Sztuka zmieniała się przez wieki w zależności od rozwoju kultury, cywilizacji, warunków historycznych i geograficznych. Materia dzieła sztuki, geniusz artysty i proces twórczy jest czymś, co nie zawsze daje się obiektywizować. Z konieczności pewnego porządku, który pozwala na badanie i opis dzieł, historia sztuki zmuszona została do wprowadzenia pewnych szufladek, czyli kryteriów jej klasyfikowania, a więc podziału między innymi na poszczególne dyscypliny sztuki.

powiększenie...

Henryk Rodakowski "Portret Leonii Blühdorn", 1871, Muzeum Narodowe w Warszawie

Rzemiosło artystyczne
Antyki i starocie
Dziedziny rzemiosła artystycznego
Rzemieślnicy

Wzornictwo przemysłowe
Olśniewająca nowoczesność
Krótka historia wzornictwa przemysłowego
Projektanci

Moda
Polski strój szlachecki
Strój w starożytnym Egipcie

Antyki i starocie

powiększenie... Porcelanowe naczynia do ryby II poł. XIX wieku, "Cztery kąty" numer specjalny 2000, nr 1, fot. Mariusz Pietroń Rzemiosło artystyczne to dziedzina sztuk plastycznych, do której zaliczamy przedmioty zrobione ręcznie, mające wartość artystyczną. Wykonane zostały przez najlepszych mistrzów rzemiosła, z drogich i starannie dobranych materiałów. Dzięki pięknej formie stały się dziełami sztuki. Ich wartość wielokrotnie przerasta cenę użytych materiałów. Tego typu przedmioty osiągają bardzo wysokie ceny na aukcjach. Piękne meble, ceramikę, tkaniny gromadziła od lat przede wszystkim arystokracja, jako wyraz kultury, zamożności i dobrego gustu. Projektowane były zawsze zgodnie z zasadami stylu panującego w danym okresie. Przedmioty wykonane według najnowszej, na przykład paryskiej, mody kopiowano, tak że z biegiem czasu, nieco uproszczone i zmienione, trafiały nawet na ubogą prowincję. Dzięki temu, że zachowały określony styl, znawcy rzemiosła, oglądając uważnie stare przedmioty, potrafią na podstawie kształtu określić mniej więcej datę ich powstania. Większość z nas nie ma szans na kupienie lub odziedziczenie drogocennych wyrobów rzemiosła artystycznego. Warto jednak zauważyć, że nawet bardzo skromne chłopskie sprzęty były nieraz dekorowane - wokół glinianego garnka biegł wytłaczany szlaczek, a prostą skrzynię malowano w kolorowe kwiaty. Te przedmioty, choć często trochę krzywe i niedoskonałe, mają swój urok i wartość. Są zupełnie inne niż mechanicznie powtarzające się przedmioty "bez duszy". Krzywizny i niedoskonałości są śladem pracy rzemieślnika, nadają im niepowtarzalny charakter.

Dziedziny rzemiosła artystycznego

ceramika wyroby wypalane z gliny i zazwyczaj pokrywane szkliwem, czyli fajans, kamionka i porcelana: naczynia, kafle i drobne przedmioty ozdobne   hafciarstwo hafty na tkaninach i skórach, często z użyciem nici metalowej (srebrna i złota), cekinów, paciorków i kamieni szlachetnych   introligatorstwo ozdobne oprawy ksiąg   konwisarstwo wyroby z cyny: naczynia, świeczniki, pasy i łańcuchy   koronkarstwo koronki ubraniowe i do obszywania tkanin   kowalstwo artystyczne kraty dekoracyjne, okucia, latarnie, zamki i klucze z kutego żelaza   ludwisarstwo (brązownictwo) odlewane przedmioty ze spiżu, miedzi i mosiądzu: dzwony, działa, posągi, świeczniki i moździerze meblarstwo szafy, komody, kredensy, łoża, krzesła, fotele   pasamonictwo (szmuklerstwo) taśmy do obszywania tkanin, frędzle, sznury ozdobne, pętlice, wykonane z nici jedwabnej lub metalowej (złota i srebrna)   płatnerstwo tarcze, zbroje, hełmy, miecze, szable, halabardy   rzeźba w kości przede wszystkim wyroby z kości słoniowej: rzeźby i płaskorzeźby, puchary, kubki do gry, szkatuły, broszki, tabakierki i gałki do lasek szkło artystyczne naczynia i ozdoby szklane, kryształy i lustra; często dodatkowo dekorowane tkactwo tkaniny dekoracyjne i ubraniowe złotnictwo i jubilerstwo wyroby ze złota, srebra, platyny, często z użyciem kamieni szlachetnych: biżuteria, relikwiarze, plakiety, świeczniki i naczynia

Rzemieślnicy

powiększenie... Cieśla przy pracy, fragment "Ołtarza z Merode" Roberta Campina przedstawiający św. Józefa, 1420-1428, City Museum of Arts, Nowy Jork W starożytnej Grecji i Rzymie wolni obywatele nie zajmowali się pracą fizyczną - rzemieślnikami byli na ogół specjalnie wykształceni niewolnicy. W średniowiecznej Europie rzemieślnicy-mieszczanie zrzeszeni byli w cechach, które pilnowały wysokiej jakości produkcji, kontrolowały ceny, a w razie kłopotów służyły pomocą. Broniły także przed konkurencją partaczy - rzemieślników, którzy nie należeli do cechu, których wyroby były zawsze tańsze i często gorsze. Każdy mistrz cechowy miał własny warsztat, uczniów i czeladników, własne sekrety techniczne. Przed wyzwoleniem na mistrza rzemieślnik musiał odbyć wędrówkę po Europie, dzięki której poznawał metody pracy za granicą i najnowsze mody. Często przywoził także wzorniki (zbiory rycin pokazujących modne wzory dekoracji i kształtów), z których później korzystał, nieraz do końca życia. Od XVI wieku produkcji rzemieślniczej zaczęły zagrażać manufaktury (z łaciny: manus ręka, facere robić), które produkowały więcej i taniej, ponieważ każdy robotnik wykonywał niewielki, stale ten sam fragment pracy. W drugiej połowie XIX wieku wyroby rzemieślnicze stawały się coraz droższe, a coraz więcej tanich przedmiotów produkowano w fabrykach. Wiele dziedzin rzemiosła artystycznego zaczęło stopniowo zanikać. Mimo ogromnych możliwości technicznych wielu dawnych wyrobów rzemieślniczych nie potrafimy już dziś dokładnie skopiować. W trakcie prac konserwatorskich często okazuje się, że nie można znaleźć rzemieślników, którzy potrafiliby dorównać swoim poprzednikom sprzed stuleci.

Olśniewająca nowoczesność

powiększenie... Le Corbusier, Charlotte Periand, Pierre Jeanneret, szezlong, 1925-1929, "Cztery kąty" numer specjalny 2000, nr 1, fot. Dariusz Szwed Wzornictwo przemysłowe zajmuje się więc opracowywaniem wzorów przedmiotów przeznaczonych do produkcji masowej. Ta dziedzina powstała w początkach dwudziestego wieku jako reakcja na szpetotę produkowanych wtedy przedmiotów, w których nieudolnie naśladowano wzory rzemiosła artystycznego. Zamiast tandetnie kopiować wyroby ręczne, należało zaprojektować ich nowe formy, piękne i dostosowane do możliwości technicznych przemysłu. Obecnie kształt i kolorystyka wszystkich produktów dobrych firm, od komputera po szczoteczkę do zębów, opracowują projektanci. Do ich zadań należy dobranie odpowiedniego tworzywa, zaprojektowanie wygodnego kształtu i modnego wyglądu. Julia Keilowa, cukiernica platerowana, firma Józefa Frageta, Warszawa 1930, "Cztery kąty" 1999, nr 5, fot. Mirosława Cieślawska. Z kolekcji Muzeum Sztuki Użytkowej (oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) Wzornictwo przemysłowe ma własne zasady projektowania. Przedmiot powinien być jak najprostszy do wykonania i jak najprostszy w obsłudze, powinien mieć kształt dostosowany do zadań, jakie ma spełniać. W projektowaniu konstrukcji i wyglądu przedmiotu uwzględnia się i wykorzystuje naturalne cechy materiału (tworzywa). Jednocześnie należy unikać wszystkich niepotrzebnych ozdób i dodatków. O pięknie decyduje prostota, zachowanie proporcji, dobra jakość użytego materiału i staranne wykonanie. Na kształt przedmiotów ogromny wpływ ma moda. Dlatego produkty wzornictwa przemysłowego dość łatwo się starzeją i jako niemodne są wyrzucane na śmietnik. Tymczasem są już kolekcjonerzy starych aparatów fotograficznych, samochodów, i często okazuje się, że nie mogą zdobyć egzemplarza przedmiotu, który niegdyś produkowano masowo. W dodatku mody wracają. Ostatnio, powrót stylu lat siedemdziesiątych spowodował, że w Nowym Jorku i Londynie powstały galerie handlujące produktami wzornictwa z tego okresu.

Krótka historia wzornictwa przemysłowego

Jan Kurzątkowski, "Ład", krzesło "Piórka", przed 1936, Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. Jerzy Gładykowski W połowie XIX wieku Anglicy związani z ruchem Arts and Crafts (Sztuk i Rzemiosł) zapoczątkowali walkę o wyższą jakość produkcji i piękny wygląd przedmiotów codziennego użytku. Najważniejszą rolę w powstaniu nowoczesnego wzornictwa przemysłowego odegrał Bauhaus, szkoła istniejąca w Niemczech, w Weimarze, a potem w Dessau, w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Profesorowie i uczniowie tej szkoły opracowali podstawowe zasady wzornictwa przemysłowego, które zostały przyjęte w Europie i nazwane stylem międzynarodowym. Ponieważ jednak jednolitość nudzi, w latach trzydziestych pojawiły się style narodowe nawiązujące do tradycji. Najsłynniejsze do dzisiaj jest wzornictwo skandynawskie - bardzo proste, oszczędne, wykorzystujące tradycyjne, naturalne materiały (drewno, szkło), zawsze bardzo starannie wykonane. Istniał także styl polski oparty na sztuce ludowej (projekty spółdzielni "Ład"). W latach pięćdziesiątych sławę zdobył styl włoski lansujący przedmioty eleganckie, a nawet luksusowe, drogie i dobrej jakości. powiększenie... Dodge Custom Royal, 1959, © Robert Przybylski, 1996, "Motomagazyn" Po II wojnie światowej rozwinęło się wzornictwo amerykańskie. Nastawione było przede wszystkim na kuszenie klientów. To tam wymyślono osobne wzornictwo sprzętów gospodarstwa domowego, bezpieczne i jak najprostsze w obsłudze. Zaczęto także projektować przedmioty niezbyt trwałe i trudne do reperacji, które po kilku latach trzeba było wyrzucić aby kupić nowe. Do wymieniania przedmiotów na nowsze skłaniały także kolejne mody. powiększenie... Memphis, Ettore Sottsass, Regał "Carlton", 1981, "Cztery Kąty" 1999, nr 1, fot. Adam Cieślawski. Z kolekcji Muzeum Sztuk Użytkowych (oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) W Europie największym zaskoczeniem były projekty włoskich grup Alchymia i Memphis z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Zaprzeczały one klasycznym zasadom wzornictwa. Przedmioty miały nietypowe, nie zawsze praktyczne, "szalone" kształty i żywe, fantazyjnie dobrane kolory. W powojennej Polsce działał Instytut Wzornictwa Przemysłowego, ale opracowywane tam projekty rzadko wchodziły do produkcji. Jak na możliwości socjalistycznego przemysłu wymagały zbyt dobrych surowców, zbyt starannego wykonania i zbyt nowoczesnej technologii. Łatwiej było produkować tandetę. Czasami tylko wypuszczano krótkie serie przeznaczone na eksport.

Projektanci

Projektant, po angielsku designer (czyt. dizajner), to dzisiaj odrębny zawód wymagający wszechstronnego przygotowania. Początkowo uważano, że projektantami powinni być architekci, którzy mogliby zaprojektować nie tylko budynek, ale także jego wnętrza i stojące w nich meble tak, aby powstała jednolita całość. Renault Vel Satis - model studyjny, Maj 2000, © Renault, "Motomagazyn" Teraz istnieją specjalnie szkoły dla projektantów. Czasami wzornictwo przemysłowe jest osobnym kierunkiem studiów w szkołach dla architektów lub, jak w Polsce, na akademiach sztuk pięknych. Przygotowanie do tego zawodu wymaga opanowania takich dziedzin jak materiałoznawstwo, czyli nauka o właściwościach poszczególnych materiałów, i ergonomia - nauka o dostosowaniu urządzeń i przedmiotów do możliwości fizycznych i psychicznych człowieka (to właśnie ergonomia wyjaśnia, na jakim krześle najwygodniej siedzieć). Potrzebne są także spore umiejętności plastyczne i wyczucie mody. Niezbędnym narzędziem projektanta są komputery i specjalne programy typu CAD (Computer Aided Design). Renault Vel Satis - fotel, Maj 2000, © Renault, "Motomagazyn" Projektanci mebli i prostszych przedmiotów często pracują samodzielnie, ale wielkie koncerny mają własne pracownie projektowe. Aby utrzymać się na rynku, trzeba stale wprowadzać nowe produkty dostosowane do obecnie panującej mody, a nawet wyprzedzające ją. Zaprojektowanie nowego samochodu wymaga pracy dużego zespołu, trzeba przecież obmyślić nowe rozwiązania techniczne i zaprojektować formę nadwozia.

Polski strój szlachecki

powiększenie... Louis de Silvestre "August III w stroju polskim", Gemäldegalerie Alte Meister, Drezno Szesnastowieczny kronikarz Łukasz Górnicki w "Dworzaninie polskim" pisał: "U nas tak wiele jest strojów, iż im liczby nie masz, to po włosku, to po hiszpańsku, po brunszwicku, po husarsku dwojako: staro i nowo, po kozacku, po tatarsku, po turecku drudzy, i drugie stroje są, których ja nie znam naprawdę". Jak wynika z tego cytatu w dawnej Polsce panowała ogromna różnorodność, noszono szaty o różnym charakterze i różnego pochodzenia. Charakter polskiego stroju szlacheckiego, w którym znaleźć można wiele elementów wschodnich (tureckich i tatarskich) kształtował się przez kilkaset lat, a najbardziej popularnym strój ten stał się w siedemnastym wieku. W tradycyjnym ubiorze polskiego szlachcica najważniejszy był żupan i kontusz, przewiązane specjalnym pasem kontuszowym. Ponadto szlachta nosiła charakterystyczne czapki, buty i szable. Żupan - to prosta, długa, obcisła, męska suknia z niewysokim kołnierzem, długimi rękawami, zapinana z przodu na guzy i pętelki. Jego kolor zależał od pozycji, jaką zajmowała w społeczeństwie nosząca go osoba. Żupany nosiła nie tylko szlachta. Mieszczanie mieli żupany żółte, utkane z łyka, czyli włókien konopnych, dlatego w języku staropolskim mieszczan nazywano łyczkami. Żydzi nosili żupany w kolorze czarnym, chłopi i biedna szlachta - płócienne lub z szarej, niefarbowanej wełny (stąd nazwa - szlachta szaraczkowa). Bogatsi szlachcice mieli żupany czerwone, czyli karmazynowe (stąd nazywa szlachta karmazynowa). Suknię tę przewiązywano cienkim miękkim pasem z tkaniny lub ze skóry, do którego przypasana była szabla polska, nazywana karabelą. Na żupan wkładano długi, niezapinany kontusz z wysokim, nie zapinanym, wywiniętym kołnierzem z wyłogami. Kontusz w odróżnieniu od żupana nosiła wyłącznie szlachta. Charakterystyczną cechą kontusza były rozcięte rękawy, tak zwane wyloty. Szlachcic mógł zarzucić je na plecy lub włożyć za pas. Kontusz najczęściej uszyty był z materiału w kolorze kontrastującym z żupanem. powiększenie... Jean Pierre Norblin "Magnat i jego klienci", Muzeum Narodowe w Krakowie Po włożeniu żupana i kontusza szlachcic przepasywał się pasem kontuszowym, który jest najbardziej charakterystyczną część stroju polskiego. Pas był ozdobny i bardzo długi - miał od dwóch i pół do czterech metrów długości. Czapka stanowiła nie mniej ważny element stroju. Składała się z "główki", czyli wierzchu pokrytego zwykle tym samym materiałem, z którego uszyto żupan, i z futrzanego otoka. Przecięcie na przodzie czapki ozdabiano piórem przymocowywanym ozdobną broszą. Czapka stanowiła nie tylko ozdobę i uzupełnienie stroju, chroniła także przed deszczem, zimnem i wiatrem, szczególnie podczas jazdy konnej. Po zejściu z konia zwykle noszono ją w ręku lub wieszano na rękojeści szabli. Zdejmowanie czapki przed kimś było wyrazem hołdu lub powitania, któremu towarzyszyło popularne powiedzenie: "Czołem waszmościom!" Buty używane na co dzień wyrabiano ze skóry farbowanej na kolor żółty i smarowano woskiem, by chronić je przed wodą. Przy ważnych okazjach szlachcic wkładał buty z długimi pofałdowanymi cholewami, zdobione haftem i wytłoczeniami. Im lepsza była skóra, tym więcej fałd można było z niej ułożyć, skąd wzięło się przysłowie "poznać pana po cholewach". Takie buty różniły się znacznie od obuwia noszonego przez ludzi z warstw niższych. Ich buty uszyte były oszczędnie i farbowane na czarno albo wręcz wyrabiane z drewna i ocieplane wkładaną do wewnątrz słomą. powiększenie... Jean Pierre Norblin "Szlachcic polski", Gabinet Rycin, BUW, Warszawa Wśród szlachty dobór kolorów kontuszy, żupanów i czapek nie był przypadkowy. Król mógł szlachcicowi zabronić noszenia strojów w kolorze karmazynowym, jeżeli ten dopuścił się na przykład zdrady. Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej" podaje przykład, iż dla ukarania starego w Wielkopolsce rodu Nałęczów za zamach na króla Przemysława, odjęto im dwa zaszczyty: prawo stawania do boju w pierwszym szeregu rycerstwa i prawo chodzenia w czerwieni. Dopiero za Kazimierza Wielkiego, po wielu mężnych czynach Nałęczów, zwrócono im oba zaszczyty. Określenie kogoś: "to z dziada pradziada karmazyn", oznaczało nie tylko szlacheckie pochodzenie, ale i to, że nikt z jego rodu nigdy nie zdradził. Mieszkająca w bogatych dworach szlachta towarzysząca możnemu i wszyscy słudzy mieli ubrania w tych samych kolorach. Tę grupę ludzi nazywano "barwą", co było niezwykle ważne podczas działań wojennych, kiedy trzeba było z daleka odróżnić wojsko własne od nieprzyjacielskiego. Również w czasie pokoju barwy mogły odgrywać istotną rolę. Na sejmie w roku 1776 dla każdego województwa ustalono obowiązujące kolory kontuszy i żupanów, w których uczestnicy mieli się stawiać na sejm. I tak szlachta z województwa poznańskiego miała kontusze jasnoszafirowe z wyłogami szkarłatnymi, a żupany białe, z powiatu oszmiańskiego - kontusze, wyłogi i żupany zielone, z powiatu upickiego - kontusze karmazynowe, wyłogi granatowe, a żupany w kolorze żółtym.

Strój w starożytnym Egipcie

Tancerka w peruce i w prostej przepasce na biodrach wykonuje taniec rytualny. Dynastia XIII, 1580-1350 p.n.e., Muzeum Egipskie, Turyn Władcy w starożytnym Egipcie na co dzień nie różnili się ubiorem od swoich poddanych. Egipcjanie nosili zwykle przepaskę na biodrach, pozostałe części stroju były bardzo skąpe, utkane z delikatnych i przewiewnych tkanin. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety nosili rodzaj spódnicy, której fałdy zbierano z przodu i wkładano za pas. O wartości i elegancji stroju świadczyła jakość materiału i precyzja ułożenia fałd. Tors u mężczyzn najczęściej pozostawał nagi, kobiety wkładały na ramiona krótką pelerynkę, której dolne krańce związywano i przytrzymywano spódnicą. Sławną w całym starożytnym świecie biel egipskich tkanin uzyskiwano poprzez wystawianie na światło słoneczne utkanego materiału. Na stopy wkładano proste sandały z drewna i utwardzonej skóry, które chroniły przed gorącym piaskiem. Dla Egipcjan bardzo ważne były ozdoby głowy i szyi. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety ze względów higienicznych golili głowy i nosili długie, sięgającą do ramion peruki. Jedynie ludzie młodzi lub biedni zachowywali naturalne włosy. Peruki robiono z naturalnych włosów usztywnionych domieszką włókien palmowych. Farbowano je na czarno, czerwono lub niebiesko, skręcano w misterne pukle, często też we włosy wplatano kolorowe taśmy, kwiaty i spirale ze złota. Modne kobiety podczas uroczystości na czubku głowy umieszczały pachnidła, uformowane w kształcie stożków, które roztapiały się stopniowo pod wpływem ciepła. Szyję i dekolt Egipcjanki zakrywały i jednocześnie ozdabiały wspaniałymi ciężkimi naszyjnikami, do ich wyrobu najczęściej używano kamieni w kolorze białym lub jasnoniebieskim. Często klejnotami zdobiono nie tyko szyję, ale również perukę. Insygnia władzy faraona Faraon jako Ozyrys ze wszystkimi insygniami władzy. Dynastia XX, 1198-1150 p.n.e., Fresk, Grób Sen-Nedjem, zachodnie Teby W najdawniejszych czasach, gdy państwo egipskie było podzielone na Górny i Dolny Egipt, władcy Dolnego Egiptu nosili czerwone korony w kształcie wydłużonej przepaski. Władców Górnego Egiptu można było poznać po koronie w kształcie białego wysokiego stożka. Po połączeniu się obydwu państw władający całością faraon nosił koronę składającą się ze złączonych dwóch starszych koron Dolnego i Górnego Egiptu i ozdobioną rzeźbą kobry - świętego węża. Biorąc udział w wojennej paradzie, faraon nakładał na głowę koronę w innym kolorze, najczęściej błękitną. Do naszych czasów nie zachowała się żadna taka korona, ale prawdopodobnie zrobiona była z utwardzonej, malowanej skóry lub specjalnej lekkiej masy, w skład której wchodziły włókna papirusu. Według wierzeń Egipcjan, faraon po śmierci stawał się bogiem. Korony egipskich bogów były bardzo podobne do korony faraona, różniły się jednak szczegółami, pozwalającymi na rozróżnianie bóstw, np. bóg Re miał na koronie dysk słoneczny, a Izyda krowie rogi. Symbolami władzy faraona były również: sztuczna, przyprawiana podczas ceremonii broda (zapewne wykonana z drewna), zakrzywiona laska i trójrzemienny bicz. Podczas uroczystości perukę żony faraona ozdabiała figura sępa, faraon i kapłani wkładali bogato zdobione płaszcze. Kosmetyka za czasów faraonów Portret kobiety. Na czubku głowy Egipcjanki znajduje się stożek z pachnidłami, który stopniowo topiąc się, nawanniał perukę. Jej oczy otoczone są mocną czarną kreską, która pociągnięta jest aż do linii włosów. Dynastia XVIII, ok. 1370 p.n.e., Kestner-Museum, Hanover Dla Egipcjan kąpiel miała niezwykłe znaczenie. Religia nakazywała powtarzać kąpiel kilka razy dziennie, miało to również znaczenie praktyczne - silne pustynne wiatry niosły ze sobą masy pyłu pozostałego po wylewach Nilu. Do wody wlewano mleko i zioła, a także dodawano spreparowane tłuszcze, podobne składem do współczesnego mydła. Całe ciało namaszczano różnymi, wonnymi olejkami, co było najważniejszym zabiegiem kosmetycznym. Podeszwy stóp i dłonie od wewnątrz, a czasem całe ciało farbowano czerwoną henną (do dzisiaj stosowaną do farbowania włosów), co obok znaczenia upiększającego miało również charakter leczniczy. Twarz rozjaśniano pudrem. Policzki pokrywano czerwoną ochrą połączoną z tłuszczem. Przezroczystość cery podkreślano, zaznaczając niebieskie żyłki na czole. Oczy też malowano charakterystyczną grubą czarną kreską, robioną czarną szminką, w skład której wchodziły związki ołowiu i sadza. Gruba warstwa szminki zapobiegała zapaleniu spojówek. Czarne szminki do oczu i czerwone do ust przechowywano w postaci proszku w małych kolorowych naczyniach. Przed użyciem ucierano je na specjalnych, bogato zdobionych paletach. Malowano również paznokcie, używając do tego dosyć nietrwałych past o kolorze czerwonym lub złotym. Istniały specjalne szminki rytualne, którymi malowano mumię tuż przed owinięciem jej w bandaże. Egipcjanie wierzyli, że zmarłemu po śmierci potrzebne będą te same przedmioty, których używał za życia. Niektóre szminki i wonności pozostawione zmarłym faraonom były cenniejsze od złota, i to one stanowiły główny łup starożytnych złodziei rabujących grobowce.

---