Podstawowa terminologia dydaktyki:kształcenie,nauczanie,uczenie się,samokształcenie,,wykształcenie.

Kształcenie-to ogół czynności umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwości wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności i uzdolnień,zainteresowań,przekonań i postaw jak również nabycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.

Nauczanie- rozumiemy planowaną i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami polegającą na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach,postępowaniu i całej osobowości.

Uczenie się - jest procesem w toku którego na podstawie doświadczenia,poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabytej.

Samokształcenie- nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cele,treści,warunki i środki ustala sam podmiot.

Wykształcenie- poświadczona dokumentem wiedza zdobyta w oficjalnym systemie nauczania (szkoły publiczne, szkoły prywatne). Jest to zasób wiedzy, umiejętności i sprawności umożliwiający jednostce poznanie otaczającego świata i skuteczne w nim działanie, wykonywanie określonego zawodu; wynik kształcenia i samokształcenia.

Związki dydaktyki z innymi naukami.

Dydaktyka jako nauka humanistyczna

Nauki humanistyczne

n.antropologiczne

n.psychologiczne dyscypliny

n.socjologiczne

n.historyczne

n.pedagogiczne

Pedagogika pracy subdyscypliny

Pedagogika ogólna

Historia wychowania

Teoria kształcenia - dydaktyka

Dydaktyka ogólna

Dydaktyki szczegółowe - metodyki

Metody kształcenia zintegrowanego

Dydaktyka historii itp.matematyki

Dydaktyka szkoły wyższej

Metodyka zabawy

Powiązania

Z psychologią-jak się uczyć,obejmuje myślenie, zdolności

Z socjologią - relacje w pracy społecznej

Z filozofią - jako podstawę wszystkich nauk

Z aksjologią-teorie wartości

Z ekonomią-koszty szkoły

Kształcenie ogólne a kształcenie zawodowe

Cele kształcenia ogólnego	Cele kształcenia zawodowego
Cele rzeczowe
opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce, ogólne przygotowanie do działalności praktycznej - udział w przekształcaniu przyrody życia społecznego, w zajęciach artystycznych i technicznych, kształtowanie naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość.		opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin, które są wspólne dla zawodów objętych danym kierunkiem kształcenia zawodowego, przygotowanie do pracy wytwórczej - praktyczne opanowanie metod, środków i form działania, typowych dla danego zawodu i dla zawodów pokrewnych, kształtowanie postaw obywatelskich i przekonań naukowych - ze szczególnym uwzględnieniem dziedziny życia związanej z przyszłym zawodem.
Cele podmiotowe
ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych - ze szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych, rozwój potrzeb kulturowych, motywacji i zainteresowań poznawczych, społecznych, estetycznych i technicznych, wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.		rozwinięcie specjalnych uzdolnień, ważnych dla wykonywania danego zawodu, rozwinięcie potrzeb, motywacji i zainteresowań związanych z danym zawodem w celu osiągnięcia identyfikacji zawodowej, wdrożenie do ciągłego doskonalenia kwalifikacji zawodowych poprzez samokształcenie.

Konstruowanie celów kształcenia i ich rodzaje .

W niektórych szkołach podstawowych, gimnazjalnych i średnich spotykamy następującą kategoryzację:

-cele poznawcze - wyposażenie uczniów w podstawowe wiadomości, umiejętności, nawyki,

-cele kształcące - rozwój sprawności umysłowej, fizycznej, zainteresowań i zdolności uczniów,

-cele wychowawcze - kształtowanie osobowości uczniów tj.: przekonań, poglądów, opinii, postaw.

Jest ona jednak potępiana przez współczesną pedagogikę, gdyż sformułowanie nadaje im fikcyjny charakter.

Podział celów edukacyjnych ze względu na ich zakres znaczeniowy:

-cel naczelny - najszerszy, ma ogólną postać dotyczy rozwoju człowieka,

-cele ogólne - najbardziej ogólne to ideały - nadają kierunek działań pedagogicznych, mają wymiar ponadczasowy, nieco mniej ogólne to zagadnienia - wskazówki do realizacji określonych zadań w określonym czasie,

-cele szczegółowe - konkretne oczekiwania,

-cel operacyjny - na tyle szczegółowy, że można zmierzyć stopień jego osiągnięć.

Operacjonalizacja celów kształcenia.

Polega na uszczegółowieniu celów kształcenia, wyrażaniu ich w sposób precyzyjny
i konkretny. Cele jednoznacznie określające zmiany w wiedzy i postępowaniu uczniów nazywamy celami operacyjnymi, które powinny składać się z trzech części:

-opisu zachowania ucznia - co uczeń wykona, co potrafi zrobić, lub które działanie nauczyciel uzna za osiągnięcie celu (może mieć charakter praktyczny - opis zachowania się lub teoretyczny - czynności umysłowe),

-system sprawdzania - warunki, w których uczeń będzie obserwowany,

-kryteriów osiągnięć - poziom wykonania działań, uznanych za wystarczające.

Operacjonalizacja (formowanie zamierzonych celów) celów powoduje ich:

-sprecyzowanie,

-uszczegółowienie,

-konkretyzację,

-upodmiotowienie osiągającego cel.

Dzięki operacjonalizacji celów, podnosi się ich skuteczność realizacji, stają się one bardziej zrozumiałe zarówno dla uczniów jak i dla nauczycieli.

Do formułowania celów operacyjnych wskazane jest używanie takich słów jak: uczeń zna, umie, potrafi, uzasadnia, itp. Taki sposób formułowania osiągnięć pozwala nauczycielowi precyzyjne przygotowanie się do zajęć, jak również obiektywną ocenę wykonania podejmowanych przez uczniów zadań.

Taksonomiczne ujęcie celów kształcenia.

Taksonomia celów kształcenia oznacza ich,hierarchiczny,układ,odnajważniejszych,do,mniej,ważnych.Ułatwia,pogrupowanie celów, odkrywa braki w ich,doborze
i,sformułowaniu,,pomaga,określać czynności uczniów objęte tymi celami oraz dopasowanie zadań tekstowych do tych czynności. Ponadto pomaga zaprzeczyć,materializmowi,dydaktycznemu (przecenianie wiadomości kosztem umiejętności).

Taksonomia będąca dziełem B. S. Blooma i jego zespołu dotyczy dziedziny poznawczej (cognitive domain) i emocjonalnej (offective domain).

Pierwsza dzieli się na 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy poznawcze (działania intelektualne):

I WIADOMOŚCI (przytaczanie treści, wiedza)

II ROZUMIENIE (uczeń wie, rozumie o czym mówi)

III ZASTOSOWANIE (uczeń potrafi zastosować nabytą wiedzę)

IV ANALIZA (uczeń poznany materiał potrafi podzielić na części składowe rozumie występujące między nimi związki)

V SYNTEZA (uczeń wiąże, łączy wiadomości z różnych źródeł)

VI OCENA (uczeń samodzielnie potrafi dobrać odpowiednie kryteria do oceny danego działania)

Pominięte zostają natomiast umiejętności i nawyki.

Taksonomia celów w dziedzinie emocjonalnej składa się z 5 kategorii:

I ODBIERANIE BODŹCÓW (uczeń odbiera bodźce)

II REAGOWANIE (chęć działania)

III WARTOŚCIOWANIE (zaangażowanie w to, co się dzieje)

IV SYSTEMATYZACJA WARTOŚCI (dobieranie kolejnych wartości)

V UWEWNĘTRZNIENIE SYSTEMU WARTOŚCI (postępowanie zgodnie z przyjętą wartością)

Istnieje również taksonomia w dziedzinie psychomotorycznej, w której najbardziej charakterystyczne są etapy:

I POBUDZENIE ZMYSŁOWE (percepcja)

II NASTAWIENIE UMYSŁOWE I EMOCJONALNE (dyspozycja)

III DZIAŁANIE POD CZYIMŚ KIERUNKIEM

IV AUTOMATYZACJA DZIAŁAŃ

V DZIAŁANIE KOMPLEKSOWE

Taksonomia celów nazywana taksonomią ABC, stworzona przez B. Niemierko posiada dwa poziomy podzielone na 2 kategorie:

I WIADOMOŚCI (zapamiętywanie i rozumienie)

II UMIEJĘTNOSCI (zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych - zalgoryztmizowanych i problemowych - twórczych)

Najkorzystniejsze jest jednak budowanie odrębnych taksonomii dla poszczególnych dziedzin wiedzy czy przedmiotów nauczania.

Podstawowe teorie doboru treści kształcenia (tradycyjne i współczesne)

Teorie tradycyjne

Encyklopedyczna (materializm dydaktyczny)- celem materializmu było przyswojenie jak najwięcej wiadomości, materiału. Bogactwo tresci, trudne do opanowania

Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne)- celem było pogłębienie i rozszerzenie zdolności poznawczych, zainteresowań. zwrócenie uwagi na potrzeby rozwoju zdolności i zainteresowań ucznia oraz na pamięć, wyobrażenie, uwagę i myślenie. Treści które trenują nasz umysł.

Utylitaryzm dydaktyczny- kładł nacisk na działanie praktyczne.

Teorie współczesne

Egzempalryzm - oparty na rożnych przykładach

Materializm funkcjonalny- aktywne poznawanie otaczającej rzeczywistości uczniów i wdrażanie ich do przekształcania tej rzeczywistości. Sporo treści do opanowania ale są one funkcjonalne
Strukturalizm -- celem było zaznajomienie uczniów ze strukturą różnych dziedzin wiedzy, rozbudowanie i pogłębienie znajomości tych struktur w miarę rozwoju myślenia.

Koncepcja problemowo-kompleksowa Celem było ułatwienie uczniom poznania rzeczywistości i należało uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie lecz kompleksowo czyniąc przedmiotem działalności poznawczej ucznia problemy których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.

Przedmiotowa

Szerokich pól treściowych

Zakresów czynności (funkcji życiowych)

Koncepcja nauczania aktywizującego

Tzw. Rdzeń treściowy.

Plany i programy kształcenia

Podstawowe układy treści kształcenia (liniowy,koncentryczny,spiralny)

1.Liniowy: poszczególne partie (kroki, porcje) materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw, realizowanych zazwyczaj tylko jeden raz w ciągu całego okresu nauki szkolnej.
2.Koncentryczny: te same treści powtarza się co pewien czas, rozszerzając stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki, pogłębiając omawiane związki i zależności.
3. Spiralny: uczniowie, nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji oraz pogłębiają ich treść. W przeciwieństwie do układu koncentrycznego, w którym powraca się do danego zagadnienia niekiedy po kilkuletniej nawet przerwie, w układzie spiralnym nie ma tego rodzaju przerw. Inaczej niż w układzie liniowym, nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów

Pojęcie i struktura procesu kształcenia

Ogniwa procesu kształcenia

1. uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia w celu wytworzenia pozytywnej motywacji do nauki,
2. zaznajamianie z nowym materiałem (może przybierać postać poznawania bezpośredniego lub pośredniego rzeczywistości. Treścią nowego tematu są nazwy (słowa, które oznaczają dany przedmiot lub zjawisko, fakty, informacje o zdarzeniu) i umiejętności, aby je przyswoić trzeba rozumieć pojęcia i prawidłowości (zasady i reguły),
3. kierowanie procesem nabywania pojęć, kształtowania pojęć (zadaniem nauczyciela jest kształtowanie pojęć jasnych, wyraźnych, operatywnych (włączamy je w język czynny, potrafimy się nimi posługiwać),
4. kierowanie procesem poznawania prawidłowości (systematyzowanie i utrwalanie wiedzy),
5. proces przechodzenia od teorii do praktyki oraz kształtowanie umiejętności i nawyków,
6. zajęcia praktyczno ? wytwórcze w celu wytwarzania przedmiotów oraz zmian w otoczeniu,
7. sprawdzanie i ocena osiągniętych przez ucznia kompetencji.

Toki pracy dydaktycznej

Charakterystyka kształcenia (nauczania) programowego

Istota kształcenia wielostronnego

Pojęcie zasad kształcenia i ich źródła

Charakterystyka poszczególnych zasad kształcenia

Podstawowe formy organizacyjne kształcenia

Typ lekcji i ich struktura

Struktura lekcji uzależniona jest od:

realizowanych celów

treści merytorycznych

metod kształcenia

Funkcje dydaktyczne lekcji:

zapoznanie uczniów z nowym materiałem

utrwalanie opanowanego już materiału

sprawdzenie wiadomości i ocena

Wyróżniamy następujące typy lekcji:

wprowadzająca nowy materiał

utrwalająca

kontrolna

mieszana

Rodzaje lekcji:

lekcja podająca (prekursor - Jan Fryderyk Herbart)

lekcja problemowa (prekursor - John Dewey)

lekcja mieszana

lekcja eksponujaca

lekcja ćwiczeniowa

Charakterystyka zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych

Do szkolnych form zajęć dydaktycznych zalicza się m.in.

- lekcje

- zajęcia warsztatowe

- ćwiczenia ( zajęcia ) laboratoryjne

• zajęcia świetlicowe

• koła zainteresowań

• zajęcia korekcyjne (korepetycje)

• pokaz

• konsultacje

• inne formy np. wykład, seminarium

Natomiast do form pozaszkolnych należą:

• praca domowa ucznia

• wycieczki

• „zielone szkoły”

• obozy

• praktyki

• rajdy

• podróże historyczne, geograficzne.

Klasyfikacja metod kształcenia

Metod opartych na słowie:

● pogadanki

● opisu

● opowiadania

● wykładu i dyskusji

● posługiwanie się książką

Metody oglądowe

● metoda laboratoryjna

● różne odmiany pokazu

Metody oparte na działaniu praktycznym

● różne rodzaje prac technicznych

● zajęcia o charakterze produkcyjnym

Charakterystyka wybranych metod kształcenia

Uwarunkowania doboru metod kształcenia

Podstawowe klasyfikacje środków dydaktycznych

Rodzaje środków dydaktycznych

Środki dydaktyczne dzielą się na:

1środki naturalne, które bezpośrednio przedstawiają poznawaną rzeczywistość

1. środki techniczne, przedstawiają poznawaną rzeczywistość w sposób pośredni. Należą do nich środki: wzrokowe, słuchowe, wzrokowo- słuchowe, manipulacyjne, modelowe i manipulacyjne

2. środki symboliczne przedstawiają rzeczywistość za pomocą odpowiedniej symboliki, np. słowa mówionego i pisanego, rysunków, wykresów.

Jednak nie wszyscy dydaktycy są tego samego zdania, iż środki dydaktyczne dzielą się na naturalne, techniczne i symboliczne, a na proste i złożone (tego zdania jest W. Okoń)

Do środków prostych zalicza:

środki słowne- podręczniki i inne teksty drukowane

1proste środki wzrokowe(wizualne): oryginalne przedmioty, modele, wykresy, mapy

Natomiast w grupie środków złożonych wyszczególnia:

1. mechaniczne środki wzrokowe, służące przekazywaniu obrazu za pomocą urządzeń technicznych np. aparatu fotograficznego, mikroskopu, teleskopu

2. środki słuchowe, służące przekazywaniu dźwięku, np. magnetofon,. radio

3. środki wzrokowo- słuchowe, łączą obraz z dźwiękiem np. telewizja

4. środki automatyzujące proces uczenia się, np. komputery, maszyny dydaktyczne

Jeszcze innego podziału środków dydaktycznych podjął się Cz. Kupisiewicz, który dzieli je na 4 grupy:

1) środki wzrokowe, obejmujące naturalne przedmioty, maszyny, narzędzia oraz modele, obrazy, wykresy, mapy, diagramy, podręczniki

2 środki słuchowe, pozwalające przekazywać dźwięki: magnetofon, gramofon, radio, instrumenty muzyczne

3 środki wzrokowo- słuchowe, łączące obrazy z dźwiękiem: telewizja, film dźwiękowy

4) środki częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, komputeryb

Funkcje sprawdzania i oceniania

Podstawowe formy sprawdzania i oceniania

Ustne sprawdzanie wiadomości bądź umiejętności uczniów opiera się na rozmowie . Nie jest to rozmowa w znaczeniu wzajemnej wymiany myśli między nauczycielem i uczniem na temat opracowanego materiału . Nauczyciel formuje tu pytania i polecenia, uczeń zaś daje odpowiedz, najczęściej takie , jak potrafi, jakich oczekuje nauczyciel , bo od tego zależy ocena za odpowiedź .

Prace pisemne , sprawdzające wiadomości i sprawności uczniów , to przede wszystkim prace domowe , prace klasowe

Posługiwanie się książką jako sposób sprawdzania wiadomości i sprawności uczniów najczęściej pojawia się w nauczaniu języka ojczystego i języków obcych . Tak więc sprawdza się umiejętność czytania , streszczenia utworu , tłumaczenia

Wykonywanie prac praktycznych to wartościowy , lecz zbyt rzadko praktykowany sposób sprawdzania osiągnięć szkolnych.

Obserwacja uczniów w toku ich pracy dostarcza dodatkowych danych o ich umiejętności zorganizowania sobie stanowiska pracy , ich sposobie zabierania się do pracy , ich pracowitości i samodzielności . Obserwację taką prawdziwy nauczyciel prowadzi na stałe , mając na uwadze różnice indywidualne między uczniami , związane z ich wiekiem płcią , stopniem zainteresowania nauką i stosunkiem do własnych osiągnięć .

Ewaluacja dydaktyczna a sprawdzanie - podobieństwa i różnice

Podstawowe przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych

Niepowodzenia szkolne stanowią znaczne rozbieżności pomiędzy dydaktycznym i wychowawczymi wymaganiami szkoły a wynikami w nauce i zachowaniem ucznia.

NIEPOWODZENIA	SZKOLNE
-WYCHOWAWCZE	-DYDAKTYCZNE
-JAWNE	-UKRYTE
-PRZEJŚCIOWE	-TRWAŁE
-DRUGOROCZNOŚĆ	-ODSIEW

Przyczyny niepowodzeń szkolnych

ZALEŻNE OD UCZNIA	NIEZALEŻNE OD UCZNIA
- LENISTWO	- DŁUGOTRWAŁA CHOROBA
- NIECHĘĆ DO NAUKI	- ZŁA ATMOSFERA W RODZINIE
- NIEODPOWIEDNIE ZACHOWANIE W SZKOLE	- NIEDOSTATKI DYDAKTYCZNE

Wśród przyczyn niepowodzeń szkolnych wymienia się czynniki:

• społeczne

• ekonomiczne

• biopsychiczne (nadpobudliwość)

• dydaktyczne (błędy metodyczne, niewystarczająca znajomość ucznia, brak opieki nad uczniami ze strony szkoły)

Środki zaradcze:

A) profilaktyka pedagogiczna, a ewentualnych tym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;
B) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);
C) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.np. korepetycje, zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr.wyrównawcze) i indywidualna

Rola nauczyciela w optymalizacji osiągnięć uczniów

Możliwości zapobiegania niepowodzeniom szkolnym

Istota podmiotowości w procesie edukacyjnym

Epistemologiczne i psychopedagogiczne podstawy procesu kształcenia

Planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej

Roczny plan dydaktyczny- Nauczyciel przygotowuje się do realizacji zajęć czekających go w nowym roku szkolnym, sporządza dla każdej klasy, w której ma uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej specjalności .

Opracowanie dobrego planu rocznego wymaga znajomości celów kształcenia ogólnego , jak też podstawowych zagadnień dydaktyki ogólnej i szczegółowej oraz metodyki nauczania danego przedmiotu. Obok tego niezbędnym warunkiem jest dobra znajomość programu nauczania danego przedmiotu i to zarówno celów, jak materiału nauczania w danej klasie, lecz także w klasach poprzednich i następnych. Program klas poprzednich pozwala uświadomić sobie, co uczniowie powinni umieć .Poza programem nauczania w planowaniu bierze się również pod uwagę podręczniki. Wymagają one dobrej znajomości przed przystąpieniem do sporządzania planu . Ważnym warunkiem dobrego zaplanowania pracy rocznej jest wreszcie znajomość samych uczniów. Roczny plan pracy z klasą stwarza szanse wprowadzenia odrębnych czy dodatkowych zajęć dla uczniów wybiegających ponad przeciętność, jak również zajęć wyrównawczych dla słabszych dzieci.

Okresowy plan roczny- Rok szkolny dzieli się na kilka okresów. Praca w każdym okresie toczy się w podobnym na ogół dość monotonnym rytmie: rozpoczyna się od opracowania planu, a potem następuje jego realizacja, a więc opracowywanie nowego materiału i utrwalanie go, do tego dołącza się systematyczna kontrola, wystawianie ocen okresowych , informowanie rodziców o postępach uczniów oraz wspólne opracowanie przez szkołę i dom środków zaradzania słabszym postępom wybranych uczniów.

Codzienny plan dydaktyczny

Obejmuje on następujące punkty:

- temat

- założone do realizowania cele dydaktyczne i wychowawcze wyrażone najczęściej w kategoriach czynności jakie w wyniku lekcji mają być opanowane przez uczniów

- porządek lekcji na który składają się czynności tkj.

Czynności przygotowawcze - sprawdzanie listy obecności uczniów, kontrola pracy domowej.

Czynności końcowe -utrwalenie przerobionego materiału na lekcji

Podstawą planowania zajęć dydaktycznych jest program nauczania, rozumiany jako ogół dokumentów wyznaczonych treści nauczania. Obejmuje on, podręczniki dla uczniów i nauczycieli, zeszyty ćwiczeń, a także zatwierdzone do użytku szkolnego środki dydaktyczne

Kształcenie uczniów zdolnych

---