praca-magisterska-7319, Dokumenty(2)


Spis treści

  1. Pojęcie systemu finansowego

  2. Pojęcie i status prawny banku

  3. Rodzaje banków

  4. Czynności bankowe

  5. Podstawowe obowiązki banków

  6. Zasady funkcjonowania banków komercyjnych

  7. Bank centralny

  8. Struktura systemu bankowego w Polsce

2

3

9

13

14

22

31

34

1.Pojęcia systemu finansowego

System finansowy w gospodarce rynkowej to mechanizm funkcjonujący pomiędzy podmiotami gospodarczymi składający się z instrumentów, rynków oraz instytucji finansowych a także zasad na jakich one działają. System ten służy do przenoszenia siły nabywczej pieniądza od podmiotów dysponujących nadwyżkami finansowymi do podmiotów deficytowych.

Instrumenty finansowe to różnego rodzaju zobowiązania i należności.

Instytucje finansowe: to takie, które mają dominującą część swojego majątku w postaci aktywów finansowych, a więc w postaci należności innych podmiotów.

Instytucje finansowe to instytucje poprzez które odbywa się transfer oszczędności.

Do instytucji rynku bankowego zaliczają się:

Bank centralny, banki komercyjne, banki rozliczeniowe, banki oszczędnościowo-pożyczkowe, banki inwestycyjne, banki hipoteczne.

Rynki finansowe są to rynki na których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe.

Rynek na którym emitent upłynnia swoje zobowiązania nazywa się rynkiem pierwotnym.

Rynek na którym następuje dalsza odsprzedaż instrumentu, nie przez emitenta, tylko przez nabywcę, nazywa się rynkiem wtórnym.

Rynek pieniężny i rynki kapitałowe to rynki funkcjonujące w ramach rynku finansowego.

2.Pojęcie i status prawny banku

Pojęcie banku, nie należy do jednoznacznych i powoduje zarówno w piśmiennictwie prawnofinansowym, jak i w praktyce bankowej wiele sporów i różnych interpretacji. Powojenne regulacje prawa bankowego, poczynając od ustawy z roku 1960, nie definiowały tego pojęcia. Dopiero ustawa Prawo bankowe z roku 1989 zawarła w swej treści definicję banku, określając go jako samodzielną i samofinansującą się jednostkę organizacyjną, posiadającą osobowość prawną i działającą na podstawie ustawy Prawo bankowe oraz własnego statusu. Główną wadą tej definicji była jej nadmierna ogólnikowość, jako że nie zawierała ona w swojej treści elementów wystarczająco odróżniających banki od pozostałych rodzajów jednostek organizacyjnych. Trudno bowiem za takowe wyróżniki uznać było atrybut podmiotowości prawnej czy też związane z nimi takie cechy jak

W definicji pominięte zostały istotne elementy wyróżniające banki, tj.: specyficzny rodzaj wykonywanych przez nie czynności czy też szczególny

tryb ich tworzenia, obwarowany niespotykanymi przy innych podmiotach wymaganiami.

Aktualna definicja banku według ustawy z roku 1997 eksponuje wyraźnie aspekty formalno-prawne tworzenia i funkcjonowania banku. Art. 2. Określa bank jako utworzoną zgodnie z przepisami ustawy osobę prawną, która działa na podstawie zezwolenia uprawniającego ją do świadczenia czynności bankowych, które obniżają ryzykiem powierzone bankowi środki i to pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Trzon powyżej definicji stanowią: specjalny tryb tworzenia banku oraz obowiązek uzyskania przez niego stosowanego zezwolenia na dokonywanie specjalnych rodzajów czynności, związanych z ryzykiem utraty środków powierzonych przez klientów.

Samo sformułowanie: czynności bankowe obciążające ryzykiem „środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”- może budzić niejasności; wydaje się, że wchodzić tu będą w grę: przyjmowanie wkładów pieniężnych zarówno płatnych na żądanie, jak i terminowych, przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych, emitowanie bankowych papierów wartościowych.

Polskie prawo bankowe nie zna pojęcia instytucje kredytowej, powszechnie występującego w regulacjach prawnobankowych państw członkowskich Unii Europejskiej czy też w samych przepisach wspólnotowych, a zwłaszcza w treści I i II Dyrektywy Rady Europy. Terminem „instytucja kredytowa” posługuje się jedynie wyjątkowo polski kodeks cywilny, który w art. 428 ust. 2. stanowi, iż zakaz żądania odsetek od zaległych odsetek nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielonych przez instytucje kredytowe. Z brzmienia powyższego przepisu nie należy jednak wnosić, iż chodzi tu o pojęcie instytucji kredytowej, z reguły towarzyszące atrybutowi podmiotowości.

Art. 1. Pierwszej Dyrektywy definiuje instytucję kredytową jako taką, która przyjmuje depozyty publiczne i inne fundusze na zasadzie zwrotności oraz udziela kredytów na własny rachunek. Główną zatem cechą instytucji kredytowej jest jej uprawnienie do wykonywania dwóch podstawowych i tradycyjnych rodzajów działalności, tj. depozytowej i kredytowej. Instytucjami takimi mogą być zarówno banki, jak i inne instytucje nie posiadające status banków, a określane mianem instytucji parabankowych.

Na skutek dynamicznego rozwoju rynku usług bankowych i znoszenia ograniczeń prawnych w zakresie obrotu pomiędzy różnymi segmentami tego rynku, jak też instytucjami działającymi na rynku finansowym, coraz wyraźniej obserwuje się zjawisko przekształcania tradycyjnie rozumianego systemu bankowego w nowy, o poszerzonym zakresie podmiotowym i przedmiotowym system instytucji kredytowych, czyli instytucji uprawnionych do działania na wspólnym rynku usług bankowych, wykonujących typowe czynności bankowe, a niekoniecznie posiadających status banku. Wprowadzenie pojęcia instytucji kredytowej w przepisach dyrektyw bankowych oraz w krajowych ustawodawstwach państw unijnych jest zatem tylko prawnym usankcjonowaniem dokonujących się zmian w bankowości europejskiej.

Nie używając pojęcia instytucja parabankowa, aktualnie polskie prawo bankowe sankcjonuje prowadzenie przez inne podmioty, aniżeli banki, pewnych czynności, np.: udzielanie pożyczek pieniężnych przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych. Czynności powyższe nabierają charakteru czynności bankowych, jeśli są wykonane przez banki.

Aktualne prawo bankowe nie zezwala na działalność parabanków, co nie znaczy, iż nie mogą one funkcjonować na podstawie innych przepisów. I tak, z funkcjonowaniem takich parabanków mamy do czynienia w przypadku spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, wprowadzanych ustawą z roku 1995.

Powstanie i aktualny kształt systemów państw wysoko rozwiniętych gospodarczo wiązać należy z datującym się od samego początku XX wieku burzliwym rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej, z utworzeniem ogromnej liczby wyodrębnionych podmiotów gospodarczych, z ich zacieśniającymi się wzajemnymi więzami ekonomicznymi i finansowymi, jak też ze wzrostem aktywności gospodarczej współczesnego państwa, poszukującego nowych źródeł finansowania rozwoju gospodarczego i zainteresowanego mobilizacją oszczędności ludności. Ten skomplikowany w swym działaniu mechanizm gospodarki rynkowej, a także postępująca zwłaszcza w okresie ostatnich dwóch dekad globalizacja rynków finansowych i kapitałowych wymagają dobrze zorganizowanego i bezpiecznie funkcjonującego sektora bankowego, zdolnego oferować szeroki pakiet różnorakich czynności i usług bankowych.

We wszystkich najbardziej rozwiniętych gospodarczo państwach świata funkcjonuje obecnie model dwuszczeblowego systemu bankowego; taki model jest również standardem w państwach Unii Europejskiej.

U podłoża ukształtowania się tegoż modelu legło przede wszystkim oddzielnie funkcji emisyjnej, która jest wyłączną domeną banku centralnego, od bezpośredniej działalności kredytowej, depozytowej i rozliczeniowej wykonywanej przez banki komercyjne. Ta odmienność funkcji banku centralnego i banków komercyjnych zdeterminowała dalsze istotne różnice między nimi, występujące w założonych celach ich działania, w statusie prawnym, strukturze organizacyjnej oraz zasadach funkcjonowania. Ostateczną i logiczną konsekwencją tych poważnych rozbieżności w ich działaniu stała się odrębność regulacji prawnych, odnoszących się do banku centralnego i pozostałych banków. Również aktualna struktura polskiego systemu bankowego jest dwuszczeblowa. Tworzą ją :

Aktualnie ustawodawstwo bankowe nie operuje pojęciem banku komercyjnego ani banku handlowego; używa jedynie takich pojęć jak:

Pozycję banku centralnego oraz banków komercyjnych w dwupoziomowej strukturze systemu bankowego determinują zarówno cele, jakie mają te banki realizować, krąg ich klientów oraz rodzaj i charakter instrumentów i środków ich działania.

Głównym celem NBP jest utrzymanie stabilności cen przy zachowaniu bezpieczeństwa finansowego sektora bankowego oraz płynności systemu rozliczeń pieniężnych. Jest to „misja” NBP. W realizacji tej misji nie powinien występować motyw komercyjny w postaci zamiaru osiągnięcia zysku bądź jego maksymalizacji.

Natomiast głównym celem działania banków komercyjnych jest maksymalizacja bieżącej wartości rynkowej banku (notowań akcji banku) na giełdzie.

Krąg klientów banku centralnego jest w zasadzie ograniczony do banków komercyjnych, stąd NBP określa się mianem bankiem banków. Relacje banku centralnego z bankami komercyjnymi oparte są na zasadzie jednakowego traktowania wszystkich banków, a w szczególności objęcia ich jednolitymi normami i wymogami oraz na stosowaniu wobec nich zarówno administracyjno-prawnych, jak też ekonomicznych instrumentów oddziaływania.

Natomiast klientami banków komercyjnych są zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, instytucje państwowe, jak i podmioty zagraniczne. Wzajemne relacje banków z klientami mają w większości charakter wyraźnie zindywidualizowany, bo oparty na zawartych umowach dwustronnych.

Do określenia charakteru banku komercyjnego jako instytucji najbardziej przydatne może okazać się kryterium funkcji, jakie on spełnią. Odpłatne świadczenie czynności bankowych i to na zasadach komercyjnych, tj. z uwzględnieniem stopnia ich opłacalności i poziomu osiąganego zysku, upodabnia banki do przedsiębiorstw. Z ekonomicznego punktu widzenia banki są sui generis przedsiębiorstwami tworzącymi pieniądz i handlującymi nim. Z jednej strony kreują one pieniądz gotówkowy (banki emisyjne) lub bezgotówkowy (banki komercyjne), z drugiej dokonują nim obrotu w postaci udzielania kredytów i pożyczek pieniężnych, gromadzenia depozytów, przeprowadzania rozliczeń pieniężnych.

Status banków jest głęboko zróżnicowany, w zależności od ich usytuowania w strukturze systemu bankowego. Specjalna pozycja banku centralnego, charakter sprawowanych funkcji oraz jego usytuowanie wobec centralnych organów władzy i administracji państwowej każą widzieć w nim specjalną instytucję publiczną, zobowiązaną do realizacji określonych zadań typu administracyjnego, jako organu państwowej administracji finansowej, z drugiej- jako przedsiębiorstwo wyodrębnione pod względem finansowym i majątkowym, działające na zasadach komercyjnych.

Określenie banku jako osoby prawnej oznacza, że może on działać jak pełnoprawny uczestnik obrotu gospodarczego i jako taki może samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania we własnym imieniu i na własny rachunek. Obok wykonywania czynności bankowych mogą banki rozwijać swą aktywność na rynku kapitałowym, mogą się zrzeszać z innymi bankami w różnych formach.

W obecnej regulacji prawa bankowego znacznie zawężono aktywność banków komercyjnych, wykraczającą poza czynności typowo bankowe, a w szczególności całkowicie zakazano bankom prowadzenia działalności typowo gospodarczej i realizowania wspólnie z innymi podmiotami przedsięwzięć gospodarczych oraz tworzenia spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni. Aktualnie mogą one w ramach działalności kapitałowej nabywać lub obejmować akcje i udziały innych osób prawnych, nie będących bankami lub jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych tylko do pewnej wysokości, mogą też dokonywać obrotu papierami wartościowymi, nabywać i zbywać nieruchomości oraz świadczyć usługi konsultacyjno - doradcze i inne usługi finansowe.

Wprowadzenie tych ograniczeń aktywności typowo gospodarczej, jak też kapitałowej banków można uzasadnić co najmniej z dwóch powodów. Pierwszy - to zamiar ustawodawcy uczynienia jako dominującej sfery banków wykonywania przez nie typowych czynności bankowych, natomiast wszystkie działania mają mieć charakter uboczny i drugorzędny.

Drugi powód - to potrzeba ograniczenia ryzyka, które mogłoby znacznie wzrosnąć przy nadmiernie rozwiniętych przedsięwzięciach gospodarczych i kapitałowych; banki jako instytucje zaufania publicznego winny w pierwszym rzędzie zapewniać bezpieczeństwo zgromadzonych w nich środków i unikać wchodzenia w interesy i przedsięwzięcia nazbyt ryzykowne.

3.Rodzaje banków

Bogate i wieloletnie doświadczenia bankowości najbardziej rozwiniętych państw świata wskazują na występowanie dwóch podstawowych modeli bankowości. Z jednej strony wchodzi w grę tzw. model amerykański, oparty na wyraźnym oddzieleniu banków depozytowo - kredytowych od banków inwestycyjnych, nie pozwalający bankom komercyjnym na prowadzenie działalności inwestycyjnej na rynku kapitałowym. Drugi, kontynentalny model banku uniwersalnego, powszechnie stosowany w państwach Unii Europejskiej, uprawnia banki komercyjne do rozwijania również aktywności inwestycyjnej.

Aktualnie większość państw unijnych przyjęła model banku uniwersalnego. Również w Polsce - od samego początku realizowanej reformy systemu bankowego - zarówno w doktrynie, jak i w ustawodawstwie dominuje koncepcja banku uniwersalnego. Mianem banku uniwersalnego określa się bank uprawniony do wykonywania wszystkich czynności bankowych, o nieograniczonym terytorialnie i branżowo zakresie działania oraz podejmujący samodzielnie i równoprawnie z innymi podmiotami aktywność na rynku kapitałowym.

Za wyborem takiego modelu bankowości przemawiają szczególnie okoliczności i potrzeby rozwoju polskiej gospodarki, poddanej głębokim procesom transformacji i wymagającej aktywnego włączenia w procesy prywatyzacji i restrukturyzacji gospodarki.

Dominujący w praktyce bankowości unijnej model banku uniwersalnego nie oznacza zakazu tworzenia i funkcjonowania różnego rodzaju banków specjalistycznych, czy choćby utrudniania warunków ich działania. Rozwój bankowości uniwersalnej jest przedsięwzięciem kosztownym, wymagającym ogromnego wyposażenia kapitałowego banków. Jak wskazują doświadczenia praktyki bankowej, specjalizacja banków w określonych rodzajach usług dziedzinach gospodarki pozwala również im wykorzystać nisze gospodarcze, występujące na coraz bogatszym ofertowo rynku usług bankowych.

Specjalizacja banków może przybierać różne formy i występować jako specjalizacja funkcjonalna, branżowa lub terytorialna. I tak, banki mogą koncentrować swą działalność na świadczeniu pewnych, wybranych tylko rodzajów czynności bankowych (banki i kasy oszczędnościowe), bądź mogą prowadzić obsługę określonych branż gospodarki (banki rolne, handlu zagranicznego, rozwoju eksportu) lub mogą ograniczać swą aktywność do oznaczonej tylko części terytorium kraju (banki regionalne, komunalne).

Polskie prawo bankowe nie dokonuje podziału na uniwersalne i specjalistyczne, a uzyskana licencja bankowa może uprawniać do wykonywania wszystkich rodzajów czynności bankowych. Zakres i przedmiot działania banku określa każdorazowo treść wydanego zezwolenia na utworzenie banku. Właściwie do roku 1997 nie funkcjonowały żadne szczególne przepisy określające działalność banków specjalistycznych.

W roku 1997 wprowadzono prawną możliwość tworzenia jako odrębnych banków działających w formie spółki akcyjnej - kas oszczędnościowo - budowlanych. Głównym ich zadaniem jest gromadzenie wkładów oszczędnościowych osób fizycznych na imiennych rachunkach docelowego oszczędzania oraz udzielanie im kredytów na cele mieszkaniowe.

W tym samym roku nowe ustawodawstwo bankowe dopuściło do działalności na polskim rynku finansowym i kapitałowym dwa rodzaje banków specjalistycznych, tj. banków hipotecznych oraz banków inwestycyjnych.

Zasadom tworzenia, organizacji i funkcjonowania banków hipotecznych poświęcona jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Ma charakter wybitnie restrykcyjny, wyrażający się w szeregu obowiązujących ograniczeń i limitów. Dotyczą one zarówno ściśle określonego katalogu czynności, które mogą te banki wykonywać, rodzaju źródeł ich finansowania, ostrzejszych od obowiązujących inne banki limitów maksymalnego zaangażowania kredytowego i kapitałowego, jak też ograniczeń w zakresie celów przeznaczenia wolnych środków pieniężnych, granic emisji listów zastawnych czy odrębnych zasad sprawowania nad nimi kontroli i nadzoru. Wprawdzie u podłoża tych wszystkich ograniczeń legła świadoma wola ustawodawcy uczynienia z banków hipotecznych szczególnie bezpiecznych i wiarygodnych instytucji, niemniej rodzą się wątpliwości, czy nie mamy w tym przypadku do czynienia z nadregulacją zasad ich działania, co może grozić nadmiernym usztywnieniem i nieelastycznością ich poczynań.

Obawy powyższe są uzasadnione, iż trzeba się liczyć z poważnymi przeszkodami, jakie nie pozwolą bankom hipotecznym odegrać w Polsce znaczącej roli w przyspieszeniu rozwoju budownictwa. Przeszkody te mają charakter zarówno ekonomiczno - finansowy, formalno - prawny, jak i psychologiczny.

W śród czynników ekonomiczno - finansowych, które mają niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie banków hipotecznych, należy wymienić: słabo rozwinięty i niestabilny rynek nieruchomości, utrudniający dokonywanie rzetelnych wycen wartości mienia nieruchomego, wysoki wskaźnik inflacji, determinujący wysoki poziom stóp oprocentowania kredytu hipotecznego, niewystarczającą ilość kapitału, który mógłby być

zaangażowany długoterminowo przez same banki, kredytobiorców, a także inwestorów nabywających listy zastawne.

Istotnymi barierami o charakterze formalno - prawnym będą: przewlekłość postępowania w sprawach sądowych o ustanowienie hipoteki, długotrwały tryb egzekucji sądowej z zabezpieczenia hipotecznego, niekorzystne dla banków zasady kolejności zaspokajania swoich wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym z nieruchomości, a przede wszystkim nieuporządkowany stan prawny nieruchomości.

Można tez przypuszczać, że wystąpi istotna bariera psychologiczna w postaci braku gotowości i odwagi samych banków czy też inwestorów do angażowania znacznych, własnych środków w podejmowanie, długoterminowe przedsięwzięcia.

Na tle dość rozległej regulacji dotyczącej działalności banków hipotecznych nadzwyczaj skromnie prezentują się przepisy dotyczące banków inwestycyjnych. Sama ustawa Prawo bankowe nie wyodrębnia banków inwestycyjnych jako rodzaju banków specjalistycznych, to upoważnia ona w art. 72 Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd do ustalenia dla nich odrębnych limitów dopuszczalnej koncentracji kredytowej oraz aktywności na rynku inwestycji kapitałowych, a także do określania warunków i zasad prowadzonej przez nie działalności. Warunki działania tych banków na rynku papierów wartościowych reguluje ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Regulacja ta wymaga organizacyjnego i finansowego wydzielenia działalności banku jako niezbędnego warunku uzyskania zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na prowadzenie przez bank działalności maklerskiej. Ponadto, upoważniono Prezesa NBP do określenia odrębnych zasad odprowadzania rezerw obowiązkowych od pasywów zaangażowanych na rynku inwestycji kapitałowych.

Mimo wielu nazw polskich banków, zdających sugerować, iż mamy do czynienia z bankami specjalistycznymi, w praktyce działają one jak typowe banki uniwersalne; szersze funkcjonowanie i rozwój bankowości specjalistycznej w naszym kraju jest dopiero sprawą przyszłości.

Spośród innych, klasyfikacji banków wyróżnia się jeszcze dwa podziały. Pierwszy, dokonywany ze względu na charakter własności banku, wyodrębnia się banki państwowe, komunalne, spółdzielcze, prywatne, zagraniczne lub o kapitale mieszanym. Drugi - oparty na formach organizacyjno - prawnych banku - wydziela banki działające w formie przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni oraz spółek akcyjnych.

4.Czynności bankowe

Aktualnie obowiązujące prawo bankowe, podobnie jak i poprzednia jego regulacja z 1989 roku, nie zawiera definicji czynności bankowych; w zamian za to formułuje katalog czynności, które uznaje za czynności bankowe. Co istotne - katalog ten ma w zasadzie charakter zamknięty i obejmuje dwie grupy czynności.

Pierwszą grupę stanowią czynności bankowe, których wykonywanie zastrzeżono wyłącznie dla banków i określa się mianem czynności bankowych sensu stricto. Należą do nich takie tradycyjne czynności jak:

Drugą grupę czynności, określanych jako czynności bankowe sensu largo, tworzą czynności, które z mocy prawa stają się czynnościami bankowymi, o ile są wykonywane przez banki oznacza to, że nie mają one wówczas charakteru czynności bankowych. Do tej grupy czynności należą:

Jedynym wyjątkiem od zastosowanego tu kryterium podmiotu wykonującego czynności, jest uznanie za czynności bankowe wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu przez podmioty niebankowe, ale na zlecenie banku.

5.Podstawowe obowiązki banków

Aktualne prawo bankowe formułuje wobec banków sześć podstawowych obowiązków, tj.:

Aktualna regulacja prawa bankowego w odróżnieniu od poprzednio obowiązującej z roku 1989 nie zawiera definicji płynności płatniczej banku. Nie ulega jednak wątpliwości, że należy nią rozumieć możność zaspokojenia przez bank roszczeń w odpowiednim terminie. W obecnym brzmieniu art. 8 bank zobowiązany jest do utrzymywania płynności płatniczej, dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności. Oznacza to zatem, że probierzem utrzymania tej płatności są rozmiary i różnorodność prowadzonych czynności, determinujące skalę zaangażowania przez bank środków pieniężnych w obrocie. Płynność płatnicza banku zmienia się w trakcie funkcjonowania banku i realizowania przezeń czynności kredytowych i depozytowych, jak też świadomie realizowanej polityki.

Głównymi instrumentami prawnymi, służącymi utrzymywaniu tej płynności są:

Wyraźnym zamiarem ustawodawcy jest minimalizowanie ryzyka banków poprzez preferowanie typowo bankowej działalności, której wykonywanie nie jest związane z tak dużym ryzykiem, jak choćby działalność na wciąż niestabilnym rynku kapitałowym.

Aktualne normy dopuszczalnej aktywności kapitałowej polskich banków są identyczne z zaleceniami II Dyrektywy Bankowej. Chodzi tu zarówno o nową wysokość limitu maksymalnego zaangażowania kapitałowego banku w stosunku do jednego podmiotu, określoną na poziomie 15% funduszów własnych banku, jak też o limit łącznego zaangażowania banku w innych podmiotach, ustalony jako równowartość 60% jego funduszy własnych.

Jeżeli chodzi o obowiązek dokładania wszelkich starań dla zapewnienia bezpieczeństwa środków pieniężnych powierzonych bankowi nie wystarcza tu zwykła staranność, z jaką winna być wykonywana każda czynność bankowa. Wymagany jest tu szczególny rodzaj staranności, rozumiany jako zespół profesjonalnych działań zmierzających do zapewnienia bezpiecznego i racjonalnego gospodarowania środkami klientów.

Dyskrecja banków, zachowywanie przez nie tajemnicy wszelkich informacji dotyczących wykonywanych czynności bankowych, tradycyjnie i nierozelwalnie związane są z przestrzeganiem banków jako instytucji zaufania publicznego. Ochronę tajemnicy bankowej wiąże się też z szeroko pojętą ochroną praw osobistych obywateli, a zwłaszcza z ochroną sfery ich prywatności, a także z przyjętą w całym cywilizowanym świecie zasadą domniemania uczciwości i niewinności uczestników obrotu gospodarczego.

Na skutek przemian gospodarczych, które nastąpiły w ostatnim okresie w Polsce, obrót gospodarczy nabrał nowych kształtów. W warunkach konkurencyjności rynku każda informacja o stanie finansowym firmy, jej zamiarach inwestycyjnych, obrotach, nowych produktach i kosztach ich wprowadzenia, zaczęła mieć coraz istotniejsze znaczenie. Banki są jednym z najważniejszych uczestników obrotu gospodarczego. W związku z prowadzoną działalnością, stają się posiadaczami różnorodnych informacji dotyczących swoich klientów. W szczególności banki biorąc pośrednio lub bezpośrednio udział w finansowaniu poszczególnych przedsięwzięć gospodarczych, muszą mieć prawo wglądu do wszelkich dokumentów o charakterze finansowym, organizacyjnym czy technicznym. Wśród aktów polskiego prawa uzasadniających potrzebę ochrony informacji należy wymienić ustawę z 14 grudnia 1982 roku o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej oraz ustawę z 19 lutego 1994 roku o zapobieganiu i zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Ustawodawca przyjął jako zasadę generalną obowiązek zachowania tajemnicy przez banki i osoby w nich zatrudnione, a także osoby pośredniczące w realizacji czynności bankowych. Równie szeroko ustalony został zakres przedmiotowy tajemnicy bankowej; obejmuje on wszystkie wiadomości dotyczące zarówno wykonania czynności bankowych, jak i osób będących stronami umowy, a nawet osób nie będących stroną umowy, jeśli dokonały czynności związanych z zawarciem umowy (np. poręczycieli, dłużników hipotecznych).

Wobec braku ustawowego zakresu czasowego obowiązku zachowania tajemnicy bankowej należy przyjąć, iż obowiązek ten trwa przez czas nieokreślony, co oznacza, że nie jest on ograniczony czasem trwania umowy bankowej.

Jedynymi podmiotami wobec których nie obowiązuje zachowanie tajemnicy, są: strona umowy oraz upoważniona przez nią na piśmie osoba trzecia.

Ustawa zezwala też bankom na wzajemne przekazywanie sobie informacji o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych klientów, ale tylko w zakresie, w jakim informacje te są im niezbędne ze względu na udzielony kredyt, pożyczkę pieniężną, gwarancję, poręczenie. W związku z wprowadzoną zasadą konsolidacji sprawozdań finansowych bank zobowiązany jest do przekazania powyższych rodzajów informacji innym bankom, należącym do tej samej bankowej grupy kapitałowej. Taka „międzybankowa” wymiana informacji nie stanowi naruszenia obowiązku zachowania tajemnicy bankowej, gdyż informacje te pozostają nadal wewnątrz i w ramach systemu bankowego i nie powinny wydostać się poza jego obręb.

Aktualny krąg podmiotów, na żądanie których bank ma obowiązek udzielić informacji objętych tajemnicą, jest dość szeroki i obejmuje kilka grup takich podmiotów. Podmiotami tymi są: sąd i prokurator, którzy mogą żądać informacji o rachunkach bankowych osób fizycznych, w związku z toczącym się przeciwko nim postępowaniem karnym lub karnym skarbowym albo w związku z prowadzonymi sprawami o podział majątku między małżonkami, o alimenty bądź o rentę alimentacyjną, a także sprawami spadkowymi. Powyższe podmioty mogą żądać uzyskania informacji o rachunku bankowym osoby prawnej lub jednostki nie posiadającej osobowości prawnej o realizowanych przez nie czynnościach bankowych, jeśli toczy się przeciwko nim postępowanie karne lub karne skarbowe o przestępstwo popełnione w związku z ich działalnością.

Kolejną grupą podmiotów uprawnionych do żądania od banków określonych informacji, objętych tajemnicą bankową, tworzą: kierownicy niektórych centralnych urzędów, komisji i funduszów. Należ do nich: Prezes Głównego Urzędu Ceł, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego oraz Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. Zakres i charakter żądanych przez te organy informacji regulują przepisy prawa bankowego oraz odrębnych ustaw.

Ostatnią grupę podmiotów uprawnionych do uzyskania informacji od banku stanowią inspektorzy nadzoru bankowego oraz inne osoby upoważnione uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego, biegli rewidenci upoważnieni do badania sprawozdań finansowych banku, a także organy podatkowe i organy kontroli skarbowej.

Zakres i zasady dostępności organów podatkowych do informacji objętych tajemnicą bankową są uregulowane ordynacją podatkową. Zgodnie z nią banki są zobowiązane do sporządzania i przekazywania na pisemne żądanie urzędników skarbowych informacji dotyczących numerów rachunków bankowych osób prawnych, jednostek nie posiadających osobowości prawnej, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą lub wykonujących wolny zawód oraz do przekazywania danych umożliwiających identyfikację posiadaczy rachunków,. Banki oraz inne instytucje finansowe, na pisemne żądanie Ministra Finansów oraz jego upoważnionego przedstawiciela, są zobowiązane do udzielania informacji w razie wystąpienia władz podatkowych państw obcych - w zakresie i na zasadach wynikających z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Żądanie jest zawsze oznaczone klauzulą „tajemnica służbowa” i przekazywane w trybie przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej.

Wszystkie podmioty, a więc zarówno banki, jak też organy państwowe oraz osoby, którym ujawniono informacje objęte tajemnicą bankową, zobowiązane są wykorzystać uzyskane wiadomości wyłącznie w granicach ustawowego upoważnienia, co oznacza zakaz udostępniania tych wiadomości innym podmiotom.

Aktualne prawo bankowe znacznie zaostrzyło i rozszerzyło regulację dotyczącą obowiązku banków zapobiegania wykorzystaniu ich działalności do celów mających związek z przedsiębiorstwem prania pieniędzy lub dla ukrycia działań przestępczych. Proceder określany mianem prania pieniędzy oznacza dokonywanie wszelkiego rodzaju operacji nabywania lub przenoszenia praw w celu zalegalizowania dochodów pochodzących z przestępstw.

Pranie pieniędzy obejmuje różnorodne operacje kapitałowe zmierzające do zmiany tożsamości nielegalnie zdobytych dochodów w taki sposób, aby stworzyć wszelkie pozory, że pochodzą one z legalnego źródła. Najnowsza definicja „prania pieniędzy” zawarta została w Dyrektywie Rady Europy z 1991 roku.

Zjawisko prania brudnych pieniędzy niesie za sobą niebezpieczeństwo i negatywne skutki dla funkcjonowania całej gospodarki, a także dla samego banku, który pośrednio lub bezpośrednio jest związany z tym zjawiskiem. Proceder prania pieniędzy może doprowadzić do utraty zaufania nie tylko dla powiązanego z nim banku, ale i dla całego systemu bankowego zarówno wśród klientów w kraju, jak i partnerów zagranicznych, co w ostatnim przypadku stawia pod znakiem zapytania wiarygodność danego państwa i jego banków na światowym rynku finansowym.

Nowe prawo bankowe z roku 1997 nakłada na banki oraz ich pracowników nowe obowiązki w dziedzinie przeciwdziałania procederowi prania pieniędzy. I tak, w razie uzasadnionego podejrzenia o nielegalnym pochodzeniu środków bank ma obowiązek zawiadomić prokuratora. Prokurator po otrzymaniu zawiadomienia dotyczącego wykorzystania banku do prania pieniędzy może podjąć jedno z dwóch rodzajów działań, tj. może zażądać od banku informacji o obrotach i stanach rachunków bankowych podejrzanego klienta lub zawieść na okres nie dłuższy niż 3 miesiące wypłatę środków pieniężnych z jego rachunku, bądź może zastosować oba te rozwiązania łącznie.

Szczegółowy tryb postępowania banków w przypadkach prania pieniędzy reguluje uchwała Komisji Nadzoru Bankowego z roku 1998. Stosowanie do jej postanowień , banki mają obowiązek prowadzenia i przechowywania przez okres co najmniej 5 lat rejestrów wpłat gotówkowych, których wysokość przekracza równowartość 10 000 euro. Tak określony obowiązek rejestracji dotyczy także operacji zmiany papierów wartościowych lub zagranicznych środków płatniczych na złote polskie, zamiany złotych polskich na papiery wartościowe lub zagraniczne środki płatnicze, w tym pośrednictwa w wymienionych wyżej transakcjach, a także każdego przypadku, gdy okoliczności transakcji wskazują, że środki mogą pochodzić lub mają związek z praniem pieniędzy, bez względu na wartość transakcji i jej charakter. Ponadto, rejestry powinny być prowadzone w sposób uniemożliwiający dokonywanie zmian umieszczonych w nich danych przez osoby nieupoważnione. Uchwała zobowiązała banki do opracowania i wprowadzenia wewnątrzbankowych programów przeciwdziałania praniu pieniędzy.

Nowe prawo bankowe wprowadziło przepisy regulujące zasady odpowiedzialności pracowników banku w związku z niewykonaniem przez nich obowiązku zawiadomienia o zaistnieniu okoliczności mających związek z praniem pieniędzy lub w związku z nieprowadzeniem rejestru wpłat gotówkowych. Przyjęto tez oryginalne i długo oczekiwane przez praktykę rozwiązanie, wyłączające odpowiedzialność odszkodowawczą banku, który w dobrej wierze wykonał swoje powinności w zakresie zawiadomienia prokuratora o okolicznościach wskazujących na nielegalne działania klienta. W takiej sytuacji, gdy okazało się, iż okoliczności ujawnione przez bank nie miały jednak związku z przestępstwem, odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi Skarb Państwa. Zapobieganiu procederowi prania pieniędzy służyć też winna nowa zasada otwierania i prowadzenia przez banki rachunków klientów, wyłącznie jako rachunków imiennych.

Powyższe rozwiązania przyjęte w polskim prawie bankowym są w pełni dostosowane do przepisów Dyrektyw Rady Europy z roku 1991 w sprawie zapobiegania wykorzystaniu systemu finansowego do prania pieniędzy. Przepisy wspólnotowe wskazuj a na potrzebę zwalczania procederu prania pieniędzy przede wszystkim za pomocą środków karnych i w ramach międzynarodowej współpracy organów wymiaru sprawiedliwości. Bardzo istotną rolę w zwalczaniu tegoż procederu może i powinien odegrać system finansowy. W tym celu przepisy Dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie do przeprowadzenia w prawie krajowym i organizacji systemu finansowo - bankowego takich zmian, jakich wymaga zwalczanie procederu prania pieniędzy; „uszczelnia” ona system wykrywania tego procederu na styku prawa finansowego i prawa karnego w stosunku do wcześniej przyjętych w tej sprawie dokumentów międzynarodowych.

Szczególne znaczenie dla korzystnego kształtowania obrazu banków jako instytucji zaufania publicznego posiada nałożony na banki obowiązek równego traktowania swoich kontrahentów. Chodzi tu o zawarty w art.. 79 ustawowy zakaz uprzywilejowania przy wykonywaniu czynności bankowych pewnych grup podmiotów, powiązanych z bankiem specjalnymi więzami. Przywileje takie mogłyby polegać na stosowaniu wobec takich podmiotów korzystniejszych warunków, a w szczególności preferencyjnych stóp oprocentowania.

Tymi podmiotami związanymi z bankiem specjalnymi więzami kapitałowymi, organizacyjnymi lub pracowniczymi są jednostki zależne i stowarzyszone z bankiem, a także jego akcjonariusze, członkowie banku spółdzielczego oraz pracownicy i członkowie organów banku lub banku należącego do tej samej bankowej grupy kapitałowej.

Szczególnie obwarowania i ograniczenia dotyczą kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń członkom organów banku oraz osobom zajmującym w nim stanowiska kierownicze. Ustawodawca wprowadził limit łącznego finansowego zaangażowania się banku w stosunku do obu grup podmiotów; poziom tego zaangażowania nie może przekroczyć 10% sumy funduszy podstawowych banku, a w banku spółdzielczym - 25% sumy funduszy podstawowych. Ponadto, każdy przypadek pojedynczego znacznego zaangażowania się banku wobec każdego takiego specjalnego podmiotu podlega zgłoszeniu do Komisji Nadzoru Bankowego. Przy niższym finansowym zaangażowaniu się banku w stosunku do członka organu banku wymaga się spełnienia kilku warunków o charakterze proceduralnym w postaci podjęcia stosowanej uchwały organów banku, przyjętej kwalifikowaną większością głosów przy określonym kworum członków tych organów.

6.Zasady funkcjonowania banków komercyjnych

Działalność banków komercyjnych oparta jest na zasadach:

Samodzielność banku oznacza ustaloną w granicach prawa możliwość podejmowania decyzji w trzech głównych sferach, tj. struktury organizacyjnej, zakresu i form wykonawczej działalności oraz prowadzenia gospodarki finansowej.

Samodzielność banków nie może jednak oznaczać pełnej autonomii; system bankowy nie stanowi oderwanego od gospodarki i finansów publicznych ogniwa, które może i powinno rządzić się własnymi prawami i podporządkować całą swoją aktywność wąsko pojętym celom maksymalizowania zysku za wszelką cenę.

Ograniczenia samodzielności banków wynikają:

Problem samodzielności banków należy rozpatrywać w trzech podstawowych płaszczyznach, tj. ich stosunku wobec organów państwowych, wobec klientów oraz wobec banku centralnego.

W przypadku pierwszej płaszczyzny odniesień chodzi o zapewnienie bankom samodzielnej pozycji i działania niezależnego od bezpośredniej, administracyjnej ingerencji w ich indywidualne decyzje ze strony Rady Ministrów, a zwłaszcza Ministra Finansów. Aktualne prawo bankowe pozostawiło Ministrowi Finansów bardzo ograniczone uprawnienia w dziedzinie bankowości. Ustawa wymaga uzgodnienia z Ministrem Finansów zezwolenia wydawanego przez Komisję Nadzoru Bankowego na utworzenie banku spółdzielczego lub banku w formie spółki akcyjnej, a także na utworzenie oddziału lub przedstawicielstwa banku zagranicznego w Polsce. Natomiast zezwolenie Ministra Finansów jest niezbędne do utworzenia za granicą banku przez osoby krajowe lub z ich udziałem oraz na utworzenie oddziału banku krajowego za granicą. Minister Finansów oraz Minister Skarbu Państwa są uprawnieni do występowania do Komisji Nadzoru Bankowego z wnioskiem o podjęcie czynności nadzorczych nad bankiem lub o zastosowanie określonych środków w ramach sprawowanego nadzoru.

Zakres uprawnień władczych Rady Ministrów ograniczony został do decydowania o utworzeniu lub likwidacji banku państwowego oraz jego przekształceniu w bank w formie spółki akcyjnej.

Znaczna niezależność banków od organów państwowych nie oznacza, że nie należy ich zachęcać czy pośrednio skłaniać do współdziałania z rządem w realizacji gospodarki państwa, ale trzeba wyraźnie podkreślić, że nie można ich prawnie do tego zmusić.

W płaszczyźnie stosunków bank - klient musi być zapewniona ich równoprawność, zwłaszcza w zakresie zawieranych z nimi umów cywilno-prawnych. Bank, jako równoprawna strona takich umów ma pełnię swobody w wyborze kontrahentów, jak też rodzaju i zakresu świadczonych na ich rzecz czynności, zawierania określonych typów umów oraz kształtowania ich treści.

Analizując charakter prawny pomiędzy bankami komercyjnymi a bankiem centralnym, podkreślić należy, że zakres uprawnień, jaki ustawowo przysługuje NBP z racji pełnienia przezeń funkcji banku banków, pozwala mu wpływać na działalność i gospodarkę finansową banków za pomocą instrumentów administracyjno - prawnych oraz ekonomicznych. We wszystkich przypadkach ingerencji w działalność banków - za pośrednictwem administracyjnych, władczych środków przymusu - Narodowy Bank Polski występuje jako sui generis organ państwowej administracji finansowej. Niezależnie jednak od rodzaju stosowanych instrumentów oddziaływania, zawsze oznacza to określenie przez bank centralny tylko ogólnych wielkości dotyczących ustalania tzw. norm ostrożnościowych, natomiast nie ma nigdy charakteru ingerencji w jednostkowe decyzje banków (decyzje kredytowe, personalne, organizacyjne). W tym sensie autonomia decyzji indywidualnych banków jest pełna, co pozostaje w całkowitej zgodności z ich nowym statusem prawnym.

Banki są jednostkami samofinansującymi się , co oznacza , że pokrywają z uzyskiwanych przychodów wszystkie koszty prowadzonej działalności, jak tez ponoszone wydatki na rozwój i inne potrzeby, a także zobowiązania wobec budżetu państwa oraz innych podmiotów z tytułu zawartych z nimi umów. Samofinansowanie wymaga, by działalność banku znalazła swe pokrycie w środkach zgromadzonych przy jego tworzeniu jako pierwsze wyposażenie oraz w zyskach osiąganych w toku prowadzonej działalności, a także w środkach pozyskiwanych od klientów w postaci gromadzonych depozytów i lokat terminowych .

Pierwszą konsekwencją samofinansowania jest żywotne zainteresowanie banku uzyskiwanym wynikiem finansowym. Kryterium maksymalizacji zysku stało się siłą napędową różnorakich poczynań banku, a równocześnie i główną determinantą jego przyszłego rozwoju. Odpłatne świadczenie przez banki czynności i usług bankowych oparto na zasadach komercyjnych, tj. z uwzględnieniem stopnia ich opłacalności.

Szczególne znaczenie w działalności banku mają fundusz własne. Stanowią one pierwotne źródło pokrycia poniesionych strat; pełnią także funkcję gwarancyjną, jako że obciąża się je ryzykiem prowadzenia działalności kredytowej, a także kapitałowej. Niedostatek funduszy własnych stanowi główną merytoryczną przesłankę, uzasadniającą podjęci przez Komisję Nadzoru Bankowego decyzji o wprowadzeniu zarządu komisarycznego, przejęcia banku przez inny bank bądź wręcz decyzji o jego likwidacji.

Ustawodawca w celu zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego banków zobowiązał się do posiadania funduszy własnych, których poziom winien być dostosowany do rozmiarów prowadzonej przez nie działalności. A zatem nie wystarcza troska banku o posiadanie minimalnego funduszu założycielskiego, koniecznie jest jego zwiększanie w miarę rozszerzania rozmiarów i sfer aktywności banku.

Zgodnie ze standardami Unii Europejskiej dokonano w nowym prawie bankowym podziału funduszy własnych banku na dwie kategorie tj.: fundusze podstawowe oraz uzupełniające.

Rodzaj funduszy, które ustawodawca uznał za fundusze podstawowe, zależy od formy prawnej banku. W banku państwowym funduszem podstawowym jest fundusz statutowy, w banku spółdzielczym - fundusz zasobowy, w banku w formie spółki akcyjnej - wpłacony i zarejestrowany kapitał akcyjny. Ponadto, charakter funduszów podstawowych mogą mieć inne jeszcze fundusze tworzone z zysku po opodatkowaniu lub nadwyżek osiągniętych przy wydawaniu akcji powyższej ich wartości nominalnej pod warunkiem, że zgodnie z ustawą i statusem mogą być wykorzystane wyłącznie na pokrycie strat bilansowych banku, a także na fundusz ogólnego ryzyka.

Zaliczenie określonych rodzajów środków do funduszy uzupełniających banku zależy od decyzji Komisji Nadzoru Bankowego. W szczególności, za jej zgodą takimi funduszami uzupełniającymi mogą być dwie grupy funduszy. Pierwszą tworzą przyjęte przez bank na okres co najmniej 5 lat środki pieniężne klientów, które zgodnie z umową nie mogą być wcześniej wycofane z banku i które w razie upadłości lub likwidacji banku podlegać będą zwrotowi w ostatniej kolejności, z tym jednak zastrzeżeniem , że uwzględniona kwota powyższych środków nie może przekraczać 50% funduszy podstawowych banku i że w ciągu ostatnich lat trwania umowy kwota ta będzie corocznie pomniejszana o 20% jej początkowej wartości. Drugą grupę funduszy uzupełniających może tworzyć fundusz powstały z aktualizacji wyceny majątku trwałego. Powyższe składniki funduszy uzupełniających nie mogą łącznie stanowić więcej niż 50% funduszy podstawowych banku.

Komisja Nadzoru Bankowego uprawniona jest do określania w drodze uchwały innych pozycji bilansu banku, które mogą być zaliczane do funduszy uzupełniających. Obowiązuje przy tym generalne ograniczenie, iż fundusze uzupełniające banku nie mogą stanowić więcej niż 50% jego funduszy własnych.

Wzmocnieniu bezpieczeństwa ekonomicznego banków służy też ustawowe określenie obligatoryjnej, minimalnej wysokości współczynnika wypłacalności banku.

Współczynnik ten, mierzony stosunkiem funduszy własnych banku do wielkości jego aktywów i zobowiązań pozabilansowych, ustalono na poziomie 8%, a więc identycznym z zaleceniami Dyrektywy Rady EWG z roku 1989. W stosunku do banków rozpoczynających działalność operacyjną, z uwagi na zwiększone niebezpieczeństwo utraty przez nie zaangażowanego kapitału, ustalono wyższe i niższe wymogi co do minimalnych norm ich wypłacalności na poziomie 15% w pierwszym roku ich działania i na poziomie 12% - drugim roku.

Banki prowadzą gospodarkę finansową samodzielnie, na podstawie planu finansowego. Nie znaczy to jednak, iż mają one wyłączny wpływ na wysokość i rodzaje źródeł osiąganych przychodów, jak też na wielkość i strukturę ponoszonych kosztów, a konsekwencji na uzyskiwany wynik finansowy oraz zasady jego podziału.

Wyniki finansowe banków kształtuje pośrednio lub bezpośrednio wiele różnych czynników zewnętrznych, niezależnych od banku.

Należą do nich w szczególności:

  1. czynniki o charakterze makroekonomicznym, takie jak:

  1. Obowiązujący system obciążeń finansowych,

  2. Instrumenty polityki pieniężnej, stosowane przez Radę Polityki Pieniężnej,

  3. Warunki funkcjonowania i stan rynku usług bankowych, a zwłaszcza wielkości popytu i podaży tych usług, kondycja i zachowania konkurentów.

System obciążeń finansowych banków jest dość skomplikowany, jako że obejmuje kilka różnych tytułów obciążeń tak natury podatkowej, jak i niepodatkowej.

Główną formę obciążeń dochodów banków stanowi - podobnie jak innych osób prawnych - podatek dochodowy od osób prawnych. Początkowo wysokość stawki w tym podatku wynosiła 40% dochodu banku, a w roku 1997 obniżono ją do 38%, w roku 1998 do 36% dochodu. Dane GUS dotyczące poziomu obciążenia wyników finansowych banków za I półrocze 1997 wskazały, iż obciążenie to wynosiło 27% ich dochodów. Ta niższa, efektywna stawka wynikała z wielu powodów, głównie z zastosowanych ulg i zwolnień. Mogły z nich korzystać banki realizujące programy sanacyjne, rokujące nadzieję na poprawę swej sytuacji finansowej. Znacznie szerszy zakres miały zastosowanie ulgi i premie inwestycyjne. Uzyskiwały je banki po spełnieniu ogólnie obowiązujących wymogów, tj. osiągania ustawowego minimalnego wskaźnika rentowności, niezalega ze spłatą zobowiązań wobec budżetu i ZUS oraz udokumentowania poniesionych kosztów realizacji inwestycji, które najczęściej związane były z rozwojem sieci placówek banków lub z przebudową ich infrastruktury informatycznej.

Wśród nieopodatkowanych obciążeń finansowych wyróżnić należy dwie grupy obciążeń:

  1. charakterze powszechnym

  2. charakterze właściwych tylko i wyłącznie dla banków.

Banki podobnie jak i inne podmioty gospodarcze - obowiązane są dokonywać wpłat składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, na Fundusz Pomocy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Właściwymi dla banków są dwa obciążenia parapodatkowe. Stanowią je: obowiązkowe rezerwy gromadzone w NBP oraz wpłaty na Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

System rezerw obowiązkowych, nakazujący bankom komercyjnym utrzymywanie rezerw finansowych w banku centralnym, jest jednym z najistotniejszych instrumentów administracyjnego oddziaływania Rady Polityki Pieniężnej na wielkość wolnych środków pozostających w dyspozycji banków, a zatem i na możliwość kreowania przez nich pieniądza bankowego. Drastycznie wysoki poziom stóp rezerw obowiązkowych oraz wyłączenie ich z oprocentowania powodują, iż rezerwy te traktowane są powszechnie przez banki jako bardzo dotkliwy parapodatek, istotnie obniżający ich rentowność. Inną jeszcze wadą stosowanej polityki rezerw obowiązkowych jest praktyka przyznawania indywidualnych zwolnień niektórym bankom, bądź części depozytów z obowiązku ich odprowadzania.

Zasada uniwersalizmu działania banków oznacza przyznanie wszystkim bankom jednakowych do prowadzenia wszystkich rodzajów czynności bankowych na terenie całego kraju. Ta swoboda rozwijania szerokiej aktywności banków stała się możliwa dzięki odejściu od stosowanej przez wiele lat praktyki „przypisania” podmiotów gospodarczych do właściwych terytorialnie i branżowo oddziałów banków. Obecnie, klient ma zapewnione prawo swobodnego wyboru banku, a bank może sobie swobodnie wybrać klienta. Uniwersalizm działania banków oznacza ponadto jednakowy tryb, zasady i wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków, objęcie wszystkich banków jednakowymi rygorami nadzoru bankowego, takim trybem i zasadami postępowania uzdrawiającego, upadłościowego i likwidującego.

Oraz istotniejsze miejsce w regulacjach prawnych polskiego systemu bankowego zajmuje zasada ochrony interesów klienta banku. Ochrona konsumentów na rynku finansowych usług stanowi ważkie zadanie państw Unii Europejskiej, a jego realizacji służy rozbudowana regulacja traktatowa. Zgodnie ze standardami unijnymi system ochrony klientów banków powinien obejmować zarówno zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności działania krajowego systemu bankowego, jak też zagwarantowanie ochrony interesów ekonomicznych i prawnych klientów banków oraz dostępu do rzetelnej informacji.

W polskim ustawodawstwie bankowym zapewnieniu bezpieczeństwa i stabilności systemu bankowego, a tym samym pośrednio i ochronie interesów klientów banków służą przede wszystkim ostre wymogi systemu licencjonowania banków oraz zasady i środki sprawowanego nad nimi nadzoru.

Bezpośredni natomiast wpływ na zakres ochrony interesów ekonomicznych klientów banków wywierają liczne i szczegółowe rozwiązania przyjęte w dziedzinie wykonywanych przez banki poszczególnych rodzajów czynności bankowych.

Bezpośredni natomiast wpływ na zakres ochrony interesów ekonomicznych klientów banków wywierają liczne i szczegółowe rozwiązania przyjęte w dziedzinie wykonywanych przez banki poszczególnych rodzajów czynności bankowych.

Na szczególną uwagę zasługuje wyraźne wzmocnienie ochrony depozytowej klientów banków. Za przejawy tej szczególnej ochrony traktować można zwłaszcza dwa rozwiązania o charakterze ogólniejszym. Stanowią je: wyrażony expressis verbis w art. 49 ust. 3 prawa bankowego obowiązek dołożenia przez bank szczególnej troski i starań o bezpieczeństwo powierzonych mu środków pieniężnych oraz przyjęta zasada domniemania winy i odpowiedzialności odszkodowawczej wszystkich banków uczestniczących w realizacji dyspozycji rozliczeniowej klienta za skutki wynikłe z niewykonania bądź nienależytego wykonania zlecenia.

Ochronie interesów depozytariusza służą ponadto nowo wprowadzone ustawowe wymogi odnoszące się do zawarcia w treści umowy rachunku bankowego pewnych obligatoryjnych jej elementów. Chodzi tu w szczególności o konieczność określania w każdej takiej umowie wysokości oprocentowania i warunków jego zmiany, sposobu ustalania wysokości prowizji i opłat za czynności związane z prowadzeniem rachunku oraz zakresu odpowiedzialności banku za prawidłowe i terminowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych.

Obowiązek szczegółowego uregulowania powyższych kwestii w treści zawieranej umowy, ma zapobiec takim sytuacjom, w których mogłoby dojść do ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej banku na podstawie utajnionych przed klientem przepisów regulaminu wewnętrznego banku.

Nastąpiły korzystne zmiany dla klientów banku, będących stroną umowy kredytowej. Taki charakter posiadają w szczególności przepisy znacznie rozszerzające katalog obligatoryjnych elementów treści zawieranych umów kredytowych. Te nowe, dodatkowe elementy to: określenie wysokości oprocentowania i warunków jego zmiany oraz sposobu zawiadamiania o tych zmianach kredytobiorcy i poręczycieli, a także ustalenie wysokości prowizji oraz warunków dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Ochronie interesów kredytobiorców służy też wprowadzenie ustawowych okresów wypowiedzenia przez bank umowy kredytu w całości lub w części oraz ustanowiony obowiązek określania w ogłoszeniach i ofertach bankowych, dotyczących warunków udzielania kredytu konsumpcyjnego, wysokości rocznej stopy jego oprocentowania. Ten ostatni przepis służy jednocześnie zapewnieniu klientom banku dostępu do ważnych dla nich informacji.

7.Bank centralny

Funkcję banku centralnego w Polsce pełni Narodowy Bank Polski

Od 1 stycznia 1989 r. jego zadania i funkcje uległy istotnej przebudowie. Zwiększyła się jego rola jako banku państwa i banku banków.

Ustawa o Narodowym Banku Polskim z dnia 31 stycznia 1989 r. (DZU nr 4, poz. 22; jednolity tekst DZU z 1992 r… nr 72, poz.60) określa NBP jako bank emisyjny, centralną instytucję kredytową, rozliczeniową i dewizową.

Cechą banku centralnego jest równoczesność funkcji banku emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku państwa.

Narodowy Bank Polski działa na obszarze Polski, a siedzibą jego jest Warszawa. NBP posiada osobowość prawną. Oznacza to, że jest on wyodrębnioną jednostką organizacyjną, która może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego.

NBP nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych i działa na podstawie ustawy, a w sprawach, których nie uregulowano w tej ustawie, na podstawie ustawy Prawo Bankowe z dnia 31 stycznia 1989 r. ( DZU nr 4 poz. 21; jednolity tekst DZU z 1992 r. nr 72 poz. 61) oraz innych ustaw.

Jako bank emisyjny Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej w postaci banknotów i moment (opiewają na złote i grosze), które są prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej.

Narodowy Bank Polski jako bank centralny ma zadanie umacniania pieniądza, co wymaga stosowania odpowiednich instrumentów ekonomicznego oddziaływania na banki kredytowe i podmioty gospodarcze.

W ustawie o NBP brakuje określenia zasad emisji pieniądza. Pośrednio są one w założeniach polityki pieniężnej. Sejm w ramach obowiązujących ustaw uchwala co roku założenia polityki pieniężnej, a więc decyduje o stopniu niezależności NBP. Założenia polityki pieniężnej określają kształtowanie m.in. podaży pieniądza, stopy oprocentowania kredytu, wkładów, kursu walut oraz polityki walutowej i stosunków kredytowych z zagranicą.

Bank centralny jest więc ograniczony założeniami polityki pieniężnej, ale Prezes NBP może w razie zagrożenia tej polityki wprowadzić ograniczenie ilości środków pieniężnych, które mogą być oddane przez banki kredytobiorcom i pożyczkobiorcom.

Bank centralny emituje pieniądz, jest więc zawsze wypłacany. Jeśli poniesie straty to i tak może zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów, które w banku emisyjnym są całkowicie pewne.

Funkcja NBP jako banku centralnego polega na:

Trzecią funkcją NBP jako banku centralnego jest funkcja banku banków. Bank centralny ma kluczowe znaczenie dla realizacji polityki pieniężnej (monetarnej).

Polityka monetarna określana jest jako działalność prowadzona przez władze monetarne w celu oddziaływania na gospodarkę za pomocą pieniądza. Dotyczy to w szczególności:

NBP dla wypełnienia podstawowych funkcji:

Zadania te NBP realizuje przez działania zarządu banku. Zarząd NBP składa się z Prezesa NBP, wiceprezesa - I zastępcy Prezesa NBP oraz członków

8.Struktura systemu bankowego w Polsce

Organizacja systemu bankowego w Polsce jest wynikiem wieloletniego procesu, w którym uległa ona przemianom związanym z ogólnym rozwojem gospodarki, a także zmianami w metodach zarządzania przedsiębiorstwami.

W celu wyjaśnienia struktury bankowości w Polsce istotne znaczenie ma znajomość podstawowych teoretycznych kryteriów klasyfikacji banków.

Z punktu widzenia podmiotów własności występują banki państwowe oraz prywatne.

Z punktu widzenia form organizacyjnych działają banki o statucie specjalnym, banki państwowe, banki w formie spółek akcyjnych i spółdzielni.

Z punktu widzenia form kredytowych banki dzielą się na udzielające kredytów krótkoterminowych oraz długoterminowych.

Z punktu widzenia terytorialnego są banki ogólnokrajowe, regionalne i lokalne.

Jednak podstawowym kryterium klasyfikacji są zadania banków. Z tego punktu widzenia wyróżnia się bank emisyjny i banki handlowe kredytowe (banki krótkoterminowego kredytu oraz średnioterminowego), banki rozwojowe (banki kredytu długoterminowego i średnioterminowego).

W skład polskiego systemu bankowego wchodzą następujące ogniwa:

Literatura:

„Finanse w gospodarce rynkowej” - Alina Majchrzycka-Guzowska

1

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

0x01 graphic


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
praca-magisterska-a11406, Dokumenty(2)
praca-magisterska-a11222, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6811, Dokumenty(8)
praca-magisterska-a11186, Dokumenty(2)
praca-magisterska-7383, Dokumenty(2)
praca-magisterska-a11473, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6699, Dokumenty(8)
praca-magisterska-7444, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6435, Dokumenty(8)
praca-magisterska-7412, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6860, Dokumenty(1)
praca-magisterska-6426, Dokumenty(8)
praca-magisterska-7213, Dokumenty(2)
praca-magisterska-6598, Dokumenty(8)

więcej podobnych podstron