1. Podstawowe pojęcia w rachunku przepływów pieniężnych

Środki pieniężne - są to aktywa pieniężne, znajdujące się w obrocie gotówkowym lub za pośrednictwem bieżących rachunków bankowych (gotówka w kasie, depozyty płatne na żądanie);

Ekwiwalent środków pieniężnych - są to aktywa pieniężne nie zaliczane do środków pieniężnych i inne aktywa finansowe, które charakteryzują się wysokim stopniem płynności, nieznacznym ryzykiem utraty wartości, krótkim terminem płatności lub wymagalności (nie dłużej niż trzy miesiące od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia lokaty);

Przepływy pieniężne - są to wpływy i wydatki środków pieniężnych ich ekwiwalentów
w jednostce;

Pieniężne koszty i korzyści - są to poniesione przez jednostkę koszty i osiągnięte przychody, które spowodowały w jednostce wydatek lub wpływ środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów;

Działalność operacyjna - jest to podstawowy rodzaj działalności jednostki;

Działalność inwestycyjna - jest to działalność, której przedmiotem jest zakup lub sprzedaż rzeczowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, długoterminowych inwestycji i krótkoterminowych aktywów finansowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i ich ekwiwalentu) i związane z tym inne korzyści i koszty pieniężne (z wyłączeniem podatku dochodowego);

Działalność finansowa - jest to działalność, której przedmiotem jest pozaoperacyjne pozyskiwanie źródeł finansowania lub ich spłata oraz związane z tym pieniężne koszty
i korzyści (z wyłączeniem podatku dochodowego);

1.2. Istota i cel rachunku przepływów

Jednym z aspektów zarządzania przedsiębiorstwem jest zarządzanie środkami pieniężnymi, które mogą być w postaci:

• Zagospodarowanych nadwyżek środków pieniężnych,

• Pozyskanych zewnętrznych źródeł finansowania w sytuacji braku środków pieniężnych z działalności operacyjnej na inwestowanie lub obsługę zewnętrznych źródeł finansowania.

Wynika stąd, jak ważne dla zarządzania przedsiębiorstwem są informacje o stanach
i przepływach środków pieniężnych i ich ekwiwalentność. W literaturze przedstawia się istotę przepływów pieniężnych poprzez porównanie tej kategorii z wynikiem finansowym.

Rysunek 1: Wynik finansowy a przepływy pieniężne

Źródło: Gos W., op.cit., s.266

1. Metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych

W praktyce rachunkowości występują niezależne dwie metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych. Obie metody rozróżnia sposób prezentacji przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. Przepływy z działalności inwestycyjnej i z działalności finansowej ustala się zawsze poprzez zestawienie wpływów i wydatków pieniężnych tą samą metodą. Wyróżnia się:

• Metodę bezpośrednią - przedstawiającą głównie kategoria pozyskanych środków pieniężnych (wpływów) i pieniężnych płatności (wydatków) brutto. Wartości wyodrębnionych grup pozyskanych środków i płatności pieniężnych są wykazywane oddzielnie. Następnie wartości te są wyodrębniane w pozycji przepływów pieniężnych netto.

• Metodę pośrednią - polegającą na ustalaniu przepływów z działalności operacyjnej, która przyjmuję kwotę zysku lub straty netto, a następnie koryguje się w sposób pozwalający na uzyskanie kwoty przepływów środków pieniężnych dotyczących wyłącznie działalności operacyjnej.

Wybór metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych zależy od kierownika danej jednostki, który powinien kierować się:

• Specyfiką działalności jednostki, oczekiwaniami użytkowników informacji finansowych oraz potrzebami zarządu przedsiębiorstwa,

• Możliwościami uzyskania wiarygodnych danych,

• Możliwościami rozbudowy ewidencji księgowych dla uzyskania danych niezbędnych do sporządzania, prezentacji oraz analizy rachunku przepływów pieniężnych.

Tabela 1: Metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych

METODA BEZPOŚREDNIA	METODA POŚREDNIA
I. DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA
Przychody skutkujące finansowo (-) Wydatki związane z działalnością operacyjną	Wynik finansowy netto (zysk / strata) (+ / -) Korekty
Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej (> 0 / < 0)
II. DZIAŁALNOŚĆ INWESTYCYJNA Wpływy z działalności inwestycyjnej (-) wydatki związane z działalnością inwestycyjną
Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (> 0 / < 0)
III. DZIAŁALNOŚĆ FINANASOWA Wpływy z działalności finansowej (-) wydatki związane z działalnością finansową
Środki pieniężne netto z działalności finansowej (> 0 / < 0)
IV. ZMIANA STANU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH NETTO (I + II + III)
V. ŚRODKI PIENIĘŻNE NA POCZĄTEK OKRESU
VI. ŚRODKI PIENIĘŻNE NA KONIEC OKRESU (IV + V)

Źródło: Gabrusewicz W., Remlen M., Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 158

Metoda bezpośrednia

Metoda bezpośrednia polega na prezentacji rzeczywistych wpływów i wydatków dotyczących działalności operacyjnej. W metodzie tej można wyróżnić dwa sposoby postępowania:

• Zestawienie wszystkich operacji dotyczących gotówki i jej ekwiwalentów, czyli wszystkich wpływów i wydatków przedsiębiorstwa w ciągu badanego okresu,

• Odpowiednie grupowanie przychodów i kosztów, a następnie poprzez zastosowanie korekt sprowadzaniu ich do wielkości otrzymanych wpływów oraz wielkości dokonanych wypłat środków pieniężnych.

Sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych metodą bezpośrednią wymaga prowadzenia ewidencji analitycznej do kont, na których są ujmowane zmiany gotówki tak, aby osobno ujmować wpływy z działalności operacyjnej jak również wydatki operacyjne. Inną możliwością jest korygowanie odpowiednich przychodów i kosztów o kwoty występujące w bilansie takie jak: rozrachunki, zapasy i rozliczenia międzyokresowe.

Oba rozwiązania są pracochłonne, ponieważ wymagają odpowiedniej klasyfikacji dekretowanych dokumentów według rozbudowanej analityki. Powyższe możliwości w metodzie bezpośredniej nie zastępują prac nad rachunkiem przepływów pieniężnych sporządzanym metodą pośrednią, gdyż ten należy także zamieścić w informacji dodatkowej.

Metoda pośrednia

Metoda pośrednia polega na przyjęciu za punkt wyjścia do prezentacji przepływów z działalności operacyjnej ustalony memoriałowo zysk lub stratę netto z rachunku zysku i strat. Wynik finansowy netto jest doprowadzany do wielkości kasowej In plus lub In minus poprzez następujące elementy:

• Pozycje niepieniężne (amortyzacja, rezerwy, odłożone podatki dochodowe, straty i zyski z różnic kursowych),

• Zmiany stanu należności, zobowiązań, zapasów, rozliczeń międzyokresowych,

• Pozycje, które oddziaływały na wynik finansowy nie dotyczące działalności operacyjnej (przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej i finansowej np. odsetki od kredytu).

Wady i zalety metod sporządzania rachunku przepływów pieniężnych

Tabela 3: Wady i zalety metody bezpośredniej i metody pośredniej w rachunku przepływów pieniężnych

WADY	ZALETY
METODA BEZPOŚREDNIA
Koszt uzyskania dodatkowych informacji, Pracochłonność gromadzenia materiału liczbowego;	Prezentacja struktury wpływów i wydatków z działalności operacyjnej, Dostarczanie informacji przydatnej w określaniu przyszłych przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej (nie jest dostępna przy metodzie pośredniej), Możliwość obiektywnego weryfikowania przepływów środków pieniężnych;
METODA POŚREDNIA
Ograniczona czytelność - brak bezpośredniego związku między wpływami a wydatkami, Konieczność dokonywania korekt;	Przejrzystość wykazywanych zmian w aktywach bieżących netto, Relacja między wynikiem finansowym w ujęciu memoriałowym a wynikiem finansowym -większe możliwości analityczne, Powiązanie rachunku przepływów pieniężnych z pozycjami bilansu oraz rachunku zysków i strat, Możliwość sporządzania rachunku przepływów pieniężnych bez rozbudowy ewidencji księgowej (w większości jednostek);

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Gabrusewicz W., Remlen M., op. cit., s. 159 - 161 oraz
Gos W., op .cit., s.275

Załącznik 1. Układ rachunku przepływów pieniężnych według ustawy o rachunkowości

A	PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ
METODA POŚREDNIA		METODA BEZPOŚREDNIA
I.	ZYSK /STRATA NETTO	I.	WPŁYWY
II.	KOREKTY RAZEM	1.	Sprzedaż
1.	Amortyzacja	2.	Inne wpływy z działalności operacyjnej
2.	Zysk (strata) z tytułu różnic kursowych	II.	WYDATKI
3.	Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)	1.	Dostawy i usługi
4.	Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej	2.	Wynagrodzenia netto
5.	Zmiana stanu rezerw	3.	Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz inne świadczenia
6.	Zmiana stanu zapasów
7.	Zmiana stanu należności			4.	Podatki i opłaty o charakterze publiczno prawnym
8.	Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, z wyjątkiem kredytów i pożyczek
9.	Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych	5	Inne wydatki operacyjne
10.	Inne korekty
III.	PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (I + / - II)
B	PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ
I.	WPŁYWY
1.	Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2.	Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3.	Z aktywów finansowych, w tym:
	W jednostkach powiązanych
	W pozostałych jednostkach
	- zbycie aktywów finansowych
	- dywidendy i udziały
	- spłata udzielonych pożyczek długoterminowych
	- odsetki
	- inne wpływy z aktywów finansowych
4.	Inne wpływy inwestycyjne
II.	WYDATKI
1.	Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2.	Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3.	Na aktywa finansowe, w tym:
	W jednostkach powiązanych
	W pozostałych jednostkach
	- nabycie aktywów finansowych
	- udzielone pożyczki długoterminowe
4.	Inne wydatki inwestycyjne
III.	PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ (I - II)
C	PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ
I.	WPŁYWY
1.	Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału
2.	Kredyty i pożyczki
3.	Emisja dłużnych papierów wartościowych
4.	Inne wpływy finansowe
II.	WYDATKI
1.	Nabycie udziałów (akcji) własnych
2.	Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli
3.	Inne niż wypłaty na rzecz właścicieli, wydatki z tytułu podziału zysku
4.	Spłaty kredytów i pożyczek
5.	Wykup dłużnych papierów wartościowych
6.	Z tytułu innych zobowiązań finansowych
7.	Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
8.	Odsetki
9.	Inne wydatki finansowe
III.	PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO Z DZIAŁALONŚCI FINANSOWEJ (I - II)
D	PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO (A. III + / - B.III + / - C.III)
E	BILANSOWA ZMIANA STANU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH
	- zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych
F	ŚRODKI PIENIĘŻNE NA POCZĄTEK OKRESU
G	ŚRODKI PIENIĘŻNE NA KONIEC OKRESU (F + / - D), w tym:
	- o ograniczonej możliwości dysponowania

Źródło: Gos W., Sprawozdawczość finansowa przedsiębiorstw, wyd. Polska Akademia Rachunkowości, Warszawa 2006, s. 272.

Uchwała Komitetu Standardów Rachunkowości z 22 lipca 2003 r. W sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych” (Dz. U. Nr 12, poz. 69)

Gos W., Sprawozdawczość finansowa przedsiębiorstw, wyd. Polska Akademia Rachunkowości,
Warszawa 2006, s. 265

Red. H. Buk, op.cit., s. 176

Gabrusewicz W., Remlen M., op.cit., s. 158

Gabrusewicz W., Remlen M., op.cit., s. 159 - 160

PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE

WYNIK FINANSOWY

WPŁYWY

KOSZTY

WYDATKI

PRZYCHODY

ZASADA
KASOWA

ZASADA MEMORIAŁOWA

ZMANY SKŁADNIKÓW MAJĄTKOWYCH

Środki pieniężne

Środki pieniężne, należności, zapasy

---