AUGUST COMTE
Pozytywizm.
Ramy czasowe:
EUROPA Początek 1850; Koniec 1890
POLSKA Początek 1864; Koniec 1890
„Kurs filozofii pozytywnej” - pisany przez Comte'a w latach 1830-1842.
Termin „pozytywizm” został zapożyczony z filozofii naturalistycznej; upowszechnił go August Comte. Wg Comte'a pozytywizm miał być raczej naukową metodą poznania świata niż rodzajem systemu filozoficznego.
Pozytywizm - postawa wobec świata, która nakazuje nam badać tę rzeczywistość tak, jak robi to przyrodoznawstwo.
Pozytywny - ścisły, pewny, konkretny, oparty na doświadczeniu, zmierzający do budowania praw naukowych.
Niepozytywny - wymyślony, metafizyczny, destrukcyjny, szkodliwy.
Pozytywizm głosi jedność nauki. Zakłada on działanie wg metod nauk przyrodniczych (obserwacja, eksperyment, metoda historyczno-porównawcza).
Przyrodoznawstwo = naturalizm jedność nauki, przyrodoznawstwo jako sposób badania rzeczywistości społecznej.
Myślenie o społeczeństwie było naturalistyczne, widziano je w wymiarze przyrodniczym.
Realizm należy badać fakty jak rzeczy; rzecz - coś, co istnieje na zewnątrz
Oddzielenie podmiotu od przedmiotu
Odrzucenie empatii
Postawa beznamiętnego badacza, wolnego od wartościowania
Należy przyjąć postawę, iż to, co badamy, istnieje na zewnątrz badającego
Pozytywizm - niezmienność
Psychologizm - zmienność (Heraklit)
Fenomenalizm - w świecie istnieją zjawiska (fenomeny); szukamy związków, zależności, prawidłowości.
Esencjonalizm - w świecie istnieje istotne zróżnicowanie rzeczywistości na to, co ważniejsze i mniej ważne; istnieje czynnik główny, a inne jedynie go uzupełniają.
Pozytywizm był fenomenalistyczny rozpoznawanie zjawisk, szukanie związków i zależności.
Pozytywizm był scjentystyczny całkowite zaufanie do nauki; wszystko powinno podlegać badaniom naukowym.
Pozytywizm zwracał się w kierunku praktyki, zastosowania wiedzy.
Nauka ma nam pozwolić zrozumieć świat i kierować się różnorodnymi procesami (inżynieria społeczna).
Wiedza ma nam służyć, być użyteczna. Rozwijamy ją po to, aby zjawiska nas nie zaskakiwały, abyśmy mogli je przewidywać, kontrolować.
Uzasadnienie socjologii w klasyfikacji nauk Comte'a; klasyfikacja nauk.
Pojęcie „socjologia” pojawia się w VI tomie „Kursu filozofii pozytywnej”.
Wg Comte'a socjologia powinna zajmować się tym, czym nie zajmują się pozostałe nauki pozytywne statyka (teoria struktury społecznej), dynamika (teoria rozwoju społecznego).
Klasyfikacja nauk nauki powstają i rozwijają się w określonej kolejności - kryteria:
Malejącej ogólności (najpierw te najbardziej abstrakcyjne, a potem te szczegółowe)
Rosnącej złożoności przedmiotu badawczego
Rosnącej doniosłości praktycznej
Podstawowe nauki pozytywne:
Matematyka
Astronomia
Fizyka
Chemia
Biologia
Socjologia
Nauki podstawowe pozytywne badają prawa; nauki konkretne zajmują się zastosowaniem tych praw; np. medycyna jest nauką konkretną w stosunku do biologii.
Statyka i dynamika
Statyka - teoria struktury społecznej; zajmuje się wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu (instytucje); badanie społeczeństwa ze względu na jego budowę; co stanowi podstawowe instytucje społeczne i jak one funkcjonują.
Najważniejsze instytucje:
Rodzina „mikrokosmos społeczny”; rodzina jest podstawową komórką społeczną, powstaje samorzutnie, a jej powstanie nie jest od niczego zależne; w rodzinie człowiek nabiera pierwszych cech. Chodziło tu o wyjaśnienie genezy innych zrzeszeń, o skupienie uwagi na problemie socjalizacji jednostki.
Wg Comte'a kobieta powinna być podporządkowana mężczyźnie; mają oni różne funkcje - kobieta góruje nad mężczyzną ze względu na rozwój uczuć, mężczyzna nad kobietą intelektualnie i siłą woli; jednak wg Comte'a to funkcja kobiety jest ważniejsza
Państwo wynika z podziału pracy; rząd - ma nad wszystkim sprawować kontrolę; ludzi trzeba wychowywać, skłaniać do zachowań na rzecz dobra wspólnego. Rząd wprowadza do życia pewien stopień przymusu w celu zagwarantowania współpracy odłamów społeczeństwa. Jest to potrzebne, bo ludzie mają silne skłonności egoistyczne
Kościół forma zrzeszenia; ludzie muszą wierzyć albo podzielać wspólną wiarę - coś, co jest wspólne; chrześcijaństwo łączyło ludzi, Comte szukał jakiegoś pierwiastka, który będzie ich łączył na zasadzie wiary; chrześcijaństwo - wiara w możliwości człowieka; wiara jest potrzebna, bo bez niej społeczeństwo ulega rozkładowi; ważna jest wiara, a nie jej przedmiot
Dynamika - teoria rozwoju społecznego.
Rozwój - jakieś składniki rzeczywistości ulegają wzbogaceniu, ulepszeniu. Rozwój ma charakter normatywny.
Rozwój = postęp. Gwarancje postępu - ład, porządek, pokój.
Należy znaleźć taką wiedzę, która pozwoli unikać konfliktów.
Obecnie nauka jest postępowa rozwój komunikacji międzyludzkiej, rozwój nowoczesnych technologii itp.
Prawo trzech stadiów (kryterium - rozwój umysłu):
Stadium teologiczne - człowiek w obliczu wszystkich niezrozumiałych dla niego zdarzeń; stadium to zakłada istnienie duchów, sił sprawczych istniejących poza człowiekiem
3 podstadia:
Fetyszyzm - człowiek lokuje niezależne od niego siły w otaczających go przedmiotach
Politeizm - człowiek przypisuje siły boskie poszczególnym aspektom rzeczywistości
Monoteizm - powstają wielkie religie monoteistyczne, człowiek lokuje moce w jednej sile
Stadium teologiczne zostało obalone przez reformację.
Stadium metafizyczne (faza przejściowa; abstrakcyjność, spekulacja, ambiwalencja) - człowiek coraz częściej na miejsce Boga stawia różne inne idee, byty abstrakcyjne; coraz większa podmiotowość w widzeniu umysłu
Stadium pozytywne (naukowe) - człowiek dochodzi do przekonania, że to właśnie rozum i nauka pomogą mu funkcjonować w świecie, w społeczeństwie
HERBERT SPENCER
Ewolucjonizm.
Ewolucjonizm wykształcił się z przekonania, że ewolucja jest prawem, przez jakie przechodzi rzeczywistość społeczna.
Ewolucjonizm jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego.
Ewolucjonizm opierał się na pozytywistycznym wzorze uprawiania nauk.
Spencer uważał, że cały świat podlega ewolucji - stopniowemu i systematycznemu różnicowaniu się części budujących określony porządek. Świat podlega postępowi, przechodząc od stanu chaosu do wyżej zorganizowanej jedności.
Monokauzalizm - jedna przyczyna, wokół której można zgromadzić wszystkie wyjaśnienia.
Ewolucja - zmiana, wzrost, rozwój, postęp.
Ewolucja to linia kolejnych wzrostów i załamań - to kolejne fazy rozwoju i rozkładu.
3 światy podlegające ewolucji:
Świat organiczny
Świat nieorganiczny
Świat ponadorganiczny czyli społeczny
Spencer całą wiedzę człowieka sytuował na trzech platformach:
wiedza potoczna, ale niezbędna dla człowieka
nauka - praktyka, która systematyzuje wiedzę
filozofia syntetyczna - łączy rezultaty nauki, potrafi je ująć w jednolity system i zbudować na tej podstawie jeden obraz rzeczywistości
Prawo zachowania siły - główne prawo nauki - prawo ewolucji
Ewolucja - w świecie następują ciągłe procesy przemieszczania się materii.
Dyferencjacja - różnicowanie się, przemieszczanie materii, gdyż oddziałują na nią pewne siły.
Ewolucja jest:
rozwojem - jeśli przeważa integracja materii i rozpraszanie ruchu
rozkładem - jeśli przeważa dezintegracja materii i pochłanianie ruchu
Teoria organizacji (instytucji).
Instytucje społeczne - społeczne organy, niezbędne dla życia całego organizmu.
Instytucje ukształtowały się spontanicznie, utrzymują porządek społeczeństwa i są niezbędne człowiekowi do życia.
Instytucje społeczne:
domowe Spencer ukazuje, jak zmieniają się na drodze ewolucji - typy małżeństw, rodzin
obrzędowe zajmują się kontrolą społeczną
polityczne związane z problematyką władzy
kościelne instytucją jest kler, a nie religia; religia daje nam sposobność oczyszczania napięć, pełni funkcje terapeutyczne
zawodowe rośnie ich rola; zawody podtrzymujące i wzbudzające uczucia społeczne zyskują na znaczeniu
przemysłowe określają, jak przebiega społeczne gospodarowanie
Typologia społeczeństw.
Społeczeństwa przechodzą od militaryzmu do industrializmu (modelowy sposób - typy idealne).
Typy idealne - mają charakter opisowy, nie wartościujący; wymyślone, nierealne, skonstruowane przez rzeczywistość; przyjmowane na mocy spotęgowania.
Militaryzm:
struktura centralistyczna
jednostki ułożone hierarchicznie, każda ma określony status
obecność wodza
rozkazy kierowane z góry na dół
od ludzi oczekuje się posłuszeństwa, rutyny w działaniu
społeczeństwo na wzór wojskowy
Jest tak, gdyż w procesie ewolucji taki typ życia społecznego był potrzebny.
Industrializm:
brak hierarchii
inne oczekiwania wobec ludzi - oczekuje się inicjatywy
statusy społeczne są zdobywane
istnieje wolność
społeczeństwo rozwija się, rozszerzając aktywność ludzką, staje się coraz bardziej podmiotowy
odpowiedzialność
przestrzeń wymaga lepszej koordynacji; koordynacja wzrasta wraz z różnicowaniem się struktury
Porównanie społeczeństw i organizacji - analogia organicystyczna.
Spencer - prekursor funkcjonalizmu społeczeństwo traktowane jako całość, dostrzeganie w nim funkcjonalnych zróżnicowań.
Analogia organicystyczna - społeczeństwo należy analizować przez analogię do organizmów żywych, bo ono też musi wytwarzać pewne dobra, żeby żyć; musi je rozdzielać przez instytucje społeczne.
Współcześnie podejście funkcjonalistyczne.
Analogia między organizmem biologicznym a społecznym:
wzrost masy - wraz ze wzrostem masy w organizmie biologicznym rośnie różnicowanie się budowy
struktura - coraz większy stopień skomplikowania poszczególnych części
różnicowanie funkcji
życie całego organizmu trwa dłużej niż życie jego poszczególnych części
Różnice:
organizm biologiczny stanowi jedną, zwartą całość, a organizm społeczny jest rozproszony brak konkretnego kształtu społeczeństwa
w organizmie żywym istnieje jakiś centralny punkt (układ krwionośny), natomiast społeczeństwo nie ma ośrodka centralnego
społeczeństwo posiada język, czyli komunikację symboliczną
KAROL MARKS
Klasy społeczne.
Stratyfikacja społeczna, gdy widzimy społeczeństwo na zasadzie gradacji.
Rozumienie klas społecznych przez Marksa jest perspektywą dychotomiczną; w każdym społeczeństwie istnieją dwie różne klasy społeczne, stanowiące o istocie gospodarowania danego systemu. Sukcesy jednej klasy muszą być niepowodzeniami drugiej, między nimi jest konflikt.
Klasy społeczne - wielkie grupy ludzi, różniące się miejscem zajmowanym w historycznym procesie produkcji, rolą, stosunkiem do środków produkcji.
Takie grupy ludzi, gdzie jedna może eksploatować drugą, przywłaszczać sobie jej pracę.
Te dwie klasy decydują o głównym sposobie gospodarowania.
Społeczeństwo nie może być jednoklasowe, nie mogą istnieć klasy nieantagonistyczne.
Świadomość klasowa - czynnik subiektywny, niezbędny do tego, by stać się klasą.
Wg Marksa świadomość klasowa ujawni się prędzej czy później w procesie produkcji.
Należy umieć zlokalizować wroga klasowego.
Klasa w sobie - nie ma świadomości.
Klasa dla siebie - posiada świadomość.
Zjawisko równowagi klas społecznych - walczące ze sobą klasy są w stanie równowagi, żadna z nich nie może przechylić fazy zwycięstwa na swoją stronę.
Alienacja.
Alienacja - ludzkie wytwory zaczynają obracać się przeciwko człowiekowi, działalność człowieka obraca się przeciwko niemu.
Trzy płaszczyzny alienacji:
ekonomiczna
polityczna
ideologiczna
Im człowiek więcej pracuje, tym bardziej bogaci się kapitalistów.
Cechą gatunkową człowieka jest praca. Pracuje on naprawdę wtedy, kiedy jego praca jest wolna i nieskrępowana, kiedy czuje potrzebę zmieniania świata.
Alienacja ekonomiczna - zjawisko alienacji, występujące w procesie produkcji, wytwory człowieka zaczynają nad nim panować; człowiek nie realizuje się, ale degraduje w pracy.
Robotnik w kapitalizmie staje się towarem, jego praca jest przechwytywana przez właścicieli kapitału.
Człowiek nie rozumie, po co produkować. Pracując, popada w coraz większą niewolę.
Alienacja polityczna - wszelkie instytucje działają na niekorzyść robotnika, państwo dla robotnika jest wrogie; instytucje służą tylko nielicznym, a państwo to instytucja ucisku.
Alienacja ideologiczna - ludziom narzuca się myślenie, które jest korzystne dla klasy posiadającej.
Alienacja pracy - praca jest czymś zewnętrznym, nie należy do istoty człowieka, jest pracą narzuconą, gdy nie ma przymusu zewnętrznego, człowiek unika pracy.
Alienacja totalna - zaprzeczenie istoty gatunkowej człowieka.
Teoria formacji - dynamika społeczeństwa.
Teoria formacji jest teorią ogólną i abstrakcyjną, pokazuje dynamikę przemian w społeczeństwie.
Sposób produkcji |
||
Siły wytwórcze społeczeństwa |
Stosunki produkcji |
Nadbudowa |
sposób oddziaływania człowieka na przyrodę, cywilizację itp., charakter dynamiczny, związany z chęcią człowieka, aby lepiej żyć (narzędzia, przedmioty pracy + człowiek) |
baza ekonomiczna; sposób organizacji, stosunki własności podstawowych środków produkcji; do kogo należą środki, bo one decydują o dystrybucji |
państwo chroni stosunki produkcji; może pojawić się stagnacja gospodarcza |
Na pewnym etapie środkom wytwórczym nie odpowiada odpowiedni poziom środków produkcji.
W jakimś momencie siły wytwórcze domagają się zniesienia stosunków produkcji.
Kiedy pojawią się nowe środki produkcji, to wtedy siły wytwórcze będą się rozwijać - postęp cywilizacyjny.
Teoria formacji:
ludzie muszą wchodzić w stosunki produkcji
sposób produkcji warunkuje życie ludzi
byt społeczny określa świadomość ludzi
„rewolucja socjalna” - przewrót w nadbudowie np. ekonomiczny, religijny
nie można nic sądzić o epoce przewrotu na podstawie jej świadomości
ludzie stawiają sobie takie zadania, które są w stanie rozwiązać
antagonizm nie jest indywidualny, ale społeczny
skończył się okres poszukiwania przez człowieka optymalnej formy, życie społecznego człowieka (wolność i równość - demokracja liberalna)
Stosunki produkcji:
azjatycki (czynnik polityczny wyprzedza czynnik ekonomiczny)
antyczny
feudalny
burżuazyjny (kapitalistyczny)
Teoria państwa.
Państwo - aparat ucisku na usługach klasy posiadającej.
Ale istnieje zjawisko, gdy państwo zaczyna się usamodzielniać, np. reżimy wojskowe (ci, którzy już nie rządzą i ci, którzy jeszcze nie rządzą - tworzy się „luka”).
Reżimy wojskowe doprowadziły do stagnacji gospodarczej.
Państwo - usytuowane w nadbudowie; wróg robotników, służebne dla klasy kapitalistów.
Równowaga klas społecznych - państwo nie jest służebne dla kasy kapitalistów.
Rozwój biurokracji, stagnacja gospodarcza.
Struktura polityczna zależy od sytuacji ekonomicznej.
GEOGR SIMMEL
Socjologia humanistyczna. Interakcjonizm. Rozumienie społeczeństwa.
antynaturalizm - społeczeństwo widziane poprzez zasadę interakcji
interakcjonizm - społeczne jest to, co jest wynikiem społecznych interakcji
interakcjonizm świadomy - ludzie świadomie na siebie oddziaływają, ma to społeczny charakter
Należy odkryć to, co jest we wnętrzu ludzi jak ludzie nadają znaczenia i sens swojemu działaniu należy dotrzeć do motywów działania.
Teoria poznania - rzeczywistość jest chaotyczna, człowiek konstruuje a nie odbija rzeczywistość, nakłada na świat ład pojęciowy, porządkujemy go, człowiek to aktywny podmiot poznający, nadaje rzeczywistości charakter i kształt poprzez pojęcia.
To, co społeczne to to, co jest rezultatem wzajemnego oddziaływania między ludźmi.
Dwa sposoby ujmowania społeczeństwa:
społeczeństwo jako suma jednostek (ujęcie substancjalne) - nie interesuje socjologii
społeczeństwo jako efekt oddziaływujących na siebie ludzi (ujęcie z punktu widzenia form uspołeczniania), tzw. odlewy społeczne
Socjologia ma badać formy uspołeczniania.
Nie można ani społeczeństwa sprowadzać do jednostki ani jednostki do społeczeństwa.
Forma i treść.
Odróżnienie formy od treści to zabieg heurystyczny, naukowy, bo w rzeczywistości są one zespolone.
Badacz musi wyłowić kształt - formę oddziaływań ludzi na siebie (np. przyjaźń, małżeństwo, konflikt, rywalizacja, naśladownictwo). Efekt współdziałania ludzi ze sobą tworzy formy mające różne treści.
Forma - pierwsze uchwycenie rzeczywistości, cel badania socjologii; to, co nabiera kształtu w procesie interakcji, ma społeczny charakter.
Treść - uzupełnienie formy, dopełnienie tego, co uchwycone zostało jako forma.
Problematyka konfliktu.
Konflikt:
daje możliwość wzrostu tożsamości grupowej (wpływ pozytywny)
otwiera praktykę skierowaną na zmiany i innowację
sprzyja integracji grupy
ma charakter oczyszczający, nie należy go tłumić, bo oczyszcza sytuację, natomiast będąc w fazie utajonej i wybuchając ze zdwojoną siłą może burzyć podstawy związku
w konflikcie jednostka może zademonstrować swoją wolność
może być pozytywny, jest on stałą i naturalną cechą życia
należy patrzeć na niego ze względu na intensywność, gwałtowność, zasięg może wypełniać pewne konstruktywne funkcje
jest on konstruktywny, kiedy nie narusza podstaw relacji i stosunków
konflikt to wyzwolenie negatywnych emocji, które są destrukcyjne
może sprzyjać otwarciu się grupy na innowacje i zmiany, konflikt wymusza innowacje
nie musi być destruktywny, rozłamowy
Konflikt w kulturze współczesnej - jednostka podlega alienacji (nacisku ze strony produktów kultury); kultura narzuca konformizm.
Perspektywy badania konfliktu wg Simmla:
intensywność
czas trwania
MAX WEBER
Działanie społeczne.
Działanie - zachowanie (zewnętrzne, wewnętrzne) z którym działający wiąże pewien subiektywny sens. Wszystkie działania w tym rozumieniu są sensowne i znaczące.
Działanie społeczne - odmierzone i skierowane na działania innych ludzi (zachowanie, z którym związany jest określony sens); oczekiwanie uzyskiwania odpowiedzi.
Stosunek społeczny - seria nakierowanych na siebie działań plus szansa, że one będą zachodziły w przyszłości.
Związek:
dobrowolny - zrzeszenie
narzucony - zakład
Rodzaje działań społecznych:
afektywne (emocjonalne)
tradycjonalne (wyuczony nawyk)
racjonalne: zasadniczo-racjonalne, wartościowo-racjonalne, celowo-racjonalne działający w sposób właściwy dobiera środki do zamierzonych celów, takie działanie jest wzorcowe
Socjologia polityki.
Władza - szansa narzucania swojej woli innym nawet wbrew ich oporowi.
Władza jest socjologicznie amorficzna, kategoria panowania jest bardziej przydatna.
Sprawować władzę można tylko w odniesieniu do ludzi.
Funkcja paternalistyczna wymagana jest wtedy, gdy podmiot poddawany władzy posiada jakąś niedoskonałość.
Władza jest w tym wypadku tylko tymczasowa, trwa tak długo jak pewna niedoskonałość.
Władza jako przyczyna wspólnego działania; wspólne działanie wymaga wspólnego osądu.
Władza pełni taką funkcję, która jest przyczyną pozytywnego działania.
Władza jako gwarancja dążenia do dobra wspólnego.
Władza wypełnia też funkcje niezbędne do funkcjonowania życia społecznego.
Panowanie - szansa uzyskania posłuchu dla rozkazów o innej treści.
O sile władzy decyduje ilość aktów posłuchu.
W posłuchu zawiera się choćby minimum przyzwolenia.
Akty posłuchu uzasadniają władzę, dają jej przyzwolenie; taka władza jest prawomocna, legitymizowana.
Podział uprawomocnienia władzy:
legitymizacja w odniesieniu do autorytetu osobowego - ktoś zdobył władzę, jeśli ktoś cieszy się uznaniem społecznym
legitymizacja normatywna - legitymizacja w stosunkach do przepisów, norm - kiedy ktoś zdobył pozycję w strukturze władzy zgodnie z obowiązującym w tej strukturze porządkiem sukcesji
Trzy czyste typy panowania:
władza charyzmatyczna (oparta o autorytet osobowy)
władza tradycyjna (oparta o autorytet osobowy)
władza legalna (oparta o autorytet normatywny)
Panowanie charyzmatyczne
Charyzma - zespół szczególnych cech, które przypisujemy jednostce, co do której mamy przekonanie, że jest ona zdolna do wydawania rozkazów.
Charyzmatyk musi stale udowadniać, że nadal posiada cechy, które predestynują go do wydawania rozkazów.
Charyzmat urzędu - urzędom przypisujemy charyzmatyczny aspekt np. urząd biskupa, sam urząd postrzegany jest w aureoli blasku.
Panowanie tradycyjne - oparte jest o to, co codzienne, tradycyjne, oparte o nawyk.
Panowanie patriarchalne, patrymonialne.
Panowanie legalne (racjonalne) - oparte o autorytet normy, przepisu; sztab zarządzający (biurokracja) jest cechą charakterystyczną panowania legalnego.
Biurokracja.
Biurokracja:
korpus urzędników powinien być zbudowany w oparciu o zasadę hierarchii
powinna obowiązywać zasada kompetencji
działalność urzędników powinna być stała, a nie przelotna
powinna działać zasada odpersonalizowania - urzędnik zorientowany jest tylko na sprawę, którą wykonał; orientacja tylko na problem
oddzielenie urzędnika od środków administracyjnych
urzędy nie mogą być przedmiotem dziedziczenia ani sprzedaży (np. nepotyzm)
zasada konieczności sporządzania dokumentacji (zapewnia ciągłość wykonywania czynności administracyjnych)
biurokracja ma stałą tendencję do odradzania się
Biurokrację trzeba stale kontrolować, gdyż istnieje tendencja do przejmowania władzy i funkcji, do których nie jest przygotowana.
Struktura społeczna.
Spojrzenie Webera na strukturę społeczną jest podobne do spojrzenia Simmla na tę kwestię, natomiast znacznie różni się od spojrzenia Marksa.
Wieloaspektowość struktury społecznej:
wymiar ekonomiczny - klasy
wymiar społeczny - stany
wymiar polityczny - partie
Klasy zróżnicowanie ze względu na ekonomiczne położenie; przyczyna zróżnicowania - szeroki wachlarz doświadczeń jednostek na kapitalistycznym rynku (nie są to byty realne - siły społeczne, to tylko perspektywa ekonomiczna - na podstawie dochodu, ład ekonomiczny).
Stany kategorie będące wynikiem podziału ze względu na rozmiar godności społecznej, prestiżu, wyraża się on w określonej formie konsumpcji; niezależne od wymiaru ekonomicznego.
Partie związane z udziałem we władzy; ludzie, którzy dążą do zdobycia i utrzymania władzy; demokracja - porządek partyjny.
Socjologia religii. Nowoczesny kapitalizm.
Nowoczesny kapitalizm - system etyczny, styl życia.
Historia to teren walk ludzi, którzy chcą realizacji partykularnych interesów, zjawiska dzieją się na podstawie zbiegów okoliczności.
Podłoże ideowe (co skłoniło ludzi do podjęcia działań przedsiębiorczych):
nowa, zsekularyzowana, zracjonalizowana forma religii - protestantyzm - wytworzył etos pracy (nowa jakość ideowa)
Religia protestancka jest formą najbardziej zracjonalizowanej religii chrześcijańskiej (pozbyła się wątków magicznych).
Świat jest własnością Boga, która została dana człowiekowi w zarządzanie.
Człowiek ma obowiązek panować na Bożą chwałę - ma pracować w zawodzie, aby pomnażać powierzony mu fragment boskiego majątku.
Jeśli potrafię przetwarzać świat na Bożą chwałę, to nie ma powodu, aby się z kimś dzielić.
Pierwsi kapitaliści przenosili zachowanie z sekt na działania w przedsiębiorstwach.
Postawa indywidualna, pewnego siebie wiernego.
Idee predestynacji (niepewność byłaby nie do zniesienia).
Powodzenie w pracy na Bożą chwałę symptomy świadczące o przeznaczeniu do zbawienia.
Działania pierwszych kapitalistów chęć osiągnięcia zbawienia.
Protestantyzm tezauryzacja kapitału.
Tylko w protestantyzmie zawarty jest ładunek takiego napięcia, który skierował ludzi do podjęcia działań przedsiębiorczych.
Czynniki, które w procesie racjonalizacji wpłynęły na powstanie nowoczesnego kapitalizmu:
koincydencja - etos pracy - racjonalizacja religii protestanckiej
racjonalizacja prawa i upowszechnienie się prawa stanowionego:
prawo objawione (o charakterze boskim)
prawo o charakterze tradycyjnym
prawo ujawnione - naturalne
prawo stanowione (niezbędne do powstania przedsiębiorstwa kapitalistycznego)
Powstanie nowoczesnego sądownictwa.
powstanie nowoczesnego państwa z biurokratycznym aparatem zarządzającym
EMIL DURKHEIM
Fakty społeczne.
Fakty społeczne - wszelki sposób działania, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu np. język, prawo, moda, zwyczaje, obyczaje, czas, przestrzeń.
Człowiek wchodzi w ukształtowany już świat, nie tworzy faktów społecznych, ale je sobie przyswaja. Społeczeństwo to byt ponadjednostkowy, istnieje równie realnie jak jednostka.
Fakty społeczne należy badać jak rzeczy należy uznać, że istnieją one na zewnątrz od badacza; uznając ich zewnętrzny charakter należy wprawić się w taki stan ducha, że nic nie wiemy o tych faktach.
Prądy społeczne - odmiana faktu społecznego, nie muszą być związane z instytucjami.
Samobójstwa.
Samobójstwo jest faktem społecznym, jest ono uwarunkowane społecznie.
Samobójstwo jest uzależnione od stopnia zintegrowania jednostki z grupą, w której dana jednostka się znajduje.
Typy samobójstw:
anomiczne - spowodowane brakiem norm, prawa, stanem chaosu, pustki aksjonormatywnej
egoistyczne - jednostka pozbawiona jest wsparcia ze strony grupy, jest odseparowana od grupy - ludzie wykluczeni, z rozbitych rodzin, środowisk
altruistyczne - jednostka dała się pochłonąć grupie, jest ona narzędziem w rękach grupy
fatalistyczne - spowodowane fatalizmem, sytuacją bez wyjścia np. Witkacy
Teoria religii.
Wśród faktów społecznych elementarna jest religia. Religię można zdefiniować przede wszystkim ze względu na funkcje, jakie pełni w społeczeństwie.
Religia:
jednolity zespół wierzeń i praktyk, odnoszący się do rzeczy świętych i łączących ludzi w wspólnotę zwaną Kościołem
dzieli rzeczywistość na sferę sacrum i profanum
reguluje stosunek do rzeczy uznawanych za święte
Funkcje religii:
inicjująca do życia społecznego (poprzez religię człowiek uczy się tego, co społeczne)
integrująca (spaja i łączy ludzi, daje poczucie bycia wspólnotą)
podtrzymywanie tradycji (transmisja obiektów z przeszłości do teraźniejszości)
euforyczna, terapeutyczna (pomaga człowiekowi przetrwać i przezwyciężyć trudne chwile)
Typologia społeczeństw.
Historia przebiega na drodze postępującego społecznego podziału pracy.
Zmiana, która następuje, przekształca typy społecznej solidarności.
To, co ulega przekształceniu to typ więzi.
Typologia społeczeństw:
społeczeństwa o solidarności mechanicznej - przewaga prawa karnego; społeczeństwa oparte o sankcje i represje (tak jak społeczeństwa militarne u Spencera)
społeczeństwa o solidarności organicznej - przewaga prawa kooperacyjnego (cywilnego, administracyjnego); oparte o sankcje restrykcyjne (restrykcja - konieczność przywrócenia czegoś, co niesłusznie narzucono)
Kryterium różnicy między nimi znajduje się w prawie.
Durkheim ukazuje dwoistość ludzkiej natury (cechy będą wynikiem istoty biologicznej i wpływu społeczeństwa np. egoizm-altruizm = homo duplex).
VILFREDO PARETO
Psychologizm.
Psychologizm - grupa koncepcji, która w odniesieniu do badania społecznego postulowała poszukiwanie zasadniczych cech społeczeństwa w indywidualnych dyspozycjach jednostek.
Mechanizmy funkcjonowania społeczeństwa tkwią w jednostce.
Działania.
Człowiek realizuje swoje uczestnictwo w życiu społecznym poprzez działania.
Nauka powinna opierać się na metodzie logiczno-eksperymentalnej (nauki przyrodnicze). Powinna opierać się na danych ilościowych - badamy, czy zjawisko ma charakter społeczny.
Podział działań ludzkich:
logiczne - odpowiednio dobrane metody do zamierzonych celów (w sensie obiektywnym i subiektywnym), występują jedynie w sferze nauki; środki są logicznie połączone z celami z punktu widzenia działającego podmiotu, ale także innych ludzi, posiadających szerszą wiedzę
pozalogiczne - cała reszta ludzkich działań, mają początek w emocjach, psychice; przyczyną tych działań są residua (względnie trwałe psychiczne predyspozycje); habitus - to wszystko, co jednostka nabyła od środowiska, styl i smak wytworzony przez jednostkę (w sferze poglądów); habitusy są w pewnym stopniu dziedziczone, ludzie są różni, bo mają różne habitusy
Psychika, wyrażając się przez uczucia pokazuje, jak będą wyglądały działania człowieka.
Teoria residuów. Teoria derywacji.
Tym, co kieruje ludzkimi działaniami są residua - stany psychiczne, dyspozycje, w jakie ludzie są wyposażeni
Z psychicznych dyspozycji wynikają uczucia, którymi w swoich działaniach kierują się ludzie.
Residua - klasyfikacja (każdy posiada te klasy, ale w różnym stopniu):
kombinowane - dynamiczne, nieustanne nastawienie na zmianę; odpowiedzialne za działania, które kierują człowieka w stany nieustannych zmian
konserwacji - odpowiedzialne za umacnianie tego, co jest, cenienie tego, co jest już wypracowane, gdyż zmiana niesie za sobą pewne ryzyko
uzewnętrzniania uczuć - odpowiedzialne za eksponowanie uczuć na zewnątrz
uspołecznienia - zachowania i działania ludzi zawsze uwzględniają istnienie innych np. litość, poświęcenie dla dobra innych
indywidualizmu - w działaniach uwzględniane jest zawsze własne „ja” np. egotycy; integralność jednostki, ludzie ci kierują się w działaniach orientacją na własną osobę
seksualne - siła motoryczna, która wpływa na ludzkie zachowania i działania
Tym, co decyduje o ludzkim działaniu jest irracjonalny popęd, jednak człowiek chce to ukryć, gdyż chce uchodzić za osobę rozsądną.
Człowiek ma głód myślenia i jest werbalistą - wszystko wyraża słowami.
Człowiek buduje słowne upiększenia i usprawiedliwienia działań, które mają nadać im pozór racjonalności, buduje derywacje.
Derywacje - klasyfikacja:
stwierdzenia mające sugerować sądy, powoływanie się na oczywistość, naukowość; sugerują, że jest związek z faktami
autorytety powoływanie się na różnego rodzaju autorytety np. tradycji, nauki
używanie pojęć zasadniczych zawierających ładunek emocjonalny np. wolność, równość, ojczyzna
pojęcia „mętne” „dowody słowne”, metafory, niedookreślone, wieloznaczne np. tolerancja, demokracja
Teoria krążenia elit.
Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji.
Społeczeństwo jest pewną całością, pewnym systemem zamkniętym, w którym ludzie w swoich działaniach dążą do realizacji swoich interesów. W tym systemie ludzie podzieleni są wg różnych zasad.
Podział naczelny:
masy
elity - ludzie, którzy uzyskują najwyższe wyniki w danej dziedzinie
Elita władzy - arystokracja.
Ludzie chcą dostawać się do elit, aby poprzez grabież podnosić swój status, do elity dostają się ci, którzy mają optymalny rozkład residuów.
Inne residua odpowiadają za to, aby dostać się do elity, a inne za to, aby się w niej utrzymać.
Aby władza mogła trwać należy dopuszczać do niej coraz to nowe jednostki.
GEOGR HERBERT MEAD
Społeczny pragmatyzm. Symboliczny interakcjonizm a jaźń społeczna.
Kształtowanie się umysłu, dynamika osobowości.
Słabość biologiczna organizmów ludzkich wymusza na nich współdziałanie w grupach w celu przetwarzania.
Najwcześniej kooperacja ma charakter symboliczny i ukazuje się w postaci gestów każde zachowanie, któremu towarzyszy reakcja przystosowawcza ze strony innego organizmu; gest jest świadomy i znaczący; jeśli towarzyszy mu zamiar uzyskania odpowiedzi pojawia się symbol - szeroko rozumiany język.
Umysł poprzedza kształtowanie się jaźni i odróżnia organizmy ludzkie od innych organizmów.
Gesty nabierają charakteru konwencjonalnych stają się zrozumiałe dla partnerów w procesie interakcji.
Człowiek za pomocą symboli oznacza otaczające go obiekty.
Nim człowiek cokolwiek zrobi, to robi próbę generalną w wyobraźni. Buduje definicję sytuacji.
Człowiek posiada zdolność postawienia siebie na miejscu kogoś innego (empatia).
Posiada zdolność do przyjmowania roli „innego”.
Jeżeli organizm posiada zdolność do rozumienia gestów konwencjonalnych, tworzenia definicji sytuacji i przyjmowania roli „innego”, to posiada umysł, który nie jest strukturą, ale procesem.
Umysł jest warunkiem poprzedzającym konstruowanie jaźni (osobowości).
Człowiek buduje koncepcję siebie samego, buduje uczucia na siebie skierowane, wyprowadza wnioski z reakcji i zachowań innych na swój temat.
Człowiek buduje samoocenę.
Jeśli ktoś posiada te zdolności:
gest konwencjonalny
definicja sytuacji
przyjmowanie roli „innego”
to posiada umysł (warunek powstawania jaźni).
Fazy budowania jaźni:
„zabawa” nie ma zorganizowanych postaw, ukształtowanych reguł, dziecko przyjmuje rolę „innego”; opanowanie języka naturalnego przez dziecko
„gra” istnieją reguły; aby grać, należy znać reguły gry, wyobrazić sobie pozycje innych graczy, nabywamy umiejętności przyswajania reguł
„uogólniony inny” skupienie reguł, przyjmujemy oczekiwane względem nas role
ME - ja przedmiotowe - konformistyczne, wyuczone
I - ja podmiotowe - nasze własne, będące reakcją na ja przedmiotowe
UMYSŁ OSOBOWOŚĆ SPOŁECZEŃSTWO
Społeczeństwo to ukształtowane, zorganizowane interakcje.
Przedmioty społeczne - wartości, wspierające instytucje.
Strona reakcji na wyuczony, społeczny scenariusz.
Stabilizacja - postępowanie wg wzorów zachowań.
Ludzie mają wpływ na zmiany wzorów zachowań, dynamiczny proces nieustannego stawania się.
FLORIAN ZNANIECKI
Metoda dokumentów osobistych, kulturalizm, współczynnik humanistyczny.
Kulturalizm - socjologia jest nauką o kulturze, swoistej domenie świata odrębnej od przyrody, ale także od świadomości jednostkowych. Istotą kultury są zobiektywizowane wartości, czyli typowo wybierane przez ludzi działających i obdarzone pozytywnymi ocenami obiekty ich czynności i postaw.
W społeczeństwie wszelkie fenomeny są związane z czyimiś działaniami, istnieją w czyichś doświadczeniach, stanowią dla kogoś wartość. Dlatego ich badanie musi uwzględniać perspektywę czynnych w społeczeństwie ludzi. Znaniecki określał to jako niezbędny „współczynnik humanistyczny” wszelkiej analizy społecznej.
Badaniu ze współczynnikiem humanistycznym sprzyja szczególna procedura: analiza i interpretacja tzw. „dokumentów osobistych”, czyli zapisów dokonywanych spontanicznie przez działające jednostki. Są to przede wszystkim listy i pamiętniki.
Metoda dokumentów osobistych polega na analizie wszelkiego rodzaju dokumentów osobistych celem odkrywania społecznie uwarunkowanych regularności losów życiowych ludzi, zdobywanie określonych danych związanych z konkretnymi wydarzeniami, ukazywanie subiektywnego obrazu społeczeństwa istniejącego w świadomości jednostek. Metoda dokumentów osobistych jest krytykowana przez wielu socjologów ze względu na brak reprezentatywności autorów tych materiałów, trudność weryfikacji wykorzystywanych danych. Stanowi ona najczęściej jedno ze źródeł danych badawczych i bywa uzupełniana innymi danymi.
Najczęściej wykorzystywane w analizach rodzaje dokumentów osobistych obejmują: autobiografie, fotografie, inskrypcje, listy, opowieści o życiu i pamiętniki.