Podatki dochodowe

Cechy ogólne. Istota podatków dochodowych wynika z ich nazwy: przedmio­tem opodatkowania jest dochód, będący nadwyżką przychodów po­datnika nad kosztami ich uzyskania. Przychodem są kwoty otrzymane przez podatnika albo należne z wszelkich opodatkowanych źródeł w ro­ku podatkowym. Kosztem uzyskania przychodów są wszelkie zobo­wiązania (wydatki), które zostały poniesione w celu uzyskania przy­chodu (koszty rzeczywiste), względnie poziom kosztów bezpośrednio lub pośrednio określa prawodawca podatkowy (koszty normatywne). Przychody są definiowane w sposób dwoisty: zasadą jest przy­chód definiowany kasowo (otrzymany), a wyjątkowo memoriałowo (należny); ten ostatni sposób dotyczy głównie przychodów z działalności gospodarczej (profesjonalnej). Przychód jest kate­gorią okresu podatkowego, którym jest z reguły rok podatkowy. Koszty definiowane są również w sposób dwoisty, zasadą jest, że wydatki uznane za koszty są zdefiniowane w sposób memoriałowy, przy czym prawo wprowadza całą rodzinę kosztów nie związanych bezpo­średnio z poniesieniem przez podatnika jakichkolwiek wydatków (koszty nie będące wydatkami - koszty normatywne), a także kosztów, których poniesienie wiąże się jednak z koniecznością dokonania realnego wy­datku. Koszty są również kategorią okresu podatkowego.

Nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania za rok podatkowy jest dochodem, który jest niezbędną przesłanką usta­lenia podstawy opodatkowania. Podstawa ta jest uzależniona do­datkowo od następujących elementów tego podatku: 1. wydatków, które zwiększają podstawę opodatkowania, a nie będących dochodem - są to tzw. koszty nie będące kosztami uzyskania przychodów; ich kwoty nie zmniejszają podstawy opodatkowania, 2. sankcji podatkowych, które mogą zwiększać podstawę opo­datkowania- ulg, które fakultatywnie mogą zmniejszyć podstawę opodatkowania, 3. zwolnień podmiotowych dotyczących określonych dochodów, które zmniejszaj ą podstawę opodatkowania, 4. strat z poprzednich okresów, które zmniejszają podstawę opo­datkowania.

Nadwyżka kosztów uzyskania przychodów nad przychodem jest stratą za rok podatkowy; jej wystąpienie powoduje, że brak jest podstawy opodatkowania i nie powstaje zobowiązanie podat­kowe. Strata zmniejszyć może podstawę opodatkowania za następ­ne lata podatkowe (obecnie trzy lata w częściach równych albo lat pięć - w przypadku osób prawnych).

Zasady ogólne podatku dochodowego Są to następujące zasady: 1. zasada kumulacji; dla potrzeb określenia przedmiotu i pod­stawy opodatkowania kumulowany jest ogół opodatkowa­nych przychodów i ogół kosztów ich uzyskania w celu uzy­skania dochodu podatnika; przeciwstawieniem jest zasada rozdzielczości, która polega na tym, że każdy dochód z określonego źródła przychodów jest opodatkowany od­rębnie. Od zasady kumulacji ustawodawca przewiduje z re­guły określone wyjątki; 2. zasada rocznego charakteru; okresem podatkowym w tych podatkach jest rok podatkowy, którym jest rok kalendarzowy, chyba że ustawa dopuszcza możliwość wyboru przez podatni­ka roku podatkowego. Nieliczne wyjątki od tej zasady doty­czą z reguły dochodów niekumulowanych, w przypadku któ­rych nie występuje ten okres podatkowy, 3. zasada należnego charakteru; częściowo przychód, a przede wszystkim koszty uzyskania przychodów, a co za tym idzie również dochód maj ą należny charakter- nie są to więc w ści­słym tego słowa znaczeniu realne (kasowe) kategorie finanso­we, lecz konstrukcje prawnofinansowe, mające głównie byt prawno-ewidencyjny. Od tej zasady, zarówno w sferze przy­chodów jak i kosztów ustawy podatkowe przewiduj ą jednak sporo wyjątków, 4. zasada podwójnego opodatkowania dochodów uzyskanych poza granicą przez podatników mających siedzibę (zarząd) albo mających zamieszkanie w kraju oraz dochodów krajowych po­zostałych podatników; eliminację podwójnego opodatkowa­nia uzyskuje się głównie drogą zawierania dwustronnych umów międzynarodowych.

Teoretycznie kumulacji w celu ustalenia podstawy opodatko­wania może podlegać ogół dochodów podatnika, z wyłączeniem co najwyżej dochodów zwolnionych lub niepodlegających opodat­kowaniu. Ustawodawca niekiedy wydziela określone dochody i opo­datkowuje je odrębnie. Dochody te mogą podlegać: 1. cząstkowej kumulacji, czyli dla potrzeb podatkowych podle­gają one zsumowaniu za okres podatkowy, 2. opodatkowaniu indywidualnemu, czyli każdy przypadek uzyskania tego dochodu podlega odrębnemu opodatkowaniu.

Występowanie odrębnego opodatkowania niektórych dochodów jest uwarunkowane różnorodnymi przesłankami. Podstawowe zna­czenie mają: 1. przesłanki aksjologiczne: odrębne opodatkowanie uzasadnio­ne jest potrzebą opodatkowania dyskryminacyjnego albo pre­ferencyjnego danych dochodów, 2. względy pragmatyczne: odrębne opodatkowanie ułatwia roz­liczenie podatku lub eliminuje ryzyko podwójnego opodatko­wania danego dochodu.

Odrębne opodatkowanie dochodów niekumulowanych, zwa­ne „opodatkowaniem zryczałtowanym", ma charakter indywidual­ny i dotyczy istotnej grupy przychodów.

Zasadą jest, że podatnikowi odebrano w tych przypadkach pra­wo kosztów uzyskania przychodów; podstawą opodatkowania jest przychód. Podatnikom tym nie przysługuje również prawo do ulg stosowanych wobec dochodów podlegających kumulacji. Odrębne opodatkowanie ma racjonalne uzasadnienie wyłącznie w przypadku przychodów uzyskanych na terytorium RP przez oso­by objęte ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Wiąże się to z obowiązkiem obliczenia, poboru i wpłaty tego podatku przez płat­nika, którym jest podmiot wypłacający te przychody. W przypadku odrębnego opodatkowania dochodów osób podle­gających wyłącznie ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, pierwszeństwo w stosunku do zasad ustawowych mają umowy w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu; warunkiem zastosowania postanowień tej umowy jest w przypadku osób fizycz­nych posiadanie certyfikatu rezydencji, czyli zaświadczeniu o miej­scu zamieszkania lub siedziby za granicą dla celów podatkowych wydanego przez właściwą administrację podatkową.

W przypadku osób fizycznych objętych ograniczonym obo­wiązkiem podatkowym, odrębne opodatkowanie dotyczy w szcze­gólności dochodów: 1. z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 13 pkt 2 i 6 i 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r., z odsetek praw autor­skich lub praw pokrewnych, z praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym ze sprzeda­ży tych praw, z należności licencyjnych oraz know-how, 2. za usługi w zakresie działalności widowiskowej, rozrywko­wej i sportowej, 3. z tytułu wywozu ładunków i pasażerów przyjętych do prze­wozu w portach polskich oraz z tytułu żeglugi powietrznej, 4. dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych.

Odrębne opodatkowanie dochodów podatników objętych nie­ograniczonym obowiązkiem podatkowym dotyczy przede wszystkim: 1. dywidend i innych udziałów w zyskach osób prawnych mają­cych siedzibę na terytorium RP, 2. wygranych w konkursach, grach i zakładach wzajemnych lub nagród związanych ze sprzedażą premiową, jeżeli dochody te uzyskują osoby fizyczne, 3. dochodów osób fizycznych z nieujawnionych źródeł przycho­dów lub przychodów nie mających pokrycia w ujawnionych źródłach, 3. dochodów jednorazowych wypłacanych przez otwarty fundusz emerytalny członkowi funduszu, któremu rachunek funduszu otwarto w związku ze śmiercią jego współmałżonka. Odrębne opodatkowanie dochodów podatników objętych nie­ograniczonym obowiązkiem podatkowym prowadzą do ich podat­kowej dyskryminacji i w dalszej ewolucji tego podatku będą eli­minowane na rzecz generalnej kumulacji.

Przychód w podatku dochodowym

Istota. Przychód w podatku dochodowym jest podstawową i niezbędną przesłanką określenia przedmiotu oraz podstawy opo­datkowania. Przychód jest kwotą otrzymaną, albo kwotą należną podatnika (dotyczy to w prawie polskim tylko działalności gospo­darczej). Przychód może dotyczyć kwot (otrzymanych albo należ­nych) w pieniądzu, jak i w naturze.

Przychodami są tylko te przysporzenia, które mają dla po­datnika trwały i definitywny charakter. Oznacza to, że przycho­dem nie są zwłaszcza: 1. pożyczki i kredyty otrzymane przez podatnika, 2. zaliczki i przedpłaty (zarówno należne, jak i otrzymane), 3. należny podatek od towarów i usług, 4. rabaty, skonta, opusty i inne dobrowolne lub obowiązkowe zmniejszenia kwoty należnej (otrzymanej) podatnika. Przychodem są natomiast umorzone lub przedawnione zobowią­zania, darowizny i inne przysporzenia, które powodują zwiększe­nie jego środków.

Zasadą jest, że przychód w podatku dochodowym od osób prawnych jest kwotą otrzymaną (uzyskaną). Wyjątkiem od tej zasady jest przede wszystkim przychód z działalności gospodarczej, który jest kwotą należną, czyli kwotą, której podatnik jeszcze nie otrzymał.

Pojęcie przychodu należnego. Przychodem z pozarolniczej działalności gospodarczej są kwoty należne, choćby nie zosta­ły faktycznie otrzymane; również za przychód z kapitałów pienięż­nych uważa się należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, przychody z odpłatnego przeniesienia tytułu własności udziałów w spółkach, akcji oraz innych papierów wartościowych.

Przepisy podatkowe posługując się pojęciem „przychód należ­ny", nie zawierają jednak jego definicji, wskazując jedynie, że uzy­skanie przychodu należnego nie zależy od faktycznego otrzymania zapłaty. Określenie momentu uzyskania przychodu należnego wy­maga odwołania się do regulujących istotę stosunków zobowiąza­niowych, będących głównie tytułem uzyskania przychodu, przepi­sów prawa cywilnego. Zgodnie z art. 353 Kodeksu cywilnego: „zo­bowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu". Przepis powyż­szy, stanowiąc o wynikających ze stosunku zobowiązaniowego obowiązkach dłużnika, wskazuje pośrednio również ogólną regu­łę ustalania momentu uzyskania przychodu należnego. Ma to miejsce w momencie wykonania zobowiązania dłużnika, czyli w momencie spełnienia przez ten podmiot świadczenia, o którym mowa w art. 353 Kodeksu cywilnego. Ścisłe ustalenie momentu spełnienia świadczenia wymaga jednak w każdym przypadku od­wołania się do treści stosunku prawnego. Ustalenie więc momentu uzyskania przychodu na­leżnego wymaga zbadania treści stosunku zobowiązaniowego i okre­ślenia, jakiego rodzaju czynności (faktyczne lub prawne) musi wykonać dłużnik, aby spełnić świadczenie. Uzyskanie przychodu należnego następuje zaś w momencie wykonania zobowiązania.

Ustawowe określenie pojęcia „przychód należny" zawiera zastrze­żenie, że „przychodem są kwoty należne, choćby nie zostały otrzy­mane". Zwrot ten dotyczy nie tylko sytuacji, gdy nabywca towaru lub usługi jest w zwłoce w zapłacie należności, ale również, gdy strony umowy odroczyły termin płatności. Przychodu należnego (w rozumieniu prawa podatkowego) nie można jednak utożsamiać z wymagalnością świadczenia pieniężnego w rozumieniu prawa cy­wilnego. Odroczenie lub ustalenie w terminie późniejszym przez stro­ny umowy terminu płatności nie wywołuje skutków podatkowych i nie ma wpływu na fakt uzyskania przychodu należnego.

Władcza zmiana wielkości przychodów - ceny transferowe

W podatkach dochodowych istnieje możliwość władczej zmia­ny zadeklarowanej przez podatnika kwoty przychodów, a co za tym idzie, również podstawy opodatkowania i zobowiązania podatko­wego. Przesłanką dokonania tej zmiany jest udowodnienie stoso­wania przez podatnika cen transferowych. Ich istota polega na tym, że podatnik świadomie ustala ceny sztucznie odbiegające od po­ziomu rynkowego w celu przesunięcia dochodu: 1. między podmiotami opodatkowanymi a zwolnionymi od podatku, 2. do podmiotów znajdujących się w krajach o niższym opodat­kowaniu dochodu lub stosujących zwolnienia od podatku. Nie stanowi to jednak przypadku zadeklarowania przychodu nie­zgodnego z rzeczywistością, gdyż ceny te są zgodne z zawartymi umowami, lecz ich wysokość jest zniekształcona z punktu widzenia prawa podatkowego. Przepisy te stanowią wyjątek od zasady, że organ podatkowy nie ma prawa zakwestionować poziomu cen będących podstawą ustalenia wysokości przychodów i kosztów, jeśli ceny są zadekla­rowane zgodnie z prawdą. Cechą charakterystyczną tej instytucji prawnej jest władcza zmiana przychodu, mimo że organ podatkowy nie udowodnił za­rzutu sprzeczności z prawdą: podatnik rzetelnie zadeklarował te kwoty, lecz świadomie je zniekształcił w celu zmniejszenia lub unik­nięcia obniżeń podatkowych. Zasadą jest, że tego rodzaju postępo­wania podatników muszą być chronione prawnie. Jeśli jednak po­datnik ma możliwość zniekształcenia poziomu cen ze względu na istniejące powiązania między kontrahentami, prawo podatkowe zastrzega możliwość zmiany przychodów dla potrzeb ustalenia podstawy opodatkowania.

Koszty uzyskania przychodów

Kosztami są wszelkie nakłady, które poniesiono w celu uzyskania przychodów oraz kwoty, które ustawodawca nakazuje uznać za koszt, uzyskania przychodu niezależnie od faktu ich poniesienia. Cechami ogólnymi kosztów uzyskania przychodów są: 1. zobowiązaniowy (niekasowy) charakter: poniesienia kosz­tów nie należy utożsamiać z faktyczną wypłatą należności - koszt powstaje, gdy podatnik jest zobowiązany do zapłaty za dostarczony towar (wykonaną usługę) lub wykonaną pracę, 2. roczny charakter kosztów, czyli podporządkowany okresowi podatkowemu w podatku dochodowym, 3, podporządkowanie kosztów przychodów (zasada współmierności kosztów i przychodów): określony nakład jest kosztem uzyskania przychodów nie w roku poniesienia, lecz w roku, w którym wystąpi przychód, którego ten koszt dotyczy; do­piero wówczas, gdy nie można podporządkować nakładu okre­ślonemu przychodowi, jest on kosztem uzyskania przychodów w roku poniesienia nakładu,

4. kosztem nie są zaliczki, przedpłaty lub raty, czyli wszelkie formy zapłaty występujące przed dostawą towaru lub wyko­naniem usługi, 5. kosztem nie są wszelkie nakłady, które związane są z naby­ciem oraz modernizacją środków trwałych oraz nabyciem wartości niematerialnych i prawnych, 5. kosztem nie jest naliczony podatek od towarów i usług, jeśli podlega odliczeniu od podatku należnego lub podlega zwroto­wi przez organ podatkowy.

Rodzaje kosztów uzyskania przychodów. Koszty uzyska­nia przychodów z prawnopodatkowego punktu widzenia można po­dzielić na dwie grupy: 1. koszty rzeczywiste, czyli koszty wiążące się z dokonaniem przez podatnika określonych czynności, a przede wszystkim zakupu towarów lub usług, powstaniem zobowiązania podat­kowego będącego kosztem uzyskania przychodów albo wy­płatą określonych kwot, jeśli prawo podatkowe wprowadza kasowy charakter kosztu; ten rodzaj kosztów jest w prawie podatkowym zasadą; 2. koszty normatywne, czyli koszty, których rodzaj oraz wyso­kość wynika bezpośrednio z przepisów prawa podatkowego. Najistotniejszą ich cechą jest to, że ich powstanie nie ma związ­ku z faktem powstania jakiegokolwiek zobowiązania po stro­nie podatnika albo dokonaniem przez niego wydatku. Koszty te mogą być ustalone kwotowo bezpośrednio lub pośrednio w przepisach prawa albo są ustalone w sposób procentowy do przychodów. Ten charakter maj ą przede wszystkim koszty z tytułu amortyzacji środków trwałych oraz rezerw z tytułu wie­rzytelności prawdopodobnie straconych oraz koszty związa­ne z przychodami ze stosunku pracy i z działalności wykony­wanej osobiście.

Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niemate­rialnych i prawnych. Normatywnym kosztem uzyskania przycho­dów są odpisy amortyzacyjne z tytułu używania środków trwa­łych oraz wartości niematerialnych i prawnych na zasadach okre­ślonych w ustawach o podatkach dochodowych Podatnik jest obowiązany ustalić kwoty odpisów amorty­zacyjnych, które ex legę zmniejszają przychody. Amortyzacji podlegają środki trwałe oraz wartości niematerial­ne i prawne. Pod pojęciem środków trwałych należy rozumieć rze­czy stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, pod warunkiem, że: 1) są kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do uży­wania, 2) ich przewidywany okres używania j est dłuższy niż j eden rok, 3) wykorzystywane są przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą lub są oddane osobie trzeciej w odpłatne używanie, 4) ich wartość początkowa przekracza 3500 zł; jeżeli wartość jest niższa podatnik może nie dokonywać odpisów amorty­zacyjnych a wydatki poniesione na ich nabycie są kosztem uzyskania przychodów w miesiącu oddania do używania. Środkami trwałymi są w szczególności budowle, budynki, lo­kale będące odrębną własnością, maszyny, urządzenia i środki trans­portu oraz inne rzeczy, jeżeli spełniaj ą łącznie powyższe warunki. Przepisy przewidują zaliczenie do środków trwałych również in­nych, ściśle określonych rzeczy lub składników majątku nienależ­nie od przewidywanego okresu użytkowania.

Wartościami niematerialnymi i prawnymi podlegającymi amortyzacji są szeroko rozumiane prawa majątkowe nabyte przez podatnika, nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do używania pod warunkiem spełnienia warunków 2) i 4) dotyczących środków trwałych oraz: wykorzystywane są przez podatnika na potrzeby związane z prowadzeniem przez niego dzia­łalności gospodarczej lub oddane są do używania na podstawie umowy licencji (sublicencji), lub w odpłatne używanie osobie trze­ciej na podstawie innej umowy.

Wykaz praw majątkowych będących wartościami niematerialny­mi i prawnymi jest taksatywnie określony ustawowo. Są to obecnie: 1) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, 2) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, 3) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkanio­wej, 4) autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, 5) licencje, 6) prawo do: wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzo­rów użytkowych, wzorów zdobniczych, 7) know-how, 8) wartość firmy jeżeli powstała ona w wyniku nabycia przed­siębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze kupna lub przejęcia w leasing finansowy przez podatnika, 9) koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozy­tywnym, jeżeli zostały spełnione dodatkowe warunki usta­wowe, 10) składniki majątku wymienione w pkt 1-7 używane przez podatnika na podstawie umów licencji (sublicencji) albo umowy leasingu finansowego zawartej z właścicielem lub współwłaścicielem.

Niezbędnym urządzeniem ewidencyjnym dla potrzeb amorty­zacji jest ewidencja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Do ewidencji tej wpisywane są rzeczy i pra­wa będące środkami trwałymi oraz wartościami niematerialnymi i prawnymi najpóźniej w miesiącu oddania ich do używania przez podatnika. Wpis do ewidencji obejmuje m.in. wartość początko­wą każdego środka lub prawa. Wartość ta jest podstawą zastoso­wania stawek amortyzacyjnych określonych w przepisach prawa⁶⁴. Kosztem uzyskania przychodów jest kwota wynikająca z zastoso­wania stawki amortyzacyjnej do wartości początkowej (odpis amor­tyzacyjny). Odpis ten jest kosztem uzyskania przychodów odręb­nie od każdego środka trwałego (albo wartości niematerialnej i praw­nej) w ratach miesięcznych począwszy od pierwszego miesiąca po miesiącu, w którym dany środek (prawo) przyjęto do używania. Odpisy amortyzacyjne są kosztem uzyskania przychodów do czasu zrównania sumy odpisów i wartości początkowej. Definicja wartości początkowej jest szczegółowo uregulowana w przepisach prawa. Jest to cena nabycia albo koszt wytworzenia danej rzeczy lub prawa. Ceną nabycia jest kwota należna nabywcy, powiększona o koszty związane z zakupem naliczone do dnia prze­kazania środka trwałego (albo wartości niematerialnej lub praw­nej) do używania. Zasadą jest, że wartość początkowa nie ulega zmianie w trakcie amortyzowania rzeczy lub prawa. Powoduje to, że odpisy amorty­zacyjne ulegaj ą deprecjacji (spadkowi wartości realnej) w wyniku inflacyjnego spadku wartości pieniądza. W celu urealnienia kosz­tów amortyzacji wprowadzone są okresowo normatywne podwyż­ki wartości początkowej w drodze aktów wykonawczych wyda­nych na podstawie ustaw o podatkach dochodowych (aktualizacja wyceny środków trwałych).

Stawki amortyzacji mają charakter proporcjonalny. Teore­tycznie mogą mieć charakter progresywny i regresywny.

Koszty nie będące kosztami uzyskania przychodów. W po­datkach dochodowych istotne znaczenie ma instytucja kosztów nie będących kosztami uzyskania przychodów. Są to nakłady lub kosz­ty normatywne, które nie zmniejszają podstawy opodatkowania nawet wówczas, gdy zostały poniesione w celu uzyskania przycho­dów. Oznacza to, że faktycznie i prawnie stanowią one podstawę opodatkowania (dochód) albo zwiększają wielkość straty. Teoretycznie może istnieć podatek dochodowy, w którym in­stytucja ta nie występuje. Jej istnienie i rozwój jest podyktowany zarówno względami konstrukcyjnymi (uznanie odpisu amortyza­cyjnego za koszt uzyskania przychodów jest uzależnione od uzna­nia wydatków na nabycie lub wytworzone środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych za wydatek nie będący kosz­tem uzyskania przychodów), jak ściśle fiskalnymi: zaliczenie okre­ślonych wydatków do tej kategorii powoduje ich dyskryminację podatkową.

Rodzaje ulg w podatku dochodowym

Cecha ogólna - wielkość ulg. W podatkach dochodowych z reguły występuje obszerny katalog ulg podatkowych. Ze wzglę­du na charakter ich konstrukcji, można je podzielić na: - ulgi zmniejszające podstawę opodatkowania, - ulgi zmniejszające kwotę należnego podatku.

W podatkach dochodowych ma miejsce następująca ogólna za­leżność: stosowanie uproszczonych lub zryczałtowanych kosz­tów uzyskania przychodu powoduje formalny rozwój ilości ulg i odwrotnie - czym większy, bardziej pełny rachunek kosztów uzy­skania przychodów, tym zmniejsza się ilość ulg podatkowych.

Cele ulg podatkowych w podatkach dochodowych. Ulgi podatkowe są wyrazem polityki podatkowej świadomie i racjo­nalnie prowadzonej przez prawodawcę, względnie są próbą mniej lub bardziej pozornego sposobu rozwiązania problemów poza-fiskalnych przy pomocy prawa podatkowego. Ich wprowadze­nie bywa również skutkiem określonych kompromisów politycz­nych, mających na celu złagodzenie konfliktów lub uzgodnie­nie sprzecznych interesów.

Formalnie ulgi są, co do zasady, skierowane do wszystkich podat­ników podatków dochodowych, względnie generalnie określonych ich grup; teoretycznie można ulgi podatkowe podzielić na dwie grupy: - ulgi skierowane do podmiotów osiągających niskie dochody, których celem jest znalezienie dobrego pretekstu dla złago­dzenia obciążeń fiskalnych, - ulgi skierowane do podmiotów osiągających wysokie lub bar­dzo wysokie dochody, które głównie maj ą na celu stworzenie motywu (zachęty) do ujawnienia dochodów. Najważniejszym celem ulg jest łagodzenie konfliktów na tle obo­wiązku płacenia podatków oraz zapewnienie realizacji podstawowej funkcji podatków, czyli celu fiskalnego. Ulgi bowiem, powo­dując bezwzględny spadek dochodów budżetowych z tytułu podat­ków zawierających te konstrukcje, powodują jednak względny wzrost dochodów budżetowych z tytułu tych podatków, które ge­nerowane są poprzez wydatki objęte ulgami.

Przedmiotowy podział ulg podatkowych.

Ulgi publiczne. Ich istotą jest prawo do zmniejszenia podstawy opodatkowania (należnego podatku) w przypadku, gdy podatnik dokonuje wydatków (bezpośrednio lub pośred­nio) na cele, które i tak należy sfinalizować ze środków budże­towych.

Ulgi majątkowe. Ich istotą jest poniesienie przez podatnika nakładów na majątek. Ustawodawca z reguły wspiera wydatkowa­ne dochody na zwiększenie majątku trwałego (wartości niemate­rialnych i prawnych) podatnika lub niektórych jego elementów. Z reguły ulgi te przyjmują postać ulg inwestycyjnych, które przy­sługują w przypadku, gdy podatnik dokonuje wydatków na naby­cie lub wytworzenie (wybudowanie): - wybranych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, - domów mieszkalnych lub lokali mieszkalnych.

Ulgi terytorialne. Ulgi w podatku dochodowym z reguły mają charakter przedmiotowy: wiążą się z dokonaniem określonych czyn­ności przez podatnika niezależnie od miejsca dokonania wydatków, choć z reguły prawo do ulgi nabywane jest pod warunkiem doko­nania wydatków na terenie kraju. Obok tego występuj ą ulgi, które przysługują tylko części terytorium danego kraju. Są to przede wszystkim: - ulgi obowiązujące tylko w specjalnych strefach ekonomicz­nych, - ulgi przysługujące tylko w gminach zagrożonych struktural­nym bezrobociem.

Zobowiązanie podatkowe i nadpłata w podatku dochodowym

Dwa etapy. Ustalenie zobowiązania podatkowego i nadpłaty w podatku dochodowych następuje w dwóch następujących po so­bie etapach: - etapie wstępnym: w trakcie roku podatkowego, służącym okre­śleniu zobowiązania podatkowego z tytułu zaliczek, - etapie ostatecznym: po zakończeniu roku podatkowego, służą­cym określeniu zobowiązania podatkowego z tytułu podatku.

Powyższe dwa etapy wynikaj ą z istoty tego podatku: ustalenie zobowiązania podatkowego może nastąpić tylko w etapie ostatecz­nym, czyli po zakończeniu roku podatkowego. Przychód, koszt uzyskania przychodów, dochód albo strata są kategoriami roku po­datkowego i ich ustalenie może nastąpić na podstawie rzeczywi­stych wielkości dopiero po upływie tego okresu. Oznaczałoby to jednak, że dochód budżetowy z tego tytułu mógłby powstać dopie­ro w następnym roku podatkowym. Kierując się względami fiskalnymi, w podatku wprowadzono dodatkowo etap wstępny, w którym określane jest zobowiązanie podatkowe z tytułu zaliczki na ten podatek. Zaliczka jest odrębnym i samodzielnym zobowiązaniem podat­kowym, co oznacza, że opóźnienie lub brak zapłaty powoduje powstanie zaległości podatkowej. Dzięki temu budżet uzyskuje dochody z tego podatku również w trakcie roku podatkowego i dochody te z reguły mają większe znaczenie fiskalne niż dochody osiągane w etapie ostatecznym.

Rodzaje zaliczek w podatku dochodowym. Istnieją co naj­mniej trzy rodzaje zaliczek w tym podatku, które są zróżnicowane ze względu na sposób ustalenia zobowiązania podatkowego: - zaliczki w rachunku narastającym: Zaliczki te są z reguły stosowane w razie prowa­dzenia przez podatnika ewidencji rachunkowej lub uproszczonej ewidencji kosztów i wydatków (podatkowa księga przychodów i rozchodów). Ten rodzaj zaliczki może być zarówno stosowany w podatkach dochodowych o stawce progresywnej, jak i propor­cjonalnej. Jego podstawową cechą (i zaletą) jest to, że możliwie najbardziej precyzyjnie koreluje wielkość wpłat z tytułu zaliczki z kwotą przyszłego zobowiązania podatkowego. W tym rodzaju zaliczki następuje wstępna kumulacja dochodu podatnika; - zaliczki jednorazowe: zaliczki te ustalane są albo odrębnie od każdego dochodu albo od sumy dochodów w danym okre­sie (z reguły w miesiącu). Są to zaliczki obliczane od rzeczy­wistego dochodu podatnika, przy czym dochód ten może w spo­sób istotny odbiegać od dochodu będącego podstawą opodat­kowania za rok podatkowy. Ten rodzaj zaliczek stosowany jest z reguły w przypadku, gdy podatnik nie prowadzi jakiejkol­wiek ewidencji podatkowej lub prowadzi ją tylko w uprosz­czonej formie. W tym przypadku są stosowane z reguły szcze­gólne stawki zaliczki, przy czym może tu być również stosowana ogólna stawka podatku. W prawie polskim ten ostatni rodzaj zaliczki występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu dochodów ze stosunku służbowego i sto­sunku pracy oraz umów o dzieło, umów zlecenia i innych do­chodów wymienionych w art. 13 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. Ten rodzaj zaliczki nie wiąże się z koniecznością dokonania wstępnej kumulacji dochodu podatnika; - zaliczki normatywne: zaliczka ta ustalana jest w kwocie, która nie jest pochodną rzeczywiście osiąganego dochodu podatnika w okresie, za który powstaje zobowiązanie podatkowe z tytułu zaliczki. Teoretycznie istnieje nieograniczony zbiór sposobów jej ustalania: od np. 1/11 kwoty podatku za poprzedni rok do kwot ustalanych odrębną decyzją organu podatkowego. Cechą tych zaliczek jest z jednej strony możliwie największa prostota (zale­ta) z drugiej całkowite oderwanie od rzeczywistego dochodu po­datnika, co rodzi ryzyko stałego generowania nadpłat. Obecnie w polskich podatkach dochodowych zaliczka ta nie występuje, z wyjątkiem zaliczki - określonej w drodze decyzji organu po­datkowego - od dochodów podatników podatku dochodowego od osób fizycznych z działów specjalnych produkcji rolnej.

Ewidencja dla potrzeb podatku dochodowego

Istota. Brak jest jednej ogólnej reguły rządzącej prowadze­niem ewidencji dla potrzeb tych podatków. Obowiązujące w tym zakresie zasady należy podzielić na trzy grupy: a) podatnicy zwolnieni od obowiązku prowadzenia ewidencji dla potrzeb tych podatków: są to przede wszystkim podatnicy nie prowadzący działalności gospodarczej i wolnych zawodów, a zwłaszcza pracownicy, emeryci, renciści, lecz również pod­mioty objęte zryczałtowanym podatkiem dochodowym od osób fizycznych w formie karty podatkowej, b) podatnicy objęci uproszczonymi formami ewidencji: dotyczy to podatników obowiązanych stosować ewidencję w formach: - podatkowej księgi przychodów i rozchodów, albo - ewidencji przychodów dla potrzeb podatku zryczałtowa­nego od przychodów ewidencjonowanych, - podatnicy obowiązani do prowadzenia ewidencji rachun­kowej zgodnie z ustawą z dnia 29 września 1994 r. o ra­chunkowości; ewidencja ta służy częściowo również dla potrzeb podatkowych.

Ryczałty w podatku dochodowym

Podatki dochodowe są i będą jednymi z najbardziej skompliko­wanych konstrukcji podatkowych, których stosowanie wymaga wiedzy oraz wiąże się z dużym ryzykiem podatkowym. W celu zmniejszenia ryzyka oraz obniżenia kosztów poboru w podatku tym stosowane są uproszczone formy opodatkowania, zwane ryczałta­mi. Ich istotą jest znaczne uproszczenie, w stosunku do zasad ogól­nych, reguł określania wysokości zobowiązania podatkowego. Są one stosowane w celu: - uprzywilejowania określonych rodzajów działalności lub grup podatników, przede wszystkim prowadzących działalność go­spodarczą w mniejszym rozmiarze, - uproszczenie zasad poboru podatku od niektórych przychodów.

Podatek dochodowy od osób prawnych (ustawa z dnia 15 lutego 1992 r.)

Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych. Po­datnikami tego podatku są osoby prawne oraz wszelkie jednostki or­ganizacyjne nie mające osobowości prawnej. Wyjątkiem są spółki nie mające osobowości prawnej (cywilne, jawne i komandytowe). Podatnikiem są również tzw. podatkowe grupy kapitałowe, czyli co najmniej dwie spółki prawa handlowego mające osobowość praw­ną, które po pierwsze, spełniają warunki określone w art. la ustawy, a przede wszystkim są powiązane kapitałowo przy zapewnieniu pełnej dominacji „spółki matki" nad „spółką córką" oraz, po drugie, są zare­jestrowane jako podatnicy tego podatku, po trzecie, posiadaj ą określo­ny, stosunkowo wysoki, poziom kapitału zakładowego lub akcyjnego.

Podatnicy tego podatku, którzy mają siedzibę lub zarząd na te­rytorium RP, podlegają opodatkowaniu od całości dochodów, nie­zależnie od tego, gdzie zostały one osiągnięte - jest to tzw. nie­ograniczony obowiązek podatkowy. Podatnicy, którzy nie mają na terytorium RP siedziby lub zarzą­du, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów osią­gniętych na tym terytorium jest to tzw. ograniczony obowiązek podatkowy.

Zwolnienie podmiotowe. Zasadą jest, że zwolnione od tego podatku są podmioty o charakterze publicznym, takie jak SP, gmi­ny (w zakresie ich dochodów własnych), Bank Centralny, jednost­ki budżetowe, przedsiębiorstwa międzynarodowe utworzone przez organy władzy publicznej. W obecnym prawie polskim zwolnienie dotyczy m.in. również funduszy inwestycyjnych oraz funduszy emerytalnych.

Przedmiot opodatkowania. Przedmiotem opodatkowania jest dochód podatnika, czyli nadwyżka przychodów nad kosztem ich uzyskania za okres podatkowy, którym jest rok podatkowy. Jeśli koszty są wyższe od przychodów, nadwyżka jest stratą, która nie podlega opodatkowaniu.

Zasadą jest generalna kumulacja przychodów i kosztów dla potrzeb podatkowych, czyli przedmiotem opodatkowania jest do­chód podatnika jako całość. Przy ustalaniu dochodu nie uwzględ­nia się: - przychodów zwolnionych i nie podlegających opodatkowaniu oraz związanych z nim kosztów uzyskania, - przychodów i związanych z nimi kosztów uzyskania, które nie podlegają kumulacji dla potrzeb podatkowych, ze względu na opodatkowane w sposób szczególny.

Koszty uzyskania przychodów. Zgodnie z treścią art. 15 ust. l ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodu, z wyjątkiem kosz­tów wymienionych w art. 16 ust. l tej ustawy. Jest to reguła ogólna, z której wynika, że aby jakiekolwiek koszty mogły być uznane za koszty uzyskania przychodu, konieczne jest, po pierwsze, aby zo­stały one poniesione przez podatnika. Po drugie, istotne jest, jakie­mu celowi służyło poniesienie kosztów, bowiem nie każde ponie­sienie kosztów pozwala na ich zaliczenie do kosztów w rozumieniu prawnopodatkowym; koszty muszą być poniesione w celu, jakim jest uzyskanie przychodów. Jeżeli cel ten nie został spełniony, wów­czas nie jest możliwe prawidłowe zaliczenie danego rodzaju wy­datków do kosztów uzyskania przychodu w sensie prawnopodatkowym. Sformułowanie „poniesione w celu osiągnięcia przycho­dów" oznacza, że w każdym wypadku indywidualnie należy oce­niać, które z wydatków poniesionych w działalności danego podat­nika są kosztami uzyskania przychodu. Aby określony wydatek można było uznać za koszt uzyskania przychodu, musi między tym wydatkiem a osiągnięciem przychodu istnieć związek przyczynowo-skutkowy tego typu, że poniesienie wydatku ma wpływ lub przynajmniej może mieć wpływ na powstanie lub zwiększenie przy­chodu. Wydatek ten musi mieć charakter niezbędny, bądź przynaj­mniej pożyteczny w zakresie uzyskania przychodu. Ponadto, aby dany wydatek mógł być zaliczony do kosztów uzy­skania przychodu, konieczne jest wykazanie przez danego podat­nika bezpośredniego związku poniesionego wydatku z prowadzo­ną działalnością gospodarczą. Jeżeli wszystkie powyższe warunki zostały spełnione, podatnik może zaliczyć określone wydatki do kosztów uzyskania przychodu.

Koszty są ponadto potrącalne, co do zasady, tylko w tym roku, którego dotyczą. Zasadą jest, że fakt uznania określonego wydatku za koszt uzyskania przychodu związany jest z okresem podatkowym, w którym nastąpił związany z tym kosztem przychód (zasada współ-mierności kosztów i przychodów). Podatnik ma obowiązek uznać za koszt uzyskania przychodu również wydatki, których jeszcze nie poniósł, jeżeli są one związane z przychodem danego okresu. Jeśli nie jest możliwe ustalenie związku wydatku z konkretnym przycho­dem, jest on kosztem uzyskania przychodu z chwilą poniesienia.

Okres podatkowy. Zasady i terminy płatności podatku do­chodowego od osób prawnych. Zasadą jest, że podatnik dokonuje samodzielnego obliczenia i wpłaty zaliczek na ten podatek i rozli­czeń za rok podatkowy posługując się obowiązkową ewidencją oraz deklaracjami (zeznaniami). Zaliczki na podatek są zobowiązaniem podatkowym. Z tytu­łu wpłaty zaliczek może powstać nadpłata, będąca nadwyżką do­konanych wpłat nad kwotą zobowiązania podatkowego za dany okres. Nie jest to jednak nadpłata w rozumieniu art. 75 Ordynacji podatkowej, czyli nie podlega ona zaliczeniu lub zwrotowi: nad­płata w sensie prawnym powstaje dopiero we wstępnym zeznaniu rocznym. Zarówno płatność podatku (zaliczek na podatek), jak i składa­nie deklaracji następuje w następujących terminach: - do 20 dnia każdego miesiąca od pierwszego dnia przedostat­niego miesiąca roku podatkowego; w tym terminach składane są deklaracje z tytułu zaliczek i ewentualnie płacone za­liczki, - zaliczkę za ostami miesiąc wpłaca się zaliczkowo do 20 dnia tego miesiąca w wysokości kwoty zaliczki za miesiąc poprzedni, - do końca trzeciego miesiąca po zakończeniu roku podatkowe­go: w tym terminie podatnik ma obowiązek złożyć wstępne zeznanie podatkowe za rok podatkowy i zapłacić podatek, dopłacić różnice, między podatkiem a sumą wpłaconych zali­czek albo wykazać nadpłatę, - w ciągu 10 dni od daty zakończenia rocznego sprawozdania podatkowego, nie później jednak niż po upływie dziesięciu miesięcy od zakończenia roku podatkowego, podatnik ma obo­wiązek złożyć ostateczne zeznanie podatkowe; termin ten nie jest jednak formalnym terminem płatności. Zaliczki w tym podatku ustalane są w rachunku narastającym. Od dnia l stycznia 1999 r. istnieje możliwość stosowania zaliczek normalnych, których kwotowe stawki wynikają z wielkości zali­czek za: - pierwsze półrocze poprzedniego roku - w stosunku do zaliczek pięciu pierwszych miesięcy roku podatkowego, - pierwsze półrocze danego roku - w stosunku do zaliczek dru­giego półrocza.

Zeznanie wstępne w podatku dochodowym od osób prawnych ma kluczowe znaczenie dla konstrukcji tego podatku. W zeznaniu tym podatnik wykazuje: - dochód do opodatkowania albo stratę, - zobowiązanie podatkowe za rok podatkowy albo nadpłatę, względnie brak zobowiązania podatkowego i nadpłaty (gdy koszty równają się przychodom). Zobowiązania podatkowego za okres podatkowy nie należy mylić ze zobowiązaniem podatkowym z tytułu rozliczenia roczne­go, które stanowi nadwyżkę zobowiązania za rok podatkowy i sumy wpłaconych zaliczek. Nadpłata powstaje w przypadku, gdy suma wpłat z tytułu zali­czek jest wyższa od zobowiązania za rok podatkowy. Nadpłata wykazana w zeznaniu podlega zwrotowi w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia zeznania. W razie wykazania straty w zeznaniu rocznym, podatnik może zmniejszyć ojej kwotę podstawę opodatkowania w ciągu najbliższych, następujących po sobie pięciu latach podatkowych, przy czym jedno­razowe zmniejszenie nie może wynosić więcej niż 50% kwoty straty.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Zakres podmiotowy. Podmiotami opodatkowania są osoby fizyczne; należy jednak nadmienić, że nie wszystkie osoby fizycz­ne są objęte tym rodzajem opodatkowania. Ze względu na fakt, że w Polsce nie ma powszechnego podatku dochodowego od osób fi­zycznych ani nawet systemu powszechnego opodatkowania docho­dów tych osób, nie są objęci tą formą opodatkowania - generalnie - rolnicy indywidualni; jest to następstwem przyjętej reguły, iż prze­pisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie sto­suje się od przychodów z działalności rolniczej, z zastrzeżeniem dotyczącym działów specjalnych produkcji rolnej. W zakresie podmiotowym opodatkowania należy wyodrębnić dwie kategorie podatników: 1) podlegające nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, czyli od wszystkich dochodów, niezależnie od państwa poło­żenia źródeł przychodów; dotyczy to osób, które spełniają co najmniej jeden z warunków: mają miejsce zamieszkania na terytorium RP bądź ich pobyt w Polsce trwa - w ciągu roku podatkowego - powyżej 183 dni; 2) podlegające ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, czyli wyłącznie od dochodów osiąganych na terytorium Polski; do­tyczy osób, które - spełniają dwa warunki: nie mają miejsca zamieszkania w Polsce oraz ich pobyt w naszym kraju w trak­cie roku podatkowego nie przekracza 183 dni, a także osób, które przybywają do Polski na pobyt czasowy w celu podjęcia zatrudnienia w określonych ustawowo podmiotach zagranicz­nych lub z udziałem kapitału zagranicznego. W polskim systemie opodatkowania dochodów osób fizycznych nie przewiduje się generalnych zwolnień podmiotowych. Częścio­we zwolnienie podmiotowe - wyłącznie w zakresie dochodów ze źródeł położonych za granicą- dotyczy osób korzystających z im­munitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych oraz pozostających z tymi osobami we wspólnocie domowej członków ich rodzin, jednakże pod warunkiem, że nie są to obywatele polscy oraz nie mają stałego pobytu w Polsce.

Przedmiot opodatkowania. Ogólną regułą jest opodatkowa­nie wszelkich dochodów z wyjątkiem zwolnionych od podatku; ze względu na wyróżnienie poszczególnych źródeł przychodów (art. l O ust. l ustawy) opodatkowaniu podlega - co do zasady - suma do­chodów podatnika ze wszystkich źródeł - szerzej na ten temat bę­dzie mowa w punkcie poświęconym podstawie opodatkowania.

Podstawa opodatkowania. Jak wspomniano wyżej, w pol­skim prawie podatkowym - w zakresie opodatkowania osób fizycz­nych - mamy do czynienia nie z jednym powszechnym podatkiem, ale z całym systemem „podatków". Z tego względu należy dla każ­dej części tego podatku wskazać odrębne kategorie podstawy usta­lenia zobowiązania podatkowego: 1) łączny dochód ze wszystkich źródeł, pomniejszony - ewentu­alnie - o ulgi podatkowe; taka podstawa opodatkowania doty­czy podatku ustalanego zgodnie z ustawową skalą obowiązu­jącą w danym roku, 2) dochód z danego źródła bez prawa do zmniejszania o ulgi po­datkowe; tak ustala się podstawę opodatkowania w przypadku dochodów z nieujawnionych źródeł bądź nie znajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach, 3) przychód z danego źródła pomniejszony - ewentualnie - o nie­które ulgi podatkowe; jest to podstawa opodatkowania w ryczał­towym podatku od ewidencjonowanej działalności gospodarczej, 4) przychód z danego źródła bez prawa odliczania jakichkolwiek ulg; taką podstawę opodatkowania przyjmuje się- z reguły -w pozostałych zryczałtowanych formach opodatkowania do­chodów osób fizycznych, 5) wielkość całkowicie oderwana od instytucji dochodu lub przy­chodu; ten sposób ustalenia podstawy opodatkowania przyję­to w karcie podatkowej oraz zryczałtowanym podatku od osób pełniących funkcje duszpasterskie.

Wielość podstaw opodatkowania w podatku dochodowych od osób fizycznych skutkuje zatem różnorodnością przyjętych przez prawodawcę metod ustalania zobowiązania podatkowego; przy każdym odrębnym sposobie opodatkowania uwzględnia ona spe­cyfikę całokształtu rozwiązań instytucjonalnych w konkretnym podatku.

Stawki podatku. Formuła określenia stawek podatku jest po­chodną rozwiązań przyjętych w konkretnym podatku dochodowym od osób fizycznych. W systemie opodatkowania tych dochodów można wyodrębnić następujące rodzaje stawek: 1) progresywne stawki mieszane kwotowo-procentowe - gdy podstawą opodatkowania jest suma dochodów ze wszystkich źródeł, 2) stawki procentowe - gdy podstawą opodatkowania jest przy­chód lub dochód z danego źródła,

Stawki podatku od skumulowanego dochodu mają charakter pro­gresywny: od dochodów niekumulowanych maj ą charakter propor­cjonalny albo kwotowy (karta podatkowa). Podatnik może być jed­nocześnie objęty co najwyżej dwoma stawkami w zależności od uzyskiwanych przychodów.

Ulgi podatkowe. Z ulg podatkowych nie mogą korzystać ci podatnicy, którzy opłacają podatek od niektórych dochodów nie­kumulowanych oraz niektórych ryczałtów. Jedyny wyjątek został uczyniony w ryczałtowym podatku od ewidencjonowanej działal­ności gospodarczej; tutaj podatnicy mogą skorzystać z części ulg.

Aby skorzystać z ulg, podatnik musi dysponować dokumenta­cją poniesienia wydatków; w przypadku niektórych wydatków, zwłaszcza inwestycyjnych oraz związanych z budownictwem mieszkaniowym oraz zakupem gruntów wymagane jest szczegól­ne udokumentowanie (faktura VAT - wystawiona przez podmiot nie korzystający ze zwolnienia w zakresie podatku od towarów i usług, dokumenty odprawy celnej, akt notarialny itp.). Jedynie niektóre wydatki na cele rehabilitacyjne, których wysokość okre­ślono w sposób zryczałtowany, a pośrednio - również odliczenia premii inwestycyjnej, nie wymagają dokumentacji ich poniesie­nia. Generalnie, brak niezbędnej, określonej w przepisach doku­mentacji, pozbawia podatnika uprawnienia do skorzystania z ulgi. Natomiast skorzystanie z odliczenia wydatków na szkolenie ucznia następuje na podstawie decyzji właściwego dla podatnika urzędu skarbowego.

Korzystanie z ulg podatkowych jest uprawnieniem podatnika, nie zaś jego obowiązkiem; decyzja o ich odliczeniu jest zatem su­werennym wyborem danej osoby. Wyjątkiem są nieliczne obowiązkowe zmniejszenia podstawy opodatkowania, traktowane legislacyjnie na równi z ulgami: jest to obecnie składka na ubezpieczenie społeczne w części ponoszonej przez podatnika.

Jest to jednak rezultat błędnego założenia przyjętego w nowym systemie ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca zaliczył te składki do kategorii ulg podatkowych, podczas gdy dla wszystkich podat­ników (w tym również pracowników) powinny być one przede wszystkim kosztem uzyskania przychodów. Przyjęte rozwiąza­nie potwierdza zatem - wątpliwą logicznie i pragmatycznie - prak­tykę traktowania ulg jako substytutu kosztów uzyskania przycho­dów. W tym przypadku dochodzi do sytuacji wręcz kuriozalnej: w trakcie roku podatkowego płatnik musi pomniejszać dochód pra­cownika o pobrane od niego składki ubezpieczenia społecznego (ulga obligatoryjna!), natomiast w zeznaniu rocznym pracownik -jako podatnik- może odliczyć kwoty tych składek od swojego do­chodu (ulga fakultatywna).

Zbliżony charakter do ulg podatkowych, jednak nie w rozumie­niu prawnym, ale w aspekcie finansowym, maj ą również wyłącze­nia spod opodatkowania (np. przychody z działalności rolniczej -z wyjątkiem działów specjalnych, przychody podlegające przepi­som o podatku od spadków i darowizn czy też otrzymane alimenty na rzecz dzieci), systemowe zwolnienia przedmiotowe - całkowite lub częściowe - określone zarówno w ustawie, jak i w aktach niż­szej rangi, zaniechania ustalania i poboru - w całości bądź w części - podatku, ograniczenia w opodatkowaniu zawarte w umowach mię­dzynarodowych o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu oraz prawo do kumulacyjnego rozliczenia rocznego małżonków i osób samotnie wychowujących dzieci z tymi dziećmi⁷⁹.

Okres podatkowy. Rokiem podatkowym jest wyłącznie rok kalendarzowy; podatnik nie może -jak ma to miejsce np. w podat­ku dochodowym od osób prawnych - wybrać sobie innego okresu jako roku podatkowego. System opodatkowania dochodów charakteryzuje się również rozbudowanym zakresem płatności w formach zryczałtowanych, a także odprowadzaniem w trakcie roku zaliczek na podatek - za­równo przez samych podatników, jak też przez płatników. Z reguły okresem rozliczeniowym w obydwu wskazanych wyżej przypad­kach jest miesiąc kalendarzowy, chyba że przepisy szczególne wiążą powstanie obowiązku płatności ze specyficzną sytuacją; wówczas okresem podatkowym objęty jest czas jaki upłynął od początku roku aż do momentu zaistnienia danej okoliczności.

Warunki i terminy płatności. Na podatnikach albo na płatni­kach ciąży obowiązek samodzielnego obliczenia i odprowadzenia zo­bowiązań z tytułu opodatkowania dochodów. Jako wyjątki od tej re­guły wskazać należy sytuacje, gdy wymiar należności następuje w dro­dze decyzji organu podatkowego; dotyczy to podatku zryczałtowane­go w formie karty podatkowej oraz zaliczek od prowadzonych przez podatnika działów specjalnych produkcji rolnej.

Termin dla rozliczenia przez podatnika podatku od dochodów ku­mulowanych upływa z dniem 30 kwietnia następnego roku kalenda­rzowego. Podatnik musi także złożyć zeznanie podatkowe. Jeżeli jed­nak rozliczenia rocznego dokonuje za niego płatnik, wówczas podat­nik nie składa zeznania, zaś obowiązki związane z rozliczeniem (płatności oraz dokumentacja) obciążają płatnika. W przypadku podatków zryczałtowanych płatności dokonywane są za okresy podatkowe - za­zwyczaj od siódmego albo dwudziestego dnia następnego miesiąca; podmioty dokonujące odprowadzenia podatku (podatnicy lub płatni­cy) muszą także - z reguły - przekazać organowi podatkowemu de­klarację lub zeznanie związane z dokonywanym rozliczeniem.

W zakresie płatności zaliczek na podatek dokonuje się ich za­zwyczaj do siódmego albo dwudziestego dnia następnego miesiąca po zakończeniu cząstkowego okresu podatkowego, którym jest miesiąc kalendarzowy. Jednakże płatności zaliczek od dochodów z niektórych źródeł (m.in. pozarolnicza działalność gospodarcza, najem i dzierżawa) za grudzień są dokonywane jeszcze w tym mie­siącu - w wysokości oraz w terminie zaliczki należnej za listopad.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---