Finanse są to stosunki ekonomiczne nawiązywane w celu gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych.
Finanse to zasoby pieniężne i procesy realizowane za pomocą pieniądza oraz unormowania prawne w tym zakresie (gotówkowe lub bezgotówkowe).
Finanse interesują się nast. zdarzeniami:
-Kreacja pieniądza gotówkowego, tworzonego przy udziale Banku Centralnego i pieniądza bezgotówkowego tworzonego przez Banki komercyjne
-cyrkulacja pieniądza- przepływ pieniądza między podmiotami
-osadzenie pieniądza w postaci oszczędności osób fizycznych i prawnych, rezerw bankowych
Funkcje finansów:
-alokacyjna- finanse jako narzędzie rozmieszczenia dóbr zgodnie z potrzebami podmiotów na rynku
-redystrybucyjna- finanse źródłem dochodów państwa przeznaczonych na finansowanie zadań publicznych
-stabilizacyjna- łagodzenie wahań koniunktury gospodarczej oraz stymulowanie wzrostu gospodarczego przez państwo
-kontrolna- monitorowanie i kontrola przebiegu procesów gospodarczych
Zjawiska finansowe są rozpatrywane w 4 ujęciach:
1) podmiotowym
- finanse państwa
- finanse przedsiębiorstw
- finanse gospodarstw domowych
-bankowe instytucje finansowe ( banki komercyjne, inwestycyjne, banki hipoteczne, ban centralny itp.)
2) przedmiotowym
-transakcje
-transfery
-pożyczki
3) instrumentalnym
-ceny
-stopy procentowe
-kursy walutowe
-kredyty
-podatki
4) funduszowym
a)wg własności:
-fundusze publiczne
-fundusze prawne
b)wg zakresu:
-fundusze makroekonomiczne np. budżet państwa
-fundusze mikroekonomiczne np. Fundusze gospodarstw domowych
c)wg funkcji ekonomicznej podmiotu:
-fundusz państwa
-fundusz banków
-fundusz przedsiębiorstwa
-fundusz towarzystwa ubezpieczeniowego
- fundusz towarzystw inwestycyjnych
d)wg przedmiotu finansów:
- fundusze o przeznaczeniu ogólnym
- fundusze specjalistyczne
Nauki o finansach:
-Finanse przedsiębiorstwa- nauka o operacjach finansowych przedsiębiorstwa, kształtująca zarządzanie przedsiębiorstwem i jego zasobami
-Finanse publiczne- nauka zajmująca się głównie polityką finansową państwa
-Finanse ludności- nauka badająca operacje finansowe osób fizycznych
-Bankowość- nauka o bankach i prowadzonych przez nie operacjach
Procesy o charakterze finansowym:
-lokowanie środków pieniężnych
-wydatkowanie środków pieniężnych
- operacje gromadzenia środków pieniężnych
W gospodarce naturalnej nie występują finanse, istnieją dopiero w gospodarce towarowo - pieniężnej, gdzie jest nadwyżka.
FINANSE podział
-Finanse publiczne
-Finanse prywatne
Finanse publiczne zajmują się tworzeniem funduszy publicznych, która wynika konieczności finansowania różnych dóbr publicznych np. obrona narodowa
Finanse prywatne - pozyskiwanie i wydatkowanie zasobów pieniężnych przez podmioty prywatne (osoby publiczne i prawne)
Oba segmenty są ze sobą powiązane systemem podatkowym oraz przez nieodpłatne usługi publiczne np. służba zdrowia w pewnej części.
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
-gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
-wydatkowanie środków publicznych
-finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
-finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostek samorządu terytorialnego
-zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
-zarządzanie długiem publicznym
-rozliczenia z budżetem UE
Różnice między finansami publicznymi i prywatnymi:
-władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie wydatków. Podmioty prywatne znajdują się w sytuacji odwrotnej.
-finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo, natomiast prywatni posiadacze nie mają znacznego wpływu na jego kształtowanie.
-finanse publiczne są zorientowane na realizację interesu publicznego, finanse prywatne - służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych.
-skala finansów publicznych jest nieporównywalna z finansami prywatnymi , wiąże się to z koncentracją zasobów publicznych oraz rozdrobnieniem zasobów prywatnych.
Środki publiczne:
-dochody publiczne: np. podatki, wpływy ze sprzedaży sektora finansów publicznych, spadki i darowizny na rzecz w/w sektora
-środki pochodzące z budżetu UE - z funduszy strukturalnych i funduszu spójności, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych oraz fundusze przedakcesyjne
-środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a które nie podlegają zwrotowi
-przychody z budżetu państwa i budżetu jednostek samorządowo terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych np. dochody ze sprzedaży papierów wartościowych, przychody z prywatyzacji majątku państwa i majątku jednostek samorządu terytorialnego
-przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności
Środki publiczne przeznaczone są na:
-wydatki publiczne
-rozchody publiczne
Rozchody publiczne to
-wykup papierów wartościowych
-udzielone pożyczki
-spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
-inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością
Finanse publiczne zajmują się zjawiskami i procesami związanymi z powstaniem i rozdysponowaniem środków pieniężnych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego
Funkcje finansów publicznych ;
-alokacyjna - alokacja zasobów w związku z zadaniami stawianymi przed państwem (zadania publiczne-służby dyplomatyczne, obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne; społeczne-utrzymanie szpitali, szkół)
-redystrybucyjna- rozdysponowanie dochodów społeczeństwa, wtórny podział dochodów (netto, brutto)
-stabilizacyjna- podatki i wydatki państwa i ich kształtowanie
-kontrolna (informacyjna)- kontrolowanie procesów związanych z gromadzeniem dochodów oraz ich wydatkowaniem
system finansowy- to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi (Podatek VAT, operacje ze SWAP itd.)
Funkcje systemu finansowego:
-monetarne - pieniężne, czyli kreowanie pieniądza i jego przepływy w związku z bieżącymi transakcjami gospodarczymi
-kapitałowe - pobudzanie, gromadzenie i alokowanie oszczędności
-kontrolne
Wypełnienie tych funkcji jest zmienne w czasie. Podlega ewolucji pod względem:
- globalizacji
- integracji
- deregulacji (zmiana przepisów, aktów prawnych)
- postępu technicznego (np. system internetowy)
System finansowy obejmuje:
rynkowy system finansowy:
-instrumenty finansowe (akcje, opcje,bony skarbowe)
-rynki finansowe (rynek pieniężny, kapitałowy, instrumentów pochodnych, walutowy - realizowane są transakcje walutami)
-instytucje finansowe (bank centralny, komercyjny, spółdzielczy, towarzystwo ubezpieczeniowe)
-zasady na jakich działają w/w elementy
publiczny system finansowy:
-instytucje budżetowe (instytucje szczebla centralnego: rząd, ministerstwa, parlament/ fundusze celowe, instytucje szczebla lokalnego: władza samorządowa)
-instrumenty fiskalne (podatki, cła, róznego rodzaju opłaty publiczne, składki na ubezpieczenie publiczne, dotacje budżetowe)
-publiczne instrumenty finansowe (związane z deficytem, który musi być sfinansowany, bony, obligacje skarbowe emitowane przez państwo, aby w ten sposób sfinansować deficyt budżetowy)
- instytucje fiskalne (ministerstwo finansów, organy skarbowe i celne, instytucje kontroli finansów)
System finansów publicznych określa podmioty, które gromadzą i rozdysponowują środki publiczne, ich formę organizacyjną oraz zasady prowadzenia polityki finansowej budżetu państwa, budżetów samorządowych, funduszów celowych.
System finansów publicznych można przedstawić w ujęciu:
- podmiotowym
- prawnym
- instytucjonalnym
- instrumentalnym
Elementy systemu finansów publicznych:
a) w przekroju instytucjonalnym
-budżetu państwa
-budżetu samorządu
-fundusze ubezpieczeń społecznych
-pozostałe fundusze publiczne
-fundacje publiczne
b) w przekroju instrumentalnym
-podatki centralne
-podatki lokalne
-opłaty
-cła
-dochody z majątku publicznego
-składki na ubezpieczenia społeczne
-subwencje (środki przekazywane przez państwo na pewien cel)
-dotacje
- kredyty państwowe i pożyczki publiczne
c) w przekroju prawnym
-konstytucja lub inna ustawa zasadnicza
-prawo budżetowe
- coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów
-ustawy podatkowe
- ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych
- ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych)
- ustawy regulujące działalność Ministra Finansów (Skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego)
-ustawa karno- skarbowa
- ordynacja podatkowa
d)w przekroju podmiotowym
-władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego
-władze wykonawcze
-aparat skarbowy (finansowy)
-podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, wojsko, policja, itd.)
Sektor finansów publicznych tworzą:
-organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej,
- organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały
-gminy, powiaty, samorząd województwa oraz ich związki
-jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
-państwowe i samorządowe fundusze celowe
-państwowe szkoły wyższe
-jednostki badawczo- rozwojowe
-samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
-zakład ubezpieczeń społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia społecznego i zarządzane przez nie fundusze
-Narodowy Fundusz Zdrowia
-Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków, spółek prawa handlowego
Sektor finansów publicznych dzieli się na:
a)sektor rządowy:
-organy władzy publicznej
- organy kontroli państwowej i ochrony prawa
-sądy i trybunały
- organy administracji rządowej
- Polska Akademia Nauk
- jednostki budżetowe, zakładu budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
- fundusze celowe
- jednostki badawczo rozwojowe
- państwowe szkoły wyższe
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
- Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
Dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej lub inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego
b)sektor samorządowy:
-jednostki samorządu terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki organizacyjne , takie jak: jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe i samorządowe fundusze celowe
-samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- Państwowe i samorządowe instytucje kultury
c)sektor ubezpieczeń: -ZUS
-Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
-zarządzane przez nie fundusze
Jednostki budżetowe *- to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego
- państwowe - mogą to być tworzone, łączone i likwidowane przez: ministrów, kierowników, urzędów centralnych
- wojewódzkie, powiatowe, gminne: sejmik województwa, rada powiatu, rada gminy
- J.B. : szkoły, muzea świadczą usługi o charakterze nieodpłatnym lub częściowo odpłatnym
Jednostka budżetowa
- działa na podstawie statutu określającego jej nazwę, siedzibę i podmiot działalności, w tym działalności podstawowej
- podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym jednostki budżetowej
Gospodarstwa pomocnicze- to wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część działalności podstawowej jednostki budżetowej lub jej działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa swoje koszty z uzyskiwanych przychodów, może jednak także otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe np. gospodarstwo rolne, warsztat przy szkole
Fundusze motywacyjne - środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa, uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych.
Zakłady budżetowe **- to takie organizacje sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania, pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Mają również otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe lub celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, a nowo tworzone zakłady - dotacje na pierwsze wyposażenie w środki. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem. Dotacje do zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności.
Fundusze celowe **- nazywane także pozabudżetowymi lub parabudżetowymi, tworzone są ustawowo i służą gromadzeniu środków wyodrębnionych z budżetu, które mają być wykorzystane jedynie na cele, dla których fundusze te zostały utworzone. to jednostki, które pozyskane środki mogą wykorzystywać jedynie na cele, dla których zostały utworzone. Fundusze te mogą działać jako osoby prawne lub jako wyodrębnione rachunki bankowe, którymi dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.
- Fundusz Gwarantowanych świadczeń Pracowniczych
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
- Fundusz Emerytalno- Rentowy Rolników
- NFZ
- Państwowy F. Kombatantów
- F. Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Budżetowanie brutto *- system powiązań polegający na objęciu budżetem pełnej wysokości dochodów i wydatków podmiotu sektora publicznego nazywany jest metodą budżetowania brutto (budżetowania bezpośredniego)
JEDNOSTKA BUDŻETOWA:
Dochody budżet państwa
Wydatki GMINY, POWIATY, WOJEWÓDZTWA
Budżetowanie netto:**
- powiązanie podmiotów sektora publicznego z budżetem nie jest jednolite
- gospodarka innych jednostek niż J.B. opiera się na budżetowaniu netto, czyli wynikowo. Realizują one swoje zadania na zasadzie pełnej lub częściowej odpłatności.
- nadwyżka uzyskanych przychodów nad wydatkami rozliczona jest z budżetem, natomiast w przypadku odwrotnym (deficyt) jednostka może otrzymać dotację.
Organy władzy publicznej
Organy władzy |
Organy stanowiące |
Organy wykonawcze |
- centralnej |
- sejm - senat |
- Prezydent RP - rząd - premier - wojewodowie |
- wojewódzkiej |
- sejmik województwa |
- zarząd województwa - marszałek województwa |
- powiatowej |
- Rada powiatu |
- zarząd powiatu - starosta |
- gminnej |
- rady gminy |
- wójt - burmistrz - prezydent |
Budżet państwa- to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjonowaniem państwa (wydatki państwa).
- Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków, w tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązania.
- Art.. 95 ustawy - budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej i organów kontroli i ochrony państwa, sądów i trybunałów.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego
Ustawa budżetowa stanowi podstawową gospodarkę finansową państwa w roku budżetowym
Ustawa budżetowa określa wykaz wydatków budżetu państwa na współfinansowaniu programów i projektów realizowanych z udziałem Środków pochodzących z UE.
Etapy procedury budżetowej:
1. Przygotowanie prognoz podstawowej wielkości ekonomicznej np. kurs walutowy, obroty handlu zagranicznego, stopa procentowa, prognozy dotyczące cen, wielkości PKB, rentowności przedsiębiorstw, poziomu przeciętnych wynagrodzeń
2. Ministerstwo Finansów na podstawie prognoz i założeń polityki ekonomi. Opracowuje podstawowe założenia budżetu. Dotyczą one: wielkości dochodów i wydatków budżetowych, przewidywanego deficytu i źródeł jego finansowania lub planowanej nadwyżki i jej rozdysponowania
3. Na podstawie wytycznych opracowanych w II etapie, ministrowie i wojewódzkie organy samorządowe opracowują projekty dochodów i wydatków.
Następnie Urząd Rady Ministrów tworzy projekt budżetu wszystkich województw, na zakończenie tego etapu, Minerstwo Finansów przedstawia cały projekt dochodów i wydatków państwa
4. Projekt budżetu jest ponownie weryfikowany i uzgodniony z poszczególnymi resortami.
Następnie Minister Finansów przedstawia projekt ustawy budżetowej Radzie Ministrów, która ma obowiązek zatwierdzić projekt ustawy budżetowej w drodze formalnej ustawy ( do 31 października roku poprzedzającego rok budżetowy)
5. Prace nad budżetem państwa w Parlamencie.
W sejmie następuje pierwsze czytanie projektu budżetu przez Premiera, Wicepremiera lub Ministra Finansów. Projekt ten trafia następnie do Komisji Sejmowych, gdzie odbywa się większość prac nad tym dokumentem.
Prace nad budżetem prowadzi Sejmowa Komisja Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów, które ocenia kompetencje całego budżetu i szacunkowych wielkości dochodów i zysków.
Przy współpracy Komisji Ustawodawczej powstaje ostateczny projekt budżetu, łącznie z
pakietem przepisów prawnych, ujętych w projekcie.
Następnie dochodzi do drugiego czytania projektu w Sejmie i głosowania.
Uchwalona przez Sejm ustawa budżetowa jest przedmiotem obrad Senatu.
Aby budżet nabrał mocy prawnej, ustawa musi być podpisana przez prezydenta, RP a
następnie opublikowanie w dzienniku ustaw
Procedura uchwalenia budżetu
1 Przekazanie przez Radę Ministrów projektu budżetu do sejmu i senatu
2W sejmie pierwsze, drugie i czasem trzecie czytanie projektu uchwalonego budżetu
3 Ustawa przekazywana jest do senatu, który po zakończeniu prac uchwala ustawę
4Marszałek sejmu przedkłada prezydentowi ustawę w celu jej podpisania
5 Publikacja ustawy w Dzienniku Ustaw
Terminarz budżetowy na etapie projektu budżetowego:
do 30 IX- powinien być uchwalony przez Radę Ministrów projekt budżetu złożony do sejmu. Do 30 IX Rada Polityki Pieniężnej przekłada sejmowi założenia polityki pieniężnej.
do 25 X- dysponenci środków budżetowych informują jednostki podległe i samorządy o wysokości proponowanych dochodów, wydatków i dotacji.
do 1 XII- jednostki i samorządy przekazują swoje plany finansowe dysponentom głównym.
Dysponencie środków budżetowych:
- Dysponent I-go stopnia to ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i kierownicy innych organów wykonawczych przez Ministra finansów- wyznaczają dysponentów II i III ST.
- Dysponent II-go stopnia - państwowa jednostka budżetowa, którym podlegają dysponenci
- Dysponent III-go stopnia to np.
I st.. Minister Edukacji Narodowej
II st. Kuratorium Oświaty i Wychowania
III. st. Szkoły
Cechy budżetu państwa:
- fundusz scentralizowany
- gromadzenie środków budżetu odbywa się w sposób przymusowy (podatki)
- dochody budżetu państwa są bezzwrotne
- procesy gromadzenia i podziału przez państwo dochodów ma charakter nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny
- procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów za pomocą budżetu obejmują zasady ustrojowo- konstytucyjne
- budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości
- budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja
- budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków
- budżet odgrywa szczególną rolę w funkcjonowaniu państwa
Funkcje budżetu
a)finansowe
-redystrybucyjna
-stymulacyjna
-kontrolna
-fiskalna
b)ogólne:
-polityczne
-ekonomiczne
-inne (prawne)
Funkcja polityczna - kontrola społeczeństwa nad działalnością rządu poprzez swych przedstawicieli w parlamencie
Funkcja ekonomiczna - podział dochodów za pomocą budżetu i oddziaływanie w ten sposób na przebieg procesów społecznych
Funkcja prawna - budżet jest ustawą
Funkcja redystrybucyjna - oznacza wtórny podział dochodów w społeczeństwie
Funkcja stymulacyjna - oznacza wpływanie za pomocą wydatków i podatków państwa na koniunkturę gospodarczą
Funkcja kontrolna - kontrola przebiegu procesu gromadzenia i wydatkowania dochodów państwa
Funkcja fiskalna - pozwalająca na pobór podatków, zapewniająca dochody budżetowi państwa
Zasady budżetowe
- zupełności- wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa
- realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetu
- jedności- wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte 1 planem - budżetem
- równowagi budżetu - nie respektowana, deficyt powinien być <3% PKB
- specjalizacji - ma charakter złożony, gdyż wedle niej: dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków.
Środki budżetu powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie i wydatkowane w określonym czasie
- operatywności budżetu - wymaga opracowywania go w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.
- przejrzystości- układ budżetu powinien być przejrzysty, pozwalający na rozplanowanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa
- jawności- głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu, a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym
- gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego wydatkowania środków budżetowych.
Dochody i wydatki budżetowe - Ponieważ państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a są one niezbędne do jego działalności - musi ono sięgać do dochodów wypracowanych przez inne podmioty
Popyt władz publicznych na pieniądz może być zaspokojony przez: przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów, zaciągnie pożyczek
Wpływy a dochody publiczne
w związku z trwałą praktyką rządów i samorządów zaciągania pożyczek występowanie deficytu budżetowego i długu publicznego, w tym długu państwowego i długu lokalnego, konieczne jest rozróżnienie pojęć: wpływy i dochody publiczne
Wpływy publiczne; środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych, wpływy publiczne są pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują wpływy o charakterze pożyczkowym
Wpływy publiczne o charakterze pożyczkowym: pożyczki od banków zagranicznych, pożyczki od rządów zagranicznych, wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, wpływy ze sprzedaży obligacji
Dochody publiczne - Przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne zasilanie finansowe władz publicznych.
Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Wydatkowanie tych dochodów oznacza także ostateczne ich zużycie przez władze publiczne.
Dochody budżetowe
- rzeczywiste - pochodzą do przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych spoza systemu budżetowego i stanowią o wielkości budżetu państwa np. podatki, cła
- rozliczeniowe - inaczej transfery, przelewy, polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych pomiędzy budżetem państwa a budżetami gmin, np. dotacje, subwencje
Dochody podatkowe
- podatek dochodowy od osób prawnych
- podatek dochodowy od osób fizycznych
- podatek od towarów i usług
- podatek akcyzowy
- podatek od gier losowych i zakładów wzajemnych
- podatek lokalny np. za psa
Dochody niepodatkowe
- opłaty
-cła
-wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych
- spółek skarbu państwa
- wpłaty z tytułu dywidendy
- wpłaty z zysku NBP
- dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów
- inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych
Środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na finansowanie programów i projektów realizowanych przez administrację rządową.
Dochody ogółem wykazują tendencję wzrostową. Największe znaczenie mają dochody podatkowe (ok. 90%) w 2006 r. w dochodach budżetu państwa
Wydatki publiczne
Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa, a ściślej władz publicznych jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatkowanie to jest związane z realizacją funkcji celów i zadań tych władz.
Wydatki te ponoszone są na realizację zadań publicznych są dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub potrzeb indywidualnych, których ranga jest na tyle wysoka, że władze publiczne decydują się albo na całkowite, albo na częściowe ich finansowanie ze środków publicznych.
Funkcje państwa
Podstawowe kryterium podziału wydatków publicznych wiąże się z funkcjami państwa i samorządu.
Do trzech podstawowych funkcji należy zaliczyć
- klasyczne funkcje publiczne państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja publiczna)
- socjalne funkcje władz publicznych
- ekonomiczne funkcje państwa
Wydatki publiczne
- wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości
- wydatki socjalno-kulturalne
-wydatki na gospodarkę
- wydatki na obsługę długu publicznego
Wydatki publiczne
-bieżące - przeznaczone są na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń
- inwestycyjne - przeznaczone są na przyrost majątku, budowę nowych przedsiębiorstw oraz na inwestycję w działach nieprodukcyjnych
- nabywcze- związane SA ze świadczeniami wzajemnymi. Są to konkretne wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia w środki pieniężne poszczególne jednostki
- redystrybucyjna - to przekazywanie środków pieniężnych z jednej jednostki do drugiej, np. dotacje
Wydatki budżetu państwa
- dotacje i subwencje
- świadczenia na rzecz osób fizycznych
- wydatki bieżące jednostek budżetowych
- wydatki majątkowe
- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa
- wpłaty środków własnych UE
Świadczenia na rzecz osób fizycznych - Obejmują wydatki budżetu państwa kierowane na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a niebędąca wynagrodzeniem za świadczoną pracę.
Wydatki bieżące jednostek budżetowych
- Wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń.
- zakupy towarów i usług
- koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacja ich statusowych zadań.
- koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom niezliczonym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń
Wydatki na obsługę długu SP - Obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wpłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami oraz koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych
Wydatki majątkowe
Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.
Środki własne UE
- udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych
- środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią, wynikającą z przepisów UE
- środki obliczone na podstawie wartości rocznego PKB
- odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności
Wydatki budżetu państwa to:
- wydatki prawnie zdeterminowane (sztywne)
- wydatki elastyczne
Wydatki sztywne
- subwencje dla jednostek samorządności terytorialnej
- wydatki na finansowanie infrastruktury lądowej
- wydatki na obronę narodową, które muszą stanowić nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego
Składki na UE
- koszty obsługi długu publicznego
- wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa
- dotacje do FUS i FER, w związku z gwarancjami Państwa
- wypłaty świadczeń Emerytalno-rentowych
- zasiłki i świadczenia przedemerytalne
- świadczenia rodzinne itd.
Wydatki elastyczne
-Wynagrodzenia i wydatki rzeczowe jednostek zaliczanych do sfery budżetowej
- dotacje do jednostek samorządu terytorialnego
- wydatki majątkowe
- dotacje dla jednostek zaliczonych do sektora finansów publicznych (szkół wyższych, jednostek naukowo-badawczych itp.)
- dotacje do podmiotów gospodarczych
Równowaga budżetowa
Przez równowagę budżetową rozumiemy taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach (wydatki równają się dochodom)
Nierównowaga budżetowa
Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje nigdy, Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi (budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt)
Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga budżetu ( lub budżet niezrównoważony) wystepuje tylko, gdy z budżecie pojawia się deficyt.
Deficyt budżetowy
Różnica między strumieniami wydatków a strumieniami dochodów, dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego), na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy może powstać z konieczności obsługi długu publicznego
Rodzaje deficytu
-Deficyt podstawowy (pierwotny)- określony przez dochody i wydatki budżetu państwa z pominięciem wszystkich odsetek.
-Deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między dochodami i wydatkami.
-Deficyt strukturalny - wielkość hipotetyczna gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki (produkt potencjalny).
-Deficyt cykliczny - skutek wpływu cyklu koniunkturalnego na dochody i wydatki budżetowe.
Sposoby finansowania deficytu:
Obniżenie wydatków państwa
Podwyższenie podatków
Zaciągnięcie kredytu bankowego
Zaciągnięcie długu publicznego
AD = K + I + G
AS = Y = K + O+ T
AD=AS (podaż)
K+ I + G = K + O + T
I + G = O + T
G - T = O - I
G > T = O > I
Oszczędności większe od inwestycji (można zaciągnąć dług publiczny i finansować)
Dług publiczny i jego rodzaje
-dług publiczny najczęściej określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i narodowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek
-wpływy z tytułu długu publicznego wywołują koszty które muszą być pokryte w przyszłości
-władze publiczne uchwalając deficyt budżetowy ponoszą odpowiedzialność za jego finansowanie, czyli znalezienie źródeł pożyczek oraz za ich spłatę wraz z odsetkami
-za pomocą pożyczek publicznych powinny być finansowane przede wszystkim wydatki kapitałowe (majątkowe)których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy
-w niektórych krajach wydatki budżetowe, wydatki kapitałowe budżetu są organizacyjnie oddzielone od siebie, budżet państwa dzieli się na dwie części : budżet bieżący który jest finansowany podatkami, budżet inwestycyjny który jest finansowany długiem publicznym
Przyczyny powstawania długu publicznego
-uporczywie utrzymuje się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny
-okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okres wojny i kryzysu gospodarczego
-realizowana doktryna ekonomiczna która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu publicznego
-osiąganie celów politycznych rządzącej elity
-wpadniecie władz publicznych w pułapkę zadłużenia
Podatek
-przymusowy charakter
-natychmiastowe zubożenie podatnika
-obciąża obecne pokolenia
-przepłacony w cenę - inflacjogenny
-podmiotowy przekrój podatników (jest inny niż pożyczkodawców)
-może spowodować wybuch społeczny
-może spowodować zjawisko ucieczki przed podatkiem
Pożyczka
-dobrowolny charakter
-potencjalne zobowiązanie podatnika
-obciąża przyszłe pokolenia
-działanie deflacyjne
-obligacja może by przedmiotem sprzedaży
-wywołuje transfer dochodów od przyszłych podatników do obecnych posiadaczy papierów wartościowych
-może być przyczyna dewaluacji pieniądza
-prowadzi do zmniejszenia globalnej siły nabywczej, ale nie zawsze indywidualnej siły nabywczej
-może wyraża poparcie społeczeństwa dla władz
-może być narzędziem zmiany struktury gospodarczej
-może wpływać na koniunkturę gospodarczą
Instrumenty zaciągania długu publicznego:
Instrumenty krótkookresowe
Średniookresowe
Długookresowe
Kredyty
-kredyt bankowy jest uniwersalnym instrumentem zaspokajania popytu władz publicznych na pieniądz, w ramach kredytu bankowego należy rozróżniać : kredyty banków komercyjnych i kredyty międzynarodowych instytucji finansowych
Weksle (bony) skarbowe są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb pątniczych
-są one emitowane z reguły w dużych nominałach i są one przeznaczone do transakcji na tzw. rynku blokowym - hurtowym
-należą do podstawowych instrumentów tzw. operacji otwartego rynku, a więc oprócz zaspokajania popytu państwa na pieniądz, są narzędziem ułatwiającym władzom monetarnym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce
-termin zapadalności bonów skarbowych nie przekracza jednego roku i najczęściej wynosi 3 lub 6 miesięcy
-stanowią istotną część źródeł finansowania deficytu budżetowego
-ważną cechą weksli w finansowaniu długu publicznego jest możliwość dostosowania ich wielkości do potrzeb finansowania deficytu budżetowego oraz długu publicznego
-weksle sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej według zasad obowiązujących przy dyskoncie weksli handlowych
Obligacje skarbowe - podstawowy instrument finansowania długu publicznego, jest to papier wartościowy, który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji
-cecha charakterystyczna obligacji jest to że gwarantują one stałe oprocentowanie, chociaż w praktyce spotyka się obligacje ze zmiennym oprocentowaniem
- wśród obligacji istnieją też i takie które nie posiadają oprocentowania: obligacje zero, premią (procentem) dla posiadacza takiej obligacji jest dyskontowanie jej w stosunku do ceny wykupu
-są przedmiotem obrotu giełdowego
Strategie zażądania długiem publicznym
-emitowanie i lokowanie papierów dłużnych w drodze wolnej sprzedaży lub subskrypcji
-wykup papierów długu ze środków budżetu emitenta lub z wyodrębnionych funduszów
-wypłata odsetek na podstawie kuponów odsetkowych
-operacje nadzwyczajne:
*konwersja - zmiana warunków długu
*konsolidacja - łączenie pożyczek w jedną
*repudiacja - odmowa spłaty pożyczek zagranicznych
Cele zarządzania długiem
-minimalizacja kosztów pozyskiwania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego
-koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa
-zapewnienie bieżącej płynności finansowej rządu
Polska odziedziczyła po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publiczny przekraczający 80% PKB było to za rządów gierka. dług musi być mniejszy od 60% PKB
Historia długu publicznego w Polsce
Po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publiczny przekraczał 80 %.
W latach 1990- 2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB dzięki 4 zjawiskom. W końcu lat 90 relacja długu do PKB spadła poniżej 40%.
Dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB (nie może przekroczyć 60% PKB). Jeśli poziom długi osiaga poziom:
*poniżej 50% PKB bez restrykcji, rząd może prowadzić dowolna politykę budżetową
*między 50 a 55% PKB, relacje deficytu budżetu państwa do dochodów w kolejnym roku nie mogą wzrosnąć, jednostki samorządu terytorialnego nie mogą planować większej relacji deficytu do dochodów niż budżet centralny
*miedzy 55 a 60% PKB, deficyt po kolejnym roku musi być ograniczony aby relacja długu do PKB spadła, jednostki samorządu terytorialnego muszą zmniejszyć deficyt według ustalonej formuły, rząd opracowuje program sanacyjny
*powyżej 60% PKB rząd ma obowiązek zrównoważyć budżet, zrównoważone musza być również budżety samorządowe, skarb państwa nie może udzielić żadnych nowych gwarancji
Największy dług ma Belgia 93% w 95r było 134%, najmniejszy jest w Irlandii 27,4% a w 94r było 90%, Japonia z 60%, w 93r do 133% PKB
Polityka fiskalna
-decyzje państwa odnośnie podatków i wydatków
-wyróżniamy (pasywną politykę fiskalną i aktywną politykę fiskalną)
Pasywna polityka fiskalna
-wykorzystuje działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury
-pewne elementy dochodów i wydatków państwa automatycznie reagują na zmiany sytuacji gospodarczej kraju np. podatek dochodowy lub VAT, a po stronie wydatków np. zasiłki dla bezrobotnych utworzone fundusze w okresie koniunktury SA wydatkowane w dekoniunkturze
Aktywna polityka fiskalna
- rząd stosuje określone środki i narzędzia mające na celu przeciw działanie wahaniu koniunktury oraz ograniczenie bezrobocia i wzrostu cen
-zmiany stawek i struktury wydatków
-zmiany wydatków
Funkcje poltyki fiskalnej
a) funkcja alokacyjna - kształtowanie podziału czynników produkcji miedzy sektor publiczny i prywatny w celu dostarczenia dóbr publicznych i społecznych, rozdzielanych poza mechanizmem rynkowym
b) funkcja redystrybucyjna - wtórny podział dochodów
c) funkcja stabilizacyjna - oddziaływanie na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej
w odniesieniu do funkcji stabilizacyjnej można wyróżnić 2 rodzaje polityki fiskalnej :
a) pasywna polityka fiskalna - działania automatycznych stabilizatorów i koniunktury
b) aktywna polityka fiskalna (dyskrecjonalna)
polityka fiskalna - rząd stosuje wybrane środki tj. dokonuje zmian dochodów lub/i wydatków publicznych w zależności od sytuacji gospodarczej w celu przeciw działania wahaniom koniunktury oraz w celu stabilizacji cen i ograniczenia bezrobocia
środki realizacji polityki fiskalnej:
a) polityka podatkowa
b) polityka celna
c) pozostałe daniny publiczne (opłaty, składki na ubezpieczenie społeczne)
kryteria konwergencji gospodarczej
-roczny deficyt budżetowy mniejszy niż 3% PKB
-dług publiczny mniejszy niż 60% PKB
Podatki i opłaty publiczne
-daniny publiczne
-wśród występujących danin publicznych wyróżnić można podstawowe następujące kategorie
*podatki
*opłaty
*dopłaty
*cło
*inne
Opłata - jest danina publiczną zawierającą wszystkie cechy podatku z wyjątkiem - w przeciwieństwie do nieodpłatnego podatku jest daniną odpłatną
Dopłata - to forma finansowej partycypacji użytkowników inwestycji publicznych w kosztach realizacji tych inwestycji
Cło - opłata lub podatek nakładany na towary będące przedmiotem eksportu lub importu
Fundusz celowy - środki przeznaczone na realizowanie wyodrębnionych zadań (np. fundusz ochrony środowiska)
Istota podatku - (zgodnie z art.6 ust. ordynacja podatkowa) publiczno prawne, nieodpłatne, przymusowe, oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej
Cechy podatku:
-przymusowy charakter
-bezzwrotność
-nieodpłatność
-jednostronność ustalania
-ogólny charakter (dotyczy każdego)
-pieniężna forma
-przewłaszczenie (przeniesienie części dochodów na państwo)
Funkcje podatków:
-fiskalna (dochodowa)
-regulacyjna
-stymulacyjna (podatki wykorzystywane do stymulowania działalności gospodarczej poprzez ulgi inwestycyjne, czasowe zwolnienia podatkowe i ulgi podatkowe)
Zasady podatkowe
a) wg A. Smitha:
-zasada równości
-zasada pewności
-zasada dogodności (w okresie dogodnym)
-zasada taniości
b) wg A. Wagnera:
-zasada fiskalna
-zasady gospodarcze
-zasady sprawiedliwości
-zasady techniki podatkowej
Zasady fiskalne : wydajności, elastyczności i stałości - podatek powinien być wydajny, elastyczny, dostosowany do przebiegu cyklu koniunkturalnego
Zasady gospodarcze - nienaruszalność majątku podatników
Zasady sprawiedliwości : powszechności, równości, i zdolności dochodowej
Zasady techniczne - zasada pewności, … i taniości podatku
Podmiot podatku - osoba na której ciąży obowiązek podatkowy, wyróżnia się:
-podmiot czynny - państwo, władze samorządowe
-podmiot bierny - osoby prawne i fizyczne zobowiązane do zapłacenia podatku (podatnik, płatnik, inkasent)
Podatnik - osoba prawna, fizyczna, lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która ponosi ciężar świadczenia podatkowego przez uszczuplenie swojego dochodu lub majątku
Płatnik - osoba prawna, fizyczna, lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, na której ciąży obowiązek odprowadzenia podatku do budżetu
Przedmiot podatku - rzeczy lub zdarzenia, które w myśl ustawy wiążą się z powstaniem obowiązku podatkowego, np. osiągnięty przychód, spadek, darowizna, własność nieruchomości
Podstawa opodatkowania - wielkość zależna od wartości przedmiotu opodatkowania, może być wyrażona w pieniądzu np. dochód lub w jednostkach naturalnych np. opodatkowanie gruntów rolnych
Źródło opodatkowania - wartość od której podatek zostaje faktycznie zapłacony, np. dochód, majątek
Stawka podatkowa - współczynniki określające wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania
Skala podatkowa - tabelaryczne zestawienie, w którym ujmuje się poszczególne zakresy skal podatkowych wraz z odpowiadającymi im stawkami podatkowymi
Podział podatków
a)ze względu na kryterium przedmiotowe
-majątkowe
-przychodowe
-dochodowe
-konsumpcyjne
b) ze względu na budżet uprawniony do otrzymania podatku
-podatki budżetu państwa
-podatki budżetów samorządowych
c)ze względu na przeżucalnośc
-bezpośrednie
-pośrednie
Podatki majątkowe - świadczenie powiązane z posiadanym przez podatnika majątkiem. Przedmiotem podatku majątkowego może być:
-całość lub cześć posiadanego majątku
-zmiana praw majątkowych (nabycie lub zbycie praw majątkowych)
-przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela majątku
Do podatków majątkowych zalicza się:
-podatek od nieruchomości
-podatek od spadków i darowizn
Podatki przychodowe -podatki których przedmiotem i podstawa jest całość przychodów osiągniętych przez podatnika bez potrącenia kosztów (np. podatek od towarów i usług)
Podatki dochodowe - obciążają dochody podatników, stanowią różnice między przychodami a kosztami uzyskania przychodów (np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych)
Podatki konsumpcyjne - podatki od wydatków (np. akcyza)
Podatki budżetowe państwa - podatki zasilające budżet (np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, VAT, akcyza)
Podatki jednostek samorządu terytorialnego - podatki lokalne zasilające samorządy (np. podatek rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportu, od działalności osób fizycznych, od czynności cywilno prawnych, od spadków i darowizn, od posiadania psów)
Podatki bezpośrednie - podatki które nie są przerzucone na inne podmioty (np. podatek dochodowy)
Podatki pośrednie - podatki przerzucane, ciężar podatku przesunięty jest na inne osoby (np. VAT, akcyza)
System podatkowy w Polsce - systemem podatkowym określa się najczęściej całokształt podatków istniejących obok siebie jednocześnie w danym kraju, tworzącym całość organizacyjna zarówno pod względem prawnym jak i ekonomicznym
1) podatki pobierane przez urzędy skarbowe stanowiące dochody budżetu państwa :
-podatek od towarów i usług
-podatek akcyzowy
-podatek od gier
2) podatki pobierane przez urzędy skarbowe stanowiące częściowo dochody jednostek samorządu terytorialnego:
-podatek dochodowy od osób fizycznych - opodatkowanie na zasadach ogólnych oraz w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (27,6% otrzymuje gmina, 1% powiat, 1,5% województwo)
-podatek dochodowy od osób prawnych (5% gmina, 0.5% województwo)
3)Podatki pobierane przez Urzędy Skarbowe stanowiące dochód gmin:
-Podatek dochodowy od osób fizycznych opłacony w formie zryczałtowanej - karta podatkowa
-Podatek od czynności cywilnoprawnych
-Podatek od spadków i darowizn
4) podatki i opłaty pobierane przez urzędy gminy stanowiące dochody gminy:
-podatek rolny
-podatek leśny
-podatek od nieruchomości
-podatek od środków transportowych
-podatek od posiadania psów
-opłaty : targowa, miejscowa i administracyjna
-opłata skarbowa
Podatek VAT - wprowadzony w 1993r charakteryzuje się powszechnością opodatkowania, wielotorowością, opodatkowanych obrotów netto, potrącalnością podatku. Opodatkowaniu podlega tylko wartość dodana
- VAT jest równocześnie podatkiem należnym (ustalonym od sprzedaży podatnika), jak również naliczanym (płacony przy zakupie towarów i usług)
Kwota zobowiązania podatkowego - do zapłacenia w odpowiednim urzędzie skarbowym jest to różnica pomiędzy podatkiem należnym a podatkiem naliczonym za dany miesiąc rozliczeniowy.
Podatek akcyzowy - (podstawa prawna jak VAT)
-podmiotami podatkowymi są wyłącznie producenci i importerzy
-przedmiotem opodatkowania SA wyroby o charakterze luksusowym, używki
-stawki opodatkowania od 25% do 1900%
Podatek dochodowy od osób fizycznych
-podmiot podatku: osoby fizyczne, jeśli maja miejsce zamieszkania na terytorium RP, lub których czas pobytu trwa w danym roku dłużej niż 183 dni
-podstawa opodatkowania jest dochód
-skala podatkowa o charakterze progresywnym (19%, 30%, 40%)
Podatek dochodowy od osób prawnych (ustawa z 15 lutego 1992r)
-podstawa opodatkowania jest dochód liniowy jako różnica przychodów i kosztów uzyskania przychodów (19%)
Istota i funkcje samorządów terytorialnych
W modelu trójszczeblowym samorządu terytorialnego gmina jest szczeblem podstawowym, powiat szczeblem pośrednim,(powiat ziemski i powiat grodzki), a województwo szczeblem najwyższym.
Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego, a nie ze względu na zakres podległości. Gmina, powiat, województwo jako jednostki samorządu terytorialnego stanowią szczególnego rodzaju system społeczno gospodarczy (tzw. Terytorialną koncepcje samorządową, tj. korporację prawa publicznego), na których składają się następujące elementy:
-obszar, który zajmuje gmina, powiat, województwo
-mieszkańcy tworzą wspólnotę samorządową
-władza tj. wybieralne demokratyczne organy gminy powiatu, województwa
-jednostki organizacyjne gminy, powiatu, województwa tj. jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, zakłady budżetowe, fundusze celowe
Samorząd terytorialny - jest organem publicznym powołanym do wykonywania określonych zadań administracji publicznej w sposób zdecentralizowany
Funkcje samorządu terytorialnego:
-upodmiotowienie społeczności lokalnej, regionalnej
-organizowanie rozwoju społecznego
-formułowanie i realizowanie polityki gospodarczej na terenie danej gminy, powiatu, województwa samorządowego
-uczestnictwo w przedsięwzięciach gospodarczych
System finansowy samorządu terytorialnego - publiczne zasoby pieniężne gmin, powiatów, województw samorządowych, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące
Budżet gminy, budżet powiatu, budżet województwa jest podstawą prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej gminy, powiatu województwa.
Uchwalany jest odpowiednio przez rade gminy, powiatu i sejmik województwa, jako cześć uchwały budżetowej na rok budżetowy (rok kalendarzowy).
Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów, wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych oraz funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.
Dochody jednostek samorządu terytorialnego - to dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa
Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego:
a) dochody podatkowe
-podatki lokalne (np. od nieruchomości, transportowe, od psów)
-podatki w całości pobierane przez gminę, ale rada gminy nie kształtuje ich stawek oraz nie ma prawa wprowadzenia generalnych zwolnień czy przyznawania ulg (np. podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków i darowizn, podatki dochodowe opłacane na zasadzie uproszczonej tj. w formie karty podatkowej)
-dochody samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum
-dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetów państwa tj. w podatkach dochodowych od osób fizycznych i w podatkach dochodowych od osób prawnych
b)dochody nie podatkowe:
-opłata skarbowa, opłata eksploatacyjna
-opłaty lokalne (opłata targowa, opłata miejscowa, opłata administracyjna)
-opłata z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub osób prawnych albo w zarząd na rzecz jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej
-opłaty adiacenckie pobierane od właścicieli gruntów z obowiązanych do wnoszenia udziałów w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na nich tych urządzeń
-wpłaty z najmu i dzierżawy lokalu, budynku, gruntu lub innych rzeczy bądź praw będących własnością gminy, powiatu, województwa
-wpłaty ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność samorządu
-dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych i wpłaty z zysku
-dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych
-dochody z dywidend z tytułu posiadania akcji w spółkach akcyjnych
-dochody nie podatkowe z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego
-zapisy, darowizny, spadki
-kary i grzywny
-odsetki od środków na rachunkach bankowych
-odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę, powiaty, województwa
Wydatki jednostek samorządu terytorialnego - są przeznaczone na realizacje zadań określonych w ustawach, tj. na zadania:
-własne jednostek samorządu terytorialnego
-z zakresu administracji samorządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami
-przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia
-realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego
Deficyt budżetu i dług jednostek samorządu terytorialnego
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficyt budżetowy.
Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być pokrywany przychodami pochodzącymi:
-ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego (obligacje, bony)
-z kredytów zaciąganych w bankach krajowych
-z pożyczek
-z prywatyzacji majątku j.s.t.
-z nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych
Łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym spłat rat kredytu i pożyczek z odsetkami wykupu papierów wartościowych nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów j.s.t. w przypadku gdy te 15% nie jest respektowane i relacja tych w/w wydatków do dochodów j.s.t. przekroczy 55% to kwota 15% zostanie zmniejszona do 12% dochodów j.s.t.
Traktat z Maastricht, oficjalnie traktat o unii europejskiej (TUE), umowa między narodowa parafowana 10.12.1991r. i podpisana 7.02.1992r. w Maastricht w Holandii. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w życie 1.11.1993r. po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich.
Najważniejsze cele i postanowienia:
-utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych
-umocnienie spójności gospodarczych i społecznych ( KOHEZJI)
-utworzenie unii gospodarczo- walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 r i określeniem kryteriów konwergencji -utworzenie unii walutowej
Traktat ustanowił Unie Europejską opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełniona o nowe polityki (trzy filary UE), tzn.:
-Unię gospodarczą i walutową
-wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa
-współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości
Kryteria konwergencji
Kryteria konwergencji / zbieżności (kryteria z Maastricht) - są to ustalone w traktacie o UE wskaźniki ekonomiczne i zasady jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w unii gospodarczo - walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro.
Dane państwo musi spełnić 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:
-średnią stopę w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla 3 państw o najniższej inflacji w UE
-średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie wyższa niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższej stopie inflacji w UE
-stabilny kurs walutowy w ciągu 2 lat poprzedzających akcesję kraju do UGW - oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego, dokładniej dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15%) swojej waluty w ramach ogólno unijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej rewaluacji bądź dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju UE
-deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nie przekraczający 3% PKB danego kraju
-dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nie przekraczający 60% PKB danego kraju trzy wspólnoty dały początek budżetu i ogólnego UE :
-Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS)
-Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EUROTOM)
-Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)
Dysponowały one własnymi budżetami. Na mocy traktatu fuzyjnego z 1965r. w lipcu 1967r. powstał jeden wspólny budżet
Poza zbiorczym budżetem Wspólnot pozostawał do lipca 2002 r budżet operacyjny EWWiS.
Zasady sporządzania i wykonywania budżetu oraz procedura jego uchwalania wynikają z 3 rodzajów źródeł prawnych:
-traktatów
-prawa uchwalonego na podstawie traktatów (prawa pochodnego)
-porozumień zawieranych między instytucjami wspólnot
Budżet UE konstruowany jest, podobnie jak budżet każdego państwa, z zachowaniem zasad budżetowych. Podstawowe zasady to :
-jedności
-powszechności
-roczności
-równowagi budżetowej
-szczegółowości
Od 1999r. budżet ogólny UE sporządzany jest w euro.
Perspektywa finansowa
Od końca lat 80-tych opracowywane SA średniookresowe plany finansowe zwane perspektywą finansowa, które wyznaczają ramy finansowe dla działalności wspólnoty a tym samym i dla budżetu.
Perspektywa finansowa jest efektem porozumienia międzyinstytucjonalnego między parlamentem europejskim, rada europejską i komisja europejską, czuli instytucjami zaangażowanymi w procedurze uchwalania budżetu. Porozumienie jest aktem prawnym UE, wiążącym dla wszystkich stron.
W ujęciu historycznym możemy wyróżnić 2 źródła dochodów budżetu:
-wpłaty członkowskie
-dochody własne, pobierane bezpośrednio na rzecz wspólnoty
Dochody własne pochodzą z następujących źródeł:
-opłat rolnych (wyrównawczych) związanych z importem produktów rolnych (w 1995r. zostały one zastąpione cłami rolnymi) i opłat z tytułu produkcji i magazynowania cukru (tzw. opłaty cukrowe)
-ceł pobieranych przy imporcie z krajów trzecich na podstawie wspólnej taryfy celnej
-wpływów z tytułu podatków od wartości dodanej (VAT) obliczonych przy zastosowaniu jednolitej stawki od zharmonizowanej podstawy opodatkowania
-z tzw. 4 źródła
Poszukuje się nowych własnych źródeł dochodów. Rozważane są 3 opcje:
1)podatek energetyczny. Rozwiązaniu temu sprzyja uchwalona w 2003r. dyrektywa w sprawie opodatkowania produktów energetycznych i energii.
2)zmodyfikowane VAT. Był by to podatek pobierany przy zastosowaniu stawki unijnej, razem z podatkiem krajowym. Stawka podatku składała by się ze stawki krajowej i stawki unijnej.
3)podatek dochodowy od osób prawnych. Rozwiązanie to wymagało by określenia wspólnej podstawy opodatkowania i wprowadzenia minimalnych stawek.
Wydatki przeznaczone są na niwelowanie różnic między krajami członkowskimi. Wydatki te dotyczyły funduszy przed akcesyjnych: PHARE i SAPARD, finansowanie funduszy strukturalnych i spójności, tzw. KOCHWZJI
Obecnie istnieją 4 fundusze strukturalne:
-Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (EFOGR) składający się z 2 części: sekcji gwarancji i sekcji orientacji
-Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)
-Europejski Fundusz Społeczny (EFS)
-Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIOR)
Na lata 2007 - 2011 sporządzono tzw. Narodowa Strategie Spójności, jest ona realizowana za pomocą programów operacyjnych, są to:
-Program Operacyjny Rozwoju Polski Wschodniej
-Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (28mld €)
-Program Operacyjny Kapitał Ludzki (10mld €)
-Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (8mld €)
-Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej
-Program Operacyjny Pomoc Techniczna
Łącznie na programy przeznaczono 67mld €.
Inicjatywy wspólnotowe finansowane z funduszy strukturalnych, dotyczą obecnie tyko 4 programów o transnarodowym znaczeniu (poprzednio było ich 13). Są to:
-INTERREG III - współpraca przygraniczna, transgraniczna i międzyregionalna (EFRR)
-LEADER+ - rozwój obszarów wiejskich poprzez zintegrowane programy (EFGiOR)
-EQUAL - transgraniczna współpraca w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności występującej na rynku pracy
-URBAN II - ekonomiczna i społeczna odnowa miast
Rozliczenia polski z UE
Z przedstawionych danych wynika że środki przekazywane przez UE przewyższają w 2004r. o 3399,5 mln zł, a w 2005r. o 10mld zł kwoty wydatkowane z budżetu państwa.
Kontrola wykonania budżetu UE
Organem odpowiedzialnym za przedkładanie radzie europejskiej raportu o podejmowaniu przez kraje członkowskie oraz instytucje wspólnotowe działań w celu ochrony interesów finansowych wspólnoty oraz zwalczaniu oszustw jest komisja europejska
Komisja europejska odpowiada za prawidłowe wykorzystanie środków UE. Jest to bardzo trudne zadanie, ponad 80% wydatków budżetowych realizowana jest na szczeblu krajowym i regionalnym. 10.10.2002r. weszła w życie konwencja w sprawie ochrony interesów finansowych wspólnoty.
Jednostki zaangażowane w kontrole budżetu UE:
a) poziom UE :
-Komisja Europejska
-Europejski Trybunał Obrachunkowy
b)poziom krajowy:
-państwa członkowskie
-instytucje kontrolne na poziomie krajowym
Komisja Europejska - odpowiada za prawidłowe wykonanie budżetu wspólnotowego. W ramach Komisji Europejskiej wydzielono jednostkę odpowiedzialna za kontrolę wewnętrzną.
Europejski Trybunał Obrachunkowy - funkcjonuje od 1977r. odpowiada za kontrole zewnętrzną nad finansami UE. Jest instytucją niezależną. Dokonuje kontroli na wniosek danej instytucji europejskiej lub sam decyduje o jej rozpoczęciu.
Kontrola dotyczy;
-budżetu UE
-kredytów i pożyczek
-działalności finansowej Euro. Banku
Budżet Państwa w świetle UE
1) Państwa nie respektujące norm konwergencji głównie w zakresie deficytu i długu publicznego w relacji do PKB:
- Podlegają karą pieniężnym i przekazują do Komisji Europejskiej depozyt w wysokości 0,2 % PKB plus 1/10 różnicy między poziomem deficytu, a wysokością deficytu 3% (maksymalny depozyt nie może przekroczyć 0,5 % PKB)
- Jeżeli w ciągu 2 lat kraj nie poprawi swoich wyników depozyt staje się przychodem budżetu Komisji Europejskiej
2) Konieczność dalszego stosowanie statystyk
3) Konieczność dostosowania polskiego prawa budżetowego do wymogów współ finansowych wydatków wspólnotowych oraz planowanie.
1