ROZDZIAŁ I
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI
ZAGRANICZNYCH W POLSCE
Przeprowadzone w ostatnich dwóch dekadach XX wieku badania empiryczne w krajach rozwijających się wykazały znaczący wpływ klimatu ekonomicznego państwa przyjmującego na podjęcie decyzji o rozpoczęciu inwestycji. Potwierdzono, że wysoki poziom inwestycji bezpośrednich był związany z takimi kategoriami gospodarczymi, jak: rozwój i wzrost gospodarczy, możliwości konsumpcyjne społeczeństwa, niska inflacja, korzystny bilans obrotów bieżących oraz stan finansów publicznych i deficytu budżetowego. Ponadto ważna dla inwestorów zagranicznych okazała się również jakość prowadzonej polityki pieniężnej oraz posiadanie długookresowej, spójnej polityki gospodarczej. Poniższa analiza poprowadzona zostanie w oparciu o te właśnie najważniejsze elementy klimatu ekonomicznego Polski.
1. Produkt Krajowy Brutto a stan inwestycji zagranicznych
Wśród wielu elementów składających się na klimat ekonomiczny, kluczową kategorią dla zagranicznych inwestorów jest rozwój gospodarczy kraju goszczącego. Aktualna i antycypowana sytuacja gospodarcza państwa przyjmującego należy do najważniejszych motywów dokonywania inwestycji bezpośrednich.
Teoretyczne i empiryczne eksploracje badawcze nad naturą BIZ wielokrotnie wykazały, że wielkość PKB państwa przyjmującego powiązana jest z wielkością napływu inwestycji bezpośrednich do tego państwa. Zmiany wskaźników wzrostu PKB są wprost proporcjonalne do zmian w rozwoju przedsięwzięć z udziałem zagranicznym. Wśród ekonomistów dominuje pogląd, że inwestycje bezpośrednie podążają w ślad za wzrostem gospodarczym, a nie odwrotnie. Znaczenie tempa wzrostu gospodarczego okazuje się zatem dominującym wskaźnikiem napływu inwestycji zagranicznych do Polski.
Wykres 1.
Realny wzrost PKB w krajach OECD w latach 1990-1998
Źródło: Rocznik statystyczny 1998, GUS, Warszawa 1999, s. 14.
Wzrost Produktu Krajowego Brutto wyniósł w 1998 r. 4,8 % i było to 123 % PKB z roku, w którym wystartowały w naszym kraju reformy. W 1998 r. jedynie trzy kraje - Polska, Słowacja i Słowenia miały poziom PKB wyższy niż w okresie przed transformacją, ale jedynie w Polsce poziom ten przekroczył 20%. Udało się również w znaczący sposób zredukować rolę sektora państwowego w wytwarzaniu PKB. Powołano ponadto szereg instrumentów prawnych mających na celu przyciągnięcie inwestorów zagranicznych, np. utworzono specjalne strefy ekonomiczne.
W latach 1999-2000 tempo wzrostu gospodarczego wyraźnie osłabło. Najważniejsze instytuty badawczo-konsultingowe szacowały, że w 2001 r. wzrost PKB będzie oscylował (w %) odpowiednio na poziomie: 5,5 (Nicom Consulting), 4,6 (NOBE), 5,5 (CASE), 4,5 (IBnGR), lub 5,3 (LIFEA). Jak się wydaje, są to jednak prognozy zbyt optymistyczne i należy raczej spodziewać się wzrostu PKB w przedziale od 2,5 do 3,5%. Z wypowiedzi przedstawicieli podmiotów zagranicznych inwestujących w Polsce wynika z kolei, że satysfakcjonujący ich wzrost PKB powinien oscylować w przedziale od 3 do 5% rocznie. Utrzymanie takiego tempa wzrostu PKB jest tak ważnym wskaźnikiem dla zagranicznych inwestorów m.in. dlatego, że gwarantuje szybkie zwiększanie się siły nabywczej polskiego społeczeństwa. Tymczasem w 2000 r. spośród państw OECD jedynie Turcja i Meksyk legitymowały się niższym wskaźnikiem PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca (tabela 3). Niewiele ponad 8,5 tys. USD PKB per capita sytuowało Polskę daleko za największymi konkurentami na środkowoeuropejskim rynku inwestycji zagranicznych - Czechami, Słowacją i Węgrami (zob. tabela 3).
Według raportu firmy doradczo-konsultingowej A.T. Kearney, w 2000 r. Polska była najlepszym miejscem do inwestowania spośród wszystkich krajów postsocjalistycznych. W rankingu atrakcyjności inwestycyjnej i zaufania do rynku, wśród 60 objętych klasyfikacją państw, Polska znalazła się na piątym miejscu, odnotowując wzrost o trzy pozycje w porównaniu z czerwcem 1999 r.
Tabela 1.
Dynamika PKB per capita według parytetu siły nabywczej w państwach OECD w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych
Państwo |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
PKP per capita
|
Kanada |
624.1 |
598.3 |
634.9 |
688.8 |
26423 |
Meksyk |
400.9 |
421.0 |
479.5 |
574.1 |
8383 |
USA |
8256.5 |
8728.8 |
9237.0 |
9896.4 |
33836 |
Islandia |
7.4 |
8.1 |
8.6 |
8.5 |
26362 |
Irlandia |
80.0 |
86.3 |
93.4 |
94.0 |
25427 |
Włochy |
1166.8 |
1196.5 |
1180.2 |
1074.0 |
23261 |
Luksemburg |
17.5 |
18.3 |
19.3 |
18.9 |
41699 |
Holandia |
376.6 |
391.3 |
393.7 |
364.7 |
25947 |
Norwegia |
155.0 |
147.8 |
153.5 |
161.8 |
28267 |
Polska |
144.0 |
159.3 |
155.1 |
157.8 |
8651 |
Portugalia |
106.4 |
111.6 |
114.0 |
105.1 |
16698 |
Słowacja |
20.4 |
21.3 |
19.7 |
19.1 |
10946 |
Hiszpania |
560.5 |
586.0 |
599.9 |
558.6 |
18231 |
Szwecja |
238.9 |
239.7 |
241.4 |
227.3 |
23038 |
Szwajcaria |
255.9 |
262.8 |
258.9 |
241.2 |
28697 |
Turcja |
189.9 |
200.3 |
184.9 |
199.9 |
6338 |
Wlk. Brytania |
1318.5 |
1410.4 |
1441.6 |
1414.6 |
22882 |
Średnia OECD |
23674.6 |
23864.8 |
25124.5 |
25528.3 |
22658 |
Średnia dla europejskich członków OECD |
9119.5 |
9432.1 |
9405.1 |
8720.3 |
19038 |
Państwa członkowskie UE |
8248.2 |
8528.9 |
8523.3 |
7836.7 |
22507 |
Źródło: Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. Raport z badań empirycznych, Urząd Rady Ministrów, Warszawa 2003, s. 78.
W opinii zarówno firm amerykańskich, jak i europejskich, Polska uzyskała zdecydowanie najlepsze oceny atrakcyjności inwestycyjnej wśród wszystkich państw Europy Środkowej i Wschodniej. Menedżerowie największych firm światowych podkreślali duży potencjał wzrostowy polskiej gospodarki i dynamikę lokalnego rynku (78% wskazań) oraz bardzo dobre perspektywy inwestowania w sektorach użyteczności publicznej i telekomunikacji. W konkluzji, 15% ankietowanych firm zapowiedziało dokonanie inwestycji w naszym kraju w ciągu trzech lat.
J. Kowalski, Inwestycje zagraniczne na świecie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1990, s. 232-236.
M. Nowak, Inwestycje zagraniczne. Statystyki dla lat dziewięćdziesiątych, Rebis, Poznań 2004, s. 15.
Ibidem, s. 21.
J. Kowalski, Inwestycje zagraniczne na świecie, op. cit., s. 29-42.
Zob. A. Miszczak, Kapitał zagraniczny w Europie, „Przegląd Zachodni” 1998, nr 9, s. 81-93.
Szerzej na ten temat zob. J. Czekaj, Charakterystyka metod i przebieg prywatyzacji w Polsce w latach 1990-1997, [w:] Przekształcenia własnościowe w Polsce (1990-1997). Dostosowania do struktur własnościowych Unii Europejskiej, pod red. A. Nogi, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999, s. 83.
Ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych z dnia 20 października 1994 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 600 z późn. zm.)
A. Sulimierski, Napływ kapitału zagranicznego, „Rzeczpospolita” z 20 XII 2000.
Zgodnie z wynikami badań Dunninga, wysoki PKB per capita stanowi jeden z najistotniejszych elementów przyciągających inwestycje bezpośrednie. Jeśli jest on wyższy niż dwa tysiące USD, to napływ BIZ staje się silniejszy. Wzrasta jednocześnie jego rola w procesie rozwoju gospodarczego państwa goszczącego. Por. J. H. Dunning, International Production and the Multinational Enterprise, Cooperman Enterprises, London 1981, s. 102 i n.
Zob. FDI Confidence Index Report, Global Policy Council, Vol. 3, Issue I, A.T. Kearney, London 2000 (January), s. 15.
Inwestycje w Europie w roku 2000, Ernst&Young, Warszawa 2001, s. 23.
Rozdział I
Ekonomiczne uwarunkowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce
1