2006/07

BARBARA SIADUL

WCZESNOSZKOLNE NAUCZANIE JĘZYKÓW OBCYCH

STRESZCZENIE

Rosnące zainteresowanie nauczaniem dzieci języków obcych oraz wynikająca z tego organizacja szkolnictwa to zagadnienia, które są przedmiotem niniejszego artykułu. Na wstępie podjęto próbę odpowiedzi na pytanie: „Kiedy rozpoczynać naukę języków obcych, jakie ona stawia cele i przynosi efekty?” W dalszej części tekst opisuje programy nauczania języków obcych, organizację i zasady nauczania wczesnoszkolnego. W przedstawionej pracy omówione jest, jakie sprawności należy rozwijać u dzieci. Uwzględnione zostały także teksty narracyjne i ich rola we wczesnoszkolnym nauczaniu języków obcych. Na zakończenie artykuł ukazuje czytelnikowi, przed jakimi trudnościami dyscyplinarnymi stoi nauczyciel w pracy z dziećmi przedszkolnymi i wczesnoszkolnymi.

EARLY-SCHOOL TEACHING OF FOREIGN LANGUAGES

(YOUNG LEARNERS)

ABSTRACT

The subject of this article is growing interest in teaching children foreign languages and the consequent organization of education. First of all this paper is an attempt to answer the question when we should start learning foreign languages, what its purposes and effects are. Then the author presents foreign languages syllabuses, organization and principles of early-school teaching. This paper discusses skills and abilities which children should develop. Narrative texts and their role in early-school teaching of foreign languages are also mentioned. Finally the article shows the discipline difficulties which a teacher faces working with kindergarten and early-school children.

WSTĘP

INTRODUCTION

Nauczanie języków obcych w okresie wczesnoszkolnym stało się tematem dyskusji i badań w latach sześćdziesiątych. W wielu krajach Europy Zachodniej przeprowadzano eksperymenty, a głównym celem nauczania był rozwój intelektualny dziecka. W latach 80-tych i 90-tych miały miejsce zmiany społeczne, ruchy migracyjne, powstanie społeczeństw wielonarodowościowych i proces jednoczenia Europy, i to doprowadziło do powstania nowych koncepcji dydaktyczno-metodycznych. Głównym celem nauczania języka obcego w okresie wczesnoszkolnym nie było już tylko opanowanie odpowiedniej kompetencji językowej, ale ważne stało się też poznanie obcej kultury poprzez kontakt z językiem. Tu widzi się również szansę wychowania dziecka na otwartego i tolerancyjnego człowieka względem ludzi mówiących innymi językami i reprezentujących inne kręgi kulturowe. W ostatnich latach zauważa się w Polsce coraz większe zainteresowanie nauczaniem dzieci języków obcych. Prowadzone są kursy dokształcające w tej dziedzinie dla edukatorów, wykładowców nauczycielskich kolegiów języków obcych, nauczycieli uczących języka obcego. Naturalne jest zatem zapotrzebowanie na publikacje, które omawiają tę problematykę w oparciu o najnowsze doświadczenia i badania naukowe. I tak pewne stało się to, że nie można odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie, w której klasie najlepiej rozpocząć naukę języka obcego.

ROZPOCZĘCIE NAUKI JĘZYKÓW OBCYCH

THE START OF LEARNING FOREIGN LANGUAGES

Wiele argumentów przemawia za tym, aby rozpoczęcie nauki języka miało miejsce dopiero w czwartej klasie szkoły podstawowej. Dzieci w tym wieku są w stanie jeszcze opanować dobrą wymowę oraz są już na tyle dojrzałe, że umieją względnie łatwo i w miarę szybko przyswoić sobie także formalne aspekty języka obcego. Decyzja o rozpoczęciu nauki języków obcych nie powinna być dziełem przypadku, lecz podjęta po przeanalizowaniu argumentów za i przeciw. Następujące czynniki odgrywają przy tym szczególną rolę:

- predyspozycje dzieci do nauki

- efektywność kształcenia wczesnoszkolnego

- koncepcje nauczania

- wymiar czasowy

- możliwość kontynuacji nauki

- kompetencje kadry dydaktycznej

- cele edukacyjne.

Za nauką języka obcego na etapie wczesnoszkolnym przemawiają następujące argumenty:

• fizjologiczne: najlepszy okres do nauczenia się języka obcego przypada na pierwsze 10 lat życia dziecka, gdyż potem mózg staje się coraz mniej plastyczny (tak wynika z badań neurologów Penfielda, Roberta i Lenneberga przeprowadzonych nad fizjologią mózgu w 50-tych i 60-tych latach)

• psychologiczne: otwartość dziecka w stosunku do nowego języka, ciekawość świata, radość eksperymentowania, potrzeba komunikowania się z otoczeniem, naturalne podejście do języka obcego tak jak do języka ojczystego, pozytywne nastawienie do mówienia, gotowość do naśladowania, brak strachu przed popełnianiem błędów (na takie cechy wskazuje Arnold Gesell zajmujący się psychologią rozwojową)

• pedagogiczne: wczesna nauka języków obcych ma pozytywny wpływ na rozwój osobowości młodego człowieka, daje też szansę wychowania dziecka na otwartego i tolerancyjnego człowieka szanującego odmienności kulturowe; istotne są: poznawanie różnych narodów i koncepcji świata, uczenie się rozumienia, zaakceptowania i szanowania innych form życia; ważne jest nie tylko opanowanie języka obcego jako środka komunikacji, ale przygotowanie młodego człowieka do kontaktu z ludźmi innych narodowości i kręgów kulturowych

• społeczno-ekonomiczno-polityczne: odległe kraje, języki i kultury stały się częścią naszej codzienności poprzez rozwój nowoczesnych technologii komunikowania się, komputeryzację, telewizję, dostęp do telewizji kablowej, reklamę i podróże zagraniczne; znajomość języków staje się nierozłączną częścią wykształcenia ogólnego w zjednoczonej Europie i umożliwia komunikowanie się ponad granicami, współpracę naukową, gospodarczą oraz wymianę kulturalną i turystyczną; ucząc języków obcych młody człowiek przygotowywany jest do lepszego startu zawodowego na europejskim rynku pracy, gdzie nieodzowna jest znajomość kilku języków.

EFEKTYWNOŚĆ I CELOWOŚĆ NAUCZANIA DZIECI JĘZYKÓW OBCYCH

EFFECTIVENESS AND USEFULNESS OF TEACHING CHILDREN FOREIGN LANGUAGES

W publikacjach powtarzane są niczym niesprawdzone poglądy, że małe dzieci uczą się języków łatwo i bez trudności, a nauka przynosi efekty i pożądany cel. Badania empiryczne nie potwierdzają jednak słuszności tej tezy. Nauczanie wczesnoszkolne nie może być efektywne, gdyż różne są predyspozycje dzieci do nauki, a poza tym duży wpływ mają warunki przyswajania języka w szkole. Oczywiście odrębnym aspektem jest przyswajanie naturalne języka, na wielu płaszczyznach różni się ono od nauczania szkolnego. Wcześniejsze rozpoczęcie nauki nie jest zatem żadną gwarancją sukcesu dydaktycznego. Badania i obserwacje wykazują, że sukces nauczania języka obcego na pierwszym etapie edukacyjnym zależy po pierwsze od naturalnych predyspozycji dzieci, a po drugie od właściwego przygotowania językowego i metodycznego nauczyciela.

Na efektywność kształcenia małych dzieci bardzo negatywnie wpływa niewłaściwe rozumienie i stosowanie strategii uczenia się bazujących na imitacji i reprodukcji oraz form zajęć o charakterze pseudozabawowym.

Aby nauczanie było efektywne, duży wpływ ma także limit godzin i jego rozłożenia w ciągu jednego tygodnia. Według specjalistów kontakt z językiem obcym nie może być zbyt rzadki, np. jedna godzina lekcyjna.

Uczyć albo nie uczyć małych dzieci języków obcych? - takie pytanie stawiają sobie rodzice, nauczyciele, metodycy. Podpowiedzią może być następujący fakt: z rodziny emigrującej do innego obszaru językowego dziadkowie zwykle nie są w stanie nauczyć się nowego języka, rodzice uczą się z trudem, a dzieci po kilkunastu miesiącach doskonale funkcjonują w nowym otoczeniu. Doświadczenie i nauka potwierdzają, że dzieci inaczej niż dorośli przyswajają język. Być może wchodzi tu w grę specjalny „instynkt językowy” lub „wiek krytyczny”. Dziecko ma na pewno bardziej plastyczny funkcjonalnie mózg, bardziej sprawne mięśnie aparatu mowy, dlatego też jest w stanie opanować język bez śladu obcego akcentu. Rozwój języka jest ściślej związany z nabieraniem przez nie doświadczenia życiowego, nie jest ono również krępowane przez kulturę, z której wywodzą się jego rodzice. Jednak to, co jest prawdą w warunkach naturalnych niekoniecznie odnosi się do warunków szkolnych. Powszechnie wiadomo, jak szybko małe dzieci potrafią zapominać to, czego ich uczono, a umiejętności zapewniające sukces w klasie, czyli rozumienie pojęć, umiejętności potrzebne na sprawdzianach, pojawiają się później. Uczenie małych dzieci w warunkach klasowych nie wydaje się być ekonomiczne ze względu na wolne tempo opanowania języka. Prof. dr hab. Janusz Arabski powiedział, że prawdopodobnie dużo ważniejsze dla rozwoju dzieci są lekcje sportu niż angielskiego. Ale jest druga strona tego aspektu przemawiająca za celowością uczenia dzieci, a mianowicie: nauczanie przedszkolne i wczesnoszkolne języka obcego umacnia motywację do nauki języków, stymuluje rozwój językowy i intelektualny dziecka, rozwija świadomość językową i uczy tolerancji dla inności - twierdzi prof. dr hab. Maria Teresa Michalewska. Istnieje obecnie dobry klimat i moda związana z prestiżem języków obcych oraz zapotrzebowanie społeczne na nauczanie wczesnoszkolne. Również reforma oświaty stworzyła sprzyjające warunki, ale brak jest solidniejszej podstawy prawnej do wprowadzania języka do programu klas I-III niż zapis o „godzinach do dyspozycji dyrektora”.

PROGRAMY NAUCZANIA JĘZYKÓW OBCYCH

FOREIGN LANGUAGES SYLLABUSES

Analizując programy nauczania dla pierwszego etapu edukacji należy stwierdzić, że nie różnią się one wiele od programów dla uczniów starszych. Różnice dotyczą: objętości, treści kształcących, technik uczenia się i oceny. Zakres merytoryczny natomiast jest bardzo podobny. Ogólna koncepcja kształcenia sprawności językowych w programach nauczania jest krytykowana przez znawców problematyki, np. Jana Iluka. Cała uwaga jest skupiona na rozwijaniu umiejętności mówienia od samego początku kursu. Jest to sprzeczne z zasadą inkubacji językowej oraz „prawem dziecka do ciszy”. Zmuszanie dzieci do zbyt wczesnego mówienia ma więcej negatywnych konsekwencji niż przynosi korzyści. Pewne zastrzeżenia są co do zbyt szeroko stosowanych dialogów (tekstów dialogowych), które dominują w podręcznikach oraz na lekcji języka obcego. Krytykuje się również strategie uczenia się bazujące na imitacji i reprodukcji, jak też zajęcia o pseudozabawowym charakterze.

ORGANIZACJA NAUCZANIA WCZESNOSZKOLNEGO

ORGANIZATION OF EARLY-SCHOOL TEACHING

Nauka języków obcych nie może być efektywna, jeżeli kontakt z językiem jest zbyt rzadki. Ważny jest więc limit godzin i jego rozłożenie w ciągu jednego tygodnia. Specjaliści sugerują, że absolutne minimum to 135 minut nauki w tygodniu. Nie wystarczy zatem jedna godzina lekcyjna, aby zrealizować założenia programu. Potrzeba trochę wyobraźni, kompetencji i odpowiedzialności.

Niektórzy autorzy opowiadają się za nauczaniem zintegrowanym. Polega to na wykorzystaniu do nauki języków obcych wielu przedmiotów szkolnych. Dzięki temu kontakt z językiem obcym ulega intensyfikacji, a poza tym nie ma potrzeby zwiększania limitu godzin. Stworzone są tym samym lepsze warunki do mimowolnego przyswajania poszczególnych sprawności językowych. Ta forma kształcenia przyniesie jednak efekty, jeśli nauczyciele pracujący na tym etapie edukacyjnym będą dobrze przygotowani językowo i będą umiejętnie łączyć naukę języka z treściami innych przedmiotów.

Innym aspektem organizacyjnym jest brak specjalistów do nauczania dzieci. Zasadniczym pytaniem jest: Jak przygotowywać nauczycieli do wczesnoszkolnego nauczania języków obcych - czy zapewnić kwalifikacje językowe nauczycielom nauczania początkowego, czy też douczać pedagogicznie absolwentów kolegiów językowych i neofilologii? A może otwierać nowe kierunki studiów? Czy mogłaby i powinna uczyć młodsze dzieci języka, tak jak wszystkiego innego, jedna i ta sama Pani? Tak się składa, że nauczaniem dzieci zajmują się osoby najsłabsze językowo, motywując ich stwierdzeniem: „Poradzi sobie Pani. To tylko małe dzieci.” A przecież w dzieciństwie kształtowane są wszystkie nawyki, zdolność do bezbłędnej wymowy daje dziecku największą przewagę nad dorosłym, a wyuczone błędy są niezwykle trudne do wykorzenienia. Badania nad praktykującymi nauczycielami od nauczania wczesnoszkolnego języków obcych wykazują również braki w ich kompetencji kulturowej i wiedzy psychopedagogicznej. Ponadto, im wyższe jest ich przygotowanie specjalistyczne, tym większy opór przed integracją treści.

Filologie nie przygotowują do uczenia dzieci, ale kwestią sporną jest, czy to ich zadanie - stwierdziła pani prof. Maria Wysocka. W wielu kolegiach językowych uczy się o dzieciach teoretycznie. Studenci i absolwenci przyswajają sobie wiedzę deklaratywną, czyli co powinno się robić, ale w praktyce brakuje im wiedzy proceduralnej, czyli jak robić, aby uczenie było w widoczny sposób efektywne. Rezultatem tego jest powielanie błędów tradycyjnego systemu, w którym było się uczniem („najlepiej uczyć w sytuacji jasnego tłumaczenia w atmosferze dyscypliny”). Obserwowani praktykanci nie potrafią utrzymać właściwego tempa lekcji, dyscypliny w klasie (zachowują się skrajnie surowo lub zbyt pobłażliwie). Nie umieją też dostosować się do poziomu dzieci i odpowiednio reagować na zmieniające się w klasie reakcje/sytuacje.

Także egzamin wstępny na 3-semestralne Podyplomowe Studium Pedagogiczne dla Nauczycieli Języka Angielskiego na Uniwersytecie Śląskim wypadł dość niekorzystnie. Kandydaci (praktykujący nauczyciele) zaskoczyli egzaminatorów niskim poziomem językowym, wielu bowiem nie było w stanie odbyć rozmowy kwalifikacyjnej po angielsku.

Istnieje świadomość, że nauczanie dzieci to działalność interdyscyplinarna, włączająca np. umiejętności plastyczne, muzyczne, aktorskie i logopedyczne. W tym celu jako lekarstwo, środek zaradczy powstał odpowiedni typ studiów specjalistycznych np. na Uniwersytecie Śląskim, studia licencjackie i magisterskie uzupełniające. Stosowane są również rozwiązania w ramach praktyk nauczycielskich, które pozwalają na większą refleksyjność studentów. Dobre rezultaty przynoszą prace projektowe, w których praktykanci obserwują dobrych nauczycieli, przeprowadzają z nimi rozmowy i opisują wyniki obu doświadczeń (Kraków). Wczesnoszkolna praktyka nauczycielska realizowana jest też w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Toruniu i Bydgoszczy.

Rosnące zapotrzebowanie na naukę języków obcych dzieci w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym stwarza konieczność przygotowywania coraz większej liczby nauczycieli będących w stanie merytorycznie sprostać temu wyzwaniu. Dotychczasowa praktyka szkolna wykazuje, że języka obcego w klasach I-III uczą nauczyciele pracujący wcześniej jedynie w klasach starszych i nie znający technik nauczania małych dzieci. Nierzadko nauczania na tym poziomie podejmują się osoby nie będące profesjonalnymi nauczycielami, lecz przekonane o tym, że ich znajomość języka jest wystarczająca, aby uczyć małe dzieci. Tymczasem w nauczaniu najmłodszych niezwykle ważna jest - oprócz znajomości języka - znajomość psychiki dziecka, jak też sposobów docierania do niego, tzn. znajomość technik, które mogą być skuteczne na tym etapie nauczania.

Grupą osób, która w sposób naturalny jest predestynowana do nauczania języka obcego dzieci w wieku 7 - 9 lat, są nauczyciele nauczania początkowego. To właśnie przede wszystkim z myślą o nich powstał w roku 1999 projekt „Young Learners”, realizowany wspólnie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, The British Council i Goethe Institut.

Coraz więcej młodych ludzi, będących absolwentami kolegiów nauczycielskich i pracujących już w szkole uczyło się języka obcego od wczesnego dzieciństwa i zdawało ten przedmiot na egzaminach maturalnych. Oznacza to, że znają oni język na poziomie średniozaawansowanym, a więc na przykład, w przypadku języka angielskiego, na poziomie egzaminu „First Certificate”. Wydaje się, że jest to poziom wystarczający, aby osoba mogąca się nim wykazać była w stanie, po przejściu odpowiedniego szkolenia w zakresie metodyki nauczania języka obcego na poziomie wczesnoszkolnym, podjąć się wprowadzenia elementów języka obcego jako integralnej części realizowanego przez siebie programu nauczania w klasach I-III.

Projekt „Young Learners” jest realizowany przez Pracownię Języków Obcych Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli. Cele projektu to:

- wyszkolenie kadry edukatorów (teacher trainers) wyspecjalizowanych w metodyce nauczania języka obcego na poziomie wczesnoszkolnym (pierwszy etap nauczania),

- wypracowanie programów przygotowania nauczycieli do nauczania wczesnoszkolnego,

- szkolenie nauczycieli przygotowujących się do podjęcia nauczania dzieci w klasach I-III.

Program jest adresowany do:

- wykwalifikowanych nauczycieli nauczania początkowego pragnących zdobyć dodatkowe kwalifikacje w dziedzinie nauczania języka obcego (kursy kwalifikacyjne „Young Learners”),

- nauczycieli języków obcych pragnących wyspecjalizować się w nauczaniu wczesnoszkolnym (kursy doskonalące).

ZASADY NAUCZANIA WCZESNOSZKOLNEGO

PRINCIPLES OF EARLY-SCHOOL TEACHING

Analizując efektywność stosowanych koncepcji, metod, programów oraz aktualny stan dyskusji glottodydaktycznej można wyróżnić ogólne zasady wczesnoszkolnego nauczania. Należą do nich:

- kształcenie umiejętności spostrzegania faktów językowych

- multisensoryczna prezentacja treści kształcących

- nauka języka przez zabawę, sensowne działanie i ruch

- maksymalne stosowanie języka obcego

- nadrzędność sprawności receptywnych

- zapewnienie intensywnego kontaktu z językiem obcym

- stymulujący klimat lekcji

- eliminowanie stanów frustracji

- niezbędność powtórzeń i wzmocnień

- uświadamianie postępów w nauce

- częsta zmiana aktywności i form pracy

- sterowanie procesem dydaktycznym za pomocą pytań.

Praca z dziećmi polega na stwarzaniu im warunków naturalnych, kładzeniu nacisk na interakcje, respektowaniu u dzieci chęci swobody oraz nauczaniu w sposób zintegrowany. Doświadczenia z nauczaniem dzieci w warunkach domowych (home schooling) wskazują, że świetne rezultaty przynosi „robienie czegoś konkretnego w czasie lekcji”, na przykład pieczenie szarlotki jest okazją do stosowania technik reagowania ciałem (TPR), uczenia kolorów, nazw składników, określania czynności itp.

Jeśli chodzi o podręcznik, to praca z nim może być skuteczna pod warunkiem, że się dokona właściwego doboru, a poza tym poświęci się czas na przygotowanie dzieci do korzystania z niego. W tym celu wyjaśnia się tytuł podręcznika, zapoznaje się z jego układem oraz stosowanymi symbolami. Możliwe i efektywne jest również stosowanie czytania ekstensywnego z dziećmi.

Istnieje 10 dobrych rad metodycznych dla nauczycieli uczących języka obcego w klasach I-III:

• Stworzyć atmosferę dającą poczucie bezpieczeństwa - stres, strach i niepewność blokują myślenie; nie zmuszać do mówienia, lecz poczekać na samodzielne próby; podstawą sukcesów w nauce języka są ciepło, serdeczność i życzliwość nauczyciela

• Nie żałować pochwał, których uczniowie w okresie wczesnoszkolnym bardzo potrzebują - nie mają oni jeszcze wyczucia w ocenianiu efektów własnej pracy, stąd niepewność i często krytyczna samoocena; pochwały i drobne nagrody (punkty, naklejki, stempelki) działają na dzieci motywująco

• Pozwolić dzieciom uczyć się poprzez zabawę - ruch i zabawa to nieodłączny element aktywności dziecka; uwzględnić potrzeby i możliwości dzieci

• Uwzględnić wszystkie zmysły - dzieci poznają otaczający je świat wielokanałowo, a więc poprzez wzrok, słuch, dotyk, węch i smak; uwzględniać ćwiczenia umożliwiające rozwój wszystkich zmysłów

• Pamiętać, że pamięć dziecka to pamięć mechaniczna, nie logiczna - najbardziej odpowiednim materiałem językowym są wierszyki, piosenki, wyliczanki i rymowanki; dzieci zapamiętują całościowo, nie interesują ich formy, końcówki, logiczne związki między przekazywanymi treściami; niewskazane są objaśnienia gramatyczne

• Zwracać się do dzieci w języku, którego się uczą i stosować komunikację pozawerbalną - użycie języka ojczystego jest czasem niezbędne, np. wprowadzanie nowej gry lub zabawy, wyjaśnianie nowego typu ćwiczenia, rozwianie wątpliwości, rozwiązanie problemu lub konfliktu; użycie języka obcego powinno być wsparte odpowiednim gestem, zachowaniem lub mimiką, pokazaniem polecenia

• Wprowadzić pewne rytuały, aby zapewnić sobie dyscyplinę podczas lekcji - dzieci są bardzo ruchliwe, uczą się wielu rzeczy na raz, między innymi norm kulturowych i zachowań adekwatnych do sytuacji; wprowadzić rytuały takie jak: powitanie, pożegnanie się, zgłaszanie się, podchodzenie do tablicy, do nauczyciela, wychodzenie do toalety itp.

• Skracać czas wykonywanych ćwiczeń na korzyść ich ilości i różnorodności - koncentracja dzieci trwa kilka minut, więc często zmieniać rodzaje aktywności, nawet gdy ćwiczenie, zabawę, czy grę nie przeprowadziliśmy do końca; piosenki, wierszyki, dialogi włączać podczas zajęć zachęcając dzieci do śpiewania lub recytowania „razem z kasetą” i nauczycielem

• Starać się, by pracownia była odzwierciedleniem procesu dydaktycznego - eksponować prace uczniów i wprowadzone dotychczas treści językowe, takie jak np. rysunki, zdjęcia, ilustracje, plansze, teksty wyliczanek, wierszyków, piosenek itp.; służy to przypominaniu i utrwalaniu poznanego materiału

• Być dokładnie przygotowanym do każdej lekcji - dokładnie zaplanować czas lekcyjny, proponować nowe zajęcia, np. przeglądanie kolorowych obcojęzycznych książeczek lub czasopism, kolorowanie, indywidualne gry lub zabawy; przygotować przed rozpoczęciem lekcji potrzebne materiały dydaktyczne.

ROZWIJANIE SPRAWNOŚCI

DEVELOPING SKILLS AND ABILITIES

Z licznych doświadczeń nauczycieli oraz opublikowanych badań empirycznych wynika, jak ważne jest rozwijanie u dzieci kompetencji w zakresie nauczania leksyki, gramatyki, rozumienia i mówienia. Ponieważ w predyspozycjach uczniów do nauki języków obcych zachodzą szybko zmiany, toteż wymagana jest od nauczycieli duża elastyczność i kreatywność metodyczna. Wiele argumentów przemawia za tym, aby nie zaniedbywać takich sprawności jak czytanie i pisanie.

TEKSTY NARRACYJNE

NARRATIVE TEXTS

Stosowanie tekstów narracyjnych we wczesnoszkolnym nauczaniu języków obcych ma wiele zalet. Wywierają one bowiem - jak wynika z przeprowadzonych eksperymentów i doświadczeń - bardzo korzystny wpływ na uczniów, na rozwój ich języka, wyobraźnię, umiejętność myślenia i słuchania. Historyjki mają duży potencjał motywacji i umożliwiają koncentrację. Wyboru tekstów narracyjnych należy dokonać według określonych kryteriów, ich adaptację - według pewnych zasad oraz ogólnych zaleceń metodycznych.

TRUDNOŚCI DYSCYPLINARNE W PRACY Z DZIEĆMI PRZEDSZKOLNYMI I WCZESNOSZKOLNYMI

DISCIPLINE DIFFICULTIES IN WORK WITH KINDERGARTEN AND EARLY-SCHOOL CHILDREN

Nauczyciel podejmując pracę z dziećmi młodszymi oczekuje, że grupa przedszkolna czy wczesnoszkolna będzie siedzieć 45 minut lekcji języka obcego w ciszy i bezruchu, będzie reagować na jego polecenia i będzie mu posłuszna. Ale zamiast tego staje on przed wieloma trudnościami, które niejednokrotnie sam pogłębia reagując naganą, krytyką, krzykiem lub stawianiem złych ocen. Oczekiwania nauczyciela są bowiem nierealistyczne, gdyż pomijają podstawowe cechy psychofizyczne dzieci. Dla nich świat nie dzieli się jeszcze na sytuacje zadaniowe typu nauka, zabawa, kłótnia z kolegą, lecz wszystkie te aktywności dzieją się z ich punktu widzenia jednocześnie i są częścią jednego ciągu zdarzeń. Dzieci nie oddzielają nauki od zabawy i przez to traktowane są przez nauczycieli jako nieposłuszne i niezdyscyplinowane. Aby zapobiegać powstawaniu tego typu trudności, należy:

- skracać czas wykonywania poszczególnych ćwiczeń, aby przeciwdziałać znużeniu,

- zwiększać liczbę krótkich ćwiczeń w celu zapewnienia większego tempa i różnorodności, a tym samym utrzymania uwagi dzieci,

- wprowadzać ćwiczenia wymagające ruch, np. schylanie się, podawanie, chodzenie, pokazywanie - kosztem pewnego hałasu i nieporządku w klasie,

- urozmaicać zajęcia grami językowymi, ale bez elementu rywalizacji, który jest niekorzystny wychowawczo, ponieważ prowadzi do zwycięstwa jednej osoby, a dalej do kłótni i zaczepek przegranych dzieci,

- do nauki języka obcego włączać rysowanie, wycinanie, klejenie, taniec, wiersze, piosenki, odgrywanie scenek itp.

Jeżeli dzieci przestają uważać na lekcji, w klasie pojawia się hałas i bałagan, to skutecznym środkiem na uciszenie grupy jest nie krzyk, lecz nauka nowej piosenki, nowej bajki z kasety magnetofonowej lub nowej zabawy ruchowej. Krzycząc na dzieci wcale się ich nie uciszy, lecz pobudzi jeszcze bardziej do hałasowania. Dobrym rozwiązaniem jest też ściszenie głosu nauczyciela nawet do szeptu, bo przez to wzbudza się ciekawość dzieci i zwykle robi się cicho.

Charakterystyczne dla dzieci jest ponadto ich szczerość, bezpośredniość w wyrażaniu opinii, brak zakłamania. Jeżeli nauczyciel i jego lekcje zostaną negatywnie ocenione przez dzieci, nie jest to powód do obrażania się, lecz sygnał, z czego należy zrezygnować, a jaką aktywność preferować, by nauka była przyjemnością a nie przymusem.

Odrębny problem stanowią dzieci nie radzące sobie z nauką. Są one niestety krytykowane i ośmieszane przez nauczyciela i kolegów. Ich reakcją natomiast jest hałasowanie i niegrzeczność. Z pedagogicznego punktu widzenia niedopuszczalny jest śmiech z cudzego błędu, a ciągłe poprawianie nieśmiałych dzieci doprowadza do ich peszenia. Wskazane jest zatem podanie poprawnej formy i jej kilkakrotne powtórzenie.

We wczesnym okresie nauki języków obcych należy przestrzegać następującej reguły: inwestować raczej w mocne punkty dzieci niż koncentrować się na punktach słabych. Inwestowanie w punkty mocne zapewni sukces i zwiększy motywację, a to przeciwdziała najlepiej trudnościom dyscyplinarnym. Punkty słabe, jak np. słaba pamięć logiczna, mają charakter rozwojowy, więc nie ma sensu pracować nad nimi, gdyż to doprowadza do zniechęcenia i niepowodzenia w nauce.

WNIOSKI

CONCLUSIONS

Rośnie zapotrzebowanie na nauczanie języków obcych dzieci w pierwszych trzech klasach szkoły podstawowej oraz w wieku przedszkolnym. Ale równocześnie rośnie zapotrzebowanie na nauczycieli dobrze przygotowanych do pracy z dziećmi. Ministerstwo Edukacji Narodowej realizuje w tym celu projekt „Young Learners” wspólnie z The British Council i Goethe Institut. Zwiększa się także liczba nauczycielskich kolegiów językowych (Toruń, Bydgoszcz), uniwersytetów (U. Śląski) oraz instytucji związanych z doskonaleniem nauczycieli, które wprowadzają 60 godzinne kursy metodyczne ukierunkowane na nauczanie małych dzieci. Ponadto organizowane są studia specjalistyczne, praktyki nauczycielskie oraz prace projektowe.

Jednym z celów nauki języka obcego w okresie wczesnoszkolnym jest wszechstronny rozwój dziecka. Treści językowe połączone z różnorodnymi formami zabaw czynią lekcje ciekawe i przyjemne. Dzieci poznają, że lekcja to faza, w której rodzaje ich aktywności są zaplanowane i nadzorowane przez nauczyciela. Twórcze podejście do nauczania najmłodszych pozwoli nauczycielom nie zanudzać uczniów i samemu się nie nudzić, a praca sprawi radość dzieciom. Wielu jest zwolenników pomysłu jak najwcześniejszego rozpoczynania nauki języka angielskiego przez dzieci. Takie są tendencje w metodyce nauczania języków obcych i takie też są rekomendacje Rady Europy i Unii Europejskiej.

Można bowiem od wczesnych lat uwrażliwiać uczniów na język obcy, np. angielski spotykany w życiu codziennym (telewizja, filmy, napisy, piosenki itd.), pobudzić ich zainteresowanie nauką języka oraz wykształcić zachowania sprzyjające jego przyswajaniu. Aby praca przyniosła nauczycielom satysfakcję, a uczniom sukcesy w nauce, jak też rozbudzone zainteresowanie językami w ogóle, należy stosować podczas zajęć techniki odpowiadające emocjonalnym i intelektualnym potrzebom i możliwościom dzieci. Przyswajanie języka odbywa się poprzez aktywizowanie wszystkich zmysłów i zabawę.

LITERATURA

REFERENCES

1. Hegele, I. 1994. Kinder lernen europäische Sprachen. Braunschweig.

2. Komorowska, H. 2004. Metodyka nauczania języków obcych. Fraszka Edukacyjna: Warszawa.

3. Loccumer Protokole 63/90, Frühes Fremdsprachenlernen - Schulreform für Europa, Loccum 1991.

4. Maier, W. 1991. Fremdsprachen in der Grundschule. Eine Einführung in ihre Didaktik und Methodik. Berlin-München.

5. Sauer, H. 1992. Begegnung mit Sprachen in der Grundschule. W: „Englisch“, 1992/4.

6. Seebauer, R. 1997. Fremdsprachen in der Grundschule. Schulpädagogische und psychologische Überlegungen. Wien.

7. Stryczek, I. 2003. Jak uczyć małe dzieci języków obcych?. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN: Warszawa, 2003/1.

8. Strzemeski, K. 2000. Refleksje z ogólnopolskiej konferencji na temat nauczania dzieci języków obcych. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN: Warszawa, 2000/6.

9. Szot, M. 2000. 10 dobrych rad metodycznych dla nauczycieli uczących języka obcego w klasach I-III. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN: Warszawa, 2000/6.

10. Wieszczeczyńska, E. 2000. Dlaczego warto rozpoczynać naukę języka obcego w okresie wczesnoszkolnym?. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN: Warszawa, 2000/6.

11. Zarańska-Jackowska, J., Ściborowska, B. 2000. CODN, program YOUNG LEARNERS i wczesnoszkolne nauczanie języków obcych. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN: Warszawa, 2000/6.

I. Stryczek, Jak uczyć małe dzieci języków obcych?. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN, Warszawa, Nr 1, 2003, s. 168.

Tamże, s. 169.

E. Wieszczeczyńska, Dlaczego warto rozpoczynać naukę języka obcego w okresie wczesnoszkolnym?. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN, Warszawa, Nr 6, 2000, s. 6-11.

Tamże, s. 169.

K. Strzemeski, Refleksje z ogólnopolskiej konferencji na temat nauczania dzieci języków obcych. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN, Warszawa, Nr 6, 2000, s. 176.

I. Stryczek, tamże, s. 170.

I. Stryczek, tamże, s. 170.

K. Strzemeski, tamże, s. 176.

J. Zarańska-Jackowska, B. Ściborowska, CODN, program YOUNG LEARNERS i wczesnoszkolne nauczanie języków obcych. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN, Warszawa, Nr 6, 2000, s. 53.

I. Stryczek, tamże, s. 170.

K. Strzemeski, tamże, s. 176-177.

M. Szot, 10 dobrych rad metodycznych dla nauczycieli uczących języka obcego w klasach I-III. W: „Języki Obce w Szkole”. Wyd. CODN, Warszawa, Nr 6, 2000, s. 26-28.

I. Stryczek, tamże, s. 170.

Tamże, s. 171.

H. Komorowska, Metodyka nauczania języków obcych. Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2004, s. 76-77.

---