1. Pierwotniaki układu moczowo-płciowego, pokarmowego, krwi i tkanek:

1. Trichomonas vaginalis-rzęsistek pochwowy

Budowa i rozwój. Ciało trofozoitu kształtu owalnego lub gruszkowatego, długości 10-30 µm. Pierwotniak posiada 4 wici i błonkę falująca jako organellum ruchu. W przedniej części jądro owalne lub wrzecionowate, oraz 5 wici (mastigonta)(4 wolne wychodzą razem z kanału okołowiciowego, a ostania daje początek błonie falującej) tworzą charakterystyczny układ zwany kariomastigontem. Obok jądra aksostyl - pałeczka osiowa wystają poza pellikulę na biegunie tylnym w postaci kolca. Główka aksostylu(ważna część cytoszkieletu) łączy się z pętlą. Rzęsistek łatwo zmienia kształt i może wytwarzać nibynóżki. Odżywia się nabłonkiem dróg rodnych i moczowo-płciowych oraz płynami ustrojowymi. Ma właściwości beztlenowca (nie stwierdzono u niego mitochondriów a w hydrogenosomach wytwarza się wolny wodór w przemianie koenzymu A z kwasem pirogronowym). Zarażenie następuje trofozoitem przy kontaktach seksualnych, używanie tych samych urządzeń sanitarnych (np. miednice, gąbki, ręczniki) co osoba zarażona. Rozmnaża się przez podział podłużny rozpoczynający się od podziału kinetosomów, wici i jądra.

Objawy. Kobiety: najpierw w pochwie, następnie przedostaje się do szyjki macicy, rzadko poza ujście zewnętrzne, często umiejscawia się w gruczołach Bartholina, Skenego i cewce moczowej. Świąd, upławy, wypryski wokół warg sromowych, stan zapalny, owrzodzenia śluzówki pochwy, bóle podczas stosunków płciowych, pieczenie narządów płciowych, czerwone plamki w pochwie i na powierzchni szyjki, przekrwienie i obrzęk brodawek łącznotkankowych i powiększenie grudek chłonnych w ścianie pochwy. Mężczyźni: najpierw napletek, żołądź oraz cewka moczowa następnie gruczoł krokowy, bywa, że przedostaje się do kanalików wprowadzających jąder i najądrzy. Zapalenie żołędzia i (lub) napletka, cewki i pęcherza moczowego, świąd, pieczenie, kłucie i ból wzdłuż cewki moczowej, częstomocz, obrzęk, zaczerwienienie, ropna wydzielina z prącia. Czasem ostre zapalenie gruczołu krokowego czy najądrzy z podwyższoną temperaturą, dreszczami, bolesnym częstomoczem.

Stwierdzono ze u mężczyzn 4-6 razy częściej zarażenie jest bezobjawowe. Dla przebiegu zarażenia istotne jest stężenie estrogenów w organizmie żywiciela. W pochwie w zarażeniach bezobjawowych może obok rzęsistka występować pałeczka kwasu mlekowego, różne gatunki bakterii i grzyby drożdżopodobne.

Diagnostyka: badanie wymazów z pochwy - treść szyjki macicy i pochwy, wydzielina cewki moczowej, treść spod napletka i z cewki moczowej lub wydzieliny z prącia; barwienie Giemsy, oraz metoda fluorescencji

Leczenie: Metronidazol, Tinidazol - ornidazol, nimorazol, seknidazol, chlorchinldol, natamycynę, nifuratel

2. Entamoeba histolytica- pełzak czerwonki

Pasożytuje w postaci trofozoitu i cysty w jelicie grubym człowieka.

Budowa i rozwój: Nie wykryto u niej mitochondriów charakterystycznych dla cyst innych pełzaków.

Zarażenie następuje przez jamę ustną postacią cysty, która w dolnym odcinku jelita cienkiego lub górnym jelita grubego uwalnia - ekscytacja, czterojądrowy trofozoit (metacysta) dzielący się na 8 potomnych. Dalsze podziały w świetle jelita grubego doprowadzają do wytworzenia bardzo licznej populacji trofozoitów, z których znaczna część przechodzi w postacie cysty -encystacja i jest wydalana z kałem.

Objawy: pełzakowica jelitowa oraz w części przypadków wieloogniskowa pozajelitowa. Wystąpienie objawów wiąże się z inwazją tkankową trofozoitów do błony podśluzowej i warstwy mięśniowej jelita grubego oraz powstawaniem zmian rozsianych - grudki z żółtym lub szarym środkiem otoczone czerwonym rąbkiem, płytkie owrzodzenia z martwiczym dnem, dobrze odgraniczone od otoczenia. Obejmują całe jelito grube, lecz najczęściej występują w kątnicy i okrężnicy oraz w epicy i odbytnicy. Towarzyszą temu stałe krwotoki, w ostrej pełzakowicy jelitowej - czerwonka pełzakowata - biegunka z domieszką krwi, bóle brzucha, gorączka, dreszcze, nudności, wzdęcia, powiększenie i bóle wątroby. Gdy przechodzi w przewlekłą dochodzi do rozdęcia i zapalenia jelita grubego, stany podgorączkowe, powiększenie wątroby, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zwężenie światła jelita na skutek powstania blizn ściągających. W razie przedostania się pełzaka do narządów miąższowych powstają ropnie, np. ropień wątroby(zmniejszenie masy ciała, temperatura, powiększenie i bolesność wątroby, ropień jest widoczny w postaci jamy wypełnionej gęstą, czekoladową masą a ściany są nierówne, miękkie), bądź np. pełzakowate zapalenie wątroby(podniesiona temperatura, dreszcze, zlewy potne, silny ból w podżebrzu prawym, powiększenie wątroby). Mogą występować również ropnie w prawym płucu, opłucnej, worka osierdziowego również zmiany w mózgu w postaci pojedynczych lub mnogich ropni.

Diagnostyka: rozmaz świeżego kału w czasie biegunki - wykrywa się trofozoity i cysty.

Leczenie: Metronidazol, dehydroemetyna, chlorchina, kliochinol, paromocyna, m=tinidazol, ornidazol, seknidazol

3. entamoeba coli

4. Giardia lamblia

5. Plasmodium vivax- zarodziec ruchliwy malarii

Pasożytuje w wątrobie w hepatocytach, komórkach siateczki i śródbłonkowych oraz krwinkach czerwonych krwi obwodowej.

Budowa i rozwój:. Żywicielem pośrednim pasożyta jest człowiek. W organizmie człowieka rozmnaża się bezpłciowo - schizogonia. Żywicielem ostatecznym jest komar z rodzaju Anopheles samica komara widliszka. W ciele komara parazyt rozmnaża się płciowo - sporogonia. Występuje przemiana pokoleń.

Zakażony komar ssąc krew wprowadza do organizmu człowieka sporozoity. Sporozoity wraz z krwią płyną do wątroby, zajmując hepatocyty oraz makrofagi, w których następuje dalszy ich rozwój - schizogonia poza krwinkowa. Sporozoity stają się okrągłe i wytwarzają postacie pierścienia, a następnie schizonta właściwego, który dzieląc się wielokrotnie rozpada się na merozoity zarażające następne hepatocyty i makrofagi a po kilku podziałach też krwinki czerwone. W erytrocytach następuje schizonia krwinkowa. Część merozoitów pozostaje w wątrobie w postaci hipnozoitów w wątrobie, jako rezerwuar pasożyta w ustroju. Zarodziec w krwince wytwarza postać pierścienia i schizonta, następnie merozoity i progamety Schizont dojrzały - merocyt ulega podziałom (merulacji), rozpadając się na 16 merozoitów zarażających krwinki, a część przekształca się w progamety- mikro- i makrogametocyty. Dochodzi do masowego pękania krwinek. Podczas wysysania krwi komar pobiera mikro- i w makrogametocyty, które w ciele komara przekształcają się w mikro- i makrogamety i dochodzi do zapłodnienia -sporogonni, w czasie której w środkowym odcinku przewodu pokarmowego komara powstaje ruchliwa zygota - ookineta, która przebija ścianę przewodu pokarmowego i osiedla pod nabłonkiem, przekształcając się w oocystę. Oocysta przechodzi w sporocystę, która po podziale daje sporozoity. Sporozoity przedostają się do ślinianek komara i wraz ze ślina opuszczają ciało owada.

Objawy: zimnica trzydniowa - trzeciaczka: początek to bóle głowy, mięśni, stawów, zaburzenia oddychania, bóle w klatce piersiowej, brzucha i nudności. Dreszcze, gorączka, zaburzenia świadomości, następnie ustąpienie objawów i zlewne poty i wymioty. Takie gorączki pojawiają się co 48 h. Utrzymuje się powiększenie wątroby, po kilku tygodniach napady stają się lżejsze aż ustają i występuje zimnica utajona. Może wystąpić niedokrwistość w skutek rozpadu erytrocytów wywołanego namnażaniem zarodźców. P.vivax uszkadza wiele narządów.

Diagnostyka. Preparat utrwalony barwiony sporządzany w postaci cienkiego rozmazu barwiony metodą Giemsy, Preparat grubej kropli nieutrwalany barwiony barwnikiem Giemsy, immunofluorescencja.

Leczenie. Chlorchina, hydroksychlorchina, amodiachina, chinina, Pirymetamina

Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach rozwojowych. Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych.

6. Toxoplasa gondii

Budowa i rozwój. Ma kształt rogalikowaty, zaostrzony w przedzie ciała i wyposażony w aparat apikalny. Jądro leży centralnie, pasożytuje w różnych tkankach człowieka. Podczas schizogonii w organizmach ptaków i ssaków wytwarzają się wewnątrzkomórkowe trofozoity, w czasie sporogonii opisanej tylko u kotowatych tworzą się wydalane do środowiska zewnętrznego oocysty (sporocysty) zawierające sporozoity. Trofozoity, zwane tachyzotiami (endozoity) lub bradyzoitami (cystozoity) nie różnią się miedzy sobą morfologicznie, są inwazyjne podobnie jak sporozoity. Są kształtu łukowatego lub owalnego. Na jednym biegunie znajduje się ciało biegunowe tzw. Kompleks apikalny z charakterystycznym pierścieniem, od którego odchodzą do połowy długości komórki włókna przebiegają w błonie komórkowej. Toksoplazma rozmnaża się bezpłciowo w kom orkach różnych narządów i monocytach przez wytwarzanie w obrębie trofozoitu 2 komórek siostrzanych. W ostrej fazie inwazji w komórce żywiciela następuje szybkie mnożenie się tachyzoitów(postacie trofozoitów wytwarzające się w pseudocystach). Po wielokrotnej reprodukcji komórki żywiciela ulegają zniszczeniu a uwolnione tachyzoity atakują dalsze komórkipowstanie ognisk zapalnych i martwiczych. W przewlekłej inwazji powstają cysty zawierające liczne bradyzoity - dalsze formy schizogonii. Cysta otacza się otoczką własną, błoną zniszczonej komórki i po pewnym czasie tkanką łączną ulegającą zwapnieniu. Rozmnażanie płciowe przebiega w komórkach nabłonkowych błony śluzowej jelita cienkiego kota domowego (żywiciel ostateczny). Postaciami inwazyjnymi dla kota ą tachyzoity, bradyzoity lub sporozoity drogą pokarmową. Dostając się do błony jelita ulegają zaokrągleniu tworząc postać schizonta, który dzieli się na merozoity. Część przekształca się w gametocyty, które przekształcają się w gamety, które łączą się tworząc zygotę wpadającą do światła jelita - oocystę, która w ciągu 3 tyg. Przekształcą się w sporocystę będącą miejscem kształtowania się 2 sporoblastów i w każdym z nim 4 sporozoitów, które są inwazyjne dla ptaków i ssaków ( też człowieka). Z pokarmem pochodzenia zwierzęcego mogą dostać się przez usta postacie bradyzoitów w cystach lub tachyzoitów w pseudocystach a ze skażonym kalem kota postacie sporozoitów w sporocystach. Uwalnianie postaci inwazyjnych następuje w jelicie cienkim gdzie wnika wybiórczo do makrofagów oraz komórek siateczki lub śródbłonka i monocytów, następnie przenosi się tworząc pseudocysty do węzłów chłonnych, mięśni porzecznie prążkowanych i gładkich, do OUN, gałki ocznej. Rzadko wrotem zakażenia jest uszkodzona skóra lub błona śluzowa. Cysty wypełnione bradyzoitami o małej aktywności w tkankach stanowią najważniejszy rezerwuar pasożyta.

Objawy. Istnieje kilka postaci klinicznych toksoplazmozy: węzłowa (najczęściej u młodych ludzi i dzieci: powiększenie i bóle węzłów chłonnych, głównie karkowych, szyjnych i potylicznych, stan podgorączkowy lub gorączka, bóle mięśniowe, łatwe męczenie się, bóle głowy i zapalenie gardła), narządu wzroku (zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w siatkówce i naczyniówce, zaburzenia widzenia, światłowstręt, nadmierne widzenie), neurologiczna -ogólna (stan zapalny mózgowia, ropień mózgu, zmienność nastrojów, zaburzenia ruchowe, bóle głowy, niedowład połowiczy, padaczka), wrodzona, przewlekła (każda postać może przybrać charakter przewlekły: bóle mięśni, zaburzenia snu, bóle stawów, nadmierna potliwość), płucna i sercowa (zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego)

Toksoplazmoza występuje w formie aktywnej lub utajonej. Ma zdolność przenikania przez łożysko do krwi płodu wywołując toksoplazmozę wrodzoną. Zakażenie (śródmaciczne) płodu jest niebezpieczne, bowiem konsekwencją tego są zaburzenia rozwojowe: wodogłowie, małogłowie, zwapnienia w mózgu, uszkodzenie wzroku, wrodzone wady serca i nerek. Pasożyt przenika do płodu w razie wystąpienia parazytozy u matki, zwłaszcza, gdy jest seroujemna, czyli nie posiada przeciwciał i wcześniej nie zetknęła się z pierwotniakiem.

Diagnostyka. Preparaty utrwalone z wód płodowych, płynu mózgowo-rdzeniowego, biopsje węzłów chłonnych lub szpiku kostnego i wykrywa się trofozoity.

Leczenie. Sulfonamidy, Pirymetamina, Bactrim, azytormycyna, spiromycyna, pirymetaminę i sulfadoksynę.

7. Naegleria flowei

to pierwotniak pasożytniczy występujący u człowieka i wywołujący negleriozę - pierwotne pełzakowate zapalenie opon mózgowych i mózgu

Występowanie:Pierwotniak ten jest kosmopolityczny czyli jego zasięg obejmuje cały świat, występuje również w Polsce. Jest pospolity w jeziorach i basenach kąpielowych , a także w wilgotnych glebach i powietrzu.

Postacie: Naegleria fowleri występuje w postaci trofozoitu i cysty. Znane są dwa typy trofozoitów : pełzakowaty i wiciowaty.

Trofozoit pełzakowaty ma zdolność przekształcania się w wiciowaty i odwrotnie, w zależności od środowiska.

Zarażenie: następuje przez jamę nosowo - gardłową (trofozoit z wicią lub cysta) tylko w środowisku wodnym

Objawy: Choroba ujawnia się po 2-3 dniach od chwili zarażenia. Proces chorobowy jest bardzo ostry i najczęściej kończy się śmiercią w 5-6 dniu. N. fowleri tworzy w substancji szarej mózgu liczne ogniska martwicze, którym towarzyszy odczyn zapalny ze strony opon.

Najczęstsze objawy to : Ból głowy w okolicy czołowej, brak łaknienia, nudności, wymioty, wysoka gorączka, niepokój, sztywność karku, halucynacje węchowe, wzmożone ciśnienie płynu mózgowo- rdzeniowego, wysoka leukocytoza z neutrofilią

Wykrywanie:preparaty bezpośrednie, preparaty trwałe barwione, hodowla na podłożach agarowych lub na bulionie mięsnym, biopsja, analiza antygenów, diagnostyka serologiczna, materiały biologiczne, preparaty histopatologiczne

Najczęściej jednak inwazję N.fowleri rozpoznaje się pośmiertnie, stwierdzając obecność tych pasożytów w tkance mózgowej.

Leczenie: amfoterecyna B, Ketokonazol, Mikonazol, Sulfonamidy

2. Robaki płaskie:przykłady pasożytów układu pokarmowego i krwionośnego:

1. Fasciola hepatica- motylica wątrobowa

Przywra pasożytująca w wątrobie i drogach żółciowych człowieka, przeżuwaczy domowych i dzikich i innych. Pasożyt dwudomowy. Żywicielem ostatecznym jest ssak (dzik, świnia, przeżuwacze, duże gryzonie, człowiek), a pośrednim - bezkręgowiec błotniarka moczarowa Galba truncatula. U ssaków pasożytuje głównie w układzie żółciowym, rzadziej w trzustce, płucach czy węzłach chłonnych.

Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wraz z żółcią zostają przesunięte do jelit, a następnie wydalone z kałem. Gdy jaja przedostaną się na podmokłą glebę, na mokrą roślinność, do rowów melioracyjnych, wówczas wylęgają się z nich orzęsione, pływające larwy - dziwadełka (miracidia), które pływają w wodzie i żyją kosztem zapasowego glikogenu zgromadzonego w komórkach ciała. Larwy wnikają aktywnie do jamy oddechowej, a następnie wątrobotrzustki ślimaka - błotniarki i orzęsiony nabłonek odpada i przekształcają w workowate sporocysty. Ze sporocyst powstają redie, a z tych z kolei ogoniaste cerkarie zaopatrzone na bokach w dobrze rozwinięte gruczoły skorupkotwórcze(cystogenne). Cerkarie wydostają się z ciała ślimaka przez otwór oddechowy do wody i swobodnie pływają przez 30-34 godziny poszukują. W budowie zawierają układ wydalniczy, przyssawkę, układ nerwowy i pokarmowy. Następnie tracą ogonek, wpełzają na rośliny, otaczają się osłonką i czekają na swojego żywiciela, będąc odpornym na wysychanie i wahania temperatury. Są to metacerkarie. Gdy żywiciel spożyje rośliny z maleńkimi metacerkariami wówczas pasożyt uwalnia się w przewodzie pokarmowym pod wpływem soków trawiennych i przedostaje do układu żółciowego lub trzustki, przebija ścianę jelit i wykorzystując naczynia krwionośne układu żylnego wrotnego aktywnie przedostaje się przez jamę otrzewnej. Osiąga dojrzałość płciową i składa ok. 6000 jaj dziennie.

Objawy fascjolozy: gorączka, bóle mięśni i stawów, nudności, wymioty, dreszcze, powiększenie i bóle wątroby i trzustki, żółtaczka, niedokrwistość, niekiedy bezobjawowo.

Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta. Badania serologiczne

Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta), niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy działający też na przywry)

2. Schistosoma haematobium- przywra krwi

3. Chlonorchis sinesis- przywra chińska

Przywra pasożytująca w drogach żółciowych człowieka, kota, psa i innych ssaków mięsożernych

Budowa. Dojrzałą ma wymiary 10-25 mm x 3-5 mm, duże rozgałęzione jądra i lekko płatowaty jajnik.

Cykl rozwojowy. Pierwszymi żywicielami pośrednimi są ślimaki. Cerkarie w wodzie wnikają do licznych gatunków ryb - drugich żywicieli pośrednich. Człowiek zaraża się przez spożycie surowej, niedogotowanej lub źle uwędzonej ryby zawierającej metacerkarie, które w dwunastnicy ekscystują i wnikają przez przewód żółciowy wspólny do wątroby, co wywołuje odpowiedź zapalną.

Objawy klonorchozy: w ostrym stadium gorączka, dreszcze, biegunka, bóle w nadbrzuszu, zwiększona tkliwość wątroby, żółtaczka. W stadium przewlekłym oprócz tego powiększenie wątroby, niedrożność przewodu żółciowego, czemu towarzyszy żółtaczka mechaniczna. Często też ostre zapalenie trzustki.

Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta.

Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta), niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy działający też na przywry)

4. Taenia solium- taseimiec uzbrojony

Żywicielem pośrednim jest świnia lub dzik, żywicielem ostatecznym jest człowiek - w jelicie cienkim.

Budowa. Ma 2-8m. dł. i 5-6mm. Szerokości. Główka (skoleks) niemal kulista, wyposażona w 4 przyssawki i wysuwalny ryjek uzbrojony w podwójny wieniec haczyków (22-32 sztuk). Mniejszy od t.solium. Barwa strobilum żółtawomleczna. Hermafrodytyczne są mniejsze i zawierają niemal połowę mniej pęcherzyków jądrowych, a jajnik jest trójpłatowy. Proglotydy maciczne również mniejsze. Macica rozgałęziona, do 12 par odgałęzień, rzadko rozłożonych. Zapłodnione jaja są wydalane w członach wraz z kałem - odrywają się od reszty po kilka i nie poruszają się. W jajach zawarte są onkosfery.

Cykl rozwojowy. Pasze zanieczyszczone odchodami ludzkimi z jajami pasożyta są źródłem zakażenia zwierząt żywicieli pośrednich. Pod wpływem soku trawiennego, onkosfera zostaje uwolniona, przedostaje się czynnie z jelita do naczyń krwionośnych świni lub dzika i wędruje do mięśni, gdzie osiedla się w formie finny - wągra typu cysticercus, który wykazują dużo większą skłonność niż t.saginata do osiedlania się w przedniej części żywiciela pośredniego. Człowiek spożywając niedogotowane, niedosmażone lub surowe mięso z dzika lub świni umożliwia dalszy rozwój pasożyta. Onkosfera uwolniona z otoczek embrionalnych przebija ścianę jelita i dużym oraz małym obiektem krwi dostaję się do różnych narządów.

Objawy: wągrzyca - cysticerkoza najgroźniejsza i najczęściej rozpoznawana jest wągrzyca OUN, która obejmuje korę mózgową, komory i podstawę mózgu, a często też rdzeń kręgowy oraz gałki oczne. Drgawki, bóle głowy z nudnościami i zaburzeniami widzenia, halucynacje, choroba może przebiega jako zapalenie opon i mózgu z różnymi objawami ogniskowymi.

Diagnostyka. Badania rentgenowskie, CT, NMR na obecność wągrów, zwłaszcza w OUN, za pomocą testu ELISA wykrywa się koproantygeny tasiemca w kale.

Leczenie. Parazykwantel, niklozamid, albenazol i mebendazol(uniemożliwiają pasożytom przyswajanie glukozy), mekpakrynę (przeciwpierowtniakowo)

5. Taenia saginata- taseimiec nieuzbrojony

Dane ogólne. Pasożytuje w jelicie cienkim człowieka (żywiciel ostateczny). Żywicielem pośrednim jest bydło.

Budowa. Główka gruszkowata, 2 mm dł. i 5-11 mm szerokości, zawiera 4 przyssawki z silnym umięśnieniem, brak haczyków i ryjka. Długość ciała wynosi 4-25 m. Barwa kremowa. Strobila liczy 1000-2000 proglotydów, pierwsze bez narządów płciowych są szersze niż dłuższe, następne to proglotydy niemal kwadratowe z gonadami. Najpierw męskie z pęcherzykami jądrowymi, następnie z rozwiniętymi gonadami żeńskimi - rozrodcze, hermafrodytyczne. Na krawędziach bocznych proglotydów, w połowie długości położona nieregularnie, naprzemianlegle zatoka płciowa - kraterowe wzniesienie z wgłębieniem pośrodku. Przednią i boczną część środkowego pola proglotydu wypełnia kilkaset pęcherzyków jądrowych, do których prowadzą kanaliki nasienne, które wpadają do jednego cewkowatego nasieniowodu. Jajnik dwupłatowy, silnie rozgałęziony, leży w tylnej części środkowego pola proglotydu. Płaty połączone są przewodem poprzecznym, od którego odchodzi krótki jajowód wpadający do ootypu. Macica w członach macicznych zawiera 15 - 35 par odgałęzień, gęsto ułożonych. Człony te mogą się odrywa od stopili - apolizja.

Cykl rozwojowy. Proglotydy wypełnione zapłodnionymi jajami mają zdolność pełzania w kierunku odbytu, dziennie zazwyczaj 5-9. Jajo powstaje z komórki rozrodczej żeńskiej zapłodnionej w ootypie przez plemnik Zarodek przekształca się w macicy w onkosferę z trzema parami haków oraz dwiema osłonkami embrionalnymi - bliższa, wewnętrzna z setek pałeczkowatych, promieniście ułożonych elementów i dalsza luźno utkana, gruba, zaopatrzona w filamenty na biegunach. Zewnętrzna łatwo odpada w środowisku zewnętrznym i zostaje embriofor - jajo inwazyjne. Larwa może rozwijać się w wielu gatunkach żywicieli pośrednich np. bydło. Z jaja inwazyjnego połkniętego przez żywiciela pośredniego uwalnia się onkosfera, która energicznymi ruchami haków embrionalnych toruje sobie drogę przez ścianę jelita cienkiego do naczyń krwionośnych i chłonnych i przeciska się przez naczynia włosowate osiedlając się ostatecznie przede wszystkim w mięśniach szkieletowych gdzie przekształcają się w drugie stadium larwalne - wągier bydlęcy. Żywiciel wytwarza często wokół larwy osłonkę łącznotkankową, izolującą jego organizm od pasożyta. Cechuje się on długą przeżywalnością. Zarażenie następuje poprzez zjedzenie niedogotowanego mięsa z wągrem, który w jelicie cienkim po 2-3 miesiącach przekształcają się dojrzałego tasiemca nieuzbrojonego.

Objawy. Tasiemczyca - tenioza = napadowe bóle brzucha, nudności, upośledzenie łaknienia, obniżenie aktywności ruchowej, wzmożona perystaltyka jelit, uczucie osłabienia, zaburzenia snu, naprzemienne zaparcia i biegunki. Mogą przechodzi przez łożysko.

Diagnostyka Identyfikacja proglotydów poruszających się w świeżym kale,

Leczenie. Parazykwantel, niklozamid, albenazol i mebendazol(uniemożliwiają pasożytom przyswajanie glukozy), mekpakrynę (przeciwpierowtniakowo)

6. Diphyllopothrium latum- bruzdogłowiec szeroki

Tasiemiec wielodomowy: żywicielem ostatecznym jest ssak: człowiek, pies, wydra, foka, lis, kot; żywicielami pośrednimi są: oczlik i ryba. U ssaków pasożytuje w jelicie cienkim.

Budowa. Tasiemiec ten dorasta do 20 m długości (zależna od żywiciela i intensywności inwazji)- jeden z największych; ciało liczy wówczas około 4 tysięcy członów (proglotydów). Główka - scolex, jest grzebietobrzusznie spłaszczona, ma kształt podłużnie owalny ma długość 3 mm i dwie bruzdy przyssawkowe. Za nią rozciągliwa cienka szyjka wytwarzająca proglotydy. Hermafrodyta. Układ rozrodczy męski leży po grzbietowej części członów i zbudowany jest z licznych, pęcherzykowatych jąder, od każdego odchodzi kanalik nasienny wpadający do nasieniowodów, pęcherzyka nasiennego, przewodu wytryskowego i prącia uchodzącego do zatoki płciowej.

Układ rozrodczy żeński po brzusznej stronie członów i zbudowany jest z dwupłatowego jajnika, ootypu (zbiornik nasienny), od którego odchodzi krótki jajowód, gruczołu żółtkowego, pochwy i macicy odchodzącej od ootypu tworząc liczne skręty, cewkowata, wypełniona jajami (kształt rozety). Zapłodnienie zachodzi w ootypie. Plemniki wnikają do ootypu przez pochwę. Najczęściej zachodzi samozaplemnienie, rzadko bowiem w jednym żywicielu są dwa osobniki (zaplemnienie krzyżowe). Może zajść tylko w środowisku wodnym lub płynnych odchodach duża płodność

Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wydostają się wraz z kałem do wody (zbiorniki i cieki wodne). Wylęgłe poprzez energiczne ruchy obrotowe onkosfery (koracidia) dzięki posiadaniu rzęsek pływają; wyposażone są w 6 haków. Pozostawiają one skorupki jajowe z otwartym wieczkiem i zewnętrzną osłonką embrionalną. Wewnętrzna jest integralną częścią żywo pływającej larwy. Zostają pożarte przez widłonogi - oczliki. W jelicie widłonoga (Cyclops, Diaptomus) koracidium traci rzęski - zrzuca embriofor i uwolniona onkosfera przebija się do jamy ciała i przekształca w procerkoid. Procerkoid o wydłużonym kształcie ciała z częścią przednią pokrytą drobnymi szczecinkami posiada cerkomer, czyli kulisty przydatek z 3 parami haczyków embrionalnych. Oczlik zostaje zjedzony przez rybę(okoń, szczupak, jazgarz, miętus, pstrąg, łosoś). W ciele ryby - drugiego żywiciela pośredniego procerkoid uwolniony w jelicie przenika do jej jamy ciała dzięki działaniu histolitycznemu wydzieliny gruczołów frontalnych i dostaję się do mięśni i narządów wewnętrznych. Tam traci cerkomer i rozwija się w plerocerkoid (forma wągra niepęcherzykowata) o wydłużonym kształcie, stanowi skoleks z bruzdami przyssawkowymi nie zawiera jeszcze proglotydów. Plerocerkoid ma zdolność przetrwania w rybie kilkanaście lat. Plerocerkoid jest formą inwazyjną dla żywiciela ostatecznego np. człowieka, w którego jelicie rozwija się w ciągu 2-5tyg. do postaci dojrzałej żyjącej u człowieka kilkadziesiąt lat.

Objawy. Difylobotrioza może przebiegać z okresową niedrożnością jelit, biegunkami, bólami brzucha oraz niedokrwistością megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B₁₂,

Diagnostyka. Badanie kału na obecność żółtych lub brązowawych jaj z wieczkiem lub proglotydów.

Leczenie. Prazykwantel, niklozamid

2.7. Echinococcus granulosus- taseimiec bąblowcowaty

Żywicielem pośrednim są: człowiek, owce, bydło, świnie, konie, dziki, psy, sarny, jelenie, zające, króliki. Żywicielem ostatecznym jest pies, wilk, lis i kot.

Budowa. Strobila ma 2-7mm i posiada 3-4 człony (niedojrzały, dojrzały i maciczny dłuższy od pozostałych). Skoleks z ryjkiem uzbrojonym w dwa wieńce haków. Proglotyd maciczny ma jajnik nerkowaty, macicę workowatą, rozgałęzioną na kształt rozety. Odrywa się zwykle od reszty strobili i samodzielnie wydostaję się przez odbyt na powierzchnię skóry żywiciela ostatecznego.

Cykl rozwojowy. Zarażenie pasożytem następuje po spożyciu pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami bąblowca. W zapłodnionych jajach znajdują się onkosfery, które zostają uwolnione w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego. Onkosfery przedostają się do naczyń i płyną wraz z krwią lub limfą do różnych organów: w 66% w wątrobie, w 22% w płucach, gałka oczna, mózg, węzły chłonne, serce, nerki, śledziona, trzustka, a nawet kości. W zależności od różnych czynników proces formowania bąblowca przebiega odmiennie. Onkosfera w miejscu docelowym otacza się osłonką -dwiema błonami - wewnętrzną bardzo cienka, syncytialną, parynchymatyczną oraz zewnętrzną grubą błoną oskórkową. Wokół larwy zbiera się płyn bezbarwny, a pęcherzyk zwiększa swoje rozmiary - żywiciel otacza cały pęcherz bąblowca różnej grubości błoną łącznotkankową. Warstwa twórcza na drodze swoistych dla bąblowca procesów proliferacyjnych wytwarza do wewnątrz tzw. Komory lub torebki lęgowe drugiego pokolenia. Torebki lęgowe pierwszego pokolenia mogą pozastawia w łączności z macierzysta błoną twórczą lub odrywa się i pływa w błonie pęcherza. One często pękają uwalniając torebki lęgowe drugiego pokolenia i powstałe w nich protoskoleksy. Protoskoleks jest formą przygotowaną do osiedlenia się w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego. Zawierają cały skoleks - ryjek uzbrojony w haki i cztery przyssawki. Mogą one wraca do młodszego stadium - wezykulacja - pęcherzykowacenie. Pęcherz bąblowcowi wytwarzający protoskoleksy nosi nawę bąblowca płodnego. Protoskoleksy zjedzone przez psa lub innego żywiciela ostatecznego wynicowują się w jelicie cienkim i przytwierdzają do błony śluzowej przyssawkami oraz hakami.

Bąblowica wątroby - choroba rozwija się wiele lat, w utajeniu, nie dając ostrych objawów. Wytwarza się wokół pasożyta grubą otoczkę łącznotkankową, która uciskając na drogi żółciowe może powodowa żółtaczkę. W przypadku pęknięcia może dojść do wstrząsu anafilaktycznego i wtórnego rozsiewu. Echinokokoza OUN może dawać objawy guza mózgu.

Rozpoznanie. W rozpoznaniu istotną rolę odgrywają: tomografia komputerowa, ultrasonografia, technika obrazowania rentgenowskiego, testy ELISA. W przypadku bąblowicy płuc w plwocinie można wykazać obecność skoleksów.

Leczenie. Operacyjne usunięcie bąblowca, także albendazol, mebendazol.

3. Robaki obłe: przykłady pasożytów układu krwionośnego i pokarmowego:

1. Enterobius vermicularis- owsik ludzki

2. Ascaris lubricoides-glista ludzka

Glista ludzka pasożytuje w jelicie cienkim człowieka, dzika i świni.

Cykl rozwojowy. Glista ludzka wytwarza inhibitory trypsyny i α-chymotrypsyny, a wytwarzane przez nią inhibitory hamują krzepnięcie krwi i fibrynolizę.

Samica składa w ciągu doby 200000-250000 owalnych, żółtobrązowych jaj. Zapłodnione jaja wraz z kałem wydostają się na zewnątrz. W środowisku zewnętrznym w jajach rozwijają się larwy glisty. Zarodek otoczony jest grubą skorupką (3 warstwy - wew. Lipidowa, środkowa chitynowa, zewn białkowa). Wczesna zygota zaczyna bruzdkować w środowisku zewn. Larwy w świeżym kale nie są zdolne do zarażenie. Dopiero przy dostępie do tlenu, wilgotności i temperaturze powstaje larwa drugiego stadium. Z jaj, które, dostana się do przewodu pokarmowego żywiciela zostają nadtrawione, larwy czynnie opuszczają otoczki jajowe, przebijają ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych. Z krwią dostają się poprzez wątrobę i serce do płuc. Przebijają naczynia włosowate i ściany pęcherzyków i następuje 2 i 3 linienie. Ruchy migawkowe nabłonka i odruchy kaszlu transportują larwy do gardła. Zostają połknięte i trafiają do jelita cienkiego, gdzie dojrzewają i wzrastają. Glista żyje około 1 roku. W trakcie wędrówki larwy linieją dwukrotnie. Dojrzewają w ciągu 3 miesięcy. Dojrzałe osobniki mają zdolność wpełzania do przewodu trzustkowego, dróg żółciowych i wyrostka robaczkowego.

Objawy: Gdy są w płucach to objawy zapalenia płuc - nacieki, kaszel skurcze oskrzeli, duszność, szmer oddechowy, podwyższona temperatura. W jelicie cienkim nudności, ślinotok, bóle brzucha, wymioty, brak łaknienie, zaburzenia snu. Zapętlenie się licznych glist powoduje niedrożność jelita. Glisty mogą zarazić płód wywołując jego uszkodzenia.

Diagnostyka. Koproskopia umożliwia stwierdzenie jaj w kale, badania endoskopowi dwunastnicy, odczyny serologiczne. Pomocne są badania radiologiczne płuc i przewodu pokarmowego.

Leczenie. Pirnatel, mebendazol, albendazol, pierazyna.

3. Trichuris trichuria- włosogłówka ludzka

Pasożytuje w jelicie grubym i ślepym człowieka, dzika i świni. w Polsce drugi po owsiku, co do częstości występowania.

Cykl rozwojowy. Samica składa około 3 tys. jaj. Jaja wydostają się wraz z kałem do wody lub gleby, gdzie dojrzewają w ciągu kilku tygodni. Zakażenie następuje przez spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami. W jelicie cienkim larwy wylęgają się po wyschnięciu jednego z czopów biegunowych i w ciągu 2-24 h przedostają się do jelita grubego, gdzie odbywają linienie i osiągają postać dojrzałą po miesiącu. Zagłębione przednim końcem ciała po błoną śluzową jelita karmią się krwią i żyją kilka lat.

Diagnostyka. Wykrycie w kale beczułkowatych jaj w grubym rozmazie Lu metodami Kato i Miury

Objawy. Bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, nudności, biegunka, utrata łaknienia, zahamowanie rozwoju fizycznego

Leczenie. Albendazol, Mebendazole, tiabendazol, pirantel i lewamizol

4. Trichinella spriralis- włosień spiralny

Jest rozdzielnopłciowym nicieniem człowieka, świń, dzików, psów, kotów, lisów, szczurów i myszy a także niedźwiedzi. Rozmnażanie form dojrzałych i wydawanie otorbiających się larw odbywa się w jednym żywicielu (pasożyt jednodomowy). Zakażenie następuje wskutek spożycia mięsa surowego zawierającego cysty z larwami. Formy dojrzałe pasożytują w jelicie cienkim, a formy larwalne w mięśniach.

Cykl rozwojowy. Zakażenie następuje wskutek spożycia mięsa zawierającego wapienne cysty parazyta. W przewodzie pokarmowym żywiciela larwy pod wpływem soków trawiennych ulegają oswobodzeniu i wnikają pod nabłonek pokrywający kosmki dwunastnicy i jelita cienkiego i w ciągu 2-3 dni dojrzewają płciowo kosztem żywiciela. Po kopulacji i zapłodnieniu samice rodzą żywe larwy (jajożyworodność) w ilości około 1500 ( w ciągu 1-3 tygodni). Larwy wpadają do przestrzeni chłonnych i wędrują do przewodu piersiowego, z krwią żylną do prawej połowy serca i płuc, przechodzą przez sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne i przez lewą komorę serca do dużego krwioobiegu. Tkanką docelową jest tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana głownie przepony i mięśni międzyżebrowych, w której przebijając się z naczyń przez sarkolemmę do wnętrza cytoplazmy (enzymy histolityczne), osiadają, szybko rosną(10krtonie w ciągu kilkunastu dni), linieją, zwijają w spiralkę i po 30-40 dniach od zakażenia otaczają się błoną(reakcja obronna żywiciela). Po 6-18 miesiącach błona cysty ulega zwapnieniu. Dalszy rozwój larw możliwy jest w przewodzie pokarmowym kolejnego żywiciela.

Objawy: podwyższenie temperatury, bóle mięśni, obrzęki powiek i twarzy, bóle łowy, wysypka na skórze, zespół biegunkowy, wymioty kurczowe bóle brzucha, ogólne osłabienie. Przy nietypowym umiejscowieniem larwy włośnia może wystąpić zapalenie opon i mózgu, porażenia lub niedowłady, objawy zapalenia płuc.

Diagnostyka. Rozpoznanie choroby opiera się na podstawie występujących objawów, wycinków mięśnia, badania biochemiczne: metoda immunoenzymatyczna, immunoelektroforeza przeciwprądowa..

Leczenie. Mebendazol, albendazol, tiabendazol, pirantel

5. Wuchereria bancrotti

6. Onchocerca volvulus

7. Loa Loa

4. Stawonogi pasożytnicze:

1. Ixodes ricinus- kleszcz pospolity

Budowa. Dymorfizm płciowy. Samica głodna jasnobrązowa, ciało owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Tarcza grzbietowa(scutum) ciemnobrązowa, szeroka, owalna z licznymi porami i włoskami. Reszta ciała pokryta rozciągliwą, chitynową powłoką. Brak oczu. Z boku gnatosamy dwa owalne pola porowate stanowiące ujścia gruczołów dodatkowych, które wydzielają substancje ochraniające jaja. Hipostom uzbrojony w zęby skierowane do tyłu. Para wysuwalnych, zaopatrzonych w haki i ząbki szczękoczułków znajduje się w pochewkach nad hipostomem, a po jego bokach członowane głaszczki. Samica, samiec i nimfa mają po 4 pary nóg, biodra pierwszej pary z ostrym kolcem (ostroga), a na ostatnim członie pierwszej pary organ Hallera - receptor węchowy. Stopy zakończone przylgami i pazurkami. Samiec jest mniejszy, ciemnobrązowy, prawie czarny, Hipostosom z dużymi bocznymi zębami, tacza grzbietowa duża, pokrywa całe ciało. Ostrogi większe niż u samicy. Nimfa podobna do samicy, ale mniejsza i bez otworu płciowego. Larwa ma trzy pary nóg i tak jak nimfa jest szara z brązową tarczką.

Rozwój. Trójżywicielowy - poszczególne stadia (larwa, nimfa i samica) karmią się na trzech różnych żywicielach. Każde pobiera krew tylko raz w swoim życiu i po nakarmieniu odpada od żywiciela. W glebie postać młodociana linieje i przechodzi w następne stadium, a najedzona samica wytwarza jaja, które składa w jednym miejscu w dużych ilościach i ginie. Może atakować wszystkie kręgowce - larwy najchętniej drobne ssaki, ptaki i gady (2-5 dni), nimfy większe np. jeże, lisy, sarny, dziki (2-7 dni), samice duże zwierzęta np. krowy, kozy, owce (6-11 dni). Samce odżywiają się głównie płynami ustrojowymi i na żywiciela przechodzą w celu znalezienia samic. Człowieka atakują głównie samice i nimfy.

Znaczenie w medycynie. Ślina kleszcza zawiera substancje drażniące skórę. Są rezerwuarem i przenosicielem różnych drobnoustrojów chorobotwórczych np. wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, krętków powodujących boreliozę, pałeczek tularemii.

2. Sarcoptes scabiei-świerzbowiec drążący

Budowa i rozwój. Drążący pasożyt skórny. Białawy roztocz dorastający do 0,4 mm długości. Ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone, z charakterystycznymi prążkami. Hipostom w kształcie trójkąta, bez ząbków. Noki krótkie, stożkowate, pierwsze dwie pary z przyssawkami, kolejne zakończone szczecinkami. Samiec mniejszy z nogami (poza 3 parą) zaopatrzone w przyssawki. Żywi się komórkami skóry. Kopulacja i tym samym zapłodnienie samicy odbywa się na powierzchni skóry. Zapłodniona samica wgryza się pod naskórek i drąży w skórze kręte chodniki oraz komory, w których składa jaja po 2 lub 3 dziennie. Po 3 - 4 dniach wykluwają się larwy, które wnikają do torebek włosowych i tam dojrzewają. PO linieniu przeobrażają się w ośmionogie nimfy, z których powstają samce lub nimfy drugiego stopnia (samice pozostałe w wylinkach nimf). Samce zapładniają nimfy. Samice opuszczają wylinkę i drążą nowe kanaliki. Cykl trwa 14 dni. Żywicielem właściwym jest człowiek. Zakażenie następuje przy bezpośrednim kontakcie z osobnikiem chorym (np. podawanie ręki), za pośrednictwem wspólnej pościeli, ręczników i ubrań.

Objawy: widoczne w skórze różowe ślady - korytarze i komory wypełnione szaroczarnym kałem roztoczy. silny świąd. Najczęściej zajęte są boczne powierzchnie palców, na nadgarstkach, łokciach, w pachwinach, okolicach brzucha, okolice brodawek sutkowych. Ciepło pobudza ruchliwość świerzbowca. Często wtórne zakażenie bakteryjne.

Leczenie: Novoscabin, Crotamiton

3. Pediculus humanus-wesz ludzka

4. Pthirus pubis-wesz łonowa

Cykl życiowy:

• Samica składa ok. 30 jaj, które przyklejane są do włosa przy pomocy pierścienia z substancji cementowej. Wieczko jaja ma wysoko ułożone komory mikropylarne. Po upływie 7-8 dni z jaj wylęgają się nimfy, z których w czasie 15-18 dni powstają osobniki dorosłe.

• Występują trzy pokolenia nimf, które różnią się od siebie m.in. kształtem cała, obecnością wyrostków lub włosków na biodrach, liczbą guzków odwłokowych. Dorosłe postacie żyją na człowieku ok. 3 tygodni a poza żywicielem tylko do 24 godz.

• W ciągu dnia wesz jest nieruchliwa, jej aktywność wzrasta w czasie odpoczynku człowieka, kiedy następuje wzrost temperatury i wilgotności otoczenia.

• Zarażenie pasożytem odbywa się głównie podczas kontaktu płciowego, może nastąpić również przez wspólne używanie tych samych ręczników, pościeli, bielizny oraz spanie w jednym łóżku z osobą zarażoną. Wszawica łonowa dotyczy głównie osób dorosłych, u dzieci występuje rzadziej.

Miejsce pasożytowania: Głównie wzgórek łonowy i doły pachowe. Przytwierdza się do włosa tuż przy skórze. Może również umiejscowić się na brwiach i rzęsach (szczególnie u małych dzieci), co powoduje zapalenia spojówek i brzegów powiek.

Objawy wszawicy łonowej: Świąd skóry, w miejscach ukąszenia pojawiają się sinofiołkowe lub szare plamy, tzw. plamy błękitne (maculae ceruleae), powstające wskutek hemolizy erytrocytów.

Wykrywanie :Pthirus pubis wykrywa się przeszukując okolice genitaliów, wzgórka łonowego i innych owłosionych części ciała.

Zwalczanie:

• Gnidy usuwa się gęstym grzebieniem. W celu zwalczania pasożyta zaleca się po myciu smarowanie skóry preparatem Crotamiton, 2x dziennie przez 3-5 dni.

• U dzieci lekiem z wyboru jest 1% γ-sześciochlorocykloheksan (Jacutin, Lindan) w formie szamponu.

• Rzęsy można smarować maściami zawierającymi pyretroidy lub mechanicznie usuwać pasożyty (np. pod mikroskopem okulistycznym).

Zapobieganie: Unikanie kontaktu z osobami zarażonym.

1. Cimex lectularis

2. Pulex iwitans

3. Simulium ornatum

4. Culex pipiens

5. Anopheles maculipennis

6. Blatella germanica

7. Argas reflexus

8. Glossinapalpalis

---