Wykład 28.02.11

Sprawdzian - test 1krotnego wyboru

1 termin sprawdzianu na ostatnim wykładzie

pozniej w sesji kilka innych terminów

Wymagania

• tylko to co na wykładzie

• Lech Morawski- /zasady wykładni prawa, nowe wydanie

• Maciej Ziemiński- Wykładnia

• Leszek Leszczyński- zagadnienia w teorii stosowania prawa

• Lang Wróblewski Zawadzki- Teoria państwa i prawa

Zasady stosowania i wykładni prawa

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa- przez stosowanie prawa należy rozumieć proces decyzyjny podejmowany przez kompetentny organ państwowy (lub inny upoważniony podmiot) prowadzący do wydania wiążącej decyzji o charakterze jednostkowym (indywidualnym i konkretnym).

Treścią tej decyzji stosowania prawa jest kwalifikacja stanu faktycznego z punktu widzenia obowiązującej normy prawnej/ kryteriów sformułowanych na podstawie normy prawnej oraz ustalenie prawnych konsekwencji tej kwalifikacji. → rozumowanie wąskie

Niekiedy stosowanie prawa rozumie się szeroko- jako korzystanie z przyznanych przez prawo kompetencji lub uprawnień. Wtedy krąg podmiotów, które stosują prawo jest szerszy, bo należą do niego także podmioty prywatne.

Na zajęciach będziemy przyjmować wąskie pojmowanie stosowania prawa

Co to znaczy że organ jest kompetentny?

Jest jeżeli w danym systemie prawa istnieje norma który upowaznia organ do dzialania w okreslonych okolocznościach. Kompetencja polaczaona jest z wolnoscia czynienia z niej pozytku i z obowiazkiem czynienia z niej uzytku (czesciej)

Co to znaczy ze decyzja ma charakter jednostkowy, indywidualny i konkretny??

Realizowanie prawa- zachowanie zgodne z dyspozycją normy prawnej, realizujące zgodny z prawem cel działającego podmiotu, a więc realizacja uprawnień i wolności przyznanych przez prawo.

Realizować prawo może osoba fizyczna ale także prawna, organ administracji, sąd wtedy gdy podejmie decyzję stosowania prawa na podstawie normy kompetencyjnej

Pojęcie realizowania prawa jest szersze niż stosowanie prawa: realizowanie prawa może obejmować proces stosowania prawa.

Przestrzeganie prawa- jest rodzajem realizowania prawa, ale odnosi się do norm zobowiązujących czyli norm nakazujących lub zakazujących.

Kto może przestrzegać prawa?

Wszystkie podmioty prawa, w potocznym języku prawniczym jednak dotyczy to zwykłych obywateli

Pojęcie przestrzeganie prawa wiązane jest głównie z działaniami tzw. zwykłych adresatów norm prawnych, choć stosowanie prawa rozumiane jako spełnianie wymogów norm prawnych też może być uznane za przestrzeganie prawa.

Chodzi tu o takie zachowanie zgodne z normą, które jest spowodowane motywacyjnym oddziaływaniem normy. A skoro tak, to dotarcie do adresata informacji o treści obowiązującej normy jest warunkiem koniecznym choć niewystarczającym przestrzegania prawa

Wykonywanie prawa- obejmuje w szerokim znaczeniu sensie realizowanie, przestrzeganie jak i stosowanie prawa, bo polega na wypełnianiu dyspozycji norm prawnych, a więc zarówno obowiązków jak i uprawnień z nich wynikających.

W węższym sensie termin ten stosuje się do organów państwowych

Tworzenie prawa- formułowanie wiążących norm generalnych (ogólnych i abstrakcyjnych)

W systemie common law tworzy się prawo w procesie jego stosowania

Typy, rodzaje stosowania prawa:

• sądowy;

• administracyjny;

• kierowniczy;

Luz decyzyjny (sytuacja w której tekst prawny nie wyznacza jednoznacznie decyzji podmiotu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór co do tego, jaką decyzję podjąć- swoboda wyboru, może być większy lub mniejszy, może go też nie być w ogóle): Może wynikać z różnych przyczyn:- rodzaje:

• luz wyboru przepisu prawnego;

• luzy interpretacyjne;

• luzy dowodowe;

• luz wyboru konsekwencji prawnych.

Nam mówiąc o typach stosowania prawa, będzie chodziło o luz wyboru konsekwencji prawnych

1. typ sądowy- paradygmatem stosowania prawa przez sąd

• podmiot stosujący prawo nie pozostaje w żadnym stosunku służbowym lub organizacyjnym wobec adresatów decyzji. Nie jest osobiście zainteresowany w decyzji, która zapada na podstawie niezależnych od niego reguł. NEMO IUDEX IN CAUSA SUA- NIKT NIE JEST SĘDZIĄ WE WŁASNEJ SPRAWIE

• Podmiot stosujący prawo jest kompetentny w swoim działaniu i sposób stosowania prawa określają przepisy proceduralne. Kompetencja nie wynika z pozycji jaką organ zajmuje w systemie org. (kompetencja ogólna) lecz jest określona ze względu na charakterystykę spraw rozstrzyganych lub stosowanych przepisów (kompetencja szczegółowa)

• Stosowanie prawa typu sądowego polega na ustaleniu konsekwencji prawnych faktów uznanych za udowodnione na podstawie obowiązujących norm prawnych. Ustalenie to jest wiążące erga omnes (wobec wszystkich). Stopnie luzu decyzyjnego są zróżnicowane, jednak w zasadzie nie ma decyzji opartych na swobodnym uznaniu.

• Decyzje stosowania prawa typu sądowego jest podejmowana w sytuacji sporu (spór występuje pomiędzy stronami zgłaszającymi odrębne roszczenia) lub nieustalenia (gdy ustalenie stanu prawnego wymaga decyzji stron procesu)

• Decyzja stosowania prawa jest normą jednostkową i konkretną chyba że przepisy szczególne prawa stanowią inaczej. Nie przesądza to możliwości funkcjonowania decyzji w sposób analogiczny do tego jaki posiadają normy ogólne i abstrakcyjne.

• Funkcjonowanie decyzji stanu prawnego służy stwierdzeniu zgodności ewentualnie niezgodności określonych faktów z regułami, które stanowią podstawę decyzji oraz ustaleniu konsekwencji, które z tego stwierdzenia wynikają na podstawie obowiązujących reguł decyzji

2. Typ kierowniczy- paradygmatem działanie podmiotu kierującego jakąś organizacją, np. działanie Prezesa Sądu Rejonowego, który jest zwierzchnikiem służbowym sędziów tego sądu

• podmiot stosujący prawo pozostaje w stosunku organizacyjnym wobec adresatów decyzji. Jest zainteresowany osobiście w decyzji, która zapada częściowo na podstawie reguł obowiązujących adresata, a częściowo na podstawie standardów przyjętych przez podmiot stosujący prawo

• Podmiot stosujący prawo jest kompetentny i sposób stosowania prawa określają reguły proceduralne lub przyjęte zwyczaje. Kompetencja podmiotu wynika częściowo z charakterystyki rozstrzyganych spraw lub stosowanych przepisów (kompetencja szczególna), częściowo zaś płynie z pozycji jaką podmiot zajmuje w organizacji (kompetencja ogólna)

• Stosowanie prawa polega na ustaleniu gratyfikacji lub ich braku na podstawie oceny pracy adresata decyzji lub następstw prawnych określonych faktów. Ustalenia te wiążą adresata i odpowiednie ogniwa organizacji. Stopień luzu decyzyjnego jest zróżnicowany- od swobodnego uznania aż do ścisłego wyznaczenia decyzji.

• Decyzja stosowania prawa jest podejmowana w warunkach operacyjnego kierowania działalnością organizacji lub w sytuacji sporu albo nieustalenia.

• Decyzja stosowania prawa jest normą jednostkową i konkretną, ale istnieją też decyzje dotyczące całych grup pracowników lub wszystkich pracowników organizacji (polecenia generalne), które są wydawane w warunkach operacyjnego kierowania działalnością organizacji.

• Funkcjonalnie decyzji służą zapewnieniu właściwego funkcjonowania organizacji w punktu widzenia założonych celów jej działalności i w ramach obowiązujących przepisów prawnych

3. typ administracyjny- paradygmatem podejmowania decyzji administracyjnych w trybie pozasądowym.

• podmiot stosujący prawo pozostaje do adresata w stosunku urzędnik- podmiot ubiegający się o decyzję administracyjną (petent). Podmiotem tym jest obywatel lub jakakolwiek jednostka organizacyjna. Decyzja zapada na podstawie reguł obowiązujących.

• Podmiot stosujący prawo jest kompetentny w swym działaniu w sposób stosowania prawa określają ustawowe reguły proceduralne. Dyrektywy i polecenia służbowe i organizacyjne wiążą podmioty stosujące prawo w ramach ustawy, nie regulują natomiast pozycji adresata.

• Stosowanie prawa polega na ustalaniu konsekwencji prawnych stanu faktycznego albo stwierdzeniu lub stworzeniu pozycji prawnej adresata decyzji. Stopień luzu decyzyjnego jest zróżnicowany: teoretycznie od swobodnego uznania aż do ścisłego wyznaczenia decyzji przez normę - swobodne uznanie nie oznacza decyzji arbitralnej!

• Decyzje stosowania prawa jest podejmowana w sytuacji sporu lub nieustalenia albo w sytuacji reakcji na opinię publiczną (skargi, wnioski), względnie gdy istnieje potrzeba stwierdzenia faktów lub sytuacji prawnej

• Decyzja stosowania prawa jest normą jednostkową i konkretną

• Funkcjonalnie decyzje służą spełnianiu funckji administracji publicznej wobec obywateli i jednostek organizacyjnych.

Wykład 7.03.11

Model decyzyjny stosowania prawa- przedstawia proces stosowania prawa jako proces podejmowania decyzji

Model ten został skonstruowany w zasadzie dla sądowego typu stosowania prawa.

Etap 1

Ustalenie norm obowiązujących w stopniu wystarczającym dla potrzeb rozstrzygnięcia.

Podejmuje się tu dwie decyzje:

1. decyzja walidacyjna- decyzja ta zależy od przyjęcia określonej koncepcji obowiązywania normy,

2. decyzja interpretacyjna- (sytuacja izomorfii- odpowiedniość między normą w jej bezpośrednim rozumieniu a sytuacją wymagającą rozstrzygnięcia, lub sytuacja wykładni, gdy powstają wątpliwości co do rozumienia stosowania normy; stopień precyzji znaczenia normy zależy tu od potrzeb konkretnego przypadku.

Etap 2 *Etap 1 i 2 są stosowane równolegle!

Ustalenie faktów uznanych za udowodnione a podstawie określonych materiałów dowodowych i przyjętej teorii dowodowej i ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy.

Podejmuje się tu decyzję dowodową

Trzeba przełożyć fakt uznany za udowodniony na język stosowanej normy

Rezultatem tego etapu jest przyjęcie przez podmiot stosujący prawo twierdzenia „Fakt sprawy F istnieje w czasie t i przestrzeni p”/

Uwaga

Tak naprawdę przedmiotem dowodzenia są twierdzenia o istnieniu faktów a nie same fakty. A nie same fakty. Ale w języku prawniczym często mówi się o dowodzeniu faktów.

Dowodzenie odbywa się za pomocą twierdzeń dowodowych i przy użyciu określonych dyrektyw dowodowych.

Fakt sprawy- takie fakty, które są wyróżnione przez stosowane normy prawne (a więc w języku prawnym) i są przedmiotem dowodzenia w konkretnym procesie stosowania prawa.

Fakty:

1. wyróżnione w sposób opisowy np. zleceniodawca, pojazd

2. wyróżnione w sposób oceniający np. ważne powody, słuszny interes, krzywda moralna

3. sporne czy a) czy b) „silne wzruszenie”

Fakty:

1. określone bez pomocy negacji (pozytywne) np. zleceniodawca, i inne powyżej....

2. określone przy pomocy negacji (negatywne) np. kto nie udziela pomocy, nieuprawniony- trzeba stwierdzić że nie zachodzi to co ze względu na reguły prawne powinno zajść.

Fakty:

1. których wyodrębnienie nie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą (fakty proste), np. zabija człowieka

2. fakty, których wyodrębnienie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą (fakty stosunkowe), np. czynność ważna, przestrzeganie przepisów, organ przekraczający swoje kompetencje, czynność która sprzeciwia się się ustawie.

Dowód (słowo wieloznaczne) :

1. rodzaj rozumowania, w którym demonstrandum (czyli to, co dowodzone) jest uzasadnione ze względu na zbiór twierdzeń dowodowych, z którego, korzystając z dyrektyw dowodowych, wyprowadza się je w skończonej liczbie kroków ciągu dowodowego;

2. twierdzenie dowodowe stanowiące element ciągu dowodowego (czyli zdanie „fakt x istnieje w czasie t i przestrzeni p”);

3. czynność prawna podmiotu, której wytworem jest twierdzenie dowodowe np. dowód z wyjaśnień oskarżonego, dowód z wyznań świadków

4. przedmiot na podstawie którego formułuje się twierdzenie dowodowe np. pistolet, noż, samochód.

Rodzaje dowodów:

1. Dowód bezpośredni- taki, w którym podmiot stosujący prawo wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia lub rzeczy, okazał się wiarygodny.
   Np. świadek zeznał, że widział zdarzenie i sędzia uznał jego relację za wiarygodną

2. Dowód pośredni- zachodzi wtedy, gdy do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować.
   Np. Nie ma świadków wypadku komunikacyjnego, są ślady lakieru samochodowego na ciele ofiary, na samochodzie oskarżonego są ślady krwi i tkanek ofiary

3. Dowód poszlakowy- rodzaj dowodu pośredniego; taki w którym poszczególne fakty dowodowe wzięte w izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy
   Np. oskarżony był widziany na miejscu zdarzenia, oskarżony kupił narzędzie identyczne z tym, którego użyto itp..
   Taki dowód uważa się za przeprowadzony, gdy istnieje zespół zgodnych potwierdzających się poszlak, a zarazem wykluczono iż przebieg zdarzenia mógł być inny niż to sugerują poszlaki.

Dyrektywy dowodowe- reguły rozumowania, które łączą twierdzenia dowodowe w ciągu dowodowym albo inaczej reguły uzasadniające twierdzenie dowodowe:

Rodzaje dyrektyw dowodowych:

1. logiczno- językowe- reguły będące odpowiednikami tez logiki formalnej lub nie będące takimi odpowiednikami ale są przyjęte jako reguły wg których prowadzi się rozumowania prawnicze;

2. empiryczne- prawidłowości w zjawiskach przyrodniczych i społecznych- wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego;

3. legalne- reguły rozumowania zawarte w normach prawnych- ustalają jaki fakt należy uznać za udowodniony w razie stwierdzenia innego faktu- składowa legalnej teorii dowodów
   Obowiązuje wówczas norma o postaci: „Jeżeli stwierdzi się istnienie faktu A, to należy stwierdzić istnienie faktu B”

Dyrektywy dowodowe legalne dzielimy na:

1. contra-empiryczne- jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B nie pokrywa się się ze związkiem, na jaki wskazywałaby empiria, np. sądy boże

2. paraempiryczne- jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B pokrywa się ze związkiem, jaki można byłoby ustalić na podstawie doświadczenia życiowego, prawdopodobieństwa, prawidłowości statystycznych itp. Np. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki.

3. Ideologiczne- jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony założeniami ideologicznymi, przyjętym systemem aksjologicznym. Np. domniemanie niewinności

4. fikcji prawnej- jeżeli ustalonej przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony potrzebami praktycznymi, wygodą. Np. domniemanie, że zaginiony zmarłw chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu go za zmarłego.

Normy prawne ingerują w zakres stosowanych dyrektyw dowodowych i mogą tworzyć tzw. prawo dowodowe.

Obok ustanawiania legalnych dyrektyw dowodowych normy prawne mogą na przykład za pomocą „reguł dowodów” wpływać na zakres twierdzeń dowodowych

Reguły dowodów- nie są dyrektywami dowodowymi, ale regulują dopuszczalność korzystania z określonych dowodów, przyjmowania pewnych twierdzeń dowodowych bez potrzeby ich uzasadniania itp.

Przykład:

KPC

Art. 227. Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

Art. 228 par 1 Faktyu powszechnie znane nie wymagają dowodu

par 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien na rorozprawie zwrócić na nie uwagę stron.

Itd.

art 229, 231

Teorie dowodowe (dwa modelowe rozwiązania):
* nie występują w czystej postaci w żadnym systemie prawa

1. teoria swobodnej oceny dowodów- swobodna ocena dowodów- ocena dowodów ma charakter swobodny jeżeli organ nie jest prawnie związany zasadami tej oceny. Ocena ta przebiega zgodnie z przyjętymi w nauce regułami poznawczymi.
   Ocena- oznacza czy sąd przyjmuje czy odrzuca określone twierdzenie dowodowe tzn. stwierdza czy jest ono prawdziwe czy fałszywe.
   Swoboda- to nie arbitralność czy dowolność- chodzi tu stosowanie dyrektyw logiczno- językowych i empirycznych.
   Trzeba odróżnić system zupełnej (niekontrolowanej) swobody w ocenie dowodów, tj oceny opartej wyłącznie na przekonaniach uznającego twierdzenia o faktach podmiotu od systemu kontrolowanej swobody w ocenie dowodów, tj, oceny, która powinna spełniać kryteria logiczne i empiryczne
   Przykład ujęcia w normach danego systemu: KPK art 7

2. legalna teoria dowodowa- gdy normy prawne formułują legalne reguły dowodowe, tj. takie reguły, których z mocy prawa sąd powinien przestrzegać w poszczególnych krokach ciągu dowodowego.
   Przykład KriO art 62, par 1,2,3 i art 63

Klasyczny proces rzymski- swobodna ocena dowodów

Proces kognicyjny (pojawiający się od początku naszej ery, a formalnie obowiązujący od 342r.n.e)- ogranicza swobodną ocenę dowodów

Dochodzi do głosu zasada różnicowania wartości poszczególnych środków dowodowych

1. w procesie cywilnym utrwala się dominująca pozycja dowodu z dokumentów, któremu przpisuje się wyższą wartość niż dowodowi ze świadków.

2. Tendencja do dyferencjacji daje się również zaobserować w ramach samego dowodu z dokumentów i świadków. W przyjętej na początku IV w.n.e zasadzie, że zeznania jednego świadka nie stanowią dowodu (testis unus testis nullus), odnaleźć można zalążki konstrukcji dowodu arytmetycznego

3. w zakresie tzw. dowodów sztucznych, którą to nazwą obejmowano

Proces rzymsko- kanoniczny- rozwój XIII w.

wprowadzono instytucje dowodów legalnych

Staje się ona wzorcem postępowania dowodowego, na którym opierają się systemy procesowe państw Europy kontynentalnej od XVI do XVIII w . W tym czasie systemy legalnej oceny dowodów przeżywają swój najbujniejszy rozkit

Wykład 14.03.11

Cechy charakterystyczne systemów legalnej oceny dowodów:

1. prawna reglamentacja zasad oceny dowodów- dążą do tego aby za pomocą norm prawnych w sposób niezależny od kontekstu, a więc na przykład od zebranych w sprawie materiałów, określić moc uzasadniającą każdego dowodu.
   
   Chodzi o to żeby poddać ustalanie stanu faktycznego prawnej kontroli i ograniczyć wpływ przekonań sędziowskich na ocenę dowodów.
   
   Przyczyny:
   a. polityczne;
   b. proces inkwizycyjny.
   
   Współecześnie najbardziej rozbudowany system prawa dowodowego tworzy anglo-amerykańskie law of evidence.
   Tak naprawdę law of evidence w przeciwieństwie do systemów procesowych Europy kontynentalnej nigdy nie było zbiorem reguł określających zasady oceny dowodów a wyłącznie systemem reguł eksluzyjnych, tj. reguł wykluczających dowody uznawane za niewiarygodne.
   
   Przyczyna: specyficzna struktura anglo- amerykańskiego procesu, w którym- przynajmniej pierwotnie- werdykt w kwestiach faktu zastrzeżony był dla ławy przysięgłych, której członkowie byli laikami i nie znali w ogóle prawa
   Prawo anglosaskie- system oparty na zasadzie swobodnej oceny dowodów- nigdy nie znało porównywanego z prawem kontynentalnym systemu legalnej oceny dowodów.
   Nie znaczy to że law of evidence w ogóle nie zna instytucji dowodów legalnych ani też że reguły eksluzyjne nie wywierają żadnego wpływu na cenę dowodów . Wykluczając z procesu szereg informacji i materiałów wpływają one na jego wynik.

2. Konstrukcja prawdy sądowej
   Pod koniec XVIII w rozróżnienia na „prawdę rzeczywistą” i „prawdę sądową”
   
   Przecież ustalenia dokonane za pomocą legalnych dyrektyw dowodowych mogą nie odpowiadać rzeczywistości.
   
   Prawda sądowa wydawała się jednak zabezpieczać przed arbitralnością sędziego

3. Instytucja dowodu arytmetycznego
   
   Dowód arytmetyczny- w sposób arytmetyczny, zwykle ułamkowy, określona jest wartość każdego środka dowodowego.
   
   Na przykład, dzielono świadków na szereg kategorii,biorąc pod uwagę pozycję i status spoleczny, więzy rodzinne i sąsziedzkie, pewne cechy psychologiczne, a nawet kontekst sytuacyjny , w którym świadek przekazuje informacje.
   - pewnym kategoriom w ogóle odmawia się zdolności do zeznawania, np. dzieciom poniżej okreslonego wieku, głuchym, ślepcom, osobom skazanym za pewne przestępstwa itd..
   - wartość dowodowa zeznań świadków pozostałych kategorii jest oznaczona ulamkiem, np. zeznania jakiegoś świadka stanowią ½,1/4 czy,1/16 lub 1/32 dowodu
   Gdy suma wartości wszystkich świadków zeznań jest równa przynajmniej 1 uważa się że strona przeprowadziła pełny dowód , Jeśli zeznania są sprzeczne o dowodzie pełnym przesądza rachunek arytmetyczny
   Podobne zasady stosuje się odpowiednio do innych środków dowodowych- biegłych , dokumentów i poszlak.
   W przypadku trudności z ilościowym oznaczeniem wartości dowodu, np. poszlak, okresla się go jakościowo, dzieląc np. poszlaki na oczywiste, bliskie, odległe itd.

4. Reguła najmocniejszego dowodu
   
   Jeżeli dla każdego środka dowodowego możan oznaczyć jego wartość, to dla każdej sytuacji (z góry) można wskazać jaki dowód jest mocniejszy lub równorzędny innemu dowodowi
   Inaczej niż w systemach swobodnej oceny dowodów opierających się na zasadzie równorzędności wszystkich środków dowodowych, o których wartości rostrzyga swobodnie sąd na podstawie zebranych materiałów dowodowych, w nie na podstawie sztywnych i z góry ustalonych reguł.
   Np. Przywilej uzupełnienia dowodu za pomocą przysięgi uzupełniającej (juramentum suppletorium), gdy przeprowadziło się co najmniej połowę dowodu
   Gdy przeciwnik nie przeprowadził nawet połowy dowodu- możliwość oczyszczenia się z zarzutów poprzez przysięgę oczyszczającą (juramentum purgationis)
   W procesie karnym pozycję dowodu najsilniejszego zdobywa sobie przyznanie się oskarżonego (confesio est regina probationum)
   W procesie cywilnym stopniowe wysuwanie się dowodu z dokumentów przed dowód ze świadków.
   
   Reguły najmocniejszego dowodu nie należy mylić z regułami eksluzyjnymi, chociaż te często są do niej podobne ponieważ w wielu przypadkach służą do wykluczania dowodów uznawanych za mniej pewne na rzecz dowodów, którym przypisuje się większą wiarygodnosć.
   
   Przykład
   Reguła najlepszego dowodu (the best evidence rule) - niedopuszczalny jest dowód gorszy w sytuacji , gdy dostępny jest dowód lepszy.
   Reguła ta , w przeciwieństwie do reguły najmocniejszego dowodu, nie wyklucza swobodnej oceny dowodów już dopuszczonych ani też nie przypisuje im żadnej z góry określonej mocy, a jedynie zabrania by dowody gorsze zostały przedstawione przysięgłym czy sądowi w sytuacji gdy możliwe jest przeprowadzenie dowodów lepszych, np.
   - niedopuszczalny jest dowód z kopii dokumentu, gdy strony dysponują oryginałem
   - niedopuszczalny jest dowód ze świadków na okoliczność jakie własności posiada dana rzecz ta może być bezposrednio przedstawiona sądowi

5. Stratyfikacyjna koncepcja dowodów sądowych
   Konstrukcja dowodów sądowych nie jest niezależna od okreslonej koncepcji porządku społecznego, czy od stopnia rozwoju kultury prawnej
   We wcześniejszych stadiach systemów legalnej oceny dowodów dominował tzw. dowód boży, oparty na ordaliach czyli sądach bożych. Orzekanie jest tu ujęte jako fragment porządku społecznego opartego na podstawach religijnych
   Od czasu soboru laterańskiego z 1215 r. trwa stopniowe eliminowanie dowodów bożych
   W późniejszych stadiach rozwoju systemów legalnej oceny dowodów dominują już dowody tzw. rolowe
   
   Dowód rolowy- opiera się na ścisłym powiązaniu wiarygodności i mocy uzasadniającej dowodu z pojęciem pozycji i statusu społecznego informatora sądu. W ten sposób wynikająca z reguły najmocniejszego dowodu stratyfikacja wartości i mocy uzasadniającej dowodów wiąże się ze stratyfikacją pozycji i ról społecznych w feudalnym społeczeństwie stanowym.
   
   Wielka Rewolucja Francuska - idea równości ludzi:
   - upadek koncepcji dowodu rolowego
   - wprowadzenie pojęcia dowodu swobodnego
   
   Francuska ustawa z 1791 roku wprowadza się zasadę swobodnej oceny dowodów do procesu karnego, zasadę tę przejmują następnie dwie wielkie kodyfikacje procesu cywilnego i karnego z 1806, 1808
   
   Upowszechnienie swobodnej oceny dowodów W Europie kontynentalnej. Wiek XIX wiekiem wprowadzenia zasady swobodnej oceny dowodów do ustawdawstw państw europejskich
   
   Reorganizacja ram instytucjonalnych wymiaru sprawiedliwości. Ograniczenie inkwizycyjnych form postepowania, Jawne ustne i prowadzone bezposrednio na rozprawie postępowanie dowodowe.
   
   Ostateczne zwycięstwo zasady swobodnej oceny dowodów w II połowie XIX wieku
   upadek legalnych teorii dowodowych nie oznacza całkowitej eliminacji instytucji dowodów legalnych ze współczesnego prawa

Etap III

Subsumcja

• przyporządkowanie ustaleń co do faktów ustaleniom co do norm

• podciągniecie ustalonego stanu faktycznego pod normatywny wzorzec ujęty w normie prawnej wyinterpretowanej z obowiązujących przepisów

• stwierdzenie, że dany przypadek jest jednym z przypadków , do którego odnosi się norma prawna.

• Ustalenie że udowodniony fakt jest jednym z desygnatów nazwy użytej w normie.
  Desygnat- przedmiot do którego odnosi się dana nazwa

Tradycyjnie uważa się że jest to operacja formalna i pewna i że nie wymaga podjęcia żadnej decyzji. Współcześnie ten pogląd bywa poddawany w wątpliwość

Etap IV

Ustalenie konsekwencji prawnych

Na tym etapie podejmuje się decyzję wyborów konsekwencji prawnych

Możliwe sytuacje:

1. norma wyznacza 1 ściśle określoną konsekwencję prawną- brak luzu decyzyjnego w tym zakresie

2. norma wyznacza szereg możliwych konsekwencji prawnych dając określony luz decyzyjny (np. określa minimum i maksimum), przy czym wyborem kierują dyrektywy wyboru konsekwencji

3. norma prawna uzależnia ustalenie konsekwencji prawnych od swobodnego uznania organu (nie występuje w zasadzie w typie sądowym).

Dyrektywy wyboru konsekwencji prawnych:

1. determinujące- nakazują wybór określonych konsekwencji przy wystąpieniu określonych cech faktu sprawy np. obligatoryjne orzekanie jakiejś kary dodatkowej przy pewnych typach przestępstw

2. kierunkowe- wskazują jakie czynniki powinien brać pod uwagę sędzia dokonując wyboru. Występuja one w 2 postaciach
   A. faktyczne- określają jakie fakty mają wpłynąć na wybór konsekwencji
   B. odsyłające- dają ogólne wskazówki co do sposobu dokonania tego wyboru
   przykład A i B art 53 par 1,2 kk

Etap V

Decyzja finalna stosowania prawa- decyzja wyboru konsekwencji uzasadniona przez wszystkie decyzje cząstkowe

Ponadto:

Uzasadnienie decyzji stosowania prawa- przepisy obowiązujące określają w jakich sytuacjach decyzja powinna być uzasadniona i co uzasadnienie winno zawierać.

Dwie podstawy:

1. podstawa prawna- powołanie przepisów prawa materialnego, proceduralnych i kompetencyjnych

2. podstawa faktyczna- obejmuje ustalenie faktów uznanych za udowodnienie w relatywizacji do materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodowej.

Wykład 21.03.11

Model decyzyjny nawiązuje do znanej w nauce prawa pozytywistycznej konstrukcji sylogizmu prawniczego.

Jego ewentualne przyjęcie jest wyrazem przekonania , że struktura prawniczego poznania ma logiczny charakter.

Co to jest sylogizm?

To schemat wnioskowania albo reguła inferencyjna o dwóch przesłankach zawierających wspólny składnik nie występujący we wniosku.

Na przykład:

1. przesłanka większa: Każdy ssak jest kręgowcem

2. przesłanka mniejsza: Każdy pies jest ssakiem

Wniosek: Każdy pies jest kręgowcem

Sylogizm prawniczy

To rozumowanie składające się z:

1. przesłanki większej, która jest stosowana NORMA PRAWNA w postaci: Jeżeli F, to powinny nastąpić konsekwencje K1,K2,......Kn

2. przesłanki mniejszej, tj. ZDANIA, że istnieje fakt x mieszczący się w zakresie F;

3. konkluzji (NORMY INDYWIDUALNE), głoszącej, że fakt x powienien pociągnąć za sobą konsekwencje k1,k2...kn

Na przykład

P.W: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby , obowiązany jest do wyadania koszyści w naturze a gdyby nie było to możliwe do zwrotu jej wartości

P.M. Jan uzyskał bez podstawy prawnej korzyść majątkową kosztem Piotra

W: Jan jest obowiązany do wydania Piotrowi (9 min)

Ale w przeciwieństwie do sylogizmu, w którym przesłankami są zdania w sensie logicznym, sylogizm prawniczy nie może gwarantować prawdziwość wniosku

Model decyzyjny nawiązuje do struktury sylogizmu:

Etap 1 (ustalenie jaka norma obowiązuje) może być rozumiany jako przesłanka większa, czy też raczej jeego wynikiem jest sformułowanie przesłanki większej

Etap 2 (uznanie faktu za udowodniony) jako przesłanka mniejsza a

Etapy III i IV jako konkluzja.

A więc model decyzyjny stosowania prawa jest pewną egzemplifikacją potraktowania stosowania prawa w sposób sylogistyczny- sylogistycznego modelu stosowania prawa

Ale ten sylogistyczny model stosowania prawa jest współcześnie krytykowany

Normy, którymi posługuje się prawo nie mają jednakowej struktury.

Przykłady:

Art 415 kc : Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia- reguła - prima facie- działa na zasadzie wszystko albo nic.

Konst art 32.1 Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne- zasada (odwołuje się do pewnych wartości, które system prawa chroni i realizuje)-- ta reguła ma strukturę zasady- odwołuje się do pewnych wartości które prawo ma chronić

Konst art 65.5 Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia - norma programowa (prawodawca wskazuje cel, nie wskazując wiążąco środków do osiągnięcia tego celu)

Czy w każdym z tych przypadków sylogizm zda egzamin?

Reguła i sylogizm

P.W: Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia

P.M: Jan wyrządził z winy swojej szkodę Piotrowi 9podpalił samochód)

W..: Jan zobowiązany jest naprawić szkodę , którą wyrządził Piotrowi (powinien mu zapłacić odszkodowanie)

Zasada i sylogizm

P.W Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

P.M Jan jest człowiekiem. Piotr jest człowiekiem. Piotr ma emeryturę w wysokości 3 tys zł

W: Jan powinien mieć emeryturę 3 tys zł??

Norma programowa i sylogizm

P.W Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia....

P.M Jan jest bezrobotny.

W. Władze publiczne mają obowiązek zapewnić Janowi pracę???????

Reguła- czy pewna?

P.W Obowiązuje zakaz wjazdu pojazdów silnikowych do parku.

P.M Ambulans pogotowia ratunkowego jest pojazdem silnikowym.

W: Ambulansowi pogotowia ratunkowego zakazane jest wjechanie do parku.

(nawet gdy wymagają tego okoliczności i ratowanie życia pacjentów.)?????

Reguła obowiazuje dlatego, że realizuje zasade

(w tym przypadku ochrony przyrody, ochrony porządku i ładu miejskiego)

TAKA ZASADA KONKURUJE Z INNYMI ZASADAMI

( w tym przypadku zasadą poszanowania i ochrony życia ludzkiego)

która z nich przeważa?

Nawet reguły nie mają charakteru konkluzywnego

Co to znaczy?

Regułę „jeżeli w, to powinno nastąpić K” nazwiemy niekonkluzywną, jeśli nie pozwala nam w definitywny sposób wnioskować z tego że zaszło W , o tym że K.

W naszym przykładzie mieliśmy regułę „Jeśli coś jest pojazdem silnikowym to temu czemuś nie wolno wjeżdzać do parku”

okazało się że nie pozwala ona nam w sposó pewny i za każdym razem wysnioskować z faktu, że mamy do czynienia z pojazdem silnikowym że obowiązuje dlań zakaz wjazdu do parku

Jest to więc reguła konkluzywna

Sylogistyczny model stosowania prawa wydawał się odpowiedni dla zamkniętych i definitywnych systemów prawa, tj. takich gdzie występowały:

• tekstowa koncepcja prawa;

• dążenie do maksymalnej ścisłości i precyzji norm

• przewaga reguł, rzadkie zasady i normy programowe

• dążenie do tego aby normy, uprawnienia i obowiązki miały charakter definitywny

• bezwzględne związanie prawem organów państwa i obywateli

współczesne zaś systemy prawa są bardziej otwarte i niedefinitywne

Systemy takie:

• wykorzytują w większym stopniu reguły pozatrekstowe (zasady słuszności, przepisy odsyłające i klauzule generalne)

• wykorzytują pojęcia niedookreślone i typologiczne

• posługują się w szerokim zakresie zasadami i normami programowymi

• normy takich systemów oraz wynikające z nich uprawnienia i obowiązki mają często niedefinitywny charakter, bo prawo przewiduje możliwość usprawiedliwionego odstępstwa od obowiązujących norm

• panuje przekonanie, że prawo nie może regulować procesów społecznych za pomocą raz na zawsze ustalonych i niekorygowanych reguł, że musi ono pozostawiać decydentom więcej otwartej przestrzeni by mogli dostosowywać swoje decyzje do dynamicznie zmieniających się kontekstów społecznych.

• Odwołują się do społecznego normatywnego konsensusu, który jest traktowany jako wartość wymagająca ochrony i realizowania

Nauka prawa zakwestionowała klasyczną pozytywistyvzną koncepcję prawa oraz wynikający z tej koncepcji obraz procedur stosowania prawa, właśnie oparty na sylogizmie

Zauważono, że stosowanie prawa polega raczej na dokonywaniu argumentacyjnie uzasadnionych wyborów między róznymi alternatywami decyzyjnymi

Argumentacyjnie uzasadniony wybór może opierać się na racjach o różnych charakterze. Stąd można wyróznić pewne modele uzasadnienia:

1. W modelu retoryczno-topicznym chodzi o znalezienie takiej decyzji, która mogłaby liczyć na jak najszerszą akceptację w świetle społecznie akceptowanych wartości.

2. W modelu technologicznym chodzi o znalezienie decyzji optymalnej ze względu na prognozowane skutki empiryczne poszczególnych alternatyw decyzyjnych

Obok bowiem sceptycyzmu wobec reguł są też powody, aby przejawiać sceptycyzm wobec faktów

Według Jerome'a Franka, nawet gdyby normy prawne były absolutnie pewne i ich zastosowanie do jednostkowych przypadków nie budziło żadnych wątpliwości, decyzje sądowe są i tak nieprzewidywalne ponieważ głównym źródłem niepewności nie są normy, ale problem ustalenia faktów

Przyczyny dla których ustalenia faktyczne w postępowaniu sądowym są niepewne:

• niemożliwość sformułowania dla wielu twierdzeń o faktach sprawy wszystkich warunków koniecznych i wystarczających ich weryfikacji lub falsyfikacji

• niepewny nie nieprecyzyjny charakter większości twierdzeń ogólnych, z których wyprowadza się jednostkowe twierdzenia o faktach sprawy

• brak jednoznacznych i precyzyjnych dyrektyw preferencji określających zasady wyboru między konkurencyjnymi hipotezami

• strategiczny charakter większości argumentacji w postępowaniu sądowym

• dyspozytywny charakter wielu norm procesowych odnoszących się do ustalenia faktów w postępowaniu dowodowym.

Wykład 28.03.11

Niepewność faktów stawia organy stosujące prawo przed koniecznością dokonywania wyborów między konkurencyjnymi hipotezami co do przebiegu zdarzeń.

Wybory te powinny być argumentacyjnie uzasadnione, jeżeli decyzje sądowe mają być traktowane jako racjonalne.

Okazało się także, że proces interpretacji (będący częścią procesu stosowania prawa) także nie ma charakteru synologicznego, a raczej argumentacyjny.

Dlaczego?

Ponieważ większość dyrektyw interpretacyjnych dostarcza jedynie mocniejszych lub słabszych argumentów za tym, że norma ma określone znaczenie- większość nie daje pewnej i bezwyjątkowej odpowiedzi na problem interpretacyjny.

Rzadko jest tak, by wzięta w izolacji dyrektywa wykładni mogła być traktowana jako niepodważalny i ostateczny (konkluzywny) argument na rzecz lub przeciwko określonej decyzji interpretacyjnej.

• wiele z nich ma mnóstwo wyjątków

• Wiele z nich prowadzi do sprzecznych rezultatów

• W wielu przypadkach dyrektywy te są sformułowane w tak nieostry i niejednoznaczny sposób, iż same wymagają wykładni.

Przykład:

Domniemanie języka potocznego wielokrotnie musi ustąpić konieczności interpretowania definicji legalnej czy domniemaniu języka specjalistycznego. Wszystkich tych dyrektyw naraz, choć wszystkie są dyrektywami wykładni językowej , zastosować się nie da.

Przykład 2

PW: Wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco. (Exceptiones non sunt extendendae)

PM: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych to wyjątek od zasady sprawiedliwości podatkowej.

W: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych nie powinny być interpretowane rozszerzająco

PW: Wszelkie prawa i wolności mogą być interpretowane rozszerzająco. (in dubio pro libertate.)

PM: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych ustanawiają prawa dla ich podmiotów

W:Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych mogą być interpretowane rozszerzająco.

???

W następstwie takiego charakteru dyrektyw wykładni decyzja interpretacyjna bardzo rzadko będzie mogła być ujęta jako rezultat subsumcji konkretnego przypadku pod określoną dyrektywę interpretacyjną (tzw. sylogizm interpretacyjny) i zwykle musi być rozważana jako rezultat kumulatywnej oceny wszystkich wchodzących w grę argumentów i to zarówno argumentów pro , jak i argumentów contra.

Uzasadnienie decyzji interpretacyjnej polega więc na wskazaniu argumentów, które przemawiają za tym lub przeciwko temu, że norma lub jej fragment ma takie , a nie inne znaczenie.

Dyrektywy interpretacyjne są więc raczej wskazaniami, czy też dobrymi racjami na rzecz takiej lub innej wykładni niż bezwzględnie wiążącymi nakazami przyjęcia określonej interpretacji w sytuacji opisanej przez regułę.

W teorii argumentacji, nawiązując do tradycji starożytnej retoryki i topiki, przyjęło się nazywać reguły o tego rodzaju cechach toposami , a więc racjami na rzecz określonego punktu widzenia.

Dodatkową przyczyną rozwoju modelu argumentacyjnego stosowania prawa jest sposób funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w nowoczesnych, demokratyczno-liberalnych państwach.

W państwach takich coraz bardziej eksponuje się obowiązek sądów do takiego sposobu uzasadniania swoich decyzji, w którym eksponują one nie tylko argumenty przyjęte przez sąd, ale również te argumenty, które sąd odrzucił.

Jest ku temu także istotny powód polityczny. We współczesnych państwach, w społeczeństwach demokratycznych decyzje organów państwa nie mogą być prezentowane jako jednostronne i autorytatywne akty władzy zwierzchniej wobec której obywatel jest zobowiązany jedynie do posłuszeństwa, ale muszą być przedstawiane jako rezultat jawnego i otwartego procesu wymiany argumentów, w którym decydent ma obowiązek zająć stanowisko wobec racji przedstawionych przez wszystkie strony, a strony mają prawo do bycia poinformowanymi dlaczego ich racje nie zostały uznane.

W ten sposób uzasadnienia sądowe z konieczności nabierają argumentacyjnego charakteru.

Ale!

W prostych, rutynowych przypadkach (albo na poziomie decyzji cząstkowych) decyzje interpretacyjne oraz decyzje stosowania prawa mogą być tak oczywiste, że ich uzasadnienie da się zredukować do prostego sylogizmu. W sprawach złożonych, bogatych aksjologicznie, jest to jednak praktycznie niemożliwe.

Stąd:

Model argumentacyjny właściwszy dla działalności sądów wyższych instancji, zaś model sylogistyczny (subsumcyjny) dla działalności orzeczniczej sądów niższej instancji.

I jeszcze jedna przyczyna dla której pole zyskuje sobie model argumentacyjny:

Dyskursywny i argumentacyjny charakter procedur stosowania prawa był zawsze uznawany za cechę charakterystyczną systemów common law.

Na pewno zjawisko przyjmowania modelu argumentacyjnego ma związek ze zbliżaniem się common law i systemów prawa stanowionego.

Ideologie stosowania prawa

Ideologia stosowania prawa- jest to całokształt postulatów i ocen, które wskazują w jaki sposób organ stosujący prawo powinien podejmować swoje decyzje. Niejednokrotnie zawiera także tezy teoretyczne, które w jakiś sposób mają uzasadniać głoszone poglądy.

Ideologia stosowania prawa jest zawarta w różnych „źródłach”.

Fragmenty jej znajdujemy w tekstach prawa obowiązującego, w sformułowaniach doktryny prawniczej (w szczególności w glosach, w komentarzach krytycznych, w traktatach teoretycznych), czasem w uzasadnieniach decyzji stosowania prawa.

• Ideologia związanej decyzji sądowej SĘDZIA USTAMI USTAWY

1. założenia polityczne:

a) podział władz;

b) prawo wyborcze gwarantuje adekwatność reprezentacji parlamentarnej

c) parlament jest wyłącznym źródłem ustaw

d) ustawa jest najwyższym źródłem prawa

e) ustawa odzwierciedla prawa i obowiązki obywateli

f) a więc lud poprzez swych przedstawicieli parlamentarnych określa granice wolności i je ustanawia w ustawie

g) wszyscy powinni więc ustawy respektować

2. założenia prawne:

a) ścisłe rozdzielenie tworzenia i stosowania prawa

b) zadaniem sądów wyłącznie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości

c) decyzja sądowa jest całkowicie wyznaczona przez stosowanie ustawy

d) decyzje sądowe winny być logiczną, mechaniczną czy też automatyczną konsekwencją ustaw- władza sędziego żadna

e) ustawy tworzą system, który jest zamknięty, zupełny i niesprzeczny

f) wykładnia procesem rządzonym przez logikę formalną

g) wartości prawne to pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, stałość decyzji stosowania prawa, sprawiedliwość legalistycznie ujmowana.

• Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa

1. Antyformalizm i antypozytywizm

2. Rozstrzygnięcia prawne nigdy nie są dedukowane wyłącznie z ustawy
   a) wersja skrajna- ustawa w ogóle nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięć, ważny jest hunch (przeczucie) sędziego; możliwe decyzje contra legem (niezgodna z ustawą).
   b) wersja umiarkowana- ustawa nadaje kierunek decyzji, ale jej całkowicie nie determinuje; niedopuszczalne decyzje contra legem.

Wykład 4.04.11

cd.

3. Rzeczywistym prawem każdego społeczeństwa nie są wobec tego reguły formalne ustanowione lecz spontaniczne tworzące się i funkcjonujące w świadomości społecznej „żywe prawo”

4. Prawo ustawowe jest tylko jednym z komponentów znaczeniowych pojęcia prawa

5. prawo bez ingerencji ustawodawcy podlega stałym przemianom, ma historyczną i dynamiczną naturę.

6. Teksty prawne nie są jednoznaczne, a czasem zupełnie nonsensowne, przepisy są sprzeczne, a system nie jest zupełny i posiada wiele luk

7. język prawny przepełniają wyrażenia oceniające, nieostre i niejasne, które odsyłają do ocen i reguł pozaprawnych.

8. Sędzia winien posiadać wolność i autonomie podobną do tej którą dysponuje ustawodawca

9. decyzja sędziego ma bowiem z konieczności charakter twórczy. Tworzenie prawa przez sędziego w trakcie stosowania prawa jest nie tylko koniecznością techniczną, lecz także ocenianie dodatnio jako środek dostosowania prawa do potrzeb życia

10. obok prawa ustawowego istnieje więc i rozwija się również tak zwane „prawo sędziowskie”

11. Istnieją granice wolności sędziego i granice dopuszczalnej interpretacji prawa. Rozstrzygnięcia prawne muszą opierać się na obowiązujących i zaakceptowanych w danym społeczeństwie normach

12. Wartości jakimi posługuje się sędzia, to sprawiedliwość, dobro moralne, słuszność, których wymaga rozstrzygnięcie ze względu na okoliczności konkretnej sprawy.

Ideologia decyzji racjonalnej i praworządnej

• kompromis

1. oceny grają w zasadzie podstawową rolę w określeniu decyzji, niezależnie od tego na ile są uwidocznione w uzasadnieniu .

2. Decyzja powinna być praworządna (legalna). Jest powiązana ze stosowanymi normami prawa i ustaleniami dowodowymi za pomocą przyjętych dyrektyw stosowania prawa (interpretacyjnych, dowodowych, wyboru konsekwencji prawnych.)

3. Decyzja powinna być racjonalna

4. Ścisłe przestrzeganie prawa obowiązującego przez sądy- decyzje zgodne z prawem traktuje się jako jedyne decyzje jakie podejmować się powinno

5. Sędzia wydający decyzje ma sam aprobować ich zgodność z prawem z punktu widzenia wartości wewnętrznych tego prawa; ma aktywnie akceptować te wartości

6. Nie wyłącza się możliwości oceny zewnętrznej prawa obowiązującego, lecz wyłącza możliwość orzekania wbrew prawu, kierując się ocenami zewnętrznymi

Niekótrzy uznają, że typologia ta nie jest do końca prawidłowa, zarówno co do użytych określeń ja i co do wyróżnionych typów gdyż:

termin swobodna decyzja sądowa jest terminem, który w sposób mylący oddaje intencje nie-pozytywistycznych i niepozytywistycznych kierunków filozofii prawa

a termin związana decyzja sądowa ma o wiele szerszy zakres niż ten zaproponowany powyżej- zakres pokrywający zdecydowaną większość filozoficzno- prawnych określeń podstaw decyzji sądowych.

WARTOŚCI STOSOWANIA PRAWA

1. wartości wewnętrzne- wartości znajdujące się wewnątrz porządku prawnego, a więc wartości , które tkwią w prawie obowiązującym w tym sensie, że dają się zrekonstruować na podstawie analizy tekstów tego prawa.

Np. legalność, pewność, jednolitość, skuteczność czy elastyczność stosowania prawa

2. Wartości zewnętrzne- związane ze spełnieniem przez praw pewnych standardów ocennych z punktu widzenia jakichś pozaprawnych kryteriów

Np. sprawiedliwość, słuszność stosowania prawa

WYKŁADNIA PRAWA

Wykładnia- rodzaj interpretacji

Interpretacja- przypisanie znaczenia

interpretacja largissimo sensu (najszerszym znaczeniu) - sposób poznania wszelkich przedmiotów kulturowych. Tak rozumiana interpretacja jest więc dokonywana w naukach humanistycznych (w odróżnieniu od nauk, w uproszczeniu rzecz ujmując, przyrodniczych)

interpretacja sensu larg (w szerokim znaczeniu)- rozumienie wyrażeń języka mówionego lub pisanego, a w szczególności tekstów prawnych. Interpretacja ta polega na przypisaniu znaczenia określonym zespołom znaków. Każde posłużenie się jakimkolwiek tekstem pisanym lub mówionym, w tym tekście prawnym, wymaga dokonania jego uprzedniej interpretacji.

Interpretacja sensu stricto (w wąskim znaczeniu) - występuje w sytuacjach, w jakich powstają wątpliwości co do właściwego znaczenia tekstu rozumianego w „bezpośrednim znaczeniu”

Interpretacja prawnicza, aczkolwiek należy do interpretacji humanistycznej, to jednak jest na soj sposób specyficzna.

Podlega pewnym rygorom, z którymi nie mamy do czynienia przy dokonywaniu interpretacji innego rodzaju

Zakres zastosowania normy- klasa sytuacji (okoliczności, zdarzeń), od zaistnienia których norma uzależnia powstanie określonych obowiązków po stronie jej adresata.

Zakres normowania normy- klasa zachowań nakazanych (zakazanych) przez normę postępowania. Inaczej: treść wyznaczonego przez normę obowiązku. - w dyspozycji się znajduje!

Powody, dla których wykładnia powinna być podejmowana (racje wykładni):

• o charakterze lingwistycznym, gdy interpretator ma trudności ze zrozumieniem języka tekstu prawnego.

• O charakterze poza-lingwistycznym- gdy interpretator ma wątpliwości o charakterze pozajęzykowym dotyczące zakresu zastosowania czy zakresu normowania normy określonej na podstawie przepisów prawnych

Racje lingwistyczne:

1. otwarta tekstowość języka prawnego (potencjalna nieostrość)

2. celowe posługiwanie się przez prawodawcę zwrotami niedookreślonymi znaczeniowo

Racje poza-lingwistyczne- gdy interpretator rozumie sens językowy przepisu prawnego określony albo poprzez zastosowanie reguł sensu języka prawnego (rozumienie bezpośrednie) albo poprzez zastosowanie dyrektyw interpretacyjnych językowych (rozumienie pośrednie), a mimo to uznaje, że określona na tej podstawie norma nie może być zastosowana, bo np.:

• tekst prawny zawiera nory nieżyciowe, sprzeczne z aktualnymi zasadami ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego, niesłuszne lub niesprawiedliwe, sprzeczne z aktualnie akceptowanym systemem wartości, niezgodne z intencjami prawodawcy historycznego lub aktualnego, takie, których stosowanie byłoby niecelowe ze względu na ich konsekwencje albo

• tekst prawny zawiera normy sprzeczne z innymi normami albo stanowi regulację niezupełną prowadzącą do powstania luk w prawie i uniemożliwiającą podjęcie decyzji w rozstrzyganej sprawie

2 rodzaje wykładni:

• wykładnia sensu stricto- to wszelkie procesy zmierzające do ustalenia znaczenia przepisów prawnych, których sens z takich lub innych powodów budzi wątpliwości

Do wykładni sensu stricto zaliczamy w szczególności wszelkie procedury związane ze stosowaniem dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, a także dyrektyw preferencji oraz domniemań interpretacyjnych. Wchodzą tu także kwestie związane z określeniem mocy wiążącej wykładni oraz zasad stosowania wykładni literalnej, rozszerzającej oraz zawężającej.

• wykładnia sensu largo- to przede wszystkim rozwiązywanie problemów związanych ze stosowaniem dyrektyw wnioskowań prawniczych (np. analogii, czy argumentum a contrario), a także różnego rodzaju dyrektyw kolizyjnych.

Można inaczej określać ją egzegezą!

Zasadą pierwszeństwa wykładni sensu stricto- podmiot stosujący prawo winien dążyć do usunięcia wątpliwości interpretacyjnej odwołując się w pierwszym rzędzie do wykładni sensu stricto, a zatem do wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej i dopiero wtedy, gdy ta wykładnia nie da rezultatu wolno jest odwołać do wykładni sensu largo, a więc na przykład do analogii, innych wnioskowań prawniczych lub reguł kolizyjnych.

STOSOWANIE I WYKŁADNIA PRAWA

11.04.2011r.

WYKŁADNIA SENSU STRICTO cd.

Celem wykładni sensu stricto jest ustalenie znaczenia określonego przepisu prawnego lub jego fragmentu.

Ustalenie znaczenia polega na określeniu do jakich sytuacji, podmiotów, czy obiektów dana norma lub jej fragment się odnosi.

Postanowienie TK z 26.03.1996 (W 12/95, OTK 1996/2/16).

Koncepcja semantyczna wykładni - klaryfikacyjna koncepcja wykładni

J. Wróblewskiego.

Wykładnia polega na przypisaniu tekstowi prawnemu znaczenia pojętego jako wzór powinnego zachowania się.

Znaczeniem zdania jest sąd w sensie logicznym, natomiast znaczeniem normy jest wzór zachowania się.

Przyjmuje się, że część przepisów prawnych „bez interpretacji” rozumie się „bezpośrednio”, to znaczy, że wskazują one określony wzór postępowania.

Wykładnia zaś potrzebna jest dopiero wtedy, zgodnie z zasadą clara non sunt interpretanda, gdy jakiś przepis jest niejasny.

Ujęcie derywacyjne wykładni

(M. Zieliński i Z. Ziembiński)

Wykładnia pojmowana jest jako operacja przekładu tekstu prawnego na zespół norm prawnych.

Norma pojęta jest jako wypowiedź jednoznacznie wysławiająca nakaz (zakaz) skierowany do określonego podmiotu, by w określonej sytuacji zrealizował określone zachowanie.

A więc wykładnia w ujęciu derywacyjnym polega na zastąpieniu tekstu prawnego równoznacznym z nim zbiorem norm postępowania pojętych jako wypowiedzi jednoznaczne.

Tak pojmowana wykładnia składa się z dwóch etapów:

1. rekonstrukcja z przepisów prawnych wypowiedzi normokształtnej - elementy przepisu prawnego składa się w całość,

2. ujednoznacznienie wypowiedzi normokształtnej - nadanie jej znaczenia.

Zgodnie z koncepcją derywacyjną wykładni dokonuje się zawsze, nawet wtedy kiedy przepisy prawne wydają nam się całkowicie zrozumiałe.

PORÓWNANIE UJĘCIA KLARYFIKACYJNEGO I DERYWACYJNEGO

UJĘCIE KLARYFIKACYJNE			UJĘCIE DERYWACYJNE
Klaryfikacyjne ujęcie wykładni nie dostarcza rekonstrukcji czynności interpretacyjnych polegających na konstruowaniu normy oraz przyjętych w praktyce prawniczej reguł dokonywania tych czynności. Funkcję takiej reguły pełni jedynie przyjęta struktura normy. Wszystkie reguły pierwszego i drugiego stopnia zrekonstruowane na gruncie ujęcia klasyfikacyjnego dotyczą ustalania znaczenia normy, a więc drugiego etapu.			Derywacyjne ujęcie kładzie nacisk przede wszystkim na reguły konstruowania norm z tekstu prawnego, tj. reguły operacji takich jak np. rozdzielanie elementów różnych norm wysłowionych w jednym przepisie, scalanie elementów jednej normy wysłowionych w różnych przepisach, uadekwatnienie zakresu stosowania lub zakresu normowania normy wysłowionej w jednym przepisie przez elementy zawarte w innych przepisach.
Ujęcie klaryfikacyjne nie stawia normom wymogu jednoznaczności, zadaniem interpretatora jest jedynie ustalenie wzoru zachowania się będącego znaczeniem normy. Nie chodzi tu bowiem o osiągnięcie całkowitej jednoznaczności, ale zmniejszenie stopnia wieloznaczności.			Ujęcie derywacyjne zakłada, ze proces wykładni kończy się na skonstruowaniu normy, która pojmowania jest jako wypowiedź jednoznaczna. Ma więc charakter idealizacyjny.
Interpretując różnice:
Ujęcie klaryfikacyjne wydaje się bardziej przydatne dla wykładni operatywnej pojmowanej jako wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo w calu rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego.		Ujęcie derywacyjne jest bardziej adekwatne w stosunku do wykładni abstrakcyjnej, dogmatycznoprawnej, dokonywanej w oderwaniu od konkretnych stanów faktycznych.

WYKŁADNIE

Wykładnia w ujęciu pragmatycznym to świadoma aktywność intelektualna, czynność interpretatora.

A więc jeżeli mówimy o podziale wykładni na językową, systemową i funkcjonalną, a więc podziale wykładni ze względu na sposób jej przeprowadzenia, mamy na myśli właśnie wykładnię w ujęciu pragmatycznym, bo chodzi nam o pewien proces, o pewne czynności.



Wykładnia w ujęciu apragmatycznym to rezultat tych czynności.

A więc jeżeli dokonujemy podziału wykładni na wykładnię literalną, zwężającą i rozszerzającą, a więc podziału ze względu na zakres ustaleń interpretacyjnych (zakres wyników), to mamy na myśli wykładnię w ujęciu apragmatycznym.


Wykładnia może być wykładnią o charakterze:

• abstrakcyjnym (dokonywana in abstracto), kiedy nie jest związana z rozstrzyganiem konkretnej sprawy;

• konkretnym (dokonywana in concreto), kiedy jest dokonywana na użytek rozstrzygnięcia konkretnej sprawy.

Rodzaje wykładni:

• ze względu na podmiot dokonujący wykładni i jej moc wiążącą:

- wykładnia autentyczna - dokonywana przez prawodawcę „kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten może je również interpretować”.

Trzeba jednak odróżnić:

- wykładnię zawartą w oficjalnym i mającym moc wiążącą akcie - ta wykładnia ma taką moc wiążącą jak akt, którego jest częścią;

- wykładnia, w której intencje prawodawcy poznajemy na podstawie różnego rodzaju materiałów przygotowawczych, deklaracji lub oświadczeń prawodawcy, które nie mają formalnie mocy wiążącej.

Ta pierwsza sytuacja jest dość rzadka, a przykładem jest np. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Druga sytuacja jest znacznie częstsza.

- wykładnia legalna - dokonywana przez organ, któremu prawodawca przyznał kompetencje do interpretowania prawa i nadał tej interpretacji moc powszechnie wiążącą albo ograniczoną moc wiążącą.

Kompetencje do dokonywania powszechnie wiążącej wykładni ustaw miał TK w latach 1989-1997.

Przykład wykładni legalnej: wykładnia Sądu Najwyższego dokonywana na mocy ustawy o SN w formie uchwał o statusie zasad prawnych, mających na celu wyjaśnienie znaczenia przepisów budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Ma ona ograniczoną moc wiążącą.

Inny przykład: wykładnia dokonywana przez Ministra Finansów na mocy ustawy - Ordynacja podatkowa. Ma ona ograniczoną moc wiążącą.

- wykładnia operatywna - dokonywana przez organ stosujący prawo w procesie stosowania prawa, na użytek konkretnej sprawy karnej, cywilnej czy administracyjnej.

Wiąże organ orzekający w tej konkretnej sprawie oraz podmioty, wobec których prawo jest stosowane. Są pewne szczególne przypadki w których wykładnia jednego sądu jest wiążąca dla innego sądu w danej konkretnej sprawie. (Np. KPC ar. 386. § 6.)

- wykładnia doktrynalna - dokonywana przez naukę prawa (doktryna prawnicza to całość poglądów w kwestii stosowania, interpretacji i porządkowania systemu prawa głoszonych przez przedstawicieli nauki prawa i orzecznictwo), np. głosy, komentarze itp. Nikogo nie wiąże.

- wykładnia nieoficjalna - dokonywana przez osoby prywatne lub prawników dla potrzeb podejmowania decyzji przez różne podmioty. Nikogo nie wiąże.

DYREKTYWY INTERPRETACYJNE

Dyrektywy interpretacyjne - reguły wskazujące, jak ustalać znaczenie tekstu prawnego w sytuacji, gdy znaczenie to nie jest jasne.

Dzielą się na dyrektywy pierwszego i drugiego stopnia.

I

Dyrektywy pierwszego stopnia to reguły określające, jak ustalić znaczenie (treść i zakres) wyrażeń występujących w tekście prawnym ze względu na kontekst językowy, systemowy i funkcjonalny, w jakim wyrażenia te są używane przez prawodawcę.

II

Dyrektywy drugiego stopnia wyznaczają sposób posługiwania się dyrektywami pierwszego stopnia.
Dzielą się na : dyrektywy procedury i dyrektywy preferencji.

- dyrektywy procedury wskazują, w jakiej kolejności powinny być używane dyrektywy pierwszego stopnia,

- dyrektywy preferencji wskazują, jakie znaczenie tekstu prawnego należy zaakceptować w sytuacji, gdy zastosowanie dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia nie prowadzi do jednoznacznych ustaleń. Wskazują więc jak rozstrzygać kolizje interpretacyjne.

Kolizje interpretacyjne mogą być dwojakiego rodzaju:

• gdy zastosowanie dyrektyw I stopnia jednego typu np. dyrektyw językowych, prowadzi do rozbieżnych ustaleń,

• gdy rozbieżne rezultaty są wynikiem zastosowania dyrektyw różnego typu (językowych, systemowych i funkcjonalnych).

Wykład 18.04.11

Zasady wykładni prawa

Dyrektywami preferencji jest część dyrektyw wykładni systemowej i wykładni funkcjonalnej wskazujących jakie znaczenie tekstu prawnego jest właściwe, gdy przeprowadzenie wykładni językowej daje rozbieżne rezultaty.

Przykłady przyjętych w systemie prawa polskiego dyrektyw interpretacyjnych II stopnia

1. zasada pierwszeństwa wykładni językowej oraz subsydiarności (pomocniczości) wykładni systemowej i funkcjonalnej.

• jeżeli sens językowy przepisu jest jasny i oczywisty interpretator powinien się na nim oprzeć (interpretatio cessat in claris). Odstąpienie od sensu językowego przepisu mogą uzasadnić jedynie szczególnie ważne racje.

Zasada pierwszeństwa wykładni językowej ustala więc następujący porządek preferencji:

Wątpliwości interpretacyjne → wykładnia językowa → wątpliwości interpretacyjne-> wykładnia systemowa-> wątpliwości interpretacyjne-> wykładnia funkcjonalna.

Z uwagi na ww. zasadę wykładnia systemowa i funkcjonalna pełnią następujące funkcje:

• służą rozstrzyganiu wątpliwości interpretacyjnych, których nie zdołała usunąć wykładnia językowa

• służą potwierdzeniu rezultatu wykładni językowej

• pozwala dokonać właściwego wyboru pomiędzy różnymi alternatywami interpretacyjnymi, które sugeruje wykładnia językowa

• pozwalają odpowiednio zmodyfikować sens językowy przepisu harmonizując go z wymogami wykładni systemowej lub funkcjonalnej.

• W wyjątkowych sytuacjach motywowanych ważnymi powodami uzasadniają odstępstwo od sensu językowego przepisu

2. zasada harmonizowania kontekstów

• nie wolno całkowicie ignorować wykładni systemowej i funkcjonalnej- ustalając znaczenie językowe trzeba brać obie wykładnie pod uwagę

3. Interpretatorowi wolno odstąpić od sensu językowego gdy:

• jest on ewidentnie sprzeczny z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi

• gdy wykładnia językowa prowadzi do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi być uznane za rażąco niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne lub niweczące ratio legis interpretowanego przepisu

• wykładnia językowa prowadzi ad absurdum.

• Ujawnił się w nim oczywisty błąd legislacyjny

4. zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto:

Interpretator powinien w pierwszej kolejności stosować dyrektywy wykładni sensu stricto i dopiero wtedy, gdy sprzeczności lub luki nie da się usunąć odwołuje się do reguł wykładni sensu stricto, wolno mu się posłużyć regułami wykładni sensu largo, a więc wnioskowaniami prawniczymi i regułami kolizyjnymi

Np. TK wskazał na konieczność stosowania techniki wykładni w zgodzie z konstytucją- ustalenie niekonstytucyjności przepisu jest dopuszczalne dopiero wtedy, gdy nie uda się w drodze wykładni ustalić takiego jej sensu, który byłby zgodny z konstytucją.

Akceptacja określonych dyrektyw preferencji jest związana z przyjęciem określonej ideologii wykładni prawa- statycznej i dynamicznej

Dyrektywy interpretacyjne są wytworem doktryny prawniczej i praktyki. Nie mają charakteru obowiązujących reguł prawnych i są przyjmowane na podstawie powszechnej akceptacji przez praktykę i doktrynę prawniczą

Dyrektywy interpretacyjne pełnią w procesie stosowania prawa 2 funkcje:

• heurystyczny- bo pełnią rolę wskazówek, ułatwiających rozstrzygnięcie wątpliwości związanych ze znaczeniem tekstu prawnego, a więc są pomocne w procesie dochodzenia do ustalenia właściwego znaczenia przepisów prawnych (heurystyczny- prowadzący do poznania nowych prawd)

• uzasadniająca- racjonalizują już podjętą decyzję interpretacyjną, tzn. stanowią argument uzasadniający dokonane rozstrzygnięcie interpretacyjne

Rodzaje wykładni ze względu na kontekst, w którym ustalanie jest znaczenie normy

albo inaczej ze względu na racje wykładni i sposób jej dokonania ( a więc rodzaj zastosowanych dyrektyw interpretacyjnych)

1. wykładnia językowa

Polega na posługiwaniu się dyrektywami, które wskazują w jaki sposób należy ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst językowy tj. występowanie określonych terminów, zwrotów czy wyrażeń w języku prawnym

Wykładnia językowa bywa także zwana gramatyczną

Można mówić o 2 rodzajach kontekstu językowego

• pierwszy tworzą reguły składni (reguły syntaktyczne) oraz reguły sensu (reguły semantyczne) języka prawnego

• drugi wiąże się z faktem, że poszczególne zwroty językowe w procesie ich rozumienia nie mogą być traktowane jako autonomiczne i izolowane elementy tekstu prawnego. Określone wyrażenia językowe w trakcie ich rozumienia muszą być postrzegane jako elementy tworzące ciągi wyrażeń w ramach przepisu prawnego

Nie wszystkie dyrektywy związane z kontekstem językowym są przedmiotem teorii wykładni

Dyrektywy niezbędne dla rozumienia i posługiwania się językiem potocznym nie są uwzględnione w żadnej teorii wykładni. Tego rodzaju dyrektywy języka są przedmiotem badań lingwistycznych.

Natomiast dyrektywy wykładni językowej to takie dyrektywy, które określają jak należy ustalić znaczenie normy prawnej ze względu na język prawny, w którym jest ona sformułowana.

Bliżej niesprecyzowane pojęcie języka potocznego. Niewątpliwie język potoczny jest odmianą języka etnicznego.

Język powszechny- język którego słownictwo jest zbiorem elementów danego języka etnicznego powszechnie dostępnych dla przeciętnego członka danej grupy etnicznej i w związku z tym nadających się do powszechnego użytku

język potoczny bywa przez niektórych autorów przeciwstawny językowi literackiemu

Język potoczny- mówiony odpowiednik języka literackiego

Język potoczny- język za pomocą którego porozumiewamy się z otoczeniem w życiu codziennym

Język ogólny- jedyny dialekt kulturalny języka etnicznego, odmiana języka naturalnego pozostająca w związku z językiem literackim, stosowana w szkolnictwie, administracji, mediach, literaturze i innych dziedzinach życia narodu

Dyrektywy interpretacyjne językowe

• domniemanie języka potocznego- interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przepisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy ustali się że takie znaczenie mają wówczas należy posługiwać się nim bez względu na to jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku potocznym

• Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń to należy wybrać to znaczenie, które jest najbardziej oczywiste.

Wykład 16.05.11 cd.

• Domniemanie języka prawnego: interpretowanym zwrotom, których znaczenie określone jest przez język prawny, nie można bez dostatecznych powodów przypisywać znaczenia należącego do terminologii części systemu prawa, gałęzi prawa, ale gdy ustali się je należy posługiwać się nim bez względu na to jakie znaczenie prawne mają równokształtne zwroty w języku prawnym.

• Domniemanie znaczenia specjalnego- jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki społecznej to należy przyjąć znaczenie jakie termin ten ma w tej właśnie dziedzinie

• Zakaz wykładni homonimicznej- Nie można nadawać identycznym sformułowaniom w ramach tego samego aktu prawnego różnego znaczenia, o ile z tego aktu nie wynikają wskazówki pozwalające na takie różne rozumienie tych samych sformułowań poszczególnych norm.

• Zakaz wykładni synonimicznej- Rożnym zwrotom w ramach jednego aktu prawnego nie należy nadawać tego samego znaczenia (nawet jeśli te zwroty wydają się być bliskoznaczne)

• nakaz przestrzegania definicji legalnych- jeżeli istnieje w systemie prawnym wiążące ustalenie znaczenie zwrotów zawartych w normach prawnych tego systemu, to należy używać odpowiednich zwrotów w tym właśnie znaczeniu, chyba że z interpretowanej normy z oczywistością wynika, że trzeba użyć zwrotu w znaczeniu odmiennym od ustalonego.

• Lege non distinquente nec nostrum est distiquere- tam gdzie rozróżnień nie wprowadza prawodawca tam nie wolno wprowadzać interpretatorowi.

• Zakaz wykładni per non est- Niedopuszczalne jest takie ustalenie znaczenia normy, przy którym pewne zwroty, albo pewne fragmenty tekstu prawnego, są traktowane jako zbędne.

• Znaczenie zwrotów powstałych przez połączenie zwrotów prostych należy ustalać zgodnie z regułami syntaktycznym języka, do którego interpretowana norma należy.

2. wykładnia systemowa

• ustalenie znaczenia normy ze względu na system, do którego ta norma należy, ze względy na cechy tego systemu i miejsce normy w tym systemie. Ze względu na kontekst systemowy, a więc ze względu na inne normy tworzące system, do którego interpretowana norma należy

A więc kontekst systemowy tworzą następujące przesłanki, do których odwołuje się interpretator: zasady prawa; cechy systemu prawa takie jak niesprzeczność i zupełność, systematyka zewnętrzna i wewnętrzna aktu normatywnego

Dyrektywy interpretacyjne systemowe

• interpretator powinien tak ustalić znazczenie interpretowanej normy by nie pociągało to za sobą istnienia sprzeczności między normą interpretowaną a jakąkolwiek z norm należących do tego samego systemu prawa, w szczególności pomiędzy normą a zasadą systemu prawa. Konkretyzacją tej reguły jest nakaz brania pod uwagę w procesie interpretacji zasad konstytucyjnych czy dokonywania wykładni zgodnie z normami prawa międzynarodowego publicznego czy prawa europejskiego

• w razie sprzeczności normy z zasadą systemu prawa należy ustalić takie znaczenie interpretowanej normy by nie była ona z tą zasadą sprzeczna

• Jeżeli na gruncie wykładni językowej istnieją wątpliwości co do znaczenia normy prawnej. Należy wybrać takie ustalenie, które jest zgodne z zasadami części systemu prawa i systemu prawa do którego interpretowana norma należy.

• Nie wolno prowadzić interpretacji w sposób który prowadziłby do luk w prawie, przy czym chodzi tu o luki opisowe (luka techniczna- brak istotnego elementu instytucji prawnej) a nie o luki aksjologiczne

• Argumentum a rubrica- ustalając znaczenie normy interpretator powienien brać pod uwagę systematykę wewnętrzną aktu w którym dana norma się mieści, ale można od niej odstąpić w tych wypadkach, gdy ustalenia uzyskane na podstawie innych dyrektyw interpretacyjnych zgodnie prowadzą do takiego ustalenia znaczenia normy, przy którym jej położenie w systematyce wewnętrznej aktu jest wadliwe.

• Ustalając znaczenie normy powinien brać pod uwagę miejsce w systematyce zewnętrznej, tj do jakiej gałęzi prawa interpretowany przepis należy

• znaczenie interpretowanej normy normy należy ustalić w taki sposób by było ono najbardziej harmonijne w stosunku do innych norm części systemu prawa, do którego interpretowana norma należy.
  

Większość dyrektyw wykładni systemowej można przedstawić w formie dyrektyw preferencji tj. dyrektyw II stopnia

W doktrynie prawniczej akceptowana jest bowiem następująca dyrektywa preferencji „ od jednoznacznego i nie budzącego wątpliwości rezultatu wykładni językowej wolno odstąpić i przyjąć znaczenie tekstu prawnego określone w wyniku systemowej..................?

3. wykładnia funkcjonalna- ustalenie znaczenia normy ze względu na jej kontekst funkcjonalny

Kontekst ten tworzą fakty o charakterze ustrojowym (podstawowe zasady ustroju społecznego, politycznego i ekonomicznego państwa) oraz fakty o charakterze aksjologicznym (pozaprawne ocey i reguły społeczne, głównie o charakterze moralnym a także społecznie akceptowane zasady słuszności i sprawiedliwości)

Odwoływanie się przez interpretatora do przesłanek o charakterze ustrojowym przybiera najczęściej postać powoływania się na cele prawa , funkcje prawa, społeczno- gospodarcze przeznaczenie prawa

Powoływanie się zaś na racje o charakterze aksjologicznym staje się niezbędne w przypadku stosowania klauzul generalnych

Dyrektywy interpretacyjne funkcjonalne

• interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej (ratio legis). Powoływanie się na ratio legis to dokonywanie wykładni celowościowej i teleologicznej

• jeżeli w procesie wykładni uwzględnia się cele prawa to posługując się celem normy należy ustalić go w taki sposób by był on zgodny z celem instytucji prawnej do której rekonstruowana norma należy

• W razie wątpliwości dotyczącej znaczenia normy bedącej elementem instytucji prawnej należy znaczenie to ustalić w ten sposób by odpowiadało ono funkcji tej instytucji jako całości.

• Przy interpretacji należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności

• Jeżeli możliwe są różne znaczenia normy to należy wybrać to znaczenie przy którym norma jest najbardziej zgodna z przyjętymi ocenami i regułami społecznymi

• jeżeli możliwe są różne znaczenia normy to nie można wybrać tego znaczenia przy którym norma byłaby niezgodna z przyjętymi ocenami i regułami społecznymi

• jeżeli w procesie wykładni uwzględnia się oceny i reguły społeczne to należy się nimi posługiwać jednolicie co najmniej w stosunku do wszystkich norm instytucji do których interpretowana norma należy

• argument z konsekwencji- interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne do jakich będzie prowadzić określona interpretacja i wybrać taka przy której konsekwencje te będą najbardziej korzystne.

• Argumentum ad absurdum- należy odrzucić taką interpretację przepisu która prowadziłaby do absurdalnych lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji

Dyrektywy wykładni funkcjonalnej są najczęściej dyrektywami II stopnia preferencji

Wykładnia funkcjonalna ma często charakter wykładni adaptacyjnej, tj wykładni która służy rozwiązywaniu problemów prawnych powiązanych w określoną rzeczywistością społeczną i która w związku z tym ma zawsze w mniejszym lub większym stopniu charakter kreatywny.

Budzi to szereg obaw. Trzeba więc zachować ostrożność w stosowaniu wykładni funkcjonalnej w tych gałęziach prawa, w których regulacja ma charakter zamknięty, nakłada na obywateli obowiązki lub inne obciążenia lub w których przewidywalność decyzji organów stosujących prawo jest szczególnie chroniona wartością. Np. prawo karne , prawo podatkowe.

Rodzaje wykładni ze względu na wyniki, ze względu na zakres dokonywanych ustaleń interpretacyjnych:

1. wykładnia literalna

• stwierdzająca, ścisła itd..- wykładnia , która ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych zostanie wybrane rozumienie tekstu prawnego ustalone za pomocą dyrektyw językowych

albo ewentualnie sytuacja w której interpretator akceptuje znaczenie tekstu prawnego określone za pomocą dyrektyw językowych, ponieważ to co prawodawca powiedział pokrywa się z tym co chciał powiedzieć- IDEM DIXIT QUAM VOLUIT

Wykład 30.05.11

2. wykładnia rozszerzająca-

• wykładnia w której interpretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone w wyniku zastosowania dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego.

• Albo wykładnia w której interpretator przyjmuje znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział mniej niż zamierzał = MINUS DIXIT QUAM VOLUIT

3. wykładnia zwężająca-

• przeciwieństwo wykładni rozszerzającej

• wykładnia w której interpretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone w wyniku zastosowania dyrektyw pozajęzykowych i jest ono węższe od rozumienia językowego

• albo wykładnia w której interpretator przyjmuje znaczenie przepisu węższe od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział więcej niż zamierzał = PLUS DIXIT QUAM VOLUIT

Zasady dotyczące wykładni literalnej, rozszerzającej i zwężającej:

1. wszystkie przepisy prawne powinny być interpretowane literalnie, chyba że istnieją ważne racje, by nadać im interpretację rozszerzającą lub zwężającą

2. w sposób ścisły (literalny) powinny być w szczególności interpretowane przepisy kompetencyjne oraz przepisy ograniczające prawa i wolności obywatelskie

3. dopuszczalna jest interpretacja rozszerzająca praw i wolności obywatelskich a zasadniczo niedopuszczalna wykładnia rozszerzająca ich obowiązków oraz ograniczeń ich praw i wolności

4. przepisy odnoszące się do działań władczych organów państwowych nie powinny być intepretowane rozszerzająco, natomiast jest zasadniczo dopuszczalna taka interpretacja w przypadku działań niewładczych

5. zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków (exceptiones non sunt extendendae)

6. zakaz wykładni rozszerzającej przepisów prawnych, które srtanowią lex specialis

7. zakaz wykładni rozszerzającej przepisów, których redakcja sugeruje, że powinny być rozumiane ściśle, a więc na przykład przpisów w których kontekście użyto słów jak „tylko”, „wyłącznie”, „jedynie”

8. nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego

9. nakaz wykładni literalnej przepisów prawa podatkowego

10. zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów prawa karnego jeżeli wykładnia taka miałaby prowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego a to ze względu na zasadę nulla poena sine lege; dopuszczalna jest natomiast wykładnia na korzyść oskarżonego - in dubio pro reo

11. zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów prawa podatkowego, jeżeli wykładnia taka miałaby prowadzić do rozszerzenia zakresu opodatkowania a to ze względu na zasadę nullum tributum sine lege; dopuszczalna jest natomiast wykładnia na korzyść podatnika (in dubio pro tributario)

Wykładnia secundum, contra i praeter legem

Wykładnia secundum lege- wykładnia zgodna z akceptowanymi w danym systemie zasadaami interpretacji przepisów prawnych, co do zasady (z małymi wyjątkami) zgodna z sensem językowym przepisu

Wykładnia contra legem- wykładnia niezgodna z przyjętym ius interpretandi

Wykładnia praeter legem- pojęcie nieco mgliste, pokrywa się z wykładnią rozszerzającą

Teoretyczny model wykładni operatywnej

1. sytuacja izomorfii (brak wątpliwości co do znaczenia normy- bezpośrednie rozumienie) albo sytuacja wykładni (wątpliwości co do znaczenia)

2. posłużenie się dyrektywami interpretacyjnymi pierwszego stopnia to jest regułami, które wskazują jak interpretator powinien ustalać znaczenie przepisu ze względu na podstawowe konteksty w jakich on występuje: kontekst językowy, systemowy i funkcjonalny

Rezultatem tego etapu może być ustalenie już poszukiwanego znaczenia normy z dostatecznym stopniem precyzji tj. wystarczającym później do wydania rozstrzygnięcia w procesie stosowania prawa- wówczas przechodzi się do 4, ostatniego etapu modelu. Jeżeli zaś porównanie znaczeń interpretacyjnie ustalonych na podstawie dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia wykazuje ich niezgodność (niezgodność znaczeń) należy przejść do następnego etapu modelu.

3. Jeżeli istnieje rozbieżność znaczeń przepisu, który ma być zastosowany, ustalonych na gruncie dyrektyw językowych, systemowych i funkcjonalnych należy zastosować dyrektywy preferencji (dyrektywy drugiego stopnia, ustalające wybór między znaczeniami przypisywanymi interpretowanemu przepisowi na podstawie dyrektyw pierwszego stopnia gdy znaczenia te są rozbieżne ) tak aby ustalić, które z tych znaczeń jest prawdziwe

4. przy sformułowaniu decyzji interpretacyjnej stwierdzającej jakie znaczenie ma stosowany przepis za pomocą sformułowania :norma N ma znaczenie Z w języku prawnym Jp ze względu na dyrektywy intepretacyjne Dl1....Dl2:

W procesie wykładni prawa występuje wiele oce n

1. oceny stanowiące punkt wyjścia wykładni operatywnej a więc momentu wątpliwości co do znaczenia normy prawnej

2. oceny występujące w sformułowaniu dyrektyw interpretacyjnych

3. ocenny charakter samego wyboru dyrektyw intepretacyjnych

Dlatego podaną powyżej formułę decyzji intepretacyjnej należy uzupełnić przez uwzględnienie relatywizacji do założonych wartości. Powinna więc ona brzmieć „norma N ma znaczenie Z w języku prawnym Jp ze względu na dyrektywy interpretacyjne Dl1, Dl1...Dln i oceny W1, W2... W3”

Wartości jakie zakłada się przy dokonywaniu wykładni mogą być podstawą do klasyfikacji pewnych zespołów dyrektyw interpretacyjnych zgrupowanych w normatywne teorie wykładni

A więc te normatywne teorie wykładni to zbiory dyrektyw interpetacyjnych wystarczające aby dać odpowiedz na dowolny problem interpretacyjny wyróżnione ze względu na określone zakładane wartości i związane z nimi poglądu na właściwości znaczenia norm

W praktyce są to raczej ideologie wykładni prawa

Ideologie wykładni prawa to zespół poglądów

1. dotyczących podstawowych wartości jakie powinien uwzględnić interpretator dokonując wykładni tekstów prawnych

2. pozwalających na udzielenie odpowiedzi na pytanie, jakie znaczenie normy prawnej jest znaczeniem właściwym, jeżeli uznać określone wartości za podstawowe w procesie wykładni

3. stanowiących uzasadnienie dla przyjętych dyrektyw interpretacyjnych w szczególności dyrektyw II stopnia

Podstawową do rekonstrukcji ideologii wykładni są wypowiedzi sformułowane przez przedstawicieli praktyki i doktryny prawniczej w szczególności praktyki stosowania prawa

Statyczne ideologie wykładni postulujące by znaczenie norm prawnych było stałe

Preferowane wartości: stałość prawa, pewność prawa i bezpieczeństwo prawne

Postuluje stosowanie dyrektyw językowych, ewentualnie systemowych, zaleca ograniczenie stosowania dyrektyw funkcjonalnych, w przypadku konfliktu- rozbieżnych ustaleń interpretacyjnych preferuje wykładnie językową przed pozostałymi rodzajami wykładni i wykładnię systemową przed funkcjonalną.

Dominującą w okresach stabilizacji ustrojowej. Wykładnia historyczna, genetyczna

Należy w tym miejscu wspomnieć o tzw. subiektywnych koncepcjach wykładni ujmujących wole prawodawcy historycznego jako fakt historyczny- możliwą do ustalenia poprzez badanie takich dokumentów jak stenogramy obrad parlamentu, materiały przygotowawcze komisji legislacyjnych, komentarze towarzyszące uchwalaniu aktu normatywnego itp.

Dynamiczne ideologie wykładni zwykle towarzyszą procesom przemian ustrojowych

Postulują zmienność znaczenia norm prawa obowiązującego w zależności od zmian kontekstu w którym prawo funkcjonuje

Należy bowiem znaczenie ustalać tak by było ono optymalnie dostosowane do zmiennych potrzeb życia

Ideologie te mogą upatrywać znaczenia normy w woli prawodawcy aktualnego lub warunkować je innymi czynnikami stąd można wyróżnić np. obiektywne teorie wykładni, teorie teologiczno- socjologiczne, teorie ocen czy teorie woli aktualnego prawodawcy

Nadrzędną wartością jest adekwatność prawa i życia, efektywność (skuteczność) prawa, elastyczność pojmowania jako zdolność do regulowania zmieniającej się rzeczywistości społecznej

Wykładnia ma mieć charakter adaptacyjny i preferuje się tu w przypadku kolizji interpretacyjnej wynik wykładni funkcjonalnej przed wynikami wykładni językowej i systemowej

Znacznąa swobodę interpretatora , przekształcenie wykładni w ukrytą formę prawotwórstwa ogranicza odwołanie się do woli aktualnego prawodawcy.

Wykład 06.06.11

Wykładnia konstytutywna i deklaratoryjna

W myśl teorii deklaratoryjnej wykładni celem interpretatora jest odtworzenie, a nie tworzenie sensu przepisów prawnych

Zwolennicy konstytutywnej teorii wykładni twierdzą że wykładnia przepisów prawnych w pewnych sytuacjach (nie wszystkich oczywiście) ma i może mieć charakter twórczy

W sporze między zwolennikami teorii deklaratoryjnej o konstytutywnej wykładni podstawowe znaczenie ma samo odróżn ienie wykładni odtwórczej od wykładni twórczej.

Granica między aktami wykładni odwórczej o twórczej nie jest bowiem ostra i w praktyce w wielu przypadkach wręcz niemożliwa do ustalenia

Koncepcje co do ustalenia wykładni twórczej od odwórczej

1. wykładnię można nazwać „odtwórczą”, gdy każdy działający w dobrej wierze i dysponujący znajomością odpowiednich kontekstów interpretator skłonny jest dany rezultat wykładni zaakceptować

2. z wykładnią twórczą mamy do czynienia w przypadku odejścia od sensu literalnego przepisu

3. Wykładnia twórcza to wykładnia w której zawarty jest element nowości normatywnej tj. zmienia się zakres czynów nakazanych , zakazanych lub dozwolonych

Teoria deklaratoryjna to powszechnie przyjmowany w teorii i praktyce sposób pojmowania wykładni.

Ale teoria konstytutywna ma bowiem coraz więcej zwolenników wśród najwybitniejszych filozofów prawa i filozofów języka

Przypadki twórczej wykładni

1. odstąpienie od jasnego i oczywistego sensu językowego przepisu

2. interpretacja pojęć niedookreślonych

3. wykładnia rozszerzająca i zwężająca

Gdyby serio przyjąć, że każda wykładnia ma mieć charakter odtwórczy, to w każdym przypadku, gdyby tekst prawny okazał się niejasny interpetator powinien zaniechać wykładni , stwierdzić niejasność i zwrócić się do prawodawcy

W systemach prawa stanowionego obowiązuje zasada zakazu wykładni prawotwórczej

Uzasadnieniem zasada podziału władzy

Czy każda wykładnia twórcza jest prawotwórcza?

Nie wszystkie przypadki wykładni twórczej uważa się za złamanie zasady zakazu wykładni prawotwórczej

Wykładnię odwórczą uznaje się za zasadę, twórczą zaś za wyjątek który jest możliwy tylko wtedy gdy znajduje ona niewątpliwą legitymację w akceptowanych dyrektywach wykładni

Wykładnia tworcza nieuzasadniona przez akceptowane dyrektywy wykładni byłaby dozwoloną wykładnią prawotwórczą

Wnioskowania prawnicze

Rozumowania prawnicze przeprowadzane są zgodnie z odpowiednimi regułami

Regułami inferencyjmymi nazywamy te reguły , które służą do uznawania za obowiązujące takich norm, które nie zostały wyraźnie sformułowane w żadnych przepisach prawnych, ze względu na to iż stanowią one konsekwencje norm wyraźnie w przepisach sformułowanych.

A więc na podstawie zdania o obowiązywaniu pewnej normy w danym systemie prawa uznaje się zdanie stwierdzające obowiązywanie w tym systemie innej normy.

Podstawą takiego uznania są związki jakie zachodzą między tymi normami

Rodzaje takich związków

1. związki analityczne- niektórzy mówią wtedy o logicznym wynikaniu normy z normy

N2 „wynika” z N1 jeśli:

• zakres zastosowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania N2 lub

• zakres normowania N1 obejmuje zakres normowania N2 przy co najmniej tozsamości lub węższym zakresie drugiego elementu normy N2

N1- każdy kto jest A we wszelkich sytuacjach rodzaju B powinien dokonać czynu typu C

N2- x (który jest A) w sytuacjach y (która jest sytuacją rodzaju B) powinien dokonać czynu z (który jest odpowiednim czynem typu C)

A więc:

Na gruncie definicji że motocykl to pojazd mechaniczny z normy N1 nakładającej obowiązki odpowiedniego rodzaju na wszystkich użytkowników pojazdów mechanicznych (np. normy nakazującej jazdę po prawej stronie) „wynika” norma nakładająca takie obowiązki na użytkowników motocykli (motocykle też mają jeździć po prawej stronie).

2. związki instrumentalne- mówi się czasami wtedy o wynikaniu instrumentalnym normy N2 z normy N1

Jest tak gdy zrealizowanie normy N2 jest warunkiem przyczynowo koniecznym dla zrealizowania normy N1- tzw. wnioskowania z celu na środki:

Jeżeli dozwolona lub nakazana jest realizacja danego stanu rzeczy to tym samym dozwolone lub nakazane jest podjęcie środków, które są niezbędne do realizacji tego stanu rzeczy. , np. art 150kc.

Reguła instrumentalnego nakazu

• jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą adresatom spowodować stan rzeczy R, to należy uznać za obowiązującą również normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko co jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania owego stanu rzeczy R.

Reguła instrumentalnego zakazu

• jeśli uznaje się za obowiązująca normę N1, która nakazuje zrealizować stan rzeczy R, to należy również uznać za obowiązującą normę N3, która temuż adresatowi zakazuje czynić cokolwiek, co byłoby warunkiem przyczynowo wystarczającym dla spowodowania, że stan rzeczy E nie powstanie.

Ale UWAGA!

• według zasady impossibiluim nulla est obligatio (nikt nie może być zobowiązany do rzeczy niemożliwych) każda norma obowiązuje przy zastrzeżeniu, iż to co ona wskazuje jest możliwe do spełnienia.

• Norma instrumentalnie wyprowadzona z innej normy nie może nakazywać czynów zakazanych ze względu na inne normy danego systemu prawnego (poza wypadkami stanu wyższej konieczności lub obrony koniecznej)

• Regule instrumentalnego zakazu (nakazu) odmawia się zastosowania wtedy, gdyby na gruncie przyjmowanego systemu wartości koszt działań instrumentalnych był nazbyt wysoki w stosunku do wartości osiąganych przez zrealizowanie normy wyjściowej

3. związki oparte na założeniu konsekwentności (systemowości) ocen prawodawcy

• wnioskowanie oparte na przypuszczeniu że prawodawca ustanawiając normy prawne kieruje się zawsze jakimś określonym systemem ocen.

Opiera się na założeniu, że jeżeli uznaje się za obowiązujące w danym systemie prawa normy mające określone uzasadnienie aksjologiczne, to należy uznać za obowiązujące w nim inne normy, które mają takie samo, czy tym bardziej mają silniejsze uzasadnienie aksjologiczne w tychże ocenach

Reguły inferencyjne oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy budzą szczególnie dużo kontrowersji

Po pierwsze często mogą powstawać istotne wątpliwości co do tego jakie uzasadnienie aksjologiczne przypisywać można normom wysłowionym w tekście prawnym, nawet jeśli zawiera on jakieś deklaracje w tej mierze.

Po drugie jeśli przyjmie się że prawodawca kierował się określonymi ocenami to nie zawsze przesądza to jednoznacznie o tym że ze względu na tego rodzaju ocenę należy uznawać taką a nie inną normę za obowiązującą.

---