SPIS TREŚCI

ENZYMY str.1-9

WITAMINY str. 10-17

HORMONY str.17-30

Czym są enzymy ?.

Enzymy są złożonymi ciepłochwiejnymi, wielkocząsteczkowymi katalizatorami o charakterze białkowym, wytwarzanymi wyłącznie przez żywe komórki i odznaczającymi się wysoką swoistością w przyśpieszaniu lub nadawaniu odpowiedniego kierunku reakcjom chemicznym.

Z czego zbudowane są enzymy ?

Enzymy ze względu na budowę chemiczną należą do białek prostych lub złożonych Enzymy będące białkami złożonymi są zbudowane z grupy czynnej (tzw prostetycznej) zwanej koenzymem i białka prostego, zwanego apoenzymem, które łącznie tworzą holoenzym. Składnik białkowy nie zawsze ma znaną budowę, ale koenzymy najczęściej są zbudowane z nukleotydów pirydynowych i flawinowych (flawoproteiny), witamin lub grup hemowych .Każdy enzym katalizuje ściśle określoną reakcję chemiczną, dotyczącą określonego substratu i określonych warunków (temperatury i pH)...

Poza nielicznymi enzymami prostymi zbudowanymi tylko z aminokwasów pozostałe oprócz łańcuchów polipeptydowych zawierają w swoim składzie związki nie aminokwasowe. Wyróżnia się zasadniczo dwa typy składników nie aminokwasowych.

Co to jest grupa prostetyczna?

Jeśli białko apoenzym związane jest ze składnikiem nieaminokwasowym trwale wiązaniami kowalencyjnymi nosi wówczas nazwę grupy prostetycznej (np. układ żelazoporfirynowy w katalazie i peroksydazie). Drugim typem składników nieaminokwasowych enzymów są koenzymy, dające się oddzielić od apoenzymu poprzez dializę (np. koenzymy niacynowe NAD+ i NADP+).

Holoenzym = apoenzym + koenzym (bądź grupa prostetyczna

Czy enzymy katalizują wszystkie reakcje biochemiczne ?

Enzymy katalizują reakcje termodynamicznie możliwe, poprzez zmniejszenie energii aktywacji substratu i przez to przyspieszenie osiągnięcia równowagi chemicznej reakcji.

W jaki sposób działa enzym?

Podczas reakcji katalitycznej substrat wiąże się w miejscu aktywnym enzymu, które ma strukutrę przestrzenną odpowiadającą kształtowi substratu (stąd też m.in. bierze się swoistość działania enzymów).

Co to jest aktywność enzymatyczna?

Enzymy nie "zużywają się" w reakcjach chemicznych. Pomiar szybkości reakcji, która jest miarą aktywności enzymatycznej, dokonuje się na podstawie ilości przekształconego substratu lub ilości wytworzonego produktu.

Międzynarodowa jednostka enzymu.

Międzynarodową jednostką enzymu jest, U, która oznacza taką ilość enzymu, która katalizuje przekształcenie 1 mikromola substratu w ciągu 1 min w temp. 30 C, przy optymalnym pH i nasyceniu enzymu substratem. Obecnie wprowadzono jednostkę Katal(Kat) i jest to taka ilość enzymu ,która katalizuje 1 Mol substratu w ciągu 1 sekundy.

Nomenklatura enzymów.

Wszystkie nazwy systematyczne i większość potocznych nazw enzymow mają końcówkę -aza.

Podział enzymów.

Wyróżniamy 6 grup enzymów utworzonych na podstawie rodzaju katalizowanej reakcji chemicznej.

Jak wykorzystywane są enzymy?

Enzymy są wykorzystywane w przemyśle do procesów fermentacji, w diagnostyce lekarskiej oznacza się poziom enzymów w tkankach i płynach fizjologicznych (enzymy diagnostycznie ważne), w lecznictwie enzymy są stosowane jako leki (np.: pepsyna, streptokinaza).

Brak enzymu przyczyną choroby.

Brak lub niedobór pewnych enzymów jest powodem określonych schorzeń np.: albinizm, fenyloketonuria, galaktozemia, methemoglobinemia (methemoglobina), zespół upośledzonego trawienia i wchłaniania.

Co to jest apoenzym.?

Apoenzym,to białkowy składnik enzymu uaktywniający się dopiero po połączeniu ze składnikiem niebiałkowym - koenzymem. Apoenzym decyduje o swoistości enzymu i rodzaju reakcji, połączony odwracalnie z grupą prostetyczną. Przeważnie są to białka globularne, z, pośród których tylko nieliczne mają charakter białek prostych (składających się wyłącznie z aminokwasów).

Co to jest centrum katalityczne?

Swoistość enzymów tj zdolność reagowania z określonymi substancjami oraz zdolność do katalizowania określonych reakcji zależy od konformacji przestrzennej fragmentu łańcucha polipeptydowego zwanego centrum aktywnym.

1. Centrum aktywne zajmuje małą część całkowitej objętości cząsteczki enzymu

2. Centrum aktywne jest układem przestrzennym złożonym z grup chemicznych leżących w różnych pozycjach liniowej sekwencji aminokwasów

3. We wszystkich poznanych od strony struktury enzymach, centrum katalityczne znajduje się w zagłębieniu powierzchni enzymu, niedostępnym właściwie dla cząsteczek wody.

4. W centrum katalitycznym wyróżnia się reszty aminokwasów, pełniące rolę grup kontaktowych oraz reszty pełniące rolę grup pomocniczych. Stwierdzono np. że dla wielu esteraz, proteaz i mutaz seryna jest jednym z głównych elementów centrum katalitycznego. Ustalono też, jakie aminokwasy sąsiadują z seryną i wielu enzymach stwierdzono występowanie podobnych triad Asp-Ser- Glu czy Glu-Ser-Ala.

Centralną rolę przypisuje się również cysteinie, gdyż może ona wiązać grupy fosforowe, acylowe i inne w czasie działania enzymu. Brana jest również grupa zasadowa - imidazolowa histydyny, guanudynowa -argininy czy eta -aminowa lizyny oraz grupy karboksylowe kw. glutaminowego i kw. asparaginowego.

5. W tworzeniu kompleksu enzym-substrat biorą udział trzy rodzaje sił : wiązania elektrostatyczne, wiązania wodorowe, i siły van der Waalsa. Siły te są stosunkowo słabe, odpowiadają energii swobodnej wiązania od 12.56 do 50.24 KJ/mol (od 3 do 12 Kcal/mol). Te trzy podstawowe wiązania niekonwalencyjne różnią się między sobą specyficznością i wymogami geometrycznymi. Poszczególne wiązania w różny sposób ulegają wpływom cząsteczki wody, wywierającej na nie silny wpływ.

6. Specyficzność wiązania enzymu z substratem zależy od precyzyjnie określonego ułożenia atomów w miejscu aktywnym. Początkowo porównywano układ enzym-substrat do klucza i zamka (teoria Fischera). Wykryto jednak, ze centra aktywne enzymów nie są strukturami sztywnymi. Model Koshlanda zakłada, że kształt miejsca aktywnego enzymów ulega modyfikacji na skutek związania się z substratem. Komplementarny kształt miejsca aktywnego do substratu pojawia się dopiero po związaniu substratu. Taki proces dynamicznego rozpoznania nazwano indukowanym (wymuszonym) dopasowaniem się enzymu.

Czy są inne centra katalityczne?

Oprócz centrów katalitycznych enzymy zbudowane z podjednostek (enzymy o dużych cząsteczkach) mają tzw. centra regulacyjne, które w zależności od lokalizacji noszą nazwę izosterycznych (położonych w obrębie centr katalitycznych) albo allosterycznych (leżących poza centrum aktywnym).

Jakie związki są wiązane w centrach katalitycznych?

Centra te są miejscem wiązania związków chemicznych, zwanych efektorami (aktywatorami lub inhibitorami), które wywołując zmiany konformacjyne w białku, powodują zmiany jego aktywności. Aktywatorami mogą być Mg +2, Mn +2, Ca +2, Zn +2, a także Cl - czy Br -.

PREENZYMY

Czy mogą być nieczynne enzymy?

Niektóre enzymy są wytwarzane w postaciach nieczynnych, jako tzw. zymogeny lub preenzymy. Spośród preenzymów najlepiej poznane zostały enzymy proteolityczne. Np. pepsynogen w świetle żołądka pod wpływem kwasu solnego jest aktywowany do pepsyny, przez odszczepienie peptydu o masie cząsteczkowej ok. 3100, blokującego centrum aktywne. W soku trzustkowym stwierdzono także obecność nieczynnych enzymów proteolitycznych. Występuje tam: trypsynogen, dwie odmiany chymotrypsynogenu, dwie prekarboksypeptydazy.

Dlaczego preenzym jest forma nieczynną enzymu?

Ustalono, że w trypsynogenie inhibitorem jest heksapeptyd, umieszczony na końcu łańcucha enzymatycznego białka, który pod wpływem enzymu enteropeptydazy (dawniej zwanej enterokinazą) w słabo w słabo alkalicznym środowisku jelita (pH 7 - 9) zostaje uwolniony.

Co to jest autokataliza?

Uczynnianie trypsynogenu przez trypsynę i pepsynogenu przez pepsynę jest przykładem tzw. autokatalizy. Uczynnianie chymotrypsynogenu zapoczątkowuje trypsyna, a powstała chymotrypsyna prowadzi ten proces dalej.

Enzymy trawienne to zespół enzymów pozakomórkowych działających w przewodzie pokarmowym, które są odpowiedzialne za trawienie treści pokarmowej

Enzymy wątrobowe Ważną grupę stanowią enzymy wydzielane ww komórkach wątroby.

Wyróżniamy trzy grupy enzymów wątrobowych.

Są to :Enzymy wskaźnikowe ,Enzymy wydalnicze tzw. enzymy ekskrecyjne. ,Enzymy restrykcyjne

Enzymy diagnostycznie ważne

Bardzo ważna grupę stanowią tzw. enzymy diagnostycznie ważne. Enzymy diagnostycznie ważne - to enzymy, których aktywność oznaczana biochemicznie w osoczu krwi lub cytochemicznie w komórkach może być wskaźnikiem pewnych procesów chorobowych, zapalnych lub martwiczych. Najważniejsze enzymy z tej grupy należą do aminotransferazy i fosfatazy. Przykładem mogą być: aminotransferazy w zawale mięśnia sercowego i wirusowym zapaleniu wątroby, cholinesteraza w uszkodzeniu wątroby, fosfataza zasadowa w żółtaczce zastoinowej itd. Aminotransferaza alaninowa (AlAT), enzym zawarty głównie w komórkach wątroby i mięśnia sercowego. Zwiększenie jego aktywności powyżej dopuszczalnej granicy przemawia za uszkodzeniem lub martwicą przede wszystkim wątroby, może to być wskaźnikiem wirusowego zapaleniaoraz zawału mięśnia sercowego. Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT), enzym zawarty głównie we włóknach mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych, a także w komórkach wątroby i innych narządów. W zawale serca na skutek wypłukiwania enzymu z rozpadających się włókien jego mięśnia wzrasta aktywność enzymu w surowicy krwi. Zjawisko to jest czułym wskaźnikiem martwicy mięśnia sercowego, występującej w 100% przypadków rozległego zawału, ale tylko w ciągu pierwszych kilku dni choroby, gdyż później aktywność spada już do normy. W uszkodzeniach innych narządów, np. wątroby, aktywność AspAT wzrasta mniej znacznie Aminotransferaza leucynowa, LAP, poziom aktywności tego enzymu we krwi wzrasta u chorych z nowotworem wątroby, rakiem trzustki, ostrym zapaleniem trzustki, żółtaczką mechaniczną, na tle kamicy przewodu żółciowego wspólnego (drogi żółciowe) z zapaleniem wątroby. Enzymy z tej grupy są diagnostycznie są ważne w zawale mięśnia sercoweg .Najważniejsze enzymy to:: Aminotransferaza alaninowa (AlAT), Aminotransferaza asparaginowa (AspAT), Dehydrogenaza mleczanowa (LDH), Kinaza fosfokreatyninowa (CPK).

Fosfatazy

Enzymy z grupy hydrolaz, które katalizują rozkład monoestrów kwasu fosforowego to fosfatazy .Szeroko występują w przyrodzie zarówno w komórkach roślinnych jak i zwierzęcych. Regulują zawartość fosforu w organizmie. Ich obecność stwierdzono w jelicie cienkim, kościach, mięśniach. Mają duże znaczenie diagnostyczne, ponieważ ich poziom we krwi wzrasta w chorobach nowotworowych (gruczołu krokowego, przerzutach) i wątroby. Fosfatazy uczestniczą w procesach fermentacji, kostnieniu kości, przemianie rybonukleotydów w rybonukleozydy. Wyróżniamy fosfatazy kwaśne i fosfatazy zasadowe w zależność od pH środowiska w którym działają.

Najważniejsze fosfatazy to fosfataza zasadowa oraz fosfataza kwaśna

KINETYKA ENZYMÓW

JEDNOSTKI AKTYWNOŚCI ENZYMATYCZNEJ

Szybkość reakcji chemicznej definiuje się jako ilość substancji przekształconej w jednostce czasu. W obowiązującym obecnie międzynarodowym układzie SI, jednostką czasu jest sekunda, natomiast jednostką ilości substancji jest mol. Odpowiada temu jednostka aktywności enzymatycznej zwana katalem: 1 katal (1 kat) wywołuje w określonych warunkach przemianie jednego mola substancji w ciągu 1 sekundy. Jednostka ta jest za duża w warunkach laboratoryjnych aktywności mierzy się w μkat lub nkat. Często jest jeszcze stosowana wprowadzona w 1960r. przez Komisję Enzymową Międzynarodowej Unii Biochemicznej „jednostka międzynarodowa”, odpowiadające przemianie 1 μmola substratu w ciągu 1 minuty (U). 1 U = 1667 nkat; 1 nkat = 0,06 U; 1 μkat = 60 U.

Inhibitorami enzymów nazywamy takie substancje, które obniżają czy też całkowicie znoszą ich aktywność. Wyróżnia się dwa typy inhibitorów enzymów: typ nieodwracalny i odwracalny.

Inhibicja nieodwracalna polega zazwyczaj na destrukcji lub modyfikacji jednej lub kilku grup funkcyjnych enzymu

Inhibicję odwracalną można ilościowo analizować zgodnie z założeniem Michaelisa-Menten. Znane są dwa główne typy inhibicji odwracalnej: kompetycyjna i niekompetycyjna

PRZEGLĄD ENZYMÓW

KLASY ENZYMÓW

Oksydoreduktazy

Transferazy

Hydrolazy

Liazy

Izomerazy

Ligazy

Koenzymy

Z klasą oksydoreduktaz związane są następujące koenzymy:

dinukleotyd nikotynamidoadeninowy (NAD^+)

fosforan dinukleotydu nikotynamidoadeninowego (NADP^+)

flawinomononukleotyd (FMN)

dinukleotyd flawinoadeninowy (FAD)

amid kwasu liponowego

kwas askorbinowy

ubichinon

cytochromy: b, c, c1, a, a3

glutation

Z klasą transferaz związane są:

adenozynotrifosforan (ATP)

cytydynotrifosforan (CTP)

guanozynotrifosforan (GTP)

inozynotrifosforan (ITP)

urydynotrifosforan (UTP)

fosforan pirydoksalu (PAL)

S-adenozylometionina (SAM)

Biotyna

kwas tetrahydrofoliowy

koenzym A (SHCoA)

difosfotiamina (DPT)

Klasy enzymów

1. Oksydoreduktazy biorą udział w reakcjach oksydoredukcyjnych (redox).Wśród oksyreduktaz rozróżniamy:

1. działające na grupy CH-OH,

2. działające na aldehydy

3. działające na grupy CH-CH

4. działające na grupy CH-NH2

Typowymi oksyreduktazami są dehydrogenaza alkoholowa, oksydaza glukozowa dehydrogenaza aldehydu 3-fosfoglicerynowego dehydrogenaza dihydrouracylowa oksydaza amionkwasowa

2.Transferazy przenoszenie grup chemicznych przenoszące grupy jednowęgloweacylotransferazyglikozylotransferazyaminotransferazyprzenoszące grupy zawierające fosfor metylotransferazy,hydroksymetylotransferazy,formylotransferazytransaminazynukleotydylotransferazy

3. Hydrolazy rozszczepienie wiązania C-O i C-N w środ. wodnym esterazyglikozydazypeptydazy esterazy, lipazyamykaza, nukleozydazaaminopeptydazy, karobleny peptydazy, pepsyna, trypsyna

4.Lizy rozszczepienie związku na dwa fragmenty działające na wiązanie C-Odziałajace na wiązanie C-N (amidynolizy)działajace na wiązanie C-C(karboksyliazy) hydrataza fumaranowahistydynazadekarboksylaza pirogronianowa,dekarboksylaza tyrozynowa

5.Izomerazy procesy izomeryzacji racemazy i epimerazy (działające na aminokwasy i ich pochodne)izomerazy cis-transwewnątrzcząsteczkowe transferazy (przenoszące grupy fosforylowe)

6.Ligazy (syntetazy) tworzenie nowych wiązań z wydzieleniem ortofosforanu tworzące wiązanie C-O tworzące wiązanie C-N tworzące wiązanie C-C (karboksylazy) syntetaza glutaminowa

Grupa	Katalizowana reakcja	Podgrupy	Przykłady enzymów
Hydrolazy	rozszczepienie wiązania C-O i C-N w środ. wodnym	esterazy glikozydazy peptydazy	esterazy, lipazy amykaza, nukleozydaza aminopeptydazy, karobleny peptydazy, pepsyna, trypsyna
Oksydoreduktazy	reakcje oksydoredukcyjne (redox)	działające na grupy CH-OH działające na aldehydy działające na grupy CH-CH działające na grupy CH-NH2	dehydrogenaza alkoholowa, oksydaza glukozowa dehydrogenaza aldehydu 3-fosfoglicerynowego dehydrogenaza dihydrouracylowa oksydaza amionkwasowa
Transferazy	przenoszenie grup chemicznych	przenoszące grupy jednowęglowe acylotransferazy glikozylotransferazy aminotransferazy przenoszące grupy zawierające fosfor	metylotransferazy, hydroksymetylotransferazy, formylotransferazy transaminazy nukleotydylotransferazy
Ligazy (syntetazy)	tworzenie nowych wiązań z wydzieleniem ortofosforanu	tworzące wiązanie C-O tworzące wiązanie C-N tworzące wiązanie C-C (karboksylazy)	syntetaza glutaminowa
Lizy	rozszczepienie związku na dwa fragmenty	działające na wiązanie C-O działajace na wiązanie C-N (amidynolizy) działajace na wiązanie C-C (karboksyliazy)	hydrataza fumaranowa histydynaza dekarboksylaza pirogronianowa, dekarboksylaza tyrozynowa
Izomerazy	procesy izomeryzacji	racemazy i epimerazy (działające na aminokwasy i ich pochodne) izomerazy cis-trans wewnątrzcząsteczkowe transferazy (przenoszące grupy fosforylowe)	epimeraza rybulozo-5-fosforanowa mutaza metylomalonylo-CoA, fosfomutaza fosfoglicerynianowa

Koenzym A

BIOTYNA- witamina H

NAD⁺

Niacyna

Ubichinon

Struktura tiaminy

Model heksokinazy

Witaminy

Co to są witaminy?

Witaminy regulują naszą przemianę materii poprzez system enzymatyczny. Przyjmujemy je wraz z pokarmem, w którym się po prostu znajdują,Witaminy nie są ani substytutami żywności, ani nie mogą zastąpić pokarmu - bez pomocy składników mineralnych.Witaminy pochodzące z żywności decydują o sprawnym funkcjonowaniu organizmu. Niedobór chociażby jednej witaminy - z wielu, może stanowić niebezpieczeństwo dla całego organizmu.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach.	Witaminy rozpuszczalne w wodzie
1. Witamina A	.1. Witamina B1
2. Witamina D	2. Witamina B2
3. Witamina E	3. Witamina B3
4. Witamina K	4. Witamina B6
5. Witamina F	5.Witamina B12
	6.Witamina C
	7.Witamina H
	8.Kwas foliowy
	9.Witamina P
	10.Witamina PP

Podział witamin.

Witaminy dzielą się na dwie grupy w zależności od rozpuszczalności w wodzie (witaminy z grupy B, witamina C) lub w tłuszczach (witaminy A, D, E, K, F).

Witamina A Stosowane nazwy. AKSEROFTOL, RETINOL alkohol diterpenowy

Witamina A . wpływa na syntezę białek, tłuszczów, hormonów, zwłaszcza tarczycy, stan skóry, śluzówki, wzrost ciała, procesy widzenia, chroni wątrobę, aktywizuje jej układ enzymatyczny, zwiększa odporność ustroju na infekcje, utrzymuje odporność immunologiczną, uczestniczy w metabolizmie węglowodanów i hormonów sterydowych. Witamina A

jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju nabłonka, podwyższa odporność błon śluzowych, odgrywa ważną rolę w Zaburzenia w organizmie mogą być związane z brakiem witaminy A (awitaminoza) lub jej nadmiarem w organizmie (hiperwitaminoza)Awitaminoza to głównie ysychanie rogówki i spojówek oka tzw. /kseroftalmia/, kurza ślepota, choroby skóry, łuszczyca, rogowiec dłoni, stóp, trądzik pospolity, łysienie plackowate, zmniejszone wydzielanie kwasu solnego żołądka, skłonność do biegunek.

Witamina B1 Stosowane nazwy. TIAMINA, ANEURYNA.

Rola w organizmie: sprowadza się do udziału w procesach utleniania biologicznego,, udziału w procesie przemiany węglowodorów, tłuszczów, białek, prawidłowy stan tkanki nerwowej. Witamina B₁ występuje w znaczących ilościach ilościach płatki owsianych,

Witamina B2 Stosowane nazwy. RYBOFLAWINA, LAKTOFLAWINA, OWOFLAWINA

W organizmie człowieka witamina B₂ wchodzi w skład mononukleotydu flawinowego (FMN) i dinukleotydu flawino-adeninowego (FAD) - koenzymów ☺ wchodzących w skład enzymów z grupy oksyreduktaz, Pośrednio więc bierze udział w metabolizmie glukozy i aminokwasów w procesach utleniania komórkowego. Witamina B₂ bierze udział w znaczącym stopniu w procesach widzenia

Witamina B₅ Stosowane nazwy. KWAS PANTOTENOWY

. Kwas pantotenowy bierze udział w przemianie białek i tłuszczów, wzmaga odporność immunologiczną ustroju, przyśpiesza gojenie ran, zwłaszcza infekcje.

Witamina B6 Stosowane nazwy. PIRYDOKSYNA, adermina, pirydoksal, pirydoksamina

Witamina B₆ bierze udział w procesach enzymatycznych dotyczacych syntez komórkowych układu nerwowego układu krwiotwórczego, i skóry bierze udział w syntezie białek, węglowodanów.i przemianie tłuszczów, Przeciwdziała zaburzeniom nerwowym i zapaleniu nerwów obwodowych, usuwa zaburzenia nerwowo- mięśniowe, Odgrywa ważną rolę w procesach odpornościowych ustroju.

Witamina B12 Stosowane nazwy. KOBALAMINA ,cyjanokobalamina

Witamina B₁₂ przyśpiesza spalanie białek, uczestniczy w procesach krwiotwórczych i białych krwinek, ochrania miąższ wątroby, utrzymuje sprawność układu nerwowego, wpływa na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów. W organizmie bierze głównie udział w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych, pobudzając wzrost komórek i przyczyniając się do tworzenia i dojrzewania erytrocytów ☺, a także leukocytów . Rola witaminy B₁₂ sprowadza się do pełnienia funkcji w przemianie kwasów organicznych, np. bursztynowego i metylojabłkowego. Witamina B₁₂ nie jest syntezowana ani przez zwierzęta, ani przez rośliny wyższe, ale tylko przez bakterie

Witamina C Stosowane nazwy. KWAS ASKORBINOWY

Witamina C spełnia ważną rolę w procesach odpornościowych i oksydacyjno-edukcyjnych ustroju, działa odtruwająco, aktywuje przemiany białkowe i węglowodanowe, bierze udział w procesach kostnienia, przeciwdziała wypadaniu zębów, wzmacnia dziąsła, bierze udział w syntezie hemoglobiny, w powstawaniu krwinek, kolagenu, ułatwia przyswajanie żelaza ,przyczynia się do prawidłowego rozwoju tkanki łącznej, a także hormonów kory nadnercza. Przeciwdziała czynnikom rakotwórczym.Witamina C odgrywa dużą rolę w utlenianiu komórkowym, zwłaszcza w utlenianiu tyrozyny ☺ i w procesach redukcji. Witamina C ułatwia wchłanianie żelaza. Jej niedobór powoduje szkorbut . Większość zwierząt posiada zdolność wytwarzania w organizmie witaminy C, Człowiek, musi ją pobierać z pokarmem

Witamina D Stosowane nazwy KALCYFEROL

Witamina D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową Ma wpływ na wzrost ciała, metabolizm tkanki kostnej, wchłanianie wapnia.Nazwa witamina D jest nazwą kilku związków: witaminy D₁ (kalcyferolu), D₂ (ergokalcyferolu), D₃ cholekalcyfero_lu Zasadniczą rola witaminy D jest jej wpływ na regulujacje gospodarki wapniowo i fosforowej organizmu przez ułatwianie wchłaniania i obniżanie wydalania wapnia i fosforu z moczem.

Witamina E Stosowane nazwy TOKOFEROL

Witamina E regeneruje tkankę łączną, reguluje gospodarkę węglowodanową i wodną, rozszerza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi, działa przeciwzakrzepowo, uniemożliwia tworzenie toksycznych produktów utleniania kwasów tłuszczowych, uczestniczy w procesach odtruwania, chroni komórki wątroby i tkanki mięśniowej, utlenianie biologiczne.

Witamina F Stosowane nazwy Witamina F

Jest to zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego, linolenowego i arachidowego). Witamina F występuje głównie w olejach roślinnych .U zwierząt jest czynnikie pobudzającym wzrost. Wpływa na prawidłowy stan skóry i włosów. Nie stwierdzono niedoborów witaminy F u ludzi.

Witamina H Stosowane nazwy Biotyna

Odgrywa rolę przenośnika dwutlenku węgla w różnych procesach przemiany materii. Witamina H bierze udział w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów, jest konieczna do syntezy witaminy c,

Witamina K Stosowane nazwy Filochinon MENADION, FILOCHINON

Niedobór witaminy krzepliwość czyli jej awitaminoza to zmniejszona krzepliwość krwi, skazy krwotoczne; po dłuższym leczeniu antybiotykami, sulfonamidami lekami chemioterapeutycznymi istnieje ryzyko niedoboru. Przy niedoborze żółci w przewodzie pokarmowym wchłanianie witaminy K jest utrudnione

Witamina M Stosowane nazwy KWAS FOLIOWY, witamina B₁₁, witamina krwiotwórcza witamina B₁₄₇

Kwas foliowy jest niezbędny w tworzeniu krwinek czerwonych, syntezie zasad purynowych, zwalczaniu niedokrwistość, Kwas foliowy zwiększa witalność, opóźnia siwienie, odgrywa dużą rolę w syntezie DNA i RNA, bierze udział w procesie podziału komórek, w metabolizmie cukrów i białek.

Witamina P Stosowane nazwy RUTYNA, HESPERYDYNA

. Główna rola witaminy P w organizmie to wpływ na nieprzepuszczalność i mechaniczną odporność naczyń włosowatych, wpływ na przemianę wapniową ustroju. Witamina P poprawia krążenie, wspomaga działanie witaminy C, zwiększa odporność na infekcje . Witamina P działa synergistycznie z witaminą C w uszczelnianiu naczyń krwionośnych

Witamina PP Stosowane nazwy

NIACYNA, KWAS NIKOTYNOWY, Witamina B₃ amid kwasu nikotynowego, nikotynamid

Witamina PP. bierze udział w procesach utleniania komórkowego oraz w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. Witamina PP pobudza regenerację purpury wzrokowej. Witamina PP wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mózgu, układu nerwowego, skóry krwi, Witamina PP bierze udział w syntezie hormonów płciowych, syntezie kortyzonu, tyroksyny, insuliny w przemianie węglowodanowej, białkowej , Witamina PP pobudza wydzielanie soku żołądkowego, oraz wzmaga perystaltykę jelit.

Mikroelementy - PRZEMIANA MINERALNA

Pierwiastki są podstawowymi składnikami świata materii ożywionej i nieożywionej. Azot (N), siarka (S), tlen (O), wodór (H) i węgiel (C) budują związki organiczne : białka, węglowodany, tłuszcze i witaminy.
Z pośród 104 znanych pierwiastków około 1/3 stanowi składniki ważne dla organizmów - elementy strukturalne szkieletu i tkanek miękkich, a także czynniki regulujące wiele funkcji fizjologicznych np. krzepniecie krwi, transport tlenu, aktywacje enzymów.
Pierwiastki te można podzielić na trzy grupy:

1. pierwiastki konieczne do życia tzw. biopierwiastki

2. pierwiastki obojętne, bez których przemiany metaboliczne mogą normalnie przebiegać

3. pierwiastki toksyczne, wywierające szkodliwe działanie na organizm

Pierwiastki konieczne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu klasyfikuje się jako makro - i mikroelementy.Makroelementy lub makropierwiastki to takie, których stężenie w płynach  ustrojowych i tkankach wynosi powyżej 1 ug/g mokrej tkanki  (ug - milionowa część grama -10^-6g). Do makropierwiastków należą: chlor (Cl), fosfor (P), magnez ( Mg), potas (K), sód (Na), wapń (Ca).
Mikroelementami - mikropierwiastkami - pierwiastkami śladowymi są te, których stężenie w organizmie jest poniżej 1 ug/g mokrej kanki. Mikropierwiastkami są: arsen (As, chrom (Cr), Cyna (Sn), cynk (Zn), fluor (F), jod (I), kobalt (Co), krzem (Si), lit (Li), mangan (Mn), miedź (Cu), molibden (Mo), nikiel (Ni), selen (Se), wanad (V), żelazo (Fe).Pierwiastki toksyczne, szkodliwe dla zdrowia to przede wszystkim aluminium (Al.), rtęć (Hg), kadm (Cd) i ołów (Pb).Szkodliwość pierwiastków chemicznych zależy od wielu czynników, ale najważniejszymi są: stężenie danego pierwiastka w organizmie  i okres narażenia na jego działanie. Istotną rolę odgrywa zdolność organizmu do eliminacji pierwiastków szkodliwych,  takie funkcje spełniają nerki, wątroba i przewód pokarmowy. Szkodliwy wpływ pierwiastków toksycznych zależy od możliwości organizmu do naprawy ich zaburzającego wpływu. Taką ochronną i obronną rolę mogą spełniać witaminy.Pierwiastki toksyczne maja tendencje do gromadzenia się w narządach miąższowych, przede wszystkim w wątrobie, nerkach, trzustce. Przy przewlekłym narażeniu na pierwiastki toksyczne mogą się one odkładać również w innych tkankach np.: ołów i aluminium w kościach, ołów, rtęć, aluminium w tkance mózgowej, a kadm w cebulkach włosów.Postęp nauki i rozwój techniki spowodował, że metody ilościowego oznaczania pierwiastków są coraz dokładniejsze i precyzyjniejsze. Wysoką czułość badań zapewnia absorpcyjna spektrometria atomowa (ASA), spektometria emisji atomowej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP -AES), czy też technika aktywacji neutronowej (NAA). Nowoczesna aparatura analityczna pozwala przeprowadzić analizę stężeń pierwiastków z jednej próby. Daje to możliwość wykonania pomiaru wielu pierwiastków w krótkim czasie z niewielkiej ilości materiału, co w przypadku badań biologicznych odgrywa niebagatelną rolę.Pierwiastki można oznaczać w płynach ustrojowych: krwi, surowicy, moczu, płynie mózgowo-rdzeniowym czy też tkankach. Należy jednak zauważyć, że określenie zawartości pierwiastków w surowicy lub we krwi może nie oddawać aktualnego stężenia tych pierwiastków w organizmie, ponieważ działają mechanizmy wyrównujące poziom pierwiastków we krwi kosztem rezerw w tkankach a więc, mimo pozornie prawidłowego stężenia w surowicy - zawartość pierwiastków w organizmie  może być niedostateczna. Bezpośredni wpływ na stężenie pierwiastków we krwi ma np. aktualnie stosowana dieta. Rola składników mineralnych w ustrojowej przemianie materii jest zdecydowanie szersza niż rola witamin. Składniki mineralne są niezbędne w ustroju dla celów budulcowych (szczególnie w tkance kostnej), wchodzą w skład płynów ustrojowych, niektórych enzymów , związków wysokoenergetycznych itp. Wywierają również wpływ na regulację czynności narządowych i ogólnoustrojowych. Szczególna rola składników mineralnych przypada w utrzymaniu warunków homeostazy (równowaga kwasowo-zasadowa, ciśnienie osmotyczne). Uwzględniając wyłącznie relacje ilościowe przyjęto dzielić składniki mineralne na makro- i mikroelementy. Do makroelementów niezbędnych w pożywieniu człowieka zalicza się składniki, na które zapotrzebowanie dzienne wynosi ponad 100 mg. Należą do nich: wapń, fosfor, magnez, sód, potas, chlor i siarka. Niektórzy zaliczają tu również żelazo, mimo znacznie niższego zapotrzebowania w porównaniu z wymienionymi wyżej pierwiastkami.Lista niezbędnych w żywieniu mikroelementów (tzw. pierwiastków śladowych) nie jest dotychczas w pełni ustalona. Zaliczamy do nich: miedź, cynk, mangan, jod, fluor, kobalt, selen, molibden, chrom. Rozważa się nadal możliwość włączenia do tej listy następujących pierwiastków. niklu, cyny, wanadu, krzemu. O znaczeniu niektórych z wymienionych mikroelementów w fizjologii człowieka sądzić można tylko (jak dotychczas) na podstawie danych pośrednich.

Co to są hormony?

Hormony, to substancje wytwarzane w gruczołach wewnątrzwydzielniczych lub wyspecjalizowanych grupach komórek, przekazywane przez nie wprost do krwi, mające silne pobudzające lub hamujące działanie na procesy biochemiczne, poprzez które przejawia się ich regulacja i sterowanie czynnościami różnych tkanek i narządów

Czy hormony są przekaźnikami?

.Obecność hormonów jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesów życiowych (homeostaza). Hormony pełnią funkcje przekaźników informacji pomiędzy układem hormonalnym i nerwowym a resztą organizmu. Hormony sa, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących w komórkach.

Czy hormony dostarczają energii organizmowi?

Hormony nie są budulcem ani nie dostarczają energii. Od ich działania zależy jednak równowaga środowiska wewnętrznego (homeostaza), co jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów. Hormony występują w organizmie w bardzo małym stężeniu, ale każde odchylenie od stanu pożądanego zakłóca równowagę i powoduje wystąpienie objawów chorobowych.

Czy hormony są nam niezbędne ?

Hormony są to substancje wytwarzane w organizmie przez gruczoły dokrewne (oraz przez niektóre inne narządy i tkanki), regulujące czynności narządów wewnętrznych.Pobudzają lub hamują procesy biochemiczne zachodzące w tkankach.Organizm człowieka składa się z wielu systemów i narządów, których działanie musi być dostosowane do aktualnych potrzeb całego ustroju. Od sprawności ich funkcjonowania zależy nasze zdrowie.

Jaka jest funkcja hormonu?

Funkcją hormonu jest regulacja czynności i modyfikacja cech strukturalnych, tkanek leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub oddalonych, do których dociera drogą krwi. Istnieją także takie hormony, które wywierają wpływ na funkcjonowanie wszystkich tkanek organizmu.

Czy hormon to niezbędny regulator?

Od regulacji hormonalnej zależy intensywność pracy narządów i włączanie się w odpowiednim momencie mechanizmów zapewniających stały skład środowiska wewnętrznego (np. stały, prawidłowy poziom cukru we krwi, stałe stężenie wapnia w surowicy Stałość środowiska wewnętrznego, tzw. homeostaza, to warunek niezakłóconego funkcjonowania wszystkich narządów

Gdzie powstają hormony ?

Hormony powstają:1) w wyspecjalizowanych narządach - GRUCZOŁACH DOKREWNYCH. Są to HORMONY GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH 2) w komórkach rozsianego układu wydzielania wewnętrznego, jako HORMONY TKANKOWE 3) w komórkach o innej funkcji jako HORMONY O DZIAŁANIU MIEJSCOWYM - działają na sąsiednie komórki przez płyn zewnątrzkomórkowy (niektóre mogą być przenoszone przez krew)

Jak dzielimy hormony ze względu na budowę?

Ze względu na budowę hormony dzielimy na:1) zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych.- podwzgórze- przysadka- szyszynka- tarczyca- gruczoły przytarczyczne- wyspy trzustkowe-rdzeń nadnerczy

Hormon a gruczoł wydzielania wewnętrznego.

Większość hormonów wytwarzają gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwane też gruczołami dokrewnymi. Gruczoły wydzielające hormony nazywamy dokrewnymi. Gdyż nie ma specjalnych przewodów doprowadzających hormon do miejsca jego działania, lecz wydzielają go bezpośrednio do krwi. Przykładem może być tu np. ślina wyprowadzana ze ślinianek do jamy ustnej czy żółć z wątroby. Hormon dociera do narządów docelowych z krwią, często przebywając dość odległą drogę z gruczołu, w którym został wytworzony. Wydzielina tych gruczołów przedostaje się bezpośrednio do krwi, a następnie, wraz z krwią, jest transportowana do narządów docelowych. Z tego względu układ hormonalny nazywany jest układem dokrewnym.Najważniejszymi gruczołami wydzielania wewnętrznego są, obok przysadki, tarczyce, prztarczyce, nadnercza, trzustka oraz męskie i żeńskie gruczoły płciowe.

A jak się wydzielają hormony?

Czy tu też istnieje podział?

Hormony można podzielić również ze względu na sposób wydzielania na:

1) endokrynne - uwalniane bezpośrednio do krwi,

2) parakrynne - wydzielane pośrednio do krwi a bezpośrednio do tkanek (hormony tkankowe) ze względu na miejsce ich działania i właściwości (po dostaniu się do krwi ulegają szybko unieczynnieniu).Dany hormon działa na komórkę jeśli ta posiada swoisty dla niego receptor. Jest to mechanizm, który decyduje o zasięgu działania określonego hormonu.

Jak hormon trafia do celu?

Odpowiednie hormony trafiają pod właściwe adresy dzięki "pasującym" do nich receptorom znajdującym się na powierzchni komórek Ośrodek sterowania produkcją hormonów znajduje się w podwzgórzu mózgu, gdzie "komunikują się" ze sobą system nerwowy i system hormonalny. Komunikat o zapotrzebowaniu poszczególnych narządów na odpowiednie hormony kierowany jest do przysadki mózgowej, która produkuje hormony sterujące - pobudzające lub hamujące aktywność gruczołów dokrewnych

Czy to jest receptor?

Skąd hormony "wiedzą", do jakiego narządu mają dotrzeć? Otóż tkanki docelowe, którym dany hormon jest potrzebny do regulacji ich pracy, mają na powierzchni komórek takie miejsca, które potrafią "rozpoznać" go i "przechwycić" z przepływającej krwi. Są to tzw. receptory. Tkanki danego narządu nie reagują na krążące we krwi hormony, jeżeli nie posiadają odpowiednich receptorów. Wychwytują tylko te hormony, w receptory których zostały wyposażone przez naturę. Dzięki takiemu porządkowi rzeczy hormony działają swoiście, tylko na pewne "przypisane" im tkanki i narządy, nie wtrącając się w przemiany biochemiczne tkanek, które nie mają specyficznych dla nich receptorów.

Co na to gruczoły dokrewne?

Skąd gruczoły wiedzą, kiedy mają wydzielić ze swych tkanek potrzebny hormon?

Otóż gruczoły te pozostają pod kontrolą centralnego układu nerwowego, szczególnie podwzgórza i przysadki, skąd dostają sygnały o zapotrzebowaniu na dany hormon. Czasem wręcz są "popędzane" do produkcji i wydzielenia substancji hormonalnej przez tzw. czynniki (hormony) uwalniające, wytwarzane w przysadce mózgowej.

Zakłócona homeostaza to swoisty alarm - Tak czy nie ?

Niektóre gruczoły dokrewne mają własne "czujniki" (rodzaj receptorów). Alarmują one, że homeostaza organizmu została zakłócona i należy ją szybko przywrócić. Na przykład trzustka dowiaduje się, że wzrósł poziom cukru we krwi, więc szybko wydziela insulinę (hormon trzustkowy), lub przytarczyce odpowiadając na sygnał, że obniżyło się stężenie wapnia we krwi, wydzielają parathormon (hormon przytarczyc) .Insulina natychmiast oddziałuje na odpowiednie tkanki, które przetwarzają i magazynują nadmiar glukozy. Dzięki temu jej poziom we krwi normalizuje się, parathormon zaś pobudza odpowiednie narządy (nerki, przewód pokarmowy, kości), których współdziałanie doprowadza do przywrócenia prawidłowego poziomu wapnia we krwi. Właściwy poziom hormonów ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania zdrowego organizmu. Ich niedobory lub nadmiar są przyczyną ciężkich, najczęściej groźnych dla życia, chorób: niedoczynności lub nadczynności gruczołów dokrewnych.

Do czego prowadzi niedoczynność lub nadczynność gruczołów dokrewnych ?.

Niedoczynność lub nadczynność gruczołów dokrewnych powoduje odpowiednio niedobór lub nadmiar poszczególnych hormonów, co prowadzi do chorób.

Jak działa hormon?

Ogólnie działanie hormonów polega na aktywacji lub deaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w tkankach docelowych (narządach docelowych). Na przykład insulina tak wpływa na komórki, że aktywuje mechanizmy pobierania glukozy, co powoduje spadek stężenia glukozy we krwi. Aktywacja lub deaktywacja odbywa się przez łączenie się ze specyficznymi błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi receptorami.Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne - np. insulina i glukagon. Insulina powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a glukagon wzost jej stężenia.

Czy hormon może działać na komórkę ?

Dla hormonów jest charakterystyczne działanie w małych stężeniach, a także niezużywanie się w reakcjach chemicznych. Wpływ hormonów na procesy komórkowe przejawia się poprzez: 1)regulację aktywności lub produkcji enzymów komórkowych,2),regulację transportu jonów i innych substancji (tj. glukoza) przez błony komórkowe,3) oraz pośrednio przez wpływ na ilość substratów chemicznych we krwi dopływającej do określonych tkanek.

Czy istnieją hormony nadrzędna?

Wśród hormonów można wyróżnić grupę, której zadaniem jest regulacja czynności innych hormonów. Na przykład hormon tyreotropowy (TSH) wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej wpływa na zwiększenie wydzielania hormonów tarczycowych - tyroksyny (T4), a także trójjodotyroniny (T3). Poza tym TSH wpływa na zwiększenie ukrwienia gruczołu tarczowego, a także taką przebudowę strukturalną pęcherzyków tarczycowych, która pozwala sprostać wymogom zwiększonej czynności hormonalnej. Tą grupę nadrzędnych "nadzorców" nad innymi gruczołami dokrewnymi nazywamy hormonami tropowymi.

Czy istnieją hormony super nadrzędna ?

Nad hormonami tropowymi kontrolę sprawuje wyższe piętro nadzoru. Znajduje się ono w części mózgu nazywnej podwzgórzem. Podwzgórze produkuje hormony uwalniające i hamujące, które wpływają na wzrost lub spadek wydzielania hormonów tropowych produkowanych przez przysadkę. I tak, istnieje tyreoliberyna powodująca uwalnianie (zwiększenie wydzielania) hormonu tropowego - TSH (hormon tyreotropowy), a także somatostatyna, która zmniejsza wydzielanie hormonu wzrostu przez komórki przysadki mózgowej.

Jaki jest mechanizm działający w obrębie układu hormonalnego ?

Ogólnym mechanizmem działającym w obrębie układu hormonalnego jest ujemne sprzężenie zwrotne. Produkt wydzielany przez dany gruczoł dokrewny np. tarczycę - czyli tyroksyna (a także bezpośrednio trójjodotyronina), wpływa hamująco (czyli ujemnie) na gruczoł dokrewny nadzorczy czyli przysadkę mózgową. Powoduje to spadek wydzielania TSH przez przysadkę i z kolei hormonów tarczycy. Spadek nie może przekroczyć pewnej określonej granicy gdyż wówczas ujemny (hamujący) wpływ maleje co pozwala na ponowne produkowanie większych ilości TSH. Jest to element homeostazy i system ten działając we wzajemnym sprzężeniu, utrzymuje równowagę hormonalną organizmu.

Czy nastąpiła ostatnio ewolucja pojęć związana z substancjami hormonalnym ?

Od czasu odkrycia pierwszych hormonów, pojęcie to dość znacznie się rozmyło. Nie ma już tak ściśle ustalonych substancji hormonalnych, odkryto substancje działające parakrynnie i autokrynnie, to znaczy na okoliczne tkanki lub na tkanki w miejscu wytwarzania. Hormony należą do różnych klas związków chemicznych i nie muszą już być wytwarzane przez gruczoł, wystarczy tkanka lub grupa wyspecjalizowanych komórek. Zatarł się też podział na witaminy i hormony - aktywną postać witaminy D3 (1,25-dihydroksycholekalcyferol), można uznać za homon, a jej produkcja przebiega kolejno w skórze, wątrobie i nerkach.

Hormony pod względem chemicznym to ujednolicona formacja czy nie ?

Pod względem chemicznym hormony stanowią niejednolitą grupę związków, dlatego można je podzielić na: hormony o budowie białkowej (polipeptydy i oligopeptydy), hormony steroidowi oraz hormony będące pochodnymi aminokwasów.

Jakie znamy hormony polipeptydowi ?

Do hormonów polipeptydowych należą hormony przedniego płata przysadki, choriongonadotropina (HCG) insulina, glukagon, parathormon, kalcytonina, relaksyna i hormony tkankowe.Oligopeptydami są: neurohormony podwzgórza, wazopresyna (ADH), oksytocyna, angiotensyna, bradykinina.

Czy hormony mogą być pochodnymi steroidów np. cholesterolu ?

akie znamy hormony steroidowe?

Steroidy, sterydy, sa to związki organiczne, naturalne lub syntetyczne, zawierające w cząsteczce układ cyklopentanoperhydrofenantrenu, czyli gonanu (cztery nasycone, skondensowane pierścienie, w tym trzy pierścienie sześciowęglowe i jeden pięciowęglowy), zmodyfikowany dzięki różnemu stopniowi jego nasycenia oraz obecności podstawników. Steroidy wykazują aktywność optyczną. Rozróżnia się steroidy:

1) hormony kory nadnerczy, - 11- hydroksysterydy (hormony kory nadnerczy: kortyzol, kortyzon, aldosteron),2) hormony płciowe gonad - 11- dezoksysterydy (dezoksykortykosteron, gestageny - progesteron, androgeny - testosteron)- aromatyczne (estrogeny - estradiol).3) glikozydy nasercowe,4) sterole,5) kwasy żółciowe.Steroidy znajdują zastosowanie jako leki o działaniu anabolicznym (anaboliczne środki), moczopędnym, przeciwnowotworowym oraz jako środki antykoncepcyjne, a także (niedozwolone) środki dopingujące (steroidy anaboliczne

Jak działają hormony peptydowe i białkowe?

Działanie hormonów peptydowych i białkowych:

- wiążą się z receptorem w błonie komórkowej komórek docelowych

- zmieniają metabolizm wewnątrzkomórkowy, w tym również aktywność enzymów

- w końcowym efekcie dochodzi do zmian w procesie syntezy związków wytwarzanych przez komórki docelowe

Jak działają hormony steroidowe?

Działanie hormonów steroidowych
Wnikają przez błonę komórkową do wnętrza komórek docelowych i w połączeniu z receptorem cytoplazmatycznym wpływają na transkrypcję cząsteczek mRNA w jądrze komórkowym, co wywołuje zmianę w syntezie białek strukturalnych, enzymatycznych i wydzielanych przez komórki na zewnątrz.

Czy hormony mogą być pochodnymi aminokwasów?

Pochodnymi aminokwasów są: tyroksyna, trójjodotyronina, adrenalina, noradrenalina, acetylocholina, serotonina, histamina.

Jakie znamy hormony tkankowe ?

Hormony tkankowe, związki heterogenne, wytwarzane przez komórki lub grupy komórek, uwalniane bezpośrednio do krwi lub też w układzie nerwowym, oddziaływują na swoiste narządy lub w miejscu swojego powstania.

Wśród hormonów tkankowych można wyróżnić hormony wytwarzane w błonie śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego, które regulują podstawowe czynności układu pokarmowego:

1) gastrynę - powodującą wydzielanie kwasu solnego i enzymów trawiennych przez żołądek (sok żołądkowy),

2) enterogastron - hamujący wydzielanie enzymów przez żołądek i perystaltykę jelit,

3) pankreozyminę - pobudzającą wydzielanie soku trzustkowego,

4) sekretynę - pobudzającą wydzielanie soku trzustkowego i żółci przez wątrobę,

5) cholecystokininę - powodującą skurcze pęcherzyka żółciowego.

Do hormonów tkankowych często zalicza się także:

1) noradrenalinę - wydzielaną przez zakończenia nerwów sympatycznych,

2) acetylocholinę - wydzielaną przez zakończenia nerwów parasympatycznych i synapsy.

Oba wyżej wymienione związki są mediatorami współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego (autonomiczny układ nerwowy).

3) serotoninę - wydzielaną przez płytki krwi (podnoszącą ciśnienie krwi, pobudzającą perystaltykę jelit),

4) histaminę - wydzielaną przez komórki tuczne, rozszerzającą naczynia krwionośne

• Podwzgórze i jego hormony

•

Podwzgórze

o tyreoliberyna (TRH)

o gonadoliberyna (GnRH)

o somatoliberyna (GHRH)

o kortykoliberyna (CRH)

o somatostatyna

o prolaktostatyna inaczej dopamina (PIH)

Organy wykonawcze w działaniu hormonów.

Organy wykonawcze hormonów są rozrzucone po całym organizmie. Są to: serce, wątroba, nerki, żołądek, jelita, płuca, kości, mięśnie, skóra, tkanki, narządy płciowe, układ krążenia i cały metabolizm organizmu. Wszystkie one działają na komendę hormonów.

Układ hormonalny rodzajem systemu łączności.

Układ hormonalny pełni w organizmie rolę swego rodzaju systemu łączności. Hormony przekazują sygnały do narządu docelowego. Istnieje również drugi system łączności, podobny do sieci telefonicznej, a mianowicie układ nerwowy.

Przysadka mózgowa i jej hormony

Przysadka mózgowa

Płat przedni (adenohypophysis)

o hormon wzrostu

o prolaktyna

o ACTH (hormon adrenokortykotropowy)

o TSH (hormon tyreotropowy)

o FSH (hormon folikulotropowy)

o LH (hormon luteinizujący)

płat tylny (neurohypophysis)

o oksytocyna

o ADH (hormon antydiuretyczny)

Hormony przysadki

Przysadka mózgowa jest niewielkim gruczołem dokrewnym mieszczącym się wewnątrz czaszki, w tzw. siodełku tureckim. Ważąc zaledwie 0,5-0,8 g, pełni ona kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu. Przysadka mózgowa składa się z części nerwowej i części gruczołowej, która stanowi 70% masy gruczołu.Wydziela ona kilka hormonów wpływających na czynności całego organizmu lub regulujących funkcjonowanie innych gruczołów dokrewnych.Aktywność wewnątrzwydzielnicza przysadki jest sterowana potrzebami organizmu i pozostaje pod kontrolą centralnego układu nerwowego. Część hormonów przysadkowych jest wydzielana pod wpływem hormonów uwalniających, produkowanych przez część mózgu zwaną podwzgórzem.Przysadka mózgowa wydziela siedem dobrze poznanych hormonów: hormon wzrostu, hormon tyreotropowy, hormon kortykotropowy, hormon dojrzewania pęcherzyków, hormon luteinizujący, prolaktynę i hormon melanotropowy

Hormon wzrostu

Przysadka wydziela substancję pobudzającą wzrost, zwaną hormonem wzrostu lub somatotropiną (GH od ang. growth hormone lub STH od ang. somatotropic hormone).
Hormon wzrostu pobudza wzrost u dzieci, a ponadto wywiera wpływ na gospodarkę białkową, tłuszczową i węglowodanową organizmu. Pobudza przyswajanie aminokwasów i zwiększa syntezę białka.Nadmierne wydzielanie somatotropiny w okresie wzrostu prowadzi do tzw. gigantyzmu (bardzo wysoki wzrost - powyżej 200 cm u mężczyzn i 190 cm u kobiet), a u osób dorosłych do akromegalii (powiększenie rąk, stóp i części kostnych twarzy, z charakterystycznym uwydatnieniem żuchwy i "pogrubieniem" rysów twarzy).
Niedobór hormonu wzrostu u dzieci prowadzi do karłowatości przysadkowej.

Szyszynka i jej hormony

Szyszynka: znajduje się w mózgu i jest czymś w rodzaju naszego zegara wewnętrznego. W ciemności zaczynanatychmiast wytwarzać melatoninę, hormon uspokajający, dzięki któremu zasypiamy (ale który zimą może też wywoływać stany depresyjne).

Gruczoł tarczowy i jego hormony.

tyroksyna (T4)

trójjodotyronina (T3)

kalcytonina

Główne hormony tarczycy

to tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3). Do wytwarzania tych hormonów jest potrzebny jod, dlatego niedobór albo nadmiar jodu jest jedną z przyczyn chorób tarczycy. Produkcja i uwalnianie T3 i T4 pozostaje pod kontrolą TSH, hormonu tyreotropowego wydzielanego przez przedni płat przysadki mózgowej.

Tyroksyna i trójjodotyronina:

• przyspieszają i pobudzają procesy życiowe wielu różnych tkanek;

• zwiększają zużycie tlenu przez komórki;

• pobudzają organizm do wytwarzania ciepła;

• wpływają na pracę serca;

• są potrzebne do prawidłowego rozwoju i działania układu nerwowego;

• umożliwiają dojrzewanie układu kostnego.

Różne choroby tarczycy mogą prowadzić do zaburzeń w produkcji i wydzielaniu T3 i T4. Występują wtedy objawy nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Gruczoły przytarczyczne i ich hormon

parathormon (PTH)

Serce - przedsionki i jego hormon.

przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP)

Przewód pokarmowy i jego hormony.

gastryna

sekretyna

cholecystokinina (CCK)

somatostatyna

neuropeptyd Y

Wątroba i jej hormony.

Insulin-like Growth Factor (IGH)

angiotensynogen

trombopoetyna

Trzustka (wyspy trzustkowe) i jej hormony

insulina

glukagon

somatostatyna

Nadnercza i ich hormony

glikokortykoidy

mineralokortykoidy

androgeny

dehydroepiandrosteron

rdzeń nadnerczy

adrenalina (epinefryna)

noradrenalina (norepinefryna)

Nerki i ich hormony

Renina

Erytropoetyna (EPO)

Tkanka tłuszczowa i jej hormony

leptyna

Jądra ich hormon

androgeny

Jajniki i ich hormony.

estrogeny

progesteron

Łożysko i jego hormony.

progesteron

gonadotropina łożyskowa (HCG)

Jakie znamy hormony płciowe ?

Hormony płciowe, hormony wydzielane głównie przez gonady, korę nadnerczy i łożysko.

Znajdują się pod stałą kontrolą gonadotropin przysadkowych i neurohormonów podwzgórza. Ze względu na budowę chemiczną (należą do hormonów steroidowych), można je podzielić na:

a) 11- dezoksysterydy (dezoksykortykosteron, gestageny - progesteron, androgeny - testoseron),

b) aromatyczne (estrogeny - estradiol).Do hormonów płciowych należy także choriogonadotropina wytwarzana przez łożysko.Hormony płciowe są odpowiedzialne za rozwój drugorzędowych cech płciowych, prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego i ciąży, czynność gonad, czy przemianę materii.

Jakie znamy hormony przedniego płata przysadki ?

Hormony przedniego płata przysadki,

1) hormon wzrostowy, czyli somatropowy (somatotropina, STH).

2) hormon tyreotropowy, czyli tyreotropina, TSH.

3) hormon adrenokortykotropowy, czyli kortykotropina, ACTH.

4) hormon melanotropowy, czyli melanotropina, MSH.

5) hormon floikulotropowy, czyli folikulostymulina, FSH.

6) hormon luteinizujący, LH.

7) hormon luteotropowy, prolaktyna, LTH.

Przedni płat przysadki znajduje się pod kontrolą czynników stymulujących (RF), jak i hamujących (IF) wydzielanych przez podwzgórze (neurohormony podwzgórza).

Jakie znamy hormony tylnego płata przysadki ?

Tylny płat przysadki wydziela wazopresynę (hormon antydiuretyczny - ADH, neurohormony) i oksytocynę. Hormony te wytwarzane są w podwzgórzu i drogą transportu neuronalnego docierają do tylnego płata, gdzie są magazynowane, a następnie uwalniane.

Jakie znamy hormony kory nadnerczy ?

Hormony kory nadnerczy, kortykosteroidy, część korowa nadnerczy trzy rodzaje hormonów:

1) mineralokortykosteroidy (aldosteron, dezoksykortykosteron - DOCA), które mają wpływ na gospodarkę sodu i potasu w ustroju, a pośrednio wody (aldosteronizm),

2) glikokortykoidy (kortyzon, kortyzol) uczestniczące w przemianie węglowodanów i tłuszczów, mające działanie przeciwalergiczne (alergia) i przeciwzapalne (reakcja zapalna),

3) androgeny, które wpływają na anabolizm białek oraz współdziałają w rozwoju drugorzędnych cech płciowych(cechy płciowe).

Czynność kory nadnercza regulowana jest na zasadzie mechanizmów zwrotnych przez układ podwzgórzowo-przysadkowy (ACTH).

Neurohormony

Neurohormony, hormony wytwarzane przez komórki nerwowe (neuron), wydzielane przez ośrodkowy układ nerwowy (podwzgórze, przysadka mózgowa), rdzeń nadnerczy lub zakończenia nerwów obwodowych. Spełniają rolę łącznika układów nerwowego i układu dokrewnego.

Neurohormony podwzgórza

Do neurohormonów podwzgórza należą m.in.: oksytocyna, wazopresyna (hormon antydiuretyczny), hormon melanotropowy, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące (układ podwzgórzowo-przysadkowy) oraz autakoidy.

Autakoidy

Autakoidy to hormony wytwarzane przy zakończeniach nerwów sympatycznych i parasympatycznych (autonomiczny układ nerwowy), należące do amin katecholowych: adrenalina (pochodna β-fenyloetyloaminy), noradrenalina, acetylocholina (pochodna aminoetanolu).

Jakie znamy neurohormony podwzgórza ?

Neurohormony podwzgórza, związki polipeptydowe regulujące wydzielanie hormonów przedniego płata przysadki mózgowej, transportowane do przysadki z krwią poprzez układ wrotny przysadki. Do neurohormonów podwzgórza należą m.in.: oksytocyna, wazopresyna (hormon antydiuretyczny), hormon melanotropowy, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące (układ podwzgórzowo-przysadkowy) oraz autakoidy.

Czy neurohormony podwzgórza działają jednakowo czy tez nie ?

Neurohormony mają właściwości pobudzające lub też hamujące.

Neurohormony podwzgórza pobudzające !!!

Działanie pobudzające wykazują:

1) CRH-kortykoliberyna - hormon uwalniający kortykotropinę,

2) TRH-tyreoliberyna - hormon uwalniający tyreotropinę,

3) PRL-RH-prolaktoliberyna - hormon uwalniający prolaktynę,

4) GH-RH-somatoliberyna - hormon uwalniający hormon wzrostu,

5) FSH-RH i LH-RH - hormony uwalniające odpowiednio folikulotropinę i lutropinę.

Neurohormony podwzgórza hamujące !!!

Działanie hamujące mają nastepujace hormony.

1) PIF-prolaktostatyna - czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny,

2) GHIF-somatostatyna - hormon hamujący wydzielanie hormony wzrostu i

3) MIF-melanostatyna - czynnik hamujący uwalnianie hormonu melanotropowego.

Poprzez neurohormony podwzgórza różne części ośrodkowego układu nerwowego wywierają wpływ na wydzielanie hormonów przysadki, która z kolei reguluje czynność kory nadnerczy (hormony kory nadnerczy), tarczycy, jajników i jąder (hormony płciowe). Hormony tych gruczołów zwrotnie hamują (sprzężenia zwrotne ujemne) wydzielanie odpowiednich hormonów podwzgórzowych.

Hormony pęcherzykowe - Estrogeny.

Estrogeny, hormony pęcherzykowe, hormony płciowe żeńskie, sterydowe, wydzielane głównie przez jajniki (cykl miesiączkowy), ale również przez jądra i korę nadnerczy.

Estrogeny są odpowiedzialne za wytworzenie drugorzędowych cech płciowych. Wraz z progesteronem przygotowują błonę śluzową macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej (implantacja). Mają także pewne działanie anabolizujące (dojrzewanie płciowe).

Szeroko stosowane w leczeniu niewydolności jajników, zaburzeń okresu menopauzy (m.in. osteoporozy), zaawansowanego raka prostaty oraz w celu zahamowania laktacji. Wchodzą także w skład hormonalnych środków antykoncepcyjnych.

Hormon
 

Miejsce
powstawania
 

Działanie
 

Tyroksyna

Tarczyca

zwiększa tempo podstawowej przemiany materii

Parathormon (paratyryna)

Przytarczyce

reguluje gospodarkę wapnia i fosforu

Kalcytonina

Tarczyca

działanie przeciwne do parathormonu

Insulina

komórki Beta wysepek Langerhansa w trzustce

zwiększa zużycie glukozy przez komórki mięśniowe i inne; zmniejsza stężenie cukru we krwi, zwiększa magazynowanie glikogenu i przemianę glukozy

Glukagon

komórki Alfa wysepek Langerhansa w trzustce

pobudza wątrobę do przekształcania glikogenu w glukozę we krwi

Sekretyna

śluzówka dwunastnicy

stymuluje wydzielanie soku trzustkowego

Cholecystokinina

śluzówka dwunastnicy

stymuluje uwolnienie żółci z woreczka żółciowego

Adrenalina (epinefryna, suprarenina)

rdzeń nadnerczy

wzmacnia działanie nerwów współczulnych; pobudza rozpad glikogenu w wątrobie i mięśniach

Noradrenalina

rdzeń nadnerczy

zwęża naczynia krwionośne

Kortyzol

kora nadnerczy

pobudza przekształcanie białek w węglowodany

Aldosteron

kora nadnerczy

reguluje przemianę sodu i potasu

Dehydro-
epiandrosteron

kora nadnerczy

hormon płciowy pobudzający rozwój męskich cech płciowych

Somatotropina (hormon wzrostowy - GH)

przedni płat przysadki mózgowej

kontroluje wzrost kości i ogólny wzrost ciała; wpływa na przemianę białek, tłuszczów i węglowodanów

Tyreotropina (hormon tyreotropowy)

przedni płat przysadki mózgowej

pobudza wzrost tarczycy i wytwarzanie tyroksyny

Adrenokorty-
kotropina (kortykotropina - ACTH)

przedni płat przysadki mózgowej

pobudza korę nadnerczy do wzrostu i wytwarzania hormonów

Hormon dojrzewania pęcherzyków (FSH)

przedni płat przysadki mózgowej

pobudza wzrost pęcherzyków Graafa w jajnikach i pęcherzyków nasiennych w jądrach

Hormon luteinizujący (LH)

przedni płat przysadki mózgowej

kontroluje wytwarzanie i wydzielanie estrogenów i progesteronu przez jajniki i testosteronu przez jądra

Prolaktyna (PRL)

przedni płat przysadki mózgowej

podtrzymuje wydzielanie estrogenów i progesteronu przez jajniki; pobudza wytwarzanie mleka przez gruczoły mleczne; kontroluje "instynkt macierzyński"

Oksytocyna

podwzgórze poprzez tylny płat przysadki mózgowej

pobudza skurcz mięśni macicy i wydzielanie mleka

Wazopresyna (hormon adiuretyczny)

podwzgórze poprzez tylny płat przysadki mózgowej

pobudza skurcz mięśni gładkich; działa antydiuretycznie na kanaliki nerkowe

Hormon pobudzający melanocyty

przedni płat przysadki mózgowej

pobudza rozpraszanie pigmentu w melanocytach

Testosteron

komórki interstycjalne jąder

androgen pobudzjący rozwój i utrzymywanie się męskich cech płciowych

Estradiol

komórki wyściełające pęcherzyki jajników

estrogen pobudzający rozwój i utrzymywanie się żeńskich cech płciowych

Progesteron

ciałko żółte jajnika

współdziała z estradiolem przy regulowaniu cyklów estralnych i menstrualnych

Prostaglandyny

pęcherzyki nasienne

stymuluje skurcze macicy

Gonadotropina kosmówkowa

Łożysko

współdziała wraz z innymi hormonami przy utrzymywaniu ciąży

Laktogen łożyskowy

Łożysko

działa podobnie jak prolaktyna

Relaksyna

jajniki i łożysko

rozluźnia więzadła łonowe

Melatonina

Szyszynka

blokuje czynności jajnika

NOTATKI Z WYKŁADU TRZECIEGO

30

---