Spółdzielnia socjalna - forma prawna przedsiębiorstwa mająca umożliwić jej członkom, którymi mogą być zasadniczo tylko osoby wykluczone społecznie i dotknięte przez los (bezrobotni, niepełnosprawni, alkoholicy, narkomani itp.), powrót do uregulowanego życia społecznego i rynku pracy. Spółdzielnia socjalna, jako rodzaj spółdzielni pracy, opiera się na zasadzie osobistego świadczenia pracy przez jej członków.

Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych

Instytucja spółdzielni socjalnej została w Polsce wprowadzona Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001), odpowiednio nowelizującą ustawę z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zmianami).

Aktualną podstawą prawną dla funkcjonowania tychże spółdzielni jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. Nr 94, poz. 651), która zaczęła obowiązywać 6 lipca tegoż roku.

Utworzenie spółdzielni Spółdzielnię socjalną mogą założyć jedynie osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych i równocześnie zaliczające się do przynajmniej jednej z następujących kategorii:

• bezrobotni,

• niepełnosprawni (czyli osoby poszukujące pracy)

• uzależnieni od alkoholu, narkotyków lub środków odurzających,

• chorzy psychicznie,

• osoby opuszczające więzienie, które mają trudności z reintegracją społeczną,

• uchodźcy uczestniczący w indywidualnym programie integracji.

Założycieli musi być minimum pięciu lecz nie więcej niż 50. Spółdzielnia socjalna jest osobą prawną i podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego na wniosek założycieli, do którego obowiązkowo dołączają zaświadczenia potwierdzające ich status jako osób należących do wymienionych kategorii (orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, zaświadczenie powiatowego urzędu pracy o statusie bezrobotnego, zaświadczenie o statusie bezdomnego realizującego indywidualny program wychodzenia z bezdomności, o zakończeniu przez osoby uzależnione wymaganych programów terapeutycznych itp.).

Założona spółdzielnia musi w obrocie posługiwać się oznaczeniem "Spółdzielnia Socjalna".

Spółdzielcy Krąg osób, które mogą być członkami spółdzielni, jest szerszy od określonego wyżej kręgu możliwych założycieli.

• W szczególności członkostwo w założonej spółdzielni mogą nabyć osoby poszkodowane lub wykluczone z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych.

• Możliwy jest również udział osób nie posiadających statusu wykluczonych, lecz przydatnych dla spółdzielni ze względu na kwalifikacje, których nie posiadają pozostali spółdzielcy; ich liczba nie może przekroczyć 20% ogólnej liczby członków spółdzielni.

• Ponadto członkami mogą być - w braku odmiennych postanowień statutu - organizacje pozarządowe, których celem nie jest osiąganie zysku, np. fundacje, stowarzyszenia, a także gminne osoby prawne, które za statutowy cel obrały sobie działalność na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej mieszkańców gminy.

Spółdzielnia socjalna nie może mieć mniej niż 5 i więcej niż 50 członków, w przeciwnym razie podlega likwidacji. To samo dotyczy sytuacji, kiedy limit liczby członków ze szczególnymi kwalifikacjami będzie przekraczał 20% ogólnej liczby członków spółdzielni nieprzerwanie przez 3 miesiące. Ograniczenie maksymalnej ogólnej liczby członków do 50 nie dotyczy spółdzielni socjalnych powstałych z przekształcenia dotychczasowych spółdzielni niewidomych i inwalidów.

Bez prawa członkostwa pracę na rzecz spółdzielni socjalnej mogą wykonywać osoby skazane na karę ograniczenia wolności oraz wolontariusze.

W UE 130 tys., We Włoszech 4.5 tys ogółem 2.5 miliona

Działalność spółdzielni Spółdzielcy prowadzą działalność o dwojakim charakterze. Nadrzędnym ich celem jest powrót do uregulowanego życia społecznego i zawodowego i temu celowi podporządkowana jest podstawowa działalność spółdzielni (art. 2 ust. 2 Ustawy o spółdzielniach socjalnych). Drugim celem spółdzielców jest prowadzenie przedsiębiorstwa w oparciu o wspólną pracę (art. 2 ust. 1 Ustawy). Ponadto spóldzielnia socjalna może prowadzić dzialalność spoleczną, kulturalno-oświatową oraz spolecznie użyteczną - zarówno na rzecz swoich czlonków jak również środowiska lokalnego. cele te są finansowane z nadwyżki bilansowej ( art.10 ust.1 Ustawy), która nie może być podzielona między członków spóldzielni ( art.10 ust.2 Ustawy)

Wsparcie finansowe ze strony państwa Założyciele spółdzielni zwolnieni są z opłat rejestracyjnych - za wpis spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego i za wydrukowanie ogłoszenia o powstaniu spółdzielni w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

• Dochody spółdzielni wydatkowane w roku podatkowym na społeczną i zawodową reintegrację jej członków są - w części niezaliczonej do kosztów uzyskania przychodów - zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych.

• Opłacone przez pracownika spółdzielni, mającego status osoby dotkniętej przez los lub wykluczonej, składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, i chorobowe, a także opłacone przez spółdzielnię składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, i wypadkowe za takiego zatrudnionego, mogą być refundowane przez okres 12 miesięcy ze środków Funduszu Pracy przez starostę, na podstawie odpowiedniej umowy między starostą a spółdzielnią oraz udokumentowanego wniosku spółdzielni.

Integracja środowiska spółdzielców Podejmowane są próby nawiązania współpracy pomiędzy poszczególnymi spółdzielniami, polegającej m.in. na wymianie doświadczeń i wspólnej walce o przepisy wspierające rozwój spółdzielczości socjalnej. Szczególnie aktywny na tym polu jest Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych.

Podmiot gospodarczy to każdy, niezależnie od jego formy organizacyjnej, aktywny uczestnik procesów gospodarczych, którego decyzje i działania wywołują skutki ekonomiczne. Celem istnienia podmiotów gospodarczych jest prowadzenie działalności gospodarczej.

Prawo polskie za podmioty gospodarcze uważa osoby fizyczne lub osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą (wytwórczą - w tym rolniczą, handlową lub usługową). Podmiotami gospodarczymi (przedsiębiorcami) mogą być osoby fizyczne, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie oraz spółki (osobowe bądź kapitałowe).

Charles Babbage (ur. 26 grudnia 1791 r. w Teignmouth, Devonshire - zm. 18 października 1871 r. w Londynie) - angielski matematyk, astronom i mechanik, autor tablic logarytmicznych.

W 1817 r. ukończył uniwersytet w Cambridge, a potem wykładał w nim nauki ścisłe. Babbage zajmował się też astronomią, mechaniką, organizacją fabryk. Owładnięty ideą gromadzenia i opracowania liczb i faktów, poświęcił 35 lat życia na konstruowanie maszyn liczących. W 1834 r. założył brytyjskie Statistical Society, założył też British Association for the Advancement of Science i Royal Astronomical Society.

Babbage zajmował się m.in. organizacją pracy w fabrykach. Poświęcił 35 lat życia na konstruowanie maszyn liczących. Można mówić o dwóch zasadniczych projektach, nad którymi pracował i których idee w późniejszym okresie miały wpływ na informatykę. Był przekonany, że zastosowanie nauk ścisłych do procesów pracy jednocześnie zwiększyło by ich wydajność i obniżyło koszty. Uważał, że każda operacja przemysłowa powinna być analizowana dla wyodrębnienia różnych zaangażowanych w niej umiejętności. Następnie należałoby wyszkolić robotnika w określonej czynności i powierzyć mu odpowiedzialność tylko za tą czynność całej operacji, ale nie za całość zadania. W ten sposób można by ograniczyć kosztowne szkolenie, a ciągłe powtarzanie czynności zwiększałoby wprawę i wydajność robotników.

Konstrukcje Babbage'a

Maszyna różnicowa

Maszyna różnicowa była rodzajem ulepszonego (jak na tamte czasy) "kalkulatora", który wykorzystywał pewne fakty z matematyki, zasada opierała się o metodę różnicową. Próbie skonstruowania tej maszyny Babbage poświęcił sporą część swojego życia.

Maszyna analityczna

Szczególnie ważnym pomysłem Babbage'a była maszyna analityczna, która okazała się koncepcją rewolucyjną. Co prawda, nie doczekała się ona realizacji praktycznej, jednak jej konstrukcja posłużyła późniejszym twórcom (głównie Johnowi von Neumannowi) do opracowania dzisiejszych komputerów. Formalnie rzecz biorąc zaprojektowana przez Babbage'a maszyna analityczna mieściła się w późniejszej definicji komputera, będąc zdolną do wykonywania dowolnych ciągów instrukcji oraz operowania na danych. W praktyce, z uwagi na proponowaną technologię realizacji (napędzanie silnikiem lokomotywy parowej, czysto mechaniczna, wysokiej złożoności konstrukcja) istnieje wątpliwość, czy konstrukcja tego typu byłaby zdolna do sprawnej, bezawaryjnej pracy.

Matematyk angielski, budował od 1821 r. maszynę różnicową do obliczania określonych funkcji, np. logarytmicznych. Z powodów finansowych dzieła nie dokończył; jego projekt zrealizowali inni, a od 1991 r. w Muzeum Nauki w Londynie funkcjonuje współczesna rekonstrukcja. Od 1834 r. Babbage pracował nad maszyną analityczną, która miała być urządzeniem liczącym, programowalnym i uniwersalnym; do wczytywania danych i zapisywania wyników miały służyć karty perforowane, według idei Jacquarda.

Maszyna analityczna była antycypacją uniwersalnego komputera, do której praktycznie nawiązał Aiken, a inspirację teoretyczną czerpał z niej Turing; stąd tytuł "ojciec komputerów" niektórzy odnoszą przede wszystkim do Babbage'a.

Charles Babbage (1792-18??) jest jednym z czołowych przedstawicieli nurtu Industrial engineering. Zasłynął ze skonstruowania maszyny liczącej, która znacznie ułatwiła obliczenia matematyczne. Najsłynniejszą pracą Babbage'a jest dzieło "On the Economy of Machinery and Manufactures" z dziedziny nauki organizacji i zarządzania. Do napisania tej pracy przygotowywał się bardzo skrupulatnie, bowiem badania i operacje jakie przeprowadził zajęły mu 10 lat. Badania te miały na celu sformułowanie pewnych zasad organizacji i zarządzania w przedsiębiorstwie.

Za jedną z najważniejszych Babbage uznał zasadę podziału pracy, która polegała na:

• skróceniu czasu niezbędnego na naukę zawodu,

• wyeliminowaniu strat czasu dotyczącego przechodzenia z jednej czynności do drugiej,

• nabyciu wprawy poprzez częste powtarzanie tych samych czynności,

• polepszeniu przystosowania maszyn do wykonywania konkretnych czynności.

Dzięki zastosowaniu podziału pracy następuje wzrost produkcji, przy tej samej liczbie ludzi dzięki:

• zwiększeniu sprawności każdego robotnika

• ograniczeniu strat czasu

• wynalezieniu dużej liczby maszyn

Babbage zauważył również, iż bardzo ważny jest aspekt doboru wykonawców oraz podział pracy na różne czynności. Każda z prac wymaga różnych umiejętności i siły, dlatego też pracodawca może angażować taką ilość umiejętności i siły, jaka jest mu potrzebna do wykonania danej czynności. Wykonywanie jednak całej pracy przez jednego pracownika wymaga posiadania przez niego wyjątkowych umiejętności, które pomogłyby mu wykonać nawet najtrudniejsze czynności.

Tak więc, rozłożenie złożonej pracy na proste elementy składowe oraz powierzenie ich wykonania wyspecjalizowanym wykonawcom podnosi wydajność pracy, a zarazem zwiększa jej wyniki użyteczne.

Babbage postulował również wiele innych zasad organizacji i zarządzania, między innymi zasadę optymalnej wielkości fabryki w zależności od rodzaju produkcji. Uważał, że:

• koszty każdego procesu powinny być dokładnie określone,

• premie pracowników powinny być uzależnione od ich indywidualnej wydajności oraz efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Charles Babbage zajmował się wieloma dziedzinami organizacji i zarządzania, m.in.:

• Zastosowanie technik pomiaru czasu.

• Analiza zadań produkcyjnych i kosztów.

• Określenie najlepszych sposobów formułowania pytań.

• Zapoczątkowanie badań i rozwoju.

• Określenie popytu na podstawie danych opartych na zysku.

"Charles Babbage był dokładnym i wnikliwym obserwatorem, był twórczy i pomysłowy w naukowym zarządzaniu" - tak charakteryzował go znany amerykański historyk myśli organizatorskiej C.S George.

Henry Ford (ur. 30 lipca 1863 w Dearborn, Michigan, USA, zm. 7 kwietnia 1947 w Detroit) - przemysłowiec amerykański, który założył w Detroit w roku 1903 spółkę Ford Motor Company. Był wegetarianinem, należał do wolnomularstwa.

Był synem farmera. Zafascynowany techniką odbywał praktyki w różnych warsztatach mechanicznych, m.in. zegarmistrzowskich. Analizował wówczas możliwości uruchomienia masowej produkcji tanich zegarków. W 1896 roku zbudował pierwszy prototyp własnego samochodu. W 1899 roku był jednym ze współzałożycieli firmy Detroit Automobile Company, później przekształconej w Cadillac Motor Company. Wkrótce po założeniu firmy poróżnił się ze współudziałowcami co do strategii jej rozwoju, dlatego sprzedał swe udziały. Henry Ford był zwolennikiem produkcji dużej liczby tanich samochodów.

Ford wkroczył w gorączkowy okres rozwoju motoryzacji, na którym działało już wiele nowo powstałych firm. Zrewolucjonizował system produkcji aut, wprowadzając ruchomą taśmę produkcyjną i trzyzmianowy dzień pracy. Szybko pokonał konkurencję, wprowadzając w 1907 Model T i ograniczając produkcję wyłącznie do jednego modelu i koloru. Dzięki temu był w stanie zredukować cenę i uczynić auto dostępne dla robotników amerykańskich. Do zakończenia produkcji w 1927 r. wyprodukowano w sumie ponad 15 milionów Modeli T.

Początkowo sprawdzał osobiście każdy wyprodukowany samochód (potwierdzając to własnoręcznym podpisem Ford) nie zważając czasami na wywołane tym opóźnienia w wysyłce zamówionych wozów. Mimo braku formalnego wykształcenia technicznego miał duże doświadczenie praktyczne i intuicję techniczną, dlatego często ingerował w pracę fabrycznych konstruktorów lub wręcz pracowali oni pod jego bezpośrednim kierownictwem.

Powszechna dostępność aut Forda zrewolucjonizowała układy społeczne w USA, umożliwiając zasiedlanie przedmieść wielkich miast jak Nowy Jork czy Detroit, jak też zasiedlanie zapomnianych terenów jak Floryda (patrz: huragan w Miami Beach w 1926). Ford wpłynął też na układy ekonomiczne USA (kredyty na auta).

Ford wykorzystywał profity dla propagandy swojego antysemityzmu wśród zatrudnianych robotników. W tym celu założył Dearborn Publishing Company, które wydawało gazetę The Dearborn Independent. Gazetę wykorzystywał do antysemickiej propagandy drukując serie artykułów pt. "Międzynarodowy Żyd, najważniejszy problem świata" ("The International Jew, the World's Foremost Problem"). Artykuły były przedrukowywane jako pamflety i rozprowadzane po świecie. Zwróciły one uwagę Adolfa Hitlera, dla którego Ford stał się inspiracją. Po dojściu do władzy Hitlera, obaj zostali przyjaciółmi (Ford miał zwyczaj dawać urodzinowy prezent Hitlerowi - czek na 100 tysięcy marek, a Hitler odznaczył go wysokim orderem III Rzeszy- Orderem Orła Niemieckiego).

Ford założył fabrykę ciężarówek w Kolonii, która jako jedyna fabryka posiadana przez kapitał zagraniczny nie została przejęta przez państwo podczas II wojny światowej. Po wojnie Ford złożył roszczenie wobec rządu USA o odszkodowanie za zbombardowanie fabryki w Kolonii w czasie wojny i otrzymał 10 milionów dolarów rekompensaty.

Henry Ford był fundatorem the Ford Foundation.

Henry Ford zwany genialnym twórcą metod przemysłowych zrewolucjonizował rynek motoryzacji poprzez realizację swojego pomysłu na samochód dla wszystkich. Był nim czarny ford w cenie dwóch średnich miesięcznych pensji. Mówi się, że na sukces H. Forda składają się z trzy podstawowe zasady:

1. Produkcja masowa jest oparta na daleko idącym podziale pracy.Daleko idącym ponieważ każdy jeden robotnik wykonywał pracę, której już nie dało się bardziej podzielić. Przykładem może być robotnik przykręcający dane trzy śrubki i nic więcej. Znana jest teza pracowników mówiąca, że po 8 godzinach pracy człowiek czuł się jak pijany. Ponieważ człowiek był sprowadzony do roli robota, nie wymagano od niego wysokich kwalifikacji. Swojej pracy pracownik mógł się nauczyć w kilka godzin. Co więcej system Forda pozwalał na zatrudnianie inwalidów wojennych czy też niewidomych.

2. Druga zasada mówi o wysokich płacach. Ford był zdania, że płacąc dużo wzbogaca się nie tylko własnych pracowników, lecz również dostawców i twórców półproduktów. Zaś ich powodzenie prowadzi do wzrastającego zapotrzebowania na samochody. Oczywiście zasada ta nie ma dzisiaj prawa istnienia, jednak w tamtych czasach spowodowała zaistnienie nowej grupy użytkowników samochodów, bynajmniej nie tych o wysokich dochodach. Sam algorytm obliczania wysokości pensji wyglądał następująco. Podstawową pensję stanowiły 2 lub 3 dolary dziennie. Do tego dochodziła premia od zysku przedsiębiorstwa, która wynosiła mniej więcej tyle samo, co w sumie dawało około 5 dolarów dziennie. Metoda ta przetrwała jednak niedługo ponieważ podczas I Wojny Światowej wzrosły koszty i zaprzestano wypłacania premii, zaś podniesiono płace podstawowe o 20%. Po kolejnych podwyżkach średnia płaca wynosiła około 7 dolarów dziennie co stanowiło 150% płacy rynkowej. Pomimo tego narastało ciągłe niezadowolenie wynikające z braku rent, emerytur i chorobowego jak również jakichkolwiek praw pracowników, którzy mogli być zwolnieni w mgnieniu oka. Oznaczało to, że pracownik był całkiem bezsilny.

3. Trzecia zasada to brak hierarchii. I tu jak we wszystkich innych sferach organizacji H. Ford kierował się prostotą i minimalizacją. Był oczywiście przeciwny rozbudowie kadry kierowniczej. Co więcej systematycznie upraszczał już istniejące działy. Skutkiem tego w zakładach Forda zaczęła panować skrajna centralizacja. Byle robotnik miał prawo przyjść wprost do szefa.

Śmierć H. Forda spowodowała niepokój w całej branży motoryzacyjnej gdyż jego przedsiębiorstwo było zarządzane tylko przez niego samego. Przyszłość fabryki Forda została uratowana przez wnuka założyciela, który doprowadził do decentralizacji, zatrudniając kadrę kierowniczą konkurencji za wyższe stawki. Była to jedna zasada, która przetrwała próbę czasu.

rederick Winslow Taylor był jednym z głównych przedstawicieli nurtu inżynierskiego (industrial engineering) w nauce organizacji i zarządzania. Nurt ten zajmował się organizacją procesów produkcyjnych i usługowych w różnych dziedzinach gospodarki.

W wieku 22 lat Taylor rozpoczął pracę w zakładach mechanicznych Midvale Steel Company, gdzie pracował przez 12 lat, przechodząc przez wszystkie szczeble hierarchii zawodowej. W międzyczasie skończył studia w Instytucie Stevensa. Później był dyrektorem zakładów przemysłu papierniczego i samodzielnym doradcą organizacyjnym w wielu przedsiębiorstwach (m.in. Simons Rolling Company, Bethlehem Steel Company). W 1903 roku wydał pierwszą na świecie książkę z zakresu nauk organizacji i zarządzania: "Zarządzanie warsztatem wytwórczym", zaś w 1911 wyszła jego kolejna książka: "Principles of Scientific Management".

Taylor prowadził szereg prac badawczych w przedsiębiorstwach, w których pracował. Dwie najbardziej znane to: badania przy sortowaniu kulek do łożysk rowerowych oraz badania nad pracą ładowaczy zatrudnionych przy wyładunku i załadunku na bocznicy kolejowej i placu składowym takich materiałów, jak ruda, węgiel, koks, itd. Wyniki tych badań polegały głównie na: podziale całego procesu produkcyjnego na jak najprostsze czynności, których opis dostawali robotnicy każdego dnia; uzależnieniu płacy od wykonanych zadań (plus premie), oraz na eliminacji najsłabszych pracowników a pozostawieniu najlepszych. Dzięki takim usprawnieniom powstała możliwość ograniczenia liczby zatrudnionych pracowników, skrócenia dnia pracy czy podniesienia wypłat, a zarazem zwiększyła się wydajność pracy.

Taylor stworzył koncepcję zarządzania funkcjonalnego, zwaną systemem funkcjonalnym Taylora. Jest to system, który wprowadzał ośmiu mistrzów, z których czterech zajmowało stanowiska do spraw: zlecania robót, opracowania kart instytucyjnych, czasu i kosztów oraz dyscypliny pracy, wszystkie w dziale organizacji, a pozostałych czterech - w oddziale produkcyjnym jako mistrzowie do spraw przygotowania robót, szkolenia i technologii, kontroli jakości i utrzymania ruchu.

"System Taylora" oparty jest na następujących, podstawowych zasadach:

• badania i precyzyjnego ustalenia sposobu wykonania i czasu trwania każdej operacji produkcyjnej,

• upowszechnienia przez szkolenie wśród wszystkich robotników wzorcowych sposobów wykonania i nagradzania tych, którzy je stosują,

• konieczność wprowadzania podziału pracy kierowniczej.? (Z. Martyniak, 1999 s.19).

Karol Adamiecki (18 marca 1866 - 16 maja 1933) urodził się w Dąbrowie Górniczej i pomimo trudnej sytuacji materialnej rodziny uzyskał staranne wykształcenie, kończąc Wyższą Szkołę Rzemieślniczą w Łodzi, a następnie w 1891 roku uzyskując tytuł inżyniera-technologa petersburskiego Instytutu Technologicznego. W tym samym roku Adamiecki rozpoczął pracę w Hucie Bankowej w swym rodzinnym mieście. Początkowo jako pracownik biura fabrykacji, następnie jako asystent szefa walcowni. Był to okres pierwszych sukcesów Adamieckiego.

Zasłynął on między innymi opracowaniem innowacyjnej metody kontroli jakości blach kotłowych oraz wynalezieniem urządzenia wykorzystywanego do pomiaru deformacji walców. Jednak jego największym sukcesem było opracowanie harmonogramów. Bodźcem który zmotywował młodego inżyniera były niepochlebne opinie majstrów-cudzoziemców obwiniających za niską produktywność polskich robotników. Adamiecki potajemnie badał 16 osobową grupę robotników, skupiając swą uwagę na czasie trwania czynności i długości przerw w pracy. Efektem tych pomiarów było powstanie harmonogramów, wskazujących za przyczynę niskiej produktywności, brak harmonii i koordynacji następujących po sobie poszczególnych operacji.

W 1903 pracował jako dyrektor techniczny w Walcowni Rur i Żelaza w Jekaterynosławiu (obecnie Diepropietrowsk). W tym też roku doszło do pierwszej publicznej prezentacji opracowania pt. "Zasady organizacji pracy zespołowej w Stowarzyszeniu Technicznym w Jekaterynosławiu" opisującego teorię harmonizacji. Adamiecki zajął się także badaniem zależności kosztów własnych od wydajności. Stwierdził on istnienie pewnego określonego punktu, optimum, w którym koszt na jednostkę produkcji jest najmniejszy. Granicę tę wyznaczał za pomocą wykresów kosztów.

Kolejnym znaczącym zdarzeniem było wygłoszenie w 1908 roku w Stowarzyszeniu Techników w Warszawie odczytu pt. "Metoda wykreślania organizowania pracy zbiorowej w walcowniach". Wyjaśnił on tam zasadę metody harmonizacji przyrównując przedsiębiorstwa do systemu irygacyjnego zaopatrzonego w wiele kranów, a przez który przepływa złoto. Każdy kran z którego wylewało się złoto symbolizował autonomiczny organ wytwórczy. Adamiecki na tej podstawie wyróżnił dwa zasadnicze zadania organizatorskie:

• Bazujące na harmonijnej selekcji poszczególnych czynników systemu wytwórczego. Ze wszystkich dostępnych możliwości należy wybrać czynniki o najlepszej charakterystyce ekonomicznej, umożliwiające realizację zamierzonych celów wzorcowych (krany, przez które w danym czasie wycieka najmniej złota) - realizowane przy użyciu wykresów kosztów.

• Dotyczy funkcjonowania wykreowanego systemu i ma na celu odpowiednie zharmonizowanie w czasie poszczególnych elementów systemu, tak by straty czasu podczas procesu wytwórczego były jak najmniejsze - realizowane przy użyciu harmonogramów.

W 1911 objął katedrę technologii mechanicznej i walcownictwa Politechniki Warszawskiej. Rok 1922 to czas w którym przyczynił się do powstania Katedry Zasad Organizacji Pracy i Przedsiębiorstw. Był także autorem programów nauczania dla przedmiotów: "Zasady Organizacji Pracy" oraz "Organizacja Przedsiębiorstw Przemysłowych". Z jego inicjatywy utworzony został Instytut Naukowej Organizacji Pracy, przemianowany później na Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa.Inne znane publikacje to: "Harmonizacja jako jedna z głównych podstaw organizacji naukowej", "Naukowa organizacja i jej rola w życiu gospodarczym", "O istocie naukowej organizacji".

Głównym celem prac Adamieckiego było zlokalizowanie oraz zwalczanie marnotrawienia czasu. Wskazał jak można efektywnie zwiększyć produktywność zakładu przy znikomych nakładach finansowych, poprzez wykorzystanie dostępnych w przedsiębiorstwie mechanizmów, materiałów, urządzeń technicznych, czasu i ludzkiej pracy. Zobacz także:

Mówi się o nim, że wynalazł Wykres Gantta przed Ganttem, gdyż harmonogramowanie zaproponowane przez Adamieckiego i Gantta ma wiele cech wspólnych i służy do podobnych celów.

Henry Louis Le Châtelier był jednym z pięciu głównych przedstawicieli nurtu inżynierskiego (industrial engineering) w nauce organizacji i zarządzania. Nurt ten zajmował się organizacją procesów produkcyjnych i usługowych w różnych dziedzinach gospodarki.

Le Châtelier w 1881 roku opublikował regułę przekory, która stała się przełomem w ówczesnej chemii. Mówi ona, że: "każdy układ pozostający w stanie równowagi na skutek działania czynników zewnętrznych ulega przemianie ograniczającej oddziaływanie tych czynników" (Z. Martyniak, 1999, s. 41). Zasadę tę do nauk organizacji przeniósł Karol Adamiecki, który stwierdził, że jeśli w organizacji wprowadzimy zmiany (wytrącimy system z równowagi), to będzie ona chciała powrócić do poprzedniego stanu równowagi. Wynika z tego, że należy stopniowo wprowadzać zmiany, aby nie doprowadzić do ich odrzucenia.

W 1904 roku Le Châtelier założył pierwsze we Francji czasopismo metalurgiczne "Le Revue de Métallurgie", w którym drukował artykuły na tematy związane m.in. z organizacją pracy, a także niektóre artykuły F.W. Taylora.

W 1926 roku Le Châtelier wydał książkę pt. "Filozofia systemu Taylora" gdzie zamieścił nie tylko opracowane przez Taylora zasady i metody naukowej organizacji, ale także swoje artykuły uogólniające te teorie. Zostały one sformułował jako zasada stopniowego doskonalenia, zwana obecnie cyklem organizacyjnym. Składa się on z pięciu, kolejnych etapów:

1. Wybór celu do osiągnięcia:

• zasada jedyności - cel nie powinien być rozdrobniony, należy skupić się na jednym (głównym),

• zasada ograniczoności - cel powinien być odpowiednio zawężony,

• zasada ścisłości - cel musi być jasno określony,

• zasada użyteczności (ekonomizacji) - realizacja celu powinna przynieść określoną korzyść (np. zmniejszenie kosztów).

2. Zbadanie środków i warunków potrzebnych do zrealizowania zamierzonego celu:

• zasada przyczynowości - te same warunki danego zjawiska prowadzą zawsze do tych samych wyników (ustalenie wzorcowych warunków, które dadzą najlepsze wyniki),

• ustalenie i zbadanie wszystkich czynników, które wpływają na wynik danego działania,

• przeprowadzenie hierarchizacji według stopnia ważności,

• przeprowadzenie analizy ilościowej - do jej podstawowych reguł należy: badanie składników elementarnych oddzielnie, zmiana tylko jednego czynnika w trakcie eksperymentu, oszczędne przeprowadzanie doświadczeń oraz przedstawianie wyników pomiarów i doświadczeń w formie formuł matematycznych.

3. Zgromadzenie potrzebnych środków:

• pozyskanie oraz uporządkowanie wszystkich środków (materialnych oraz zasobów ludzkich) potrzebnych do realizacji danego działania

4. Wykonanie zamierzonego planu:

• wykonanie powinno przebiegać według ustalonego wcześniej planu pracy

5. Kontrola wyników:

• konfrontacji wyników z założonymi wcześniej celami poprzez stosowanie odpowiedniego systemu ewidencji wyników.

Edwin Hauswald (3 września 1868 - 8 marca 1942)

Działalność

1886-1891 studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej

1891-1892 wyjazd na dwuletnie studia w dziedzinie konstrukcji maszyn i elektrotechniki do Berlina i Zurychu

1893 powrót do kraju i zajęcie się projektowaniem linii tramwajowej we Lwowie

1893-1896 objęcie stanowiska inżyniera, konstruktora w Firmie "Siemens i Halske" w Wiedniu

1896-1903 praca nad wynalazkiem i postępem technicznym w fabryce akumulatorów Karola Pollaka we Frankfurcie

1903-1938 powołanie na stanowisko profesora Politechniki Lwowskiej

1904 - rozpoczęcie wykładów pod nazwą "Organizacja i zarząd przedsiębiorstw?

1912-1913 pełnienie funkcji rektora Politechniki Lwowskiej

1915-1916 pełnienie funkcji prorektora Politechniki Lwowskiej

Główne obszary działalności naukowej

• organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem,

• metody i techniki organizowania,

• systemy wynagradzania,

• koszty wytwarzania,

• kształcenie techniczno-ekonomiczne.

Dorobek naukowy

• twórca współcześnie używanego terminu "nauka organizacji i zarządzania",

• twórca 25 ogólnych metod organizatorskich, które opublikował w pracy zatytułowanej "Metodyka umiejętnej organizacji", są to min.: metoda dokładnego określenia zadania, metoda obserwacji i eksperymentów, metoda analizy, metoda badania odchyleń; wykazują one podobieństwo do zasad stworzonych w latach 60 przez przedstawicieli szkoły francuskiej,

• w pracy "Organizacja i zarząd" zawarł stworzone przez siebie prawa dynamiki kosztów, system płac Hauswalda, koncepcję wydajności stosunkowej, nazywaną inaczej wydatnością (stosunek wydajności rzeczywistej do wydajności wzorcowej), pojęcie sprawności finansowej (stosunek między ostatecznym wynikiem pieniężnym uzyskanym dzięki danemu zabiegowi a sumą nakładów poniesionych w celu osiągnięcia tego wyniku), które stało się pierwociną współczesnego pojęcia rentowności,

• zmodyfikował słynną fayolowską tablicę uzdolnień kierowniczych; z sześciu grup czynności i odpowiadających im uzdolnień kierowniczych (administracyjne, techniczne, handlowe, rachunkowościowe, finansowe, ubezpieczeniowe) występujących w tablicy Fayola, pozostawił trzy (administracyjno-ubezpieczeniowe, techniczne i kupieckie),

• próbował stworzyć podstawy kwantyfikacji układów organizacyjnych; sformułował wzór na łączną ilość uczestników organizacji wielostopniowej przy stałej rozpiętości kierowania na poszczególnych szczeblach

q- stały współczynnik rozpiętości kierowania,

n- numer szczebla,

• stworzył 10-punktową metodykę wdrażania harmonizacji w pracach złożonych będącą uogólnieniem wyników badań prowadzonych przez Karola Adamieckiego, Borkowskiego i Raźniewskiego nad harmonizacją pracy w przemyśle,

• opracował nowy sposób wynagrodzeń,

• jako pierwszy w Europie rozpoczął wykłady "Organizacji i zarządzania" na Politechnice Lwowskiej,

• uczestniczył w międzynarodowym ruch naukowej organizacji, przedstawiając referaty na kongresach w Pradze, Rzymie, Amsterdamie i Londynie.

J. Zieleniewski wskazał na pięć głównych metod przechodzenia od obserwacji funkcjonowania instytucji poprzez uogólnione hipotezy do ogólnych twierdzeń teorii organizacji. Należy zauważyć, iż metody te mogą mieć swoje warianty, które jednak generalnie mieszczą się w omawianych.

Punktem wyjścia do analizy rys. 1. jest rzeczywista praca ludzi i funkcjonowanie instytucji (część żółta, drugie zadanie od góry). W tym punkcie można wybrać podejście intuicyjne, niemetodyczne (metody I, II, IV i V) lub lub metodyczne (metoda III).

Droga I jest najwcześniejsza, lecz dość prymitywna. Może wszak prowadzić do słusznych teoretycznych wniosków. Droga II jest rozwinięciem poprzedniej - też bierze pod uwagę doświadczenie, lecz grupowe. Sprawdzenie adekwatności sformułowania hipotez jest niezbędne, ponieważ "mądrości ludowe" są pełne sprzeczności. Droga III jest bardzo pracochłonna i stosowana zwykle fragmentarycznie. Polega na stopniowym uogólnianiu twierdzeń - przechodzeniu od uogólnień niższego szczebla do najszerszych. Czwarta droga, uznana przez J. Zieleniewskiego jako "najbardziej unaukowiona", opiera się analizie intuicyjnie wybranych przypadków. Przypadku te powinny być możliwie najbardziej typowe, aby wnioski dało się uogólnić. Droga V jest metodą budowania dedukcyjnej teorii organizacji i zarządzania. Pozornie jest ona prostsza, jednak opracowanie zbioru aksjomatów wymaga dużej wiedzy i doświadczenia.

Niezależnie od wybranej drogi, pamiętać trzeba o 4 regułach Kartezjusza:

• nie przyjmować rzeczy za prawdziwą, dopóki nie pozna się jej jako takiej,

• każdą rozpatrywaną trudność podzielić na części, aby łatwiej uzyskać rozwiązanie,

• prowadzić myśli zaczynając od przedmiotów najprostszych, najłatwiejszych do poznania,

• prowadzić częste i dokładne wyszczególnienia i przeglądy, aby upewnić się, ze nic nie zostało opuszczone.

Rys.1. Metody budowy ogólnych twierdzeń teorii organizacji

---