Opracowała: mgr Joanna Zabrocka

LEGENDY - SPOTKANIE Z PRZESZŁOŚCIĄ.

I CYKL LEKCJI.

1. Z legendą przez miasta i regiony Polski.

2. Poznajemy legendy Poznania.

3. Legenda herbu naszego miasta - Miastka.

4. Związek legendy o świętym Wojciechu

z biblijną przypowieścią o ofierze wdowy

„ Wdowi grosz”.

5. Fakty historyczne a wydarzenia legendarne

w „Legendzie o świętej Kindze”.

II ZAŁĄCZNIKI .

III BIBLIOGRAFIA .

Wg. „ Słownika terminów literackich” legendy, to opowieści dotyczące życia jakichś niezwykłych osób, nie zawsze historycznych. Łączą w sobie elementy fantastyczne i rzeczywiste.

Wg. „ Słownika języka polskiego” legenda, to opowiadanie fantastyczne, przeważnie o postaciach lub wydarzeniach historycznych, oparte zwykle na podaniach ludowych, pełne niezwykłości i cudowności; opowiadanie z życia świętych.

Legendy, podania i baśnie przed wiekami układali prości ludzie. Przekazywane były z ust do ust, przechodziły z pokolenia na pokolenie, krążyły po wsiach, dworach i miastach, po domach, gdzie czasami dzieciom opowiadały je piastunki.

Pisarze i poeci pragną ocalić od zapomnienia dawne opowieści ludowe, wzbogacają ich formę, przystosowują do oczekiwań współczesnego czytelnika. Przy tym nie pozwalają zapomnieć o przeszłości.

LEGENDY A PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO.

Opracowując cykl lekcji dotyczących legend oparłam się na programie „Oglądam świat” autorstwa Danuty Chwastek i Krystyny Bogdan, zatwierdzonym do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej pod numerem DKW- 40- 14- 203/99.

Wybór podań i legend polskich i obcych autorki programu umieściły

w propozycjach lektur dla klasy V. Znalazło to odzwierciedlenie w „Podręczniku do kształcenia literackiego dla klasy V. Oglądam świat” Katarzyny Grajewskiej i Ewy Wower. Zawiera on legendy starożytnego Egiptu i legendy polskie. Cykl lekcji dotyczy tych drugich.

CYKL LEKCJI.

KONSPEKT 1.

TEMAT: Z legendą przez miasta i regiony Polski.

METODY PRACY: opowiadanie, pogadanka, objaśnienie, pokaz

połączony z przeżyciem.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: wystawka książek, encyklopedia,

„ Słownik języka polskiego”, slajdy,

mapa Polski i mapki konturowe dla

każdego ucznia, aplikacje znakowe

reprezentujące zwiedzane miejsca,

logogryfy, ilustracje.

CELE:

1. ogólne:

• poznanie przez uczniów różnorodnych legend,

• utrwalenie utworów już wcześniej poznanych,

• rozbudzanie zainteresowań czytelniczych i zainteresowanie przeszłością.

• szczegółowe:

uczeń potrafi:

• korzystać z encyklopedii i słowników,

• zdefiniować legendę,

• wymienić cechy legendy,

• umieszczać wydarzenia legendarne w określonym czasie i miejscu historycznym,

• wskazywać istotne i atrakcyjne miejsca wybranych miast oraz opowiadać o nich.

TOK LEKCJI:

I CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.Nawiązanie do tematu. Rozwiązanie logogryfu ( wykorzystanie wiadomości uczniów zdobytych w niższych klasach).

L E C H

S Y R E N A

G N I E Z N O

W A W E L S K I

H E J N A Ł

W Y R W I D Ą B

S A W A

1. Było ich trzech: Czech, Rus i ... .

2. W herbie Warszawy.

3. Pierwsza stolica Polski.

4. W Krakowie mieszkał smok ... .

5. Grany z wieży mariackiej.

6. W parze z Waligórą.

7. Wars i ... .

2. Podanie celów lekcji i tematu- bez dokładnego sformułowania (zostanie on odszyfrowany przez uczniów w dalszej części lekcji).

3. Obejrzenie wystawy książek, zwrócenie uwagi na dużą ilość legend prezentowanych na wystawie.

II CZĘŚĆ GŁÓWNA

4. Odczytanie wiersza Heleny Ogilby pt. „ Legenda”. ( załącznik 1.)

5. Swobodne wypowiedzi uczniów na temat zawartych w wierszu wiadomości dotyczących legendy.

6. Wyszukanie hasła „legenda” w encyklopedii i „ Słowniku języka polskiego”. Zapis:

Legenda- opowiadanie fantastyczne, przeważnie o postaciach lub

wydarzeniach historycznych, oparte zwykle na podaniach

ludowych, pełne niezwykłości i cudowności; opowiadanie o

życiu świętych.

7. Zapowiedź zabawy- „Podróż po miastach i regionach Polski.

Na mapie ściennej zaznaczone są cyframi od 1 do 6 miejsca, które uczniowie będą zwiedzać w czasie podróży. Każdy z uczestników wycieczki otrzymuje mapę konturową Polski, aplikacje znakowe reprezentujące zwiedzane miejsca, logogryf z aplikacjami

znakowymi i numerami kolejnych liter, które wpisywać będą do diagramu. ( Załącznik 2).

Po zwiedzeniu miasta bądź regionu uczniowie na mapach konturowych przyklejają odpowiednią aplikację znakową. W logogryfach w rzędach poziomych, przy których znajduje się aplikacja, po zwiedzeniu danego miejsca wpisują jego nazwę.

8. Rozpoczęcie „podróży”.

Kierownik wycieczki- uprzednio przygotowany uczeń- kolejno zapowiada odwiedzane miejsca. Przewodnicy ( wybrani uczniowie) prezentują je w następujący sposób:

1. Przewodnik odczytuje skróconą wersję legendy związanej z danym miejscem.

Są to kolejno następujące legendy:

• „ Lwy z gdańskiego ratusza” ( GDAŃSK),

• „ Orle gniazdo” (GNIEZNO),

• „ Wars i Sawa” ( WARSZAWA),

• „ Legenda o krakowskim hejnale” (KRAKÓW),

• „ Legenda o toruńskich piernikach” (TORUŃ),

• „ O śpiących rycerzach w Tatrach” ( TATRY).

• Wyświetla ( z pomocą nauczyciela) kilka slajdów i pokazuje

ilustracje przedstawiające atrakcje danego miejsca. Krótko komentuje. Zwraca uwagę na znaczenie wybranych miast w dziejach Polski.

3. Uczniowie przypinają na mapie obok cyfry fotografię przedstawia-

jącą dane miejsce. Wpisują do logogryfu nazwę miasta lub regionu i przyklejają aplikację znakową na mapkach konturowych Polski.

9. Po zakończeniu podróży uczniowie mają wypełniony logogryf. Odczytują hasło będące tematem lekcji. Zapisanie tematu.

III PODSUMOWANIE

10. Wypisanie tytułów poznanych legend ( zwrócenie uwagi na pisownię).

11. Wyciągnięcie wniosku i ustalenie cech legendy:

• miejsce akcji jest historycznie prawdziwe,

• określone są w przybliżeniu czasy historyczne,

• bohaterami mogą być postacie historyczne lub fikcyjne,

• obok świata realnego mogą wystąpić postacie, przedmioty lub wydarzenia fantastyczne.

12. Przepisanie cech legendy jako notatki do zeszytu.

13. Próba odpowiedzi na pytanie: „ Jakie znaczenie mają legendy?”

• przenoszą w krainę przygód i fantazji;

• rozwijają zainteresowanie historią kraju i okolicy;

• zapoznają ze zwyczajami i tradycjami polskimi;

• stanowią element kultury ludowej;

• uwrażliwiają na krzywdę i niesprawiedliwość.

14. Podsumowanie dokonanych prezentacji, ocena uczniów- przewodników.

KONSPEKT 2.

TEMAT: Poznajemy legendy Poznania.

METODY PRACY: oglądowe, drama, praca z tekstem, praktyczna,

pogadanka, praca w grupach.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: teksty legend, rekwizyty do legend,

zdjęcia, ilustracje przedstawiające obiekty

Poznania.

CELE:

1. ogólny:

• poznanie legend związanych z miastem Poznań.

• szczegółowe:

uczeń potrafi:

• opowiadać legendy związane z Poznaniem,

• rozpoznać zabytki i obiekty Poznania,

• wyodrębnić postacie i zdarzenia w legendzie,

• przedstawić scenki dramowe,

• ilustrować treść legendy,

• pracować w grupie i komunikować się.

TOK LEKCJI:

I CZĘŚĆ WSTĘPNA

1. Zapowiedź tematu lekcji, podanie celów.

2. Oglądanie zdjęć, ilustracji przedstawiających zabytki i obiekty Poznania, swobodne wypowiedzi.

Zapoznanie z najważniejszymi faktami z historii Poznania. ( załącznik 3.)

II CZĘŚĆ GŁÓWNA

3.Zabawa twórcza- drama ( praca w grupach) .

Nauczyciel przed lekcją przygotowuje torby z ukrytymi w nich rekwizytami i skróconymi wersjami legend. Każdy zespół otrzymuje pełny zestaw legend.

Uczniowie po wylosowaniu torby wyjmują swój rekwizyt. Wybierają legendę, do której on pasuje. Przygotowują krótką scenkę dramową do swojej legendy.

4. Prezentacja scenek przez poszczególne grupy.

( Uczniowie wykorzystują dodatkowe rekwizyty, elementy strojów zgromadzone w klasie. Są to np. czarna peleryna dla kruka, opaska z różkami dla koziołków, trąbka, rogi dla diabłów itp.).

5. Ciche odczytanie tekstu z podręcznika „ Śladem legendy” w celu porównania z prezentowanymi legendami.

6. Ilustrowanie w grupach treści legend pastelami na dużych arkuszach papieru.

7. Piękne odczytanie przez wybranego ucznia z każdej grupy skróconej wersji legendy, na tle wykonanego obrazu.

8. Ustalenie najistotniejszych informacji i zapisanie ich w tabeli:

TYTUŁ LEGENDY CO WYJAŚNIA

LEGENDA?

„Legenda o założeniu - Pochodzenie nazwy

Poznania” „Poznań”.

„Legenda o poznań- - Skąd wzięły się koziołki

skich koziołkach” na Ratuszu.

„Góra Przemysła” - Jak powstała Góra

Przemysła.

„Trębacz ratuszowy - Dlaczego grany jest

i król kruków” hejnał z czterech

narożników wieży.

III PODSUMOWANIE

9. Swobodne wypowiedzi na temat wrażeń z lekcji.

10. Omówienie przygotowania i wykonania zadań przez poszczególne grupy, ocena.

11. Praca domowa.

Nauczyciel poleca zebrać informacje o swoim mieście ( krótka historia, najważniejsze obiekty, herb itp.).

KONSPEKT 3.

TEMAT: Legenda herbu naszego miasta - Miastka.

METODY PRACY: pokaz i objaśnienie, pogadanka, burza mózgów,

praca twórcza.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: herb Miastka, foldery, widokówki, zdjęcia,

album „Miastko w starych fotografiach”,

„ Słownik języka polskiego”.

CELE:

1. ogólne:

• zapoznanie z historią i herbem Miastka,

• pobudzenie do pracy twórczej;

• szczegółowe:

uczeń potrafi:

• wyjaśnić pojęcie „herb”,

• przedstawić fakty historyczne swojego miasta,

• wnioskować na podstawie faktów historycznych pochodzenie i wymowę herbu miasta,

• tworzyć samodzielnie domniemaną treść legendy o herbie swojej miejscowości.

TOK LEKCJI:

I CZĘŚĆ WSTĘPNA

UWAGA: Lekcja może być poprzedzona spotkaniem z zaproszonym gościem np. członkiem rady, który wprowadzi uczniów w zagadnienie

lub wycieczką do MGOK na wystawę poplenerową z okolic Miastka

bądź wystawę „ Miastko w starych fotografiach”.

1. Zorganizowanie wystawki materiałów związanych z historią Miastka

( foldery, mapy, zdjęcia, albumy, herb).

2. Swobodne wypowiedzi uczniów na temat historii Miastka w oparciu o zgromadzone materiały. Zwrócenie uwagi na następujące elementy:

• położenie, rzeźba terenu;

• rzeki, zbiorniki wodne;

• szata roślinna i zwierzęca;

• mieszkańcy- dawniej i dziś;

• zabytki, obiekty, placówki kulturalne.

3. Nawiązanie do tematu lekcji. Rozwiązanie logogryfu.

C H R O B R Y

W I E P R Z A

P A G Ó R K I

B Y T Ó W

1. Patron SP-2 w Miastku.

2. Do tej rzeki wpada Studnica.

3. Przeważają w rzeźbie terenu naszego miasta.

4. Nasze miasto powiatowe.

4.Podanie tematu i celów lekcji.

II CZĘŚĆ GŁÓWNA

5.Odszukanie w „ Słowniku języka polskiego” pojęcia „ herb”.

Herb - godło państwa, prowincji, miasta lub instytucji, umieszczone na flagach, monetach itp.

6. Pokaz herbów różnych miast polskich. Omawianie i próby uzasadnienia ich wyglądu.

7. Opis wyglądu herbu rodzinnej miejscowości. Wskazanie elementów składowych, omówienie kolorystyki:

- czerwony gryf z niebieską kosą,

- kosa oznacza, że na terenach miasteckich są urodzajne gleby,

- czerwona wstęga symbolizuje rzekę Studnicę.

8. Praca twórcza - tworzenie własnej wersji legendy Miastka.

Np.

Dawno temu mieszkańcy Miastka zbuntowali się przeciw państwu von Massow i zorganizowali bunt. Doszło do wielu mordów i rozbojów. Na ulicach miasta rozlało się tak dużo krwi, że ściekała ulicami do rzeki Studnicy. Dlatego na herbie jest przedstawiona czerwona wstęga. Gryf oznacza państwo von Massow, natomiast sierp bunt społeczności.

III PODSUMOWANIE

9. Odczytanie kilku prac - porównanie powstałych legend.

10. Ocena pracy uczniów. Podsumowanie lekcji.

11. Praca domowa: Przygotuj folder reklamujący ciekawe miejsca w twojej miejscowości lub okolicy, wykorzystując tekst ułożonej przez siebie legendy i ilustracje.

KONSPEKT 4.

TEMAT: Związek legendy o świętym Wojciechu z biblijną przypowieścią

o ofierze wdowy „Wdowi grosz ”.

METODY: słowne: pogadanka, opowiadanie; problemowa: burza mózgów;

eksponująca: pokaz.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: ilustracje, zdjęcia dotyczące życia św.

Wojciecha i Gniezna, rebus, książka pt.

„ Nad Wartą i Gopłem”, podręcznik.

CELE:

1. ogólne:

- ukazanie legendy jako utworu łączącego treści historyczne i

religijne z fantastycznymi,

- ukazanie związku legendy z biblijną przypowieścią.

b) szczegółowe:

uczeń potrafi:

- ustalić związki między różnymi tekstami źródłowymi,

- wskazać w legendzie elementy prawdziwe i fantastyczne,

- określić wymowę legendy,

- poszukiwać informacji na określony temat w różnych

źródłach,

- analizować treść obrazu,

- wyjaśnić pojęcia: danina, ofiara, akcje humanitarne.

TOK LEKCJI:

I CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.Podanie tematu i celów lekcji.

2.Przypomnienie cech legendy:

• miejsce akcji jest historycznie prawdziwe,

• określone są w przybliżeniu czasy historyczne,

• bohaterami mogą być postacie historyczne lub fikcyjne,

• obok świata realnego mogą wystąpić postacie, przedmioty lub wydarzenia fantastyczne.

3.Prezentowanie przez uczniów informacji o św. Wojciechu oraz o miejscach związanych z tą postacią (pokaz ilustracji, zdjęć).

II CZĘŚĆ GŁÓWNA

4. Wypowiedzi uczniów na temat przeczytanej w domu legendy „Wdowi grosz”.

Wspólne redagowanie planu. Np.:

1. Chęć nawrócenia Prusów na wiarę chrześcijańską.

2. Zamordowanie biskupa Wojciecha.

3. Warunki Prusów związane z wydaniem zwłok.

4. Ważenie srebra.

5. Moc wdowiego grosza.

5. Opowiadanie poszczególnych zdarzeń.

6. Pokaz ilustracji Drzwi Gnieźnieńskich przedstawiających scenę wykupienia zwłok św. Wojciecha.

7. Porównanie treści legendy z wiadomościami historycznymi. Określenie elementów świata przedstawionego.

historyczne legendarne

miejsce: Polska, Prusy

czas: za czasów Bolesława

Chrobrego

bohaterowie: biskup Wojciech, wdowa

Bolesław Chrobry,

Prusowie,

wydarzenia: B.Chrobry wykupił ciało św. Przeważenie szali

Wojciecha za cenę złota, które po wrzuceniu

ważyło tyle, ile szczątki zabi- grosza przez

tego i sprowadził je do Gnie- wdowę.

zna.

Zamordowanie biskupa.

8. Odczytanie fragmentu z „ Biblii Tysiąclecia”- „Wdowi grosz” po uprzednim podziale klasy na trzy grupy. Każda grupa przygotowuje jedno zagadnienie:

I grupa: Jaki istnieje związek między legendą o św. Wojciechu a

biblijną przypowieścią?

II grupa: Dlaczego ofiara wdowy znaczyła więcej niż danina bogaczy?

III grupa: Czy problem poruszany na obrazie Bartolomeo Schedoni

„ Miłosierdzie” jest aktualny do dziś?

UWAGI:

Przy prezentacji grupy II wystąpi objaśnienie pojęć:

Danina- obowiązkowe świadczenia w naturze lub pieniądzach na rzecz

panującego, państwa, gminy.

Ofiara - dobrowolne składanie darów, akt kultu religijnego polegający

na składaniu darów bóstwu.

Przy prezentacji grupy III polecamy rozwiązanie rebusu i odniesienie do hasła: „akcje humanitarne”.

22 czerwiec

31 sierpień












w a g = h ć = t g k

9. Omawianie poszczególnych zagadnień przez kolejne grupy. Pozostali

uczniowie również włączają się w dyskusję.

III PODSUMOWANIE

10.Sformułowanie wniosku końcowego:

Legendarny wątek o wdowim groszu pojawia się również w przypowieści biblijnej.

11. Próba odpowiedzi na pytanie: W jakich okolicznościach używamy powiedzenia : „przysłowiowy wdowi grosz” ?

12. Podsumowanie lekcji. Ocena pracy uczniów.

KONSPEKT 5.

TEMAT: Fakty historyczne a wydarzenia legendarne w „Legendzie

o świętej Kindze”.

CZAS REALIZACJI: 45min.

METODY: pokaz z objaśnieniem, opowiadanie, pantomima, praca w

grupach.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: album „ Wieliczka”, widokówki, mapa,

różne opakowania po soli z nazwami

miejscowości, podręcznik ( komiks i

wiersz), tekst legendy, rekwizyty do

scenek pantomimicznych, „Słownik

mitów i tradycji kultury”.

CELE:

1. ogólny:

• poznanie legendy związanej z przeszłością naszego kraju,

• odróżnianie wydarzeń rzeczywistych od legendarnych;

• szczegółowe:

uczeń potrafi:

• opowiedzieć legendę przedstawioną w postaci komiksu,

• korzystać z dodatkowych źródeł,

• podać fakty historyczne dotyczące św. Kingi,

• wyjaśnić pojęcia: wiano, szyb, opoka,

• przedstawić pantomimą treść legendy,

• dobierać rekwizyty do scenek.

TOK LEKCJI:

I CZĘŚĆ WSTĘPNA

1. Podanie tematu i celów lekcji.

2. Rozmowa o kopalniach soli w Polsce.

- Rozmowa na temat miejsc, w których wydobywa się sól.

- Odczytanie nazw miejscowości ze zgromadzonych opakowań po

soli. Wskazanie ich położenia na mapie.

- Oglądanie ilustracji i albumów przedstawiających wnętrze kopalni

w Wieliczce.

- Odczytanie z encyklopedii informacji o Wieliczce.

II CZĘŚĆ GŁÓWNA

3. Nawiązanie do legendy:

- Krótka informacja o św. Kindze ze „Słownika mitów i tradycji

kultury”.

- Odczytanie wiersza J. Twardowskiego „ Święta Kinga”.

(Wniosek: Wiersz oparty jest na faktach historycznych. Świadczą o

tym słowa i zwroty: Tatarzy grozili, Wieliczka- sól, Kinga królowa

węgierska.)

- Ustalenie kim była i czym się zasłużyła święta Kinga.

4. Zapoznanie się uczniów z komiksem „ Legenda o świętej Kindze”.

5. Opowiadanie legendy według kolejnych obrazków w komiksie.

6. Rozmowa na temat treści omawianej legendy:

- Gdzie miały miejsce wydarzenia legendy?

• Jakie postacie w niej występują?

• Jakie wiano Kinga pragnęła zabrać ze sobą do Polski?

• Jak odzyskała swój pierścień?

• W jaki sposób prezent od królowej Kingi do dziś bogaci Polskę?

7. Odczytanie legendy przez wybranego ucznia .

8. Skonfrontowanie treści z opowiadaniem uczniów według komiksu.

Objaśnienie pojęć:

Opoka - skała biała, twarda, materiał budowlany.

Wiano - posag.

Szyb - wyrobisko prowadzące w głąb ziemi, złoża.

9. Praca w grupach - scenki pantomimiczne. Każda grupa przygotowuje scenkę do jednego obrazka komiksu. Uczniowie wykorzystują rekwizyty np. pierścień, korona, peruka, młotek, bryła soli itp.

10. Prezentacja scenek. Pozostali uczniowie odgadują, który fragment przedstawiła grupa i układają punkt planu. Po zakończeniu prezentacji porządkują kolejność wydarzeń i zapisują do zeszytu np.:

1. Przyjazd posłów na Węgry.

2. Prośba Kingi.

3. Wrzucenie pierścienia zaręczynowego do szybu kopalni.

4. Wesele Kingi.

5. Kopanie studni na rynku w Wieliczce.

6. Odnalezienie pierścienia w bryle soli.

III PODSUMOWANIE

11. Podsumowanie pomysłowości i gry aktorów, ocena.

12. Sformułowanie wniosku końcowego.

Kinga była córką króla Węgier, zaślubioną księciu Bolesławowi Wstydliwemu. Przyniosła mu znaczny posag, użyty na obronę przed Tatarami. W zamian otrzymała od męża w wianie ziemię sądecką. Legenda głosi, że królewna dowiedziawszy się o braku soli w Polsce, pojechała do żup węgierskich i rzuciła tam pierścień ślubny. Przywiezieni przez nią górnicy natrafili w Wieliczce na złoża soli, a w pierwszej bryle znaleźli pierścień wrzucony do szybu na Węgrzech.

13. Praca domowa: Dorysuj „dymki” do komiksu i wpisz tekst.

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik I

„ Legenda”

Legenda

opowiada o czymś,

co podobno zdarzyło się dawno,

o czym należało pamiętać...

i pamiętano.

Opowieść przodków dalekich

dziad przekazywał wnukowi,

a wnuk swoim wnukom.

Niepisana, nie znająca druku

szła legenda przez wieki.

Pamięta minione dzieje.

Jest podobna do bajki,

ale bajką nie jest.

Helena Ogilba

Załącznik 2.

G4 D6 A Ń S K

G N5 I E3 Z1 N O

W A R S11 Z A W A

K12 R A K Ó W

T O10 R U Ń

T A T R9 Y

1	2	3	4	3	5	6	7	8	9	1	3	1	8	10	2	11	12	0
	L						Ą	P										Ę

Załącznik 3.

IX w.- na obecnym terenie Poznania - gród książęcy;

1253r. - nadanie Poznaniowi praw miejskich;

1290-1295 - ustalenie herbu miasta Poznania;

1551r. - zainstalowanie na wieży Ratusza zegara z koziołkami wykonanymi przez Bartłomieja Wolfa z Gubina.

B I B L I O G R A F I A

POZYCJE ZWARTE

1.Adamiec Anna, Drewa Arkadiusz, Z literaturą za pan brat: Literacki samouczek ósmoklasisty, czyli wszystko to, co uczeń szkoły podstawowej wiedzieć powinien o literaturze. Gdańsk 1998

2. Baśnie i legendy polskie. Wybór Elżbieta Brzoza. Warszawa 1997

3. Chwastek Danuta, Bogdan Krystyna, Oglądam świat: Program nauczania języka polskiego w klasach IV-VI szkoły podstawowej.

Poznań 1999

4. Jak oglądać świat w klasie piątej: Poradnik dla nauczyciela.

Red. Danuta Chwastek, Elżbieta Nowosielska. Poznań 2000

5. Kopaliński Władysław, Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa 1985

ARTYKUŁY

1. Leksowska Lidia, Witkowska Iwona, Z baśnią i legendą przez Polskę

- wystawa w bibliotece szkolnej. Biblioteka w Szkole. 2000 nr 2, s. 16

2. Witkowska Iwona, Z baśnią i legendą przez Polskę- konspekt zajęć

w klasie V. Biblioteka w szkole. 2000 nr 2, s. 17

3. Wójtowicz Bożena, Wójtowicz Jerzy, Z poezją i legendą przez miasta i regiony Polski. Życie Szkoły. 1994 nr 6, s. 345-354

DOKUMENTY NIEPIŚMIENNICZE

1.Komputerowy słownik języka polskiego. [ 1 CD ] Warszawa 1996

2

---