Podane niżej zestawienie obejmuje ważniejsze surowce roślinne i substancje zgrupowane według ich właściwości farmakologicznych i terapeutycznych. W kolumnie lewej zestawiono substancje i surowce roślinne (leki) o podstawowym znaczeniu, stosowane w lecznictwie i farmakologii doświadczalnej, w środkowej — środki pomocnicze lub rzadziej stosowane, w prawej natomiast — surowce i substancje o nie wyjaśnionym dotychczas mechanizmie działania lub o słabszym działaniu, a także takie, które mogą mieć zastosowanie po przeprowadzeniu szerszych badań.
Zestawienie nie obejmuje specyfików i preparatów fabrycznych, w których wchodzą wymienione niżej surowce i substancje.
Surowce i substancje roślinne (leki) działające na ośrodkowy układ nerwowy
d e p r e s y j n e (neurodepressiva), u s p o k a j a j ą c e (sedativa)
rezerpina — Radix Rauwolfiae
kwas walerenowy — Radix Valerianae
lupulina — Strobili Lupuli
kawapyrony — Rhizoma Kava
Folium Melissae
Herba Passiflorae
Flos Lavandulae
Herba Leonuri cardiacae
Inflorescentia (Fructus) Crataegi
Rhizoma Nympheae
Rhizoma Calami
n a r k o t y c z n e (narcotica)
morfina i pochodne
opium
kodeina
kokaina — Folium Coca
h a l u c y n o g e n n e
meskalina
bufotenina
psylocybina
tetrahydrokanabinol — Herba Cannabis
harmina
kwas ibotenowy i pochodne
LSD
mirystycyna
arekaidvna
p r z e c i w d e p r e s y j n e
hyperycyna — Herba Hyperici
p o b u d z a j ą c e p s y c h i c z n i e (psychostimulantia)
efedryna
kofeina — Embryo Colae, Semen Coffeae
Folium Theae, Folium Mate
teofilina
teobromina
katyna
Radix Angelicae
Radix Ginseng
Surowce i substancje roślinne (leki) działające na obwodowy układ nerwowy
L e k i u k ł a d u a u t o n o m i c z n e g o
a) pobudzające układ współczulny (sympathicomimetica)
noradrenalina α-adrenergiczne
tyramina i pochodne
adrenalina
efedryna, norefedryna α- i β-adrenergiczne
kokaina
b) porażające układ współczulny (sympathicolytica)
ergotamina
ergometryna
alkaloidy grupy ergotoksyny
uwodornione alkaloidy sporyszu porażające receptory α-adrenergiczne (a-adrenolityki)
rezerpina — Radix Rauwolfiae (adrenolityk działający na struktury presynaptyczne)
ajmalicyna (raubazyna)
johimbina
c) pobudzające układ przywspółczulny (parasympathicomimetica)
acetylocholina
pilokarpina
muskaryna
arekolina — Semen Arecae
fizostygmina (odwracalny inhibitor acetylocholinoesterazy)
akonityna — Tuber Aconiti
galantamina
nikotyna
d) porażające układ przywspółczulny (parasympathicolytica)
atropina, hioscyjamina — Folium Belladonnae
skopolamina (butylobromek)
homatropina
anizodiamina
e) porażające zwoje autonomiczne (ganglioplegica)
nikotyna — Folium Nicotianae
lobelina — Herba Lobeliae
cytyzyna
sparteina
koniina
f) pobudzające zakończenia nerwów czuciowych
akonityna — Tuber Aconiti
mentol
kapsaicyna — Fructus Capsici
izosiarkocyjanek allilu — Semen Sinapis
weratryna — Semen Sabadillae
Rhizoma Veratri
g) znoszące napięcie mięśniowe (curaromimetica)
( — )-tubokuraryna
C-toksyferyna
kawaina
alkaloidy Erythrina
h) znieczulające miejscowo (anaesthetica localia)
kokaina i analogi
saligenina
mentol
Oleum Caryophylli
cynchofylamina
Surowce i substancje roślinne (leki) działające na układ krążenia
s t o s o w a n e w n i e w y d o l n o ś c i m i ę ś n i a s e r c o w e g o
digitoksyna — Folium Digitalis purpureae
acetylodigitoksyna
lanatozydy A + B + C — Folium Digitalis lanatae
lanatozyd C
digoksyna
deacetylolanatozyd C
strofantyna G (uabaina) — Semen Strophanthi grati
strofantyna K — Semen Strophanthi kombe
scylaren A — Bulbus Scillae
proscylarydyna A — Bulbus Scillae
konwalatoksyna — Herba Convallariae
Herba Adonidis vernalis
peruwozyd
helwetykozyd
oleandryna — Folium Oleandri
glukoza
fruktoza
glikokol
Inflorescentia (Fructus) Crataegi
Rhizoma Hellebori nigri
Semen Erysimi
Anthodium Arnicae
p r z e c i w a r y t m i c z n e
chinidyna
ajmalina
sparteina
hinokiol
allokryptopina
palmatyna
s t o s o w a n e w n i e w y d o l n o ś c i w i e ń c o w e j
teofilina i pochodne
teobromina i pochodne
papaweryna i analogi
wisnadyna — Fructus Ammi visnagae
Inflorescentia (Fructus) Crataegi
kelina
hyperozyd
procyjanidyny
forskolina
s t o s o w a n e w c h o r o b a c h o b w o d o w y c h n a c z y ń k r w i o n o ś n y c h - p o b u d z a j ą c e k r ą ż e n i e
teofilina i pochodne
Ginkgo biloba
uwodornione alkaloidy sporyszu
winkamina
ajmalicyna
escyna
rutozyd i inne bioflawonoidy
antocyjanozydy
glikozydy ( + )-katechiny
Folium Rosmarini
Flos Hippocastani
h a m u j ą c e k r z e p l i w o ś ć k r w i
dikumarol
heparyna
hirudyna
streptokinaza
Herba Meliloti
z w i ę k s z a j ą c e k r z e p l i w o ś ć k r w i
witamina K
gelatina
Herba Urticae
p r z e c i w k r w o t o c z n e (antihaemorrhagica)
alkaloidy Secale cornutum
Rhizoma Hydrastidis
hydrastyna
kotarnina
Herba Polygoni hydropiperis
kwas elagowy
Herba Bursae pastoris
Rhizoma Tormentillae
k r w i o z a s t ę p c z e
dekstran m.cz. 40 000-75 000
s t o s o w a n e w n a d c i ś n i e n i u t ę t n i c z y m (antihypertonica)
rezerpina — Radix Rauwolfiae
protoweratryna A i B oraz inne alkaloidy Rhizoma Veratri
dihydroergotoksyna
winkamina — Herba Vincae minoris
teobromina
teofilina
Herba Visci
Bulbus Alii sativi
Pueraryna
Folium Oleae
Inflorescentia Crataegi
andromedotoksyna
oleoeuropeina
skoparon
kokulina
magnofloryna
cynchofylamina
s t o s o w a n e w n i e d o c i ś n i e n i u (antihypotonica)
efedryna
kofeina
sparteina
kamfora
z m n i e j s z a j ą c e s t ę ż e n i e c h o l e s t e r o l u w s u r o w i c y k r w i
sitosterol
cynaryna
sulfotlenki Allium sativum (Allium cepa)
bioflawonoidy
witaminy E, F, PP
krocetyna
pektyny
Surowce i substancje roślinne (leki) działające na nerki i drogi moczowe
m o c z o p ę d n e (diuretica)
teobromina
teofilina
kofeina
Fructus Juniperi
Radix Levistici
Radix Petroselini
Radix Ononidis
Herba Equiseti
Folium Betulae
Herba Solidaginis
Herba Orthosiphonis
Herba Polygoni avicularis
Herba Herniariae
Flos Pruni spinosae
Flos Sambuci
Flos Spireae
Herba Violae tricoloris
Radix Angelicae
Radix Pimpinellae
Folium Urticae
Rhizoma Agropyri
s t o s o w a n e w p r z e r o ś c i e g r u c z o ł u k r o k o w e g o
Semen Cucurbitae
Radix Urticae
Sabal serrulata
Epilobium parviflorum
ß-sitosterol
Surowce i substancje roślinne (leki) działające na układ oddechowy
w y k r z t u ś n e (expectorantia)
Radix Ipecacuanhae
Radix Primulae
Radix Glycyrrhizae
Radix Saponariae
Radix Senegae
Fructus Anisi
Oleum Anisi
Oleum Thymi
Oleum Eucalypti
Oleum Pini sylvestris
Oleum Terebinthinae
Oleum Foeniculi
Folium Hederae
Folium Farfarae
Flos Verbasci
Fructus Foeniculi
Herba Serpylli
Herba Thymi
Rhizoma Asari
Gwajakol
Radix Inulae
Radix Pimpinellae
p r z e c i w k a s z l o w e (antitussica)
kodeina i pochodne
Radix Althaeae
Folium Althaeae
Herba Thymi
Folium Farfarae
Folium Plantaginis lanceolatae
Herba Droserae
Flos Verbasci
Semen Lini
Lichen islandicus
Turiones Pini
Flos Rhoeados
Flos Malvae sylvestris
r o z s z e r z a j ą c e o s k r z e l a (broncholytica)
efedryna
kelina — Fructus Ammi visnagae
papaweryna
kofeina
Surowce i substancje roślinne (leki) działające na układ pokarmowy
ś c i ą g a j ą c e (adstringentia)
Tanninum albuminatum
garbniki roślinne
Fructus Myrtilli
Rhizoma Tormentillae
Rhizoma Bistortae
Gallae
Folium Theae
Radix Ratanhiae
Folium Rubi fruticosi
Folium Salviae
Folium Hamamelidis
o s ł a n i a j ą c e (emollientia, mucilaginosa)
Semen Lini, Oleum Lini
Radix, Folium Althaeae
Semen Foenugraeci
Gummi arabicum
agar
Anthodium Chamomillae
Tragacantha
Amylum Solani
Carragen
p r z e c i w s k u r c z o w e (spasmolytica)
Atropina
Folium Belladonnae
Folium Stramonii
Folium Hyoscyami
papaweryna
p. Parasympathicolytica
Anthodium Chamomillae
Fructus Ammi visnagae
Chelidonina — Herba Chelidonii
Radix Glycyrrhizae
Fructus Carvi
Fructus Anisi
Radix Angelicae
Radix Pimpinellae
Folium Menthae piperitae
Herba Fumariae
Herba Asperulae
Izosalipurpozyd
alkaloidy furochinolinowe
en-in-dicykloeter
p o b u d z a j ą c e w y d z i e l a n i e s o k u ż o ł ą d k o w e g o
Radix Gentianae
Semen Strychni
Cortex Cinchonae
Cortex Condurango
Herba Centaurii
Folium Menyanthidis
Herba Absinthii
kofeina
Radix Taraxaci c. herba
Rhizoma Calami
Herba Cnici benedicti
Radix Angelicae
Fructus Capsici
Semen Sinapis
Herba Millefolii
Fructus Carvi
Fructus Coriandri
i inne carminativa
ż ó ł c i o p ę d n e i ż ó ł c i o t w ó r c z e (Cholagoga, choleretica)
Rhizoma Curcumae
boldyna — Folium Boldo
Radix Raphani sativi var. nigra
terpeny (mentol, borneol. terpineol i in.)
Rhizoma Curcumae
chelidonina — Herba Chelidonii
Oleum Menthae piperitae
Radix, Herba Taraxaci c. herba
Inflorescentia Helichrysi
kwasy żółciowe
Fel Tauri
kwas ferulowy — pochodne
Herba Abrotani
Herba Cnici benedicti
Herba Marrubii
Herba Agrimoniae
Herba Absinthii
Radix Cichorii
Cortex Frangulae
cynaryna
izofraksydyna
Oleum Olivarum
berberyna — Cortex Berberidis
Herba Fumariae
Radix Inulae
kwas chlorogenowy
ś r o d k i p r z e c z y s z c z a j ą c e (laxantia)
Oleum Ricini
Aloe
Cortex Frangulae
Rhizoma Rhei
Folium Sennae (drażniące jelito grube)
sennozydy
agar
Semen Lini
Semen Psyllii (pęczniejące)
Mel
Manna
Sorbitolum (osmotyczne)
Resina Podophylii (drażniące jelito cienkie)
Frucius Rhamni catharticae
Flos Pruni spinosae
Radix Glycyrrhizae
Fructus Pruni domesticae recens (łagodne)
s t o s o w a n e w c h o r o b i e w r z o d o w e j (antiulcerosa)
Radix Glycyrrhizae
atropina
Anthodium Chamomillae
Lichen islandicus
p r z e c i w w y m i o t n e (antiemetica)
skopolamina
Rhizoma Zingiberis
Surowce i substancje roślinne (leki) różne
n a p o t n e (diaphoretica)
Flos Sambuci
Inflorescentia Tiliae
Herba Violae tricoloris
Flos Ulmariae
Fructus Rubi idaei
p r z e c i w p o t n e (antihydrotica)
alkaloidy tropanowe
Folium Salviae
Herba Hyssopi
kwas agarycynowy
e s t r o g e n n e
hormony płciowe
β-sitosterol
Folium Salviae
rapontycyna
izoflawony
p o b u d z a j ą c e z i a r n i n o w a n i e
alantoina — Radix Symphyti
p r z e c i w g o r ą c z k o w e (antipyretica)
chinina
Flos Ulmariae
Cortex Salicis
d r a ż n i ą c e s k ó r ę (rubefacientia)
Oleum Terebinthinae, Terebinthina
Camphora
Oleum Sinapis
Oleum Thymi
Oleum Eucalypti
Oleum Pini sylvestris
Oleum Pini pumilionis
kapsaicyna — Fructus Capsici
Oleum Rosmarini
Oleum Lavandulae
i m m u n o t r o p o w e
Aloe recens — przetwory
Radix Echinaceae
Radix Baptisiae
Summitates Thujae
polisacharydy grzybowe i in.
lektyny — Viscum album
p r z e c i w a r t r e t y c z n e (antiarthritica)
kolchicyna
p r z e c i w n e u r a l g i c z n e (antineuralgica)
akonityna
jad pszczeli
Kapsaicyna — Fructus Capsici
Olejki eteryczne
Olejki gorczyczne
p r z e c i w z a p a l n e (antiphlogistica)
(o różnym mechanizmie działania)
azuleny (chamazulen, gwajazulen)
kortykosteroidy
Anthodium Chamomillae
Anthodium Arnicae
glicyryzyna — Radix Glycyrrhizae
echinakozyd — Radix Echinaceae
śluzy roślinne
oleje roślinne
garbniki
harpagozyd — Radix Harpagophyti
kwas oleanolowy
kwas ursolowy
frydelina
β-bisabolol
azjatykozyd
saikosaponiny
Flos Calendulae
Ànthodìum Arnicae
p r z e c iw c u k r z y c o w e (antidiabetica)
insulina
Herba Galegae
Folium Mirtilli
Paricarpium Phaseoli
Semen Foenugraeci
Folium Rubi fruticosi
Fructus Juniperi
tekomanina
windolinina
w ą t r o b o w e (hepaticd)
sylibina — Fructus Silybi mariani
(+ )-katechina
mioinozytol
metionina
choliny pochodne
p. cholagoga. choleretica
s t o s o w a n e w w i e k u s t a r c z y m (gerontologica)
Inflorescentia Crataegi
Radix Ginseng
Eleuterococcus
bioflawonoidy
witaminy
p r z e c i w n o w o t w o r o w e (carcinostatica)
winblastyna
winkrystyna
windezyna
podofilotoksyny pochodne
kolchicyny pochodne
L-asparaginaza
antybiotyki przeciwnowotworowe
taksol
lektyny — Herba Visci
Herba Chelidonii
Eliptycyna
kamptotecyna
lentinan
i in. polisacharydy grzybowe
tyloforyna
talikarpina
akronycyna
maytansyna
laktony seskwiterpenowe
simarubolidy
indycyny N-tlenek
tryptolid
i n s e k t y c y d y
Flos Pyrethri
Rhizoma Veratri
Folium Nicotianae
Semen Sabadillae
anabazyna
ś r o d k i o d ż y w c z e (nutrientia)
glukoza
laktoza
fruktoza
mannitol
sorbitol
lecytyna
Extractum Maltis
Mel
Semen Cacao
Amyla
ś r o d k i o g ó l n i e t o n i z u j ą c e (tonica)
Radix Ginseng
Eleuterococcus senticosus
pyłki roślinne
lecytyna
s k ó r n e (dermatologica)
Cortex Ouercus
Anthodium Arnicae
Flos Calendulae
Anthodium Chamomillae
chamazulen
furanokumaryny
escyna
alantoina
Aloe vera
antybiotyki przeciwgrzybicze
g i n e k o l o g i c z n e (gynecologica)
Vitex agnus castus
Cimicifuga
Flos Lamii albi
Herba Alchemillae
Herba Lycopi
Herba Achilleae
Chemioterapeutyki
p r z e c i w b a k t e r y j n e
tymol
gwajakol
kreozot
antybiotyki przeciwbakteryjne
Oleum Thymi — Herba Thymi
Pix liquida
Oleum Betulae
Balsamum peruvianum
alliicyna — Bulbus Allii sativi
Anthodium Arnicae
glukozynolaty
eugenol — Oleum Caryophylli
Anthodicum Chamomillae
Folium Plantaginis lanceolatae
Folium Uvae ursi (urodesinfitientia)
Folium Vitts ideae (urodesinfitientia)
Folium Eucalypti
Folium Salviae
Turiones Pini
p r z e c i w g r z y b i c z e
antybiotyki przeciwgrzybicze
tomatyna
chelidonina
chryzarobina
p r z e c i w r o b a k o m j e l i t o w y m (vermifuga)
Rhizoma Filicis maris (robaki płaskie)
floroglucydy (aspidynol)
tymol (robaki obłe)
izopeletieryna — Cortex Granati (robaki płaskie)
konesyna
Oleum Chenopodii, askarydol
Bulbus Allii sativi
santonina — Flos Cinae
Fructus Myrtilli
tujon — Flos Tanaceti (robaki płaskie)
Semen Cucurbitae (robaki płaskie)
harmalina (robaki płaskie)
piretryny — Flos Pyrethri (robaki płaskie)
alantolakton
papaina, ficyna, bromelina
p r z e c i w p i e r w o t n i a k o w e
chinina (malaria)
emetyna (amebiazy)
artemisynina (malaria)
konesyna