktami jest jedną z najczęściej wystepujących i najbardziej podstawowych ponieważ opkreslane produkty konkurują ze sobą o ograniczone czynniki produkcji. Z konkurencja mamy do czynienia wówczas gdy zmniejszenie produkcji jednego produktu powoduje zwiększenie drugiego. Przy stałym obszarze gruntów ornych zwiekszenie uprawy pszenicy ozimej pociagnie za soba zmniejszenie powierzchni uprawy żyta ozimego. W tym wypadku oby dwie rośliiny będą konkurowały o ziemię, o siłę roboczą i o budynek czyli o czynniki produkcji, których ilość w gosxpodarstwie jest stała. Konkurencje nie występują wówczas, gdy istnieje mozliwość uzupełnieniia czynników produkcji przez uzyskanie go z zewnątrz np.dokupienie ziemi. Zjawisko to można traktować jako przejaw substytucjhi produktów można je zaobserwowac wtedy, gdy kra`ncowa stopa substytucji jest mniejsza od 0. ΔP1/ΔP2<0. Szczególna fomą konkurencji sa tzw.stosunki antagonistyczne między produktami. Wystepuja one wtedy, kiedy produkcja jednego produktu ujemnie wpływa na produkcję drugiego. W wyniku działania wykorzystanych warunków jakie stwarza jeden produkt drugiemu. 3) PRODUKTY KOMPLEMENTARNE ( UZUPEŁNIAJACE LUB KUMULATYWNE): zjawisko to występuje wówczas kiedy produkty konkuruja ze soba o czynniki produkcji jak jednak mogą się 32wzajemnie wspomagać, uzupełniać, w wyniku czego zxwiększenie produkcji jednego produkty wywołuje zwiększenie produkcji drugiego przy nie zmienionym poziomie nakładów. Komplementaność ma miejsce wtedy, gdy 1 produkt staje się dla drugiego nakładem lub gdy produkcja pierwszego pozwala na lepsze wykorzystanie czynników produkcji używanych do wytwarzania drugiego, przykładem może być produkcja ziemniaków które konkurują z zytem o ziemię, ale zwiekszenie uprawy ziemniaków w gosp.sprzyja zwiększeniu prod.żyta dzieki wzrostowi jego plonów, a także plon`ów innych roślin, które korzystują z dobrego stanowiska, jakie pozostawiaja po sobie ziemniaki, albo wsiewka rosliny motylkowatej w żyto może przyczynic się do zwiekszenia prod.tego zyta. Stosunek komplementarny mi`ędzy produyktami wyst.wówczas, gdy krancowa stopa substytucji jest większa od zera. ΔP1/ΔP2>0. 4) PRODUKTY SUBLEMENTARNE: (produkty niezalezne lub dodane ). Sublementarność czyli niezależność produktów ma miejsce wtedy, gdy zwiększenie produkcji 1 produktu pozostaje bez wpływu na rozmiary 2 produktu. Sublementaność zależy od tego czy występują odpowiednie zasoby srodków produkcji oraz od mozliwości pozyskania na rynku okreslonych czynników produkcji niezbędnych do prowadzenia danej działalności. Zalezność sublementarna wystepuje wtedy gdy krancowa stopa substytucji jest równa zeru. ΔP1/ΔP2. przykładem może być przemysłowy tucz trzody chlewnej czy blorierów.
ZDOLNOŚĆ PRODUKCYJNA miara możliwości wytworzona w określonym czasie (zwykle roku), w danym przedsieb. optymalnej liczby wyrobów odpowiadający obowiązującym normom jakościowych przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji i zastosowaniu przodujących metod wytwarzania. Wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnych (WZP): WZP = produkcja planowania( P)/zdolność produkcyjna (ZP) x 100. Wskaźnik niewykorzystanych zdolności produkcyjnych WNZP=ZP-P. REZERWY ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNEJ: a) intensywne - związane ze skróceniem czasu pracy maszyn, potrzebnego do wykonania jednego wyrobu, b) ekstensywne - związane z możliwością wydłużenia czasu pracy maszyn i narzędzi oraz obciążenia pow. produkcji. Sposoby wykorzystania rezerw intensywnych: - zmniejszenie czasu maszynowego (bezpośredniej pracy maszyn), przypadającego na jednostkę pracy poprzez wzrost wydajności, - zmniejszenie udziału czasu pomocniczego i pozostałych składników czasu w ogólnym czasie pracy urządzenia, - likwidacja nieprodukcyjnego biegu maszyn. Sposoby wykorzystania rezerw ekstensywnych: poprzez ograniczenie przestojów; całozmianowych i w czasie dnia roboczego. PROGRAMOWANIE LINIOWE: MODEL EKONOMETRYCZNY: jest konstrukcja formalna która za pomocą pewnego równania lub układu równań przedstawia zasadnicze powiązania pomiędzy zapatrywanymi zjawiskami ekonomicznymi. Zadanie programowania matematycznego oznacza, że problem wyboru decyzji daje się opisać modelem matematycznym o specjalnej postaci. Model matematyczny opisujący zadanie programowania matematycznego charakteryzuje się następującymi własnościami: - wybór decyzji oznacza przyjęcie określonych wartości liczbowych na ustaloną liczbę wielkości zwanych zmiennymi decyzyjnymi, - wybór decyzji ograniczony jest określonymi warunkami, które muszą spełniać zmienne decyzyjne tzn. warunki ograniczające. Decyzja spełniającą warunki ograniczające nazywamy decyzja dopuszczalna, a wszystkie decyzje dopuszczalne tworzą zbiór decyzji dopuszczalnych, który określany jest przez warunki ograniczające, - dysponujemy funkcją określoną na zbiorze decyzji dopuszczalnych, która swoimi wartościami umożliwia ocenę realizacji celu, któremu ślozy podejmowanie decyzji. Funkcja taka w odniesieniu do dwóch decyzji dopuszczalnych umożliwia ocenę, czy realizuje ona cel w tym samym stopniu, a jeżeli nie ta która decyzja lepiej go realizuje. Funkcję taką nazywamy funkcją celu. ŚRODKI TRWAŁE: to przeznaczone na własne potrzeby lub na wynajem stanowiący własność lub współwłasność: nieruchomości (grunty, lokale, budynki), maszyny ( urządzenia i środki transportu), inne. Środki te mogą być przeznaczone na własne potrzeby jednostki. STAWKA AMORTYZACJI: Sa=100/T, Są roczna stawką amortyzacyjna (%), T- przewidywalny okres użytkowania środka trwałego ( lata). OPIS AMORTYZACYJNY: Oa=(Wp x Sa)/100; Oa-roczny odpis amortyzacyjny, Wp-wartość początkowa środka trwałego, Sa-roczna stawka amort. AMORTYZACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH: to zużycie środków trwałych. Wyróżnia się: - zużycie fizyczne (polega na stopniowej utracie sprawności użytkowej środka trwałego w wyniku jego eksploatacji. - zużycie ekonomiczne (moralne) - następujące niezależnie od rzeczowych czynników eksploatacji środka trwałego lecz związane jest głównie z postępem technicznym. Może być ono wynikiem: - braku zapotrzebowania na wyroby produkowane z zastosowaniem danego urządzenia, - wyczerpania się zbóż, gdyż zainstalowane tam urządzenia nie mogą już być eksploatowane, - zmiany technologii, - zużycie ekologiczne (związane z jednej strony z korzystaniem z zasobów środowisk przez środek trwały w procesie produkcyjnym, z drugiej zaś z jego szkodliwym oddziaływaniem na starzenie naturalne. WARTOŚĆ POCZĄTKOWA ŚRODKA TRWAŁEGO - jest wartością środka trwałego w momencie oddania go do użytku, - na te wartość składa się cena nabycia środka lub koszt wytworzenia. UMORZENIE ŚRODKA TRWAŁEGO: to zmniejszenie się wartości początkowej środka trwałego od momenty zakupu w wyniku stopniowego ich zużywania się w toku eksploatacji.
AMORTYZACJA I METODY JEJ OKRESLENIA - przeniesienie części wartości środka trwałego na nowo wytworzony produkt, - wyrażone w pieniądzu zużycie środka trwałego w okresie sprawozdawczym, stanowiące element kosztów produkcji w tym okresie. Metody: 1) liniowa-opiera się na założeniu jednakowego zużywania się środka trwałego w czasie, polega ona na naliczaniu amortyzacji proporcjonalnie do wpływu okresu użytkowania, czyli nie obciążeniu kosztów odpisami amortyzacji jednakowej wysokości w poszczególnych okresach czasu eksploatacji środków trwałych, aż do momentu zrównania się odpisów z wartością początkową. Metoda ta jest najczęściej stosowana w Polsce. 2) degresywna metoda: odnosi się tylko do maszyn i urządzeń produkcyjnych, pozwala ona na stosowanie wysokich odpisów amortyzacyjnych w początkowych latach użytkowania środków trwałych i stopniowym ich zmniejszeniu w miarę zużywania się tych środków. W pierwszym roku użytkowania oblicza się amortyzację od wartości początkowej (brutto) środków trwałych, a w latach następnych od ich wartości netto, w roku następnym po roku w którym nastąpiło zrównanie rocznej kwoty amortyzacji obliczamy metoda degresywna z roczną kwotą liczymy metoda liniową, wówczas należy obliczyć amortyzację wg. Metody liniowej tj. od wartości brutto środków trwałych. W metodzie degresywnej stosuje się współczynniki podwyższające stawki amortyzacyjne podane w urzędowych wykazach nie mniej jednak nie mogą one być wyższe, jedynie w gminach o szczególnym zagrożeniu, bezrobociu współczynnik nie może być wyższy niż 3. Metoda czasowa: nazywana bierna, gdyż za podstawę przyjmuje się czas użytkowania określony w latach, a nie faktyczny okres użytkowania. Ra = Wp - Wk / T; Ra - rata amortyzacji, Wp - wartość początkowa, Wk - wartość końcowa, T - liczba lat użytkowania. Ratę amortyzacji obliczamy posługując się stopa amortyzacji: Sa = 100 / T %. Stopa amortyzacji informuje o jaki % zużywa się środek trwały w ciągu roku: Ra = (Wp - Wk) x Sa / 100. Metoda eksploatacyjna: polega na obliczeniu wielkości amortyzacji w przeliczeniu na 1 godzinę pracy ciągnika lub maszyny. Ra = Wp - Wk / L;p. L;p - wydajność życiowa środka trwałego. KOSZTY A NAKLADY: - nakłady maja postać rzeczowa, a koszty pieniężna, - nakłady odzwierciedlają produkcyjna stronę działalności, koszty finansową, - wzrost lub spadek nakładów nie zawsze pociąga za sobą wzrost lub spadek kosztów, - koszty zależą zarówno od fizycznych rozmiarów nakładów, jak i od ceny tych nakładów. MAJĄTEK GOSPODARCZY: trwały (wartości niematerialne i prawne, finansowe składniki majątku), obrotowy (zapasy, należności i roszczenia, środki pieniężne, rozliczenia międzyokresowe czynne). RENTOWNOŚĆ - zjawisko osiągania przychodów z działalności podmiotu gospodarczego przewyższanych koszty prowadzenia tego podmiotu, co w konsekwencji staje się podstawowym celem funkcjonowania tejże jednostki gospodarczej, - jeżeli koszty Sa większe od uzyskanych dochodów, wtedy określa się jako deficytowe, - ustalenie wysokości uzyskanego zysku przez podmiot gospodarczy pozwala jedynie stwierdzić, czy dana działalność jest rentowna, ale nie ukazuje skali rentowności, - rentowność jest jedna z najbardziej syntetycznych miar wyniku finansowego produkcji i może być określana suma bezwzględna zysku, albo w postaci wskaźnika % rentowności. Analiza rentowności ma na celu obliczenie i ocenę osiągniętych zysków. Wskaźnik rentowności: Wr = zysk / koszty x 100%. Wskaźnik opłacalności produkcji; Wopł. = wartość produkcji / koszty x 100%. ANALIZA PROGU RENTOWNOŚCI - to metoda badania relacji zachodzących pomiedzy zmianami wskaźników produkcji i sprzedaży a kwotami przychodów i kosztów wyniku finansowego: - opiera się na relacjach między kosztami, przychodem a wynikiem finansowym w krótkim czasie. NAKŁADY: stanowią sumę środków ( matreriałów i pracy), które zostały skierowane lub mają być skierowane planowane do produkcji. Jest to suma pracy żywej i uprzedmiotowionej zastosowane w produkcji. RELACJA KOMPLEMENTARNA: ISTNIEJE WTEDY gdy zastosowanie jednego czynnika zwieksza skuteczność działania drugiego. Wyróżniamy komplementarność całkowitą i częściową np.nawozy plus ochrona. RELACJA SPRZĘŻONA: w tym samym procesie produkcyjnym zastosowanie jednego czynnika produkcji pociąga użycie drugiego, np.suszenie wilgotnego ziarna i dosuszanie. RELACJA SUBSTYTUCYJNA: polega na tym że w tym samym procesie produkcyjnym zastosowanie jednego czynnika produkcji pozwala na zmniejszenie zużycia lub zastąpienie drugiego czynnika, przy założeniu, że wielkość efekty końcowego nie ulegnie zmianie. Występuje substytucja całkowita i częściowa. PRZECIĘTNA STOPA SUBSTYTUCJI: informuje o ile jednostek ubytek czynnika zastosowanego przypada przeciętnie na jednostkę czynnika zastępującego. Sp=N1/N2. KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI: okresla o ile jednostek trzeba zwiększyc nakład jednego czynnika aby zmniejszyć nakład czynnika drugiego o 1 jednostkę. Sk=ΔN1/ΔN2. KOSZTY obejmują niezbędne (gospodarcze i społeczne uzasadnione) zużycie środków rzeczowych oraz usług obcych, wyrażonych w cenach nabytych, jak również niezbędne wykorzystanie pracy żywej, wyrażone w płacach, związane z efektem użytecznym powstałym w danym okresie na jakimkolwiek odcinku działalności przedsiębiorstwa.
KALKULACJA KOSZTÓW -obliczania prowadzące do ustalenia jednostkowego kosztu. Celem kalkulacji oprócz ustalenia kosztów jednostki wyrobu, jest również stworzenie podstawy do ustalenia ceny wyrobu, wysokość zysku oraz umożliwienie analizy kosztów. METODY KALKULACJI KOSZTÓW: 1) podziałowa: ma zastosowanie przy: jednorodnej produkcji masowej, produkcji masowej różnych wyrobów z tego samego surowce za pomocą tych samych urządzeń i tych samych procesów technologii. Rodzaje: PODZIAŁOWA PROSTA: Sa to wszystkie koszty zebrane w jednym okresie rozrachunkowym i odnosi się do ilości wyrobu wytworzonych w tym okresie a Ky=Kc/P. B) WSPÓŁCZYNNIKOWA: sprowadza do wspólnego mianownika nie jednorodne, ale pokrewne wyroby gotowe lub półfabrykantów przeliczaja je za pomocą współczynników na jednorodne, umowne ( obrachunkowe) jednostki kalkulacyjne. Współczynniki przeliczeniowe: wartości liczbowe określające stosunek kosztów między poszczególnymi wyrobami (masa, pojemność, czas obróbki, planowane koszty, ceny ). KALKULACJA DOLICZENIOWA: stosowana w przedsiębiorstwie o produkcji różnorodnej w przypadku jednostkowej (niepowtarzalnej) i mało seryjnej (powtarzalnej w długich odstępach czasu) produkcji. Polega ona na tym, że część kosztów wyrobu oblicza się na podstawie dokumentu (np.materiały bezpośrednie na podstawie dochodów pobierania materiałów), druga natomiast część kosztów (koszty posrednie), oblicza się za pomocą umownych kluczy kalkulacyjnych. Im więcej kosztów można potraktować jako bezpośrednie, tym rezultaty kalkulacji są dokładniejsze. CELE STAWIANE RACHUNKOWI KOSZTÓW: rachunek kosztów jako źródło informacji ekonomicznej dostarcza danych wykorzystywanych do wielu celów takich jak: ocena dzaiłalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ustalenie cen produktywnych wyrobów i usług, podejmowanie optymalnych decyzji gospodarczych (krótkookresowych, długookresowych oraz specjalnych), planowanie działalności i kontrolowanie procesów sterowania działaniami oraz kosztami istniejących w podmiocie gospodarczym. Pomiar wyniku finansowego. METODA RACHUNKÓW KOSZTÓW- ROZDZIELCZA: polega na odrębnym doliczaniu kosztów bezpośrednich i ogólnych do nośnika kosztów. Metoda ta zakłada odniesienie każdego elementu kosztu całościowego do tego produktu lub usługi, na które został poniesiony. Koszty bezpośrednie rozlicza się na nośniki kosztów bezpośrednich na podstawie dokumentów księgowych. Koszty ogólne, pośrednio za pomocą narzutu kosztów ogólnych stosując umowne klucze kalkulacyjne (podziałowe). Kluczem podziałowym może być koszt bezpośredni: produkcja globalna, fundusz płac albo siła robocza, produkcja końcowa towarowa, robocizna bezpośrednia, czas pracy zurzyty na wykonanie produkcji, wartość materiałów bezpośrednich. Rozliczenie kosztów za pomocą klucza podziałowego składa się z: obliczania wskaźnika przypadającego na jednostkę klucza, ustalanie wysokości narzutu obliczanego dla danego miejsca powstania albo nośnika kosztów. WADY: nie uwzględnia ona wewnętrznych powiązań produkcyjnych gospodarstwa i traktuje poszczególne gałęzie działalności jako odrębną całość. Istnieje wiele możliwości przyjęcia różnych kluczy. NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA: =wartość produkcji - koszty zmienne. Określa wartość produkcji z 1 ha, sztuki lub na 100kg wyprodukowanego żywca pomniejszona o bezpośrednie koszty niezbędne do wytworzenia tej produkcji. Wielkośc ta pozwala na uproszczoną ocenę ekonomicznej efektywności produkcji poszczególnych produktów (jednak należy uwzględnić wahania plonów). ZDOLNOŚĆ PRODUKCYJNA miara możliwości wytworzona w określonym czasie (zwykle roku), w danym przedsieb.optymalnej liczby wyrobów odpowiadający obowiązującym normom jakościowych przy optymaslnym wykorzystaniu czynników produkcji i zastosowaniu przodujących metod wytwarzania. WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNYCH (WZP): WZP=produkcja planowania( P)/zdolność produkcyjna (ZP) x 100. Wskaźnik niewykorzystanych zdolności produkcyjnych WNZP=ZP-P. ZAPASY: ZASOBY RZECZOWYCH (MATERIALNYCH) środków obrotowych gromadzonych w jednostce gospodarczej w celu ciągłości procesów np.produkcyjnych. FUNKCJA ZAPASÓW W PRZEDSIEBIORSTWIE: podstawową funkcją jest stabilizacja procesów gospodarczych i ich ochrona przed zakłóceniami. Innymi funkcjami mogą być: 1)tranzxytowa- polegająca na dostarczeniu zapasów z miejsca ich lokalizacji do miejsca ich użycia bądź sprzedaży. 2) buforowa- polegajaca na ochronie przedsiębiorstwa przed nieoczekiwanymi wahaniami popytu i podaży. 3) antycypacyjna- wyrażajaca się w fakcie utrzymywania zapasów na spodziewane wystapienie wzrostu popytu.4) efektywnościowa- zapewniajaca równomierne wykorzystanie dysponowanych zasobów ( materiałów, maszyn, ludzi ). 5)cykliczna- wynikajaca z okresowego trybu zamawiania materiałów lub wyrobów.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZAPASÓW: 1) poprawa obsługi klienta - produkty moga być utrzymywane w formie zapasów w pobliżu miejsc występowania popytu na nie oraz w ilościach jakich pragną je nabyć klienci. 2) Umożliwienie osiągnięcia korzyści w sferze zaopatrzenia transporu ( zbytu)- możliwość uzyskania obniżki kosztów transportu przez możliwość wykorzystania rabatów ilościowych w przypadku wysłania większych partii produktów. 3)zabezpieczenie przed zmianami cen - zakupy mogą być dokonywane z wyprzedzeniem w stosunku do faktycznego ich zapotrzebowania w związku z przewidywanymi zwyżkami ich cen. 4) ochrona przed niespodziewanymi zmianami popytu i czasu realizacji zamówienia- aby zagwarantować stałą dostępność produktów utrzymywane sa często dodatkowe ilości zapasów (tzw. Zapas bezpieczeństwa). 5) zabezpieczenie przed następstwami klęsk żywiołowych i innych niebezpieczeństw- utrzymanie rezerwowego zapasu jest jednym ze sposobów zapewnienia normalnych dostaw produktów w przypadku wystąpienia kosztów zaopatrzenia. GOSPODARKA MAGAZYNOWA: - działaloność obejmująca zespół środków i czynności ograniczających, technicznych i ekonomicznych związanych z procesami przechowywania zapasów, dóbr materialnych przeznaczonych do przyszłego ich zużycia. FUNKCJE: w zakresie tworzenia, adaptacji i eksploatacji powierzchni magazynowych, w zakresie przyjmowania i wydawania materiałow i produktów, włączając w to procesy transpotowe, ewidencyjne, rozdzielcze, kompletacyjne. W zakresie zabezpieczenia przeciw pozarowego, przeciw kradzieŻowego i przeciw ubytkowego. W zakresie technologii porzechowywania w celu utrzymania wartości użytkowej. W zakresie produkcji przygotowywanych do specjalnych procesów przetwórczych. KOMBINACJE PRODUKTÓW: 1) PRODUKTY SPRZĘŻONE: sprzężnie występuje wówczas gdy wszystkien wytworzone produkty powstają w jednym procesie produkcyjnym (np. zboża, ziarni i słoma, bydło mleczne - mleko, mięso i obornik). W zalezności od celu produkcji wyróżniamy produkty główne i uboczne. Wzrost nakładów na produkt główny powoduje automatycznnie wzrost produkcji produktów z nimi sprzężonych. Istnienie tego stosunku między produktami komplikuje rachunek ekonomiczny i może rzutować na decyzje producenta dotyczące wyrobów wytworzonych produktów. W krótkim okresie czasu proporcje pomiędzy wytworzonymi ilościami produktów sprzężonych mogą być stałe. Tylko w dłuższym okresie czasu można wpływac na zmiane proporcji między produktami sprzężonymi poprzez wprowadzanie do produkcji nowych odmian lub typów użytkowych zwierząt. 2) PRODUKTY KONKURENCYJNE: (inn.kompetytywne lub alternatywne) - ta forma stosunków wystepujaca miedzy produktami jest jedną z najczęściej wystepujących i najbardziej podstawowych ponieważ opkreslane produkty konkurują ze sobą o ograniczone czynniki produkcji. Z konkurencja mamy do czynienia wówczas gdy zmniejszenie produkcji jednego produktu powoduje zwiększenie drugiego. Przy stałym obszarze gruntów ornych zwiekszenie uprawy pszenicy ozimej pociagnie za soba zmniejszenie powierzchni uprawy żyta ozimego. W tym wypadku oby dwie rośliiny będą konkurowały o ziemię, o siłę roboczą i o budynek czyli o czynniki produkcji, których ilość w gosxpodarstwie jest stała. Konkurencje nie występują wówczas, gdy istnieje mozliwość uzupełnieniia czynników produkcji przez uzyskanie go z zewnątrz np.dokupienie ziemi. Zjawisko to można traktować jako przejaw substytucjhi produktów można je zaobserwowac wtedy, gdy kra`ncowa stopa substytucji jest mniejsza od 0. ΔP1/ΔP2<0. Szczególna fomą konkurencji sa tzw.stosunki antagonistyczne między produktami. Wystepuja one wtedy, kiedy produkcja jednego produktu ujemnie wpływa na produkcję drugiego. W wyniku działania wykorzystanych warunków jakie stwarza jeden produkt drugiemu. 3) PRODUKTY KOMPLEMENTARNE ( UZUPEŁNIAJACE LUB KUMULATYWNE): zjawisko to występuje wówczas kiedy produkty konkuruja ze soba o czynniki produkcji jak jednak mogą się 32wzajemnie wspomagać, uzupełniać, w wyniku czego zxwiększenie produkcji jednego produkty wywołuje zwiększenie produkcji drugiego przy nie zmienionym poziomie nakładów. Komplementaność ma miejsce wtedy, gdy 1 produkt staje się dla drugiego nakładem lub gdy produkcja pierwszego pozwala na lepsze wykorzystanie czynników produkcji używanych do wytwarzania drugiego, przykładem może być produkcja ziemniaków które konkurują z zytem o ziemię, ale zwiekszenie uprawy ziemniaków w gosp.sprzyja zwiększeniu prod.żyta dzieki wzrostowi jego plonów, a także plon`ów innych roślin, które korzystują z dobrego stanowiska, jakie pozostawiaja po sobie ziemniaki, albo wsiewka rosliny motylkowatej w żyto może przyczynic się do zwiekszenia prod.tego zyta. Stosunek komplementarny mi`ędzy produyktami wyst.wówczas, gdy krancowa stopa substytucji jest większa od zera. ΔP1/ΔP2>0. 4) PRODUKTY SUBLEMENTARNE: (produkty niezalezne lub dodane ). Sublementarność czyli niezależność produktów ma miejsce wtedy, gdy zwiększenie produkcji 1 produktu pozostaje bez wpływu na rozmiary 2 produktu. Sublementaność zależy od tego czy występują odpowiednie zasoby srodków produkcji oraz od mozliwości pozyskania na rynku okreslonych czynników produkcji niezbędnych do prowadzenia danej działalności. Zalezność sublementarna wystepuje wtedy gdy krancowa stopa substytucji jest równa zeru. ΔP1/ΔP2. przykładem może być przemysłowy tucz trzody chlewnej czy blorierów.