FINANSE PUBLICZNE
Pojęcie, funkcje i zakres finansów publicznych.
- Pojęcie finansów, ich zakres i struktura
- Finansowanie publiczne a finansowanie prywatne
- Środki publiczne i ich wykorzystanie
- Funkcje finansów publicznych
- System finansów publicznych
Finanse - stosunki ekonomiczne nawiązane w celu gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych
Finanse to zasoby pieniężne i procesy realizowane za pomocą pieniądza (gotówkowego i bezgotówkowego)
oraz unormowania prawne w tym zakresie.
Sfery zainteresowań finansów:
- kreacja pieniądza, czyli jego tworzenie (gotówka - bank centralny, bezgotówkowy, - banki komercyjne)
- cyrkulacja pieniędzy pomiędzy podmiotami na rynku (transakcje)
- osadzanie pieniądza w postaci oszczędności i w postaci rezerw bankowych
Funkcje finansów
- alokacyjna
- redystrybucyjna
- stabilizyacjyna
- kontrolna
Alokacyjna:
Finanse są narzędziem rozmieszczenia różnego rodzaju dóbr.
Finanse prywatne - mechanizm rynkowy odpowiada za transakcje
Finanse publiczne - mechanizm administracyjny
Redystrybucyjna:
Finanse są źródłem dochodów państwa, przeznaczonych na finansowanie zadań publicznych (państwo przejmuje
część dochodów pierwotnych, aby realizować zadania publiczne.)
Stabilizacyjna:
Finanse mają za zadanie łagodzenie wahań koniunktury gospodarczej
Kontrolna:
Informacyjna, monitorowanie i kontrola przebiegu procesów gospodarczych (przepływy pieniężne, wpływy
do budżetu
Zjawiska finansowe rozpatrywane są w czterech ujęciach:
- podmiotowym: f. państwa, przedsiębiorstw, gosp. Domowych
- przedmiotowym
- instytucjonalnym
- funduszowym
Przedmiotowym:
-Podmiotowe wiąże się z ujęciem instytucjonalnym - bankowe instytucje finansowe (banki komercyjne,
banki inwestycyjne banki hipoteczne, bank centralny)
-Pozabankowe inst.. finansowe (towarzystwea bezp.. tow. Funduszy powierniczych, fund. Inwestycyjne
inne inst. pośrednictwa finansowego)
-instytucje tworzące prawne, kontrolne, nadzorcze warunki (podstawy) funkcjonowania przedmiotów na rynku
- NIK, komisja Nadzoru bankowego
Przedmiotowym:
-transakcje np. kupna - sprzedaży
-transfery
-pożycznki
Instytucjonalnym:
-ceny
-stopy procentowe
-kursy walut
-kredyty
-podatki
-cła
Funduszowym:
a) według własności (f. publiczne, prywatne)
b) wg. Zakresu (f.makro i mikroekonomiczne)
c) wg. Funkcji ekonomicznych podiów (f. panstwa, f. banków, f. przedsiębiorstw, f. tow. ubezpieczeniowych)
Nauki o finansach:
- finanse przedsiębiorstw
- finanse publiczne
- finanse ludności
- bankowość
Procesy o charakterze finansowym:
- operacje gromadzenia środków pieniężnych
- wydatkowanie środków pieniężnych
- lokowanie środków pieniężnych
Biorąc pod uwagę specyfikę procesów dzielimy finanse na:
- publiczne - tworzone z funduszy publicznych niezbędnych do finansowania dóbr publicznych
- prywatne - pozyskanie i wydatkowanie zasobów pieniężnych przez podmioty prywatne, które realizują
indywidualne cele
Te dwa systemy są ze sobą powiązane systemem podatkowym oraz przez nieodpłatne usługi publiczne.
Finanse publiczne a finanse prywatne:
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem śr. publicznych oraz ich rozdysponowaniem
a w szczególności:
-gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
-wydatkowanie śr. publicznych
-finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
-finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostek samorządu terytorialnego
-zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
-zarządzanie długiem publicznym
-rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej
Podstawowe różnice między f. publicznymi a f. prywatnymi:
- władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w
zakresie wydatków. Podmioty prywatne znajdują się w sytuacji odwrotnej.
- f. publiczne są gestorem pieniądza, wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo, natomiast
prywatni posiadacze pieniądza nie mają znaczącego wpływu na jego kształtowanie
- f. publiczne są zorientowane na realizację interesu publicznego, f. Prywatne - służą gromadzeniu
dochodów i realizacji zysków indywidualnych
- skala f. publicznych jest nieporównywalna z f. prywatnymi. Wiąże się to z koncentracją zasobów
publicznych oraz rozdrobnieniem zasobów prywatnych.
ŚRODKI PUBLICZNE I ICH WYKORZYSTANIE
Do środków publicznych zaliczamy :
-dochody publiczne (podatki dzierżawy)
-środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej)
-środki pochodzące ze źródeł zagranicznych , a które nie podlegają zwrotowi (bezzwrotna postać)
-przychody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych (np. prywatyzacja)
-przychody jedn. Sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności
Środki publiczne przeznaczone są na:
-wydatki publiczne
-rozchody publiczne (spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych udzielone
pożyczki, inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością
Funkcje finansów publicznych
Finanse publiczne zajmują się zjawiskami i procesami związanymi z powstaniem rozdysponowaniem śr.
Pieniężnych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego
Funkcje finansów publicznych
- lokacyjna - alokacja zasobów w związku z zadaniami stawianymi przed państwem
(zadania publiczne i społeczne)
-redystrybucyjna - rozdysponowanie dochodów społeczeństwa
-stabilizacyjna - podatki i wydatki
SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
System społeczny:
Sys. ekonom - sfera realna
Sys. prawny \- sfera finansowa - system finansowy - rynkowy sys finansowy
Sys. polityczny \- gospodarka finan. \- publiczny sys. finansowy
Inne systemy podmiotów sfery realnej
System finansowy - mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi
podmiotami gospodarczymi.
System finansowy obejmuje: rynkowy i publiczny system finansowy
Rynkowy sys. Finansowy - instrumenty finansowe, rynki finansowe, inwestycje finansowe: zasady
na jakich działają w/w elementy.
Publiczny system finansowy obejmuje:
-instytucje budżetowe
-instrumenty fiskalne (cła, podatki, ubezpieczenia)
-publiczne instrumenty finansowe (bony i obligacje)
-instytucje fiskalne (min. Finansów, org. Skarbowe i celne, inst.. kontroli finansów)
Sektor f. publicznych tworzą:
-organy władzy publicznej( organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa,
sądy i trybunały )
-gminy, powiaty i samorząd województwa (jedn. Samorządu terytorialnego oraz ich związki
-jedn. Budżetowe, zakłady budżetowe i gosp. pomocnicze jedn. budżetowych
-państwowe i samorządowe fundusze celowe
-państwowe szkoły wyższe
-jedn. Badawczo - rozwojowe
-samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
-państwowe i samorządowe instytucje kultury
-ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze
-NFOZ, NIZ.
-PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
System finansów publicznych można przedstawić w ujęciu podmiotowym, prawnym instytucjonalnym
i instrumentalnym:
-podmiotowy - władze ustawodawcze, władze wykonawcze, aparat skarbowy, szpitale, jedn. wojskowe,
szkoły, policja
-prawny - akty prawne regulujące system finansów publicznych (konstytucja, prawo budżetowe
ustawy podatkowe)
- instytucjonalny - budżet państwa, jednostek samorządowych, fundusze bezp.społecznych, fundacje publiczne
-instrumentalny - podatki, cła, opłaty składki na bezp. dotacje, kredyty państwowe
Sektor finansów publicznych tworzą:
-sektor rządowy
-sektor samorządowy
-sektor ubezpieczeń: ZUS, KRUS, zarządzane przez nie fundusze
Formy organizacyjno-prawne gospod. budżetowych
Budż brutto - jednostki budżetowe > gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne
- zakłady budżetowe
- fundusze celowe Budżetowanie netto
Budżetowanie brutto - wszystkie wydatki są finansowane przez państwo, natomiast dochody są
przekazywane do budżetu państwa
Budżetowanie netto - koszty są pokonywane przychodami jednostek, jednostek przypadku deficytu
jednostka korzysta z dotacji.
Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, działa w oparciu o roczny plan finansowy.
gosp. pomocnicze - realizują zadania gospod., mogą otrzymać środki finansowe od państwa.
ORGANY WŁADZY PUBLICZNEJ
organy władzy organy stanowiące organy wykonawcze
centralnej sejm, senat prezydent RP, rząd, premier, wojewoda
wojewódzkiej sejmik województwa zarząd wojew. marszałek wojew.
powiatowej rada powiatu zarz. powiatu, starosta
gminnej rada gminy zarz. gminy, wójt, burmistrz, prezyd miast
BUDŻET PAŃSTWA
Istota budżetu państwa:
-budżet - roczny plan dochodów i wydatków państwa, fundusz scentralizowany,
który służy gromadzeniu środków pieniężnych i ich wykorzystaniu.
Etapy procedury budżetowej:
- przygotowanie poprzez podst. wielkości ekonom. np. obroty handlu zagranicz. kurs walutowy,
stopa procentowa, wielkości PKB, poziomu przeciętnych wynagrodzeń
- minister finansów na podst. prognoz i założeń polityki ekonomi. opracowuje podstawowe założenia
budżetu. Dotyczą one:
wielk. dochodów i wydatków budżetowych
przewidywalnego deficytu i źródeł jego pokrycia
planowanej nadwyżki i jej rozdysponowania
- na podst. wytycznych opracowanych w II etapie ministrowie i wojewódzkie organy samorządowe
opracowują projekty dochodów i wydatków. Następnie URM tworzy projekt budżetu wszystkich
województw. Na zakończenie tego etapu MF przedstawia własny projekt.
- projekt budżetu jest ponownie weryfikowany i uzgadniany z poszczególnymi sektorami następnie
MF przedstawia projekt ustawy budżetowej RM, która ma obowiązek ją zatwierdzić w drodze formalnej ustawy.
- prace nad budżetem w parlamencie (czytanie w sejmie przez premiera lub MF). Projekt trafia do komisji
sejmowych, gdzie odbywa się większość prac nad tym dokumentem.
Cechy budżetu państwa:
-fundusz scentralizowany
-gromadzenie środków odbywa się w sposób przymusowy
-dochody budżetu są bezzwrotne
-procesy gromadzenia i podziału przez państwo dochodów ma charak. ekon. i społeczny
-procesy gromadzenia i podziału przez państwo za pomocą budżetu obejmują zasady ustrojowo-konstytucyjne
-budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości
-budżet odgrywa szczególną rolę w funkcjonowaniu państwa
-budżet jako fundusz musi zachować specjalizację
-budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków
Zasady budżetowe:
Zasada zupełności - wszystkie jednostki państwa wchodzą do budżetu całością docho. i wydatków
Zasada jedności - w jednym dokumencie zawarte są wszystkie dochody i wydatki państwa
Zasada samodzielności - ustawowo określone są źródła dochodów i wydatków państwa
Zasada przejrzystości - w ustawie jasno są określone zarówno dochody jak i wydatki
Zasada jawności - ustawa budżetowa jest opublikowana w Dz. Ustaw
FUNKCJE BUDŻETU
1. Funkcje ogólne
- polityczna - kontrola społeczeństwa nad działalnością rządu za pomocą swoich przedstawicieli.
- ekonomiczna - podział znacznej części dochodu za pomocą budżetu, oddziaływanie na przebieg
procesów społecznych (np. becikowe)
- prawna - budżet funkcjonuje jako ustawa, jest aktem prawnym
2. Funkcje finansowe:
- redystrybucyjne - wtórny podział podatków
- stymulacyjne - stabilizowanie koniunktury gosp.
- kontrolne - kontroli przebiegu procesów gosp.
- fiskalne - pobór podatków
DOCHODY I WYDATKI BUDŻETOWE
Podział dochodów budżetowych:
- rzeczywiste - pochodzą od przedsiębiorstw oraz ludności spoza systemu budżetowego i stanowią o
wielkości budżetu państwa np. podatki , cła
- rozliczeniowe - (inaczej przelewy lub transfery) - polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych
pomiędzy b. państwa a b. gmin np. dotacje
Struktura dochodów budżetu państwa:
-dochody podatkowe
-dochody niepodatkowe (dywidenda, cło, wypłaty z zysku NBP)
-dochody z prywatyzacji
-dochody zagraniczne (np. z Unii Europejskiej)
Przeważają dochody z tyt. podatków, szczególnie VAT, czyli podatek od towarów i usług. Duży wpływ daje
podatek od osób fizycznych.
Podział wydatków według przedmiotu wydatkowania:
-na funkcjonowanie państwa jako całości
-socjalno- kulturalne
-na gospodarkę
-na obsługę długu zagranicznego
Wydatki budżetu państwa:
- wydatki bieżące - dotacje, subwencje dla jednostek samoż. terytorialnego (wynagrodzenia pracowników,
zakup towarów i usług) (ok. 80-85%)
- na obsługę długu skarbu Państwa (dług + odsetki) (12-14 %)
- wydatki majątkowe - inwestycje, emisja akcji (pozostałe)
Wyróżniamy:
1. Wydatki prawnie zdeterminowane - sztywne np. subwencje dla j.s. teryt., składki do budżetu UE,
dotacje do funduszu bezp.., zasiłki, świadczenia przedemerytalne)
2. Wydatki elastyczne - zmieniające się (wynagrodzenia i wydatki rzeczowe jednostek amin, wydatki majątkowe)
3. Równowaga budżetowa:
-stan budżetu, w którym jego wydatki znajdują pokrycie w jego dochodach. WYDATKI = DOCHODY
4. Źródła finansowania deficytu
-deficyt- nadwyżka wydatków nad dochodami państwa
Rodzaje deficytów:
-podstawowy (pierwotny) - bez uwzględnienia odsetek
-rzeczywisty - faktyczna różnica między dochodami i wydatkami
-strukturalny - wielkość hipotetyczna, gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu
zdolności wytwórczych gospodarki
-cykliczny - skutek wpływu cyklu koniunkturalnego na dochody i wydatki budżetowe
Sposoby finansowania deficytu:
-obniżenie wydatków państwa
-podwyższenie podatków
-zaciągnięcie kredytu bankowego
-zaciągniecie długu publicznego
DŁUG PUBLICZNY I JEGO RODZAJE:
Dług publiczny - najczęściej określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i
samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek.
Przyczyny powstawania długu publicznego:
-uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy
-okresy wzmożonych wydatków publicznych
-realizowana doktryna ekonomiczna, zakładająca, że utrzymywanie deficytu budżetowego i długu
publicznego jest narzędziem interwencjonizmu państwowego
-osiąganie celów publicznych rządzącej elity
Strategie zarządzania długiem publicznym:
Budżet państwa:
- Budżet bieżący - Finansowany dochodami podatkowymi
- Budżet inwestycyjny - Finansowany długiem publicznym, zobowiązanie władz państwowych i
samorządowych z tytułu zaciągniętych pożyczek
Podatek:
-przymusowy charakter
-natychmiastowe zubożenie podatnika
-obciąża obecne pokolenie
-przerzucany w ceną - inflacjogenny
-podmiotowy przekrój podatników jest inny niż pożyczkodawców
-może spowodować wybuch społeczny
-może wywołać zjawisko ucieczki przed podatkami
Pożyczka:
-dobrowolny charakter
-potencjalne zubożenie podatnika
-obciąża przyszłe pokolenie
-działanie deflacyjne
-obligacja może być przedmiotem sprzedaży
-wywołuje transfer dochodów od przyszłych podatników do obecnych posiadaczy papierów wartościowych
-może być przyczyną dewaluacji pieniądza
-prowadzi do zmniej. globalnej siły nabywczej ale nie zawsze indywidua. siły nabywczej
-może wyrażać poparcie społeczeństwa dla władzy
-może być narzędziem zmiany struktury gospodarki (finansowanie inwestycji)
-może wpływać na koniunkturę gosp. (antyinflacyjne wchłanianie nadmier. siły nabyw.)
Operacje długiem to:
-emisja i lokowanie papierów dłużnych w drodze wolnej sprzedaży lub subskrypcji
-wykup papierów długu ze środków budżetu remitenta lub z wyodrębnionych funduszów
-wypłata odsetek na podst. kuponów odsetkowych
-operacje nadzwyczajne:
a) konwersja - zmiana warunków długu
b) konsolidacja - łączenie pożyczek w jedną
c) repudiacja - odmowa spłaty pożyczek zagranicznych.
Instrumenty zaciągania długu publicznego:
-kredyt bankowy udzielany przez instytucję emitującą pieniądz
-bony skarbowe
-obligacje skarbowe
Kredyt bankowy - uniwersalny instrument zaspokajania popytu władz publicznych na pieniądz. W ramach
kredytu bankowego należy rozróżnić:
-kredyty banku centralnego
-kredyty banków komercyjnych
-kredyty międzynarodowych inwestycji finansowych (np. Banku Światowego)
Bony skarbowe (weksle) - krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu
pokrycia bieżących potrzeb płatniczych, przy czym praktyka wykształciła kilka podstawowych rodzajów
weksli. Są one emitowane z reguły w dużych nominałach i przeznaczone do transakcji na tzw. rynku
blokowym (hurtowym). Termin zapadalności bonów skarbowych nie przekracza 1 roku (3-6 miesiecy)
Weksle sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej.
Obligacje skarbowe - to drugi podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego i długu
publicznego. Jest papierem wartościowym, który zawiera zobowiązanie remitenta do zapłaty posiadaczowi
obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych
na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych warunkach (zasadach subskrypcji).
Cele zarządzania długiem:
-minimalizowanie kosztów pozyskania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego
-koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań
skarbu państwa
-zapewnianie bieżącej płynności finansowej rządu
Funkcje BC związane ze współpracą z rządem w zakresie rozwiązywania problemu długu publicznego.
-funkcja kasjera rządu
-funkcja instytucji działającej w imieniu rządu na rynku pożyczkowym
-funkcja instytucji pożyczkodawcy - dla rządu ostatniej instancji
POLITYKA FISKALNA
Funkcje:
lokacyjna - kształtowanie podziału czynników produkcji między sektor publiczny i prywatny w celu
dostarczenia dóbr publ. i społ. rozdzielanych poza mechanizmem rynk.
redystrybucyjna - wtórny podział dochodów
stabilizacyjna - oddziaływanie na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej
Rodzaje polityki fiskalnej:
-pasywna - działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury
-aktywna (dyskrecjonalna) - rząd stosuje wybrane środki, tj. dokonuje zmian dochodów lub/i wydatków
publicznych w zależności od sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziałania wahaniom koniunktury oraz
w celu stabilizacji cen i ograniczenia bezrobocia.
Środki realizacji polityki fiskalnej:
-polityka podatkowa
-polityka celna
-pozostałe daniny publiczne (opłaty i składki na bezp.. społeczne)
Kryteria konwergencji gospodarczej:
roczny deficyt budżetowy < 3% PKB
dług publiczny < 60 % PKB
PODATKI I OPŁATY PUBLICZNE
Daniny publiczne:
-podatki
-opłaty
-dopłaty
-cła
-inne niż w/w
Opłata -zawiera wszystkie cechy podatku z wyjątkiem jednej - w przeciwieństwie do nieodpłatnego
podatku jest daniną odpłatną
Dopłata - forma finansowej partycypacji użytkowników inwestycji publicznych w kosztach ich realizacji
Cło - opłata lub podatek nakładany na towary będące przedmiotem eksportu lub importu.
Fundusze celowe - ustawowo powołany przed wejściem w życie ustawy, którego przychody są przeznaczone
na realizowanie wyodrębnionych zadań
Podatek - publiczno prawne, nieodpłatne przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz
skarbu Państwa, województwa, powiatu, gminy wynik. z ust. podatk.
Cechy podatku:
-przymusowy charakter
-bezzwrotność
-nieodpłatność
-jednostronność ustalania
-ogólny charakter
-pieniężna forma
-przewłaszczenie - przeniesienie części naszych dochodów państwu
Funkcje podatków:
-fiskalna (dochodowa)
-regulacyjna
-stymulacyjna
Zasady podatkowe:
według Adama Smitha
-równości - powierzchowność opodatkowania
-pewności - możliwość poznania przyszłych podatków
-dogodności - podatek powinien być pobierany w okresie i w sposób dogodny dla podatnika
-taniości - koszty wymiaru i poboru podatków powinny być jak najtańsze w stosunku do wpływów
według A. Wagnera
-fiskalne - podatek powinien być wydajny i elastyczny, dostosowany do warunków gospod.
-gospodarcze (ekonomiczne) - przerzucalność podatków, nienaruszalność majątku podatników
-sprawiedliwości - powszechność i równość opodatkowania i zdolność dochodowa
-techniki podatkowej - poprzez właściwą konstrukcję podatków należy zapewnić pewność,
dogodność i taniość tego podatku
Struktura podatku:
a) podmiot podatku
Przedmiot podatku - osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy:
-p. czynny - państwo, władze samorządowe
-p. bierny - osoby fizyczne i prawne, które są zobowiązane do zapłacenia podatku
- podatnik - ponosi świadczenia podatkowe
- inkasent - pobiera podatki, wpłaca podatki do US
- płatnik - ciąży a niej obowiązek odprowadzenia podatku do budżetu
b) przedmiot podatku
Rzeczy, zdarzenia, które w myśl ustawy wiążą się z powstaniem obowiązku podatkowego (np. darowizna, spadek)
c) podstawa opodatkowania
Wielkość zależna od przedmiotu opodatkowania (jego wartości) - może być wyrażana w pieniądzach lub
jedn. naturalnych
d) źródło opodatkowania
Wartość od której podatek zostaje faktycznie zapłacony (poziom dochodu, wlk. majątku)
e) stawka podatkowa
Współczynniki określające wys. podatku w stosunku do podstawy opodatkowania.
-ze względu na technikę obliczania wartości:
procentowa
kwotowa
-ze względu na stosunek do podstawy opodatkowania
stała
zmienna -progresywna bądź regresywna
f) skala podatkowa
Tabelaryczne zestawienie, w którym ujmuje się zakresy skal podatkowych wraz z odpowiednimi
stawkami podatkowymi.
-proporcjonalna (liniowa)
-progresywna
g) zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe
-zw. podatkowe - zmniejszenie wlk. podatku częściowe lub całkowite pominięcie dochodu
uzyskiwanego z niektórych źródeł przy ustalaniu podstawy opodatkowania
-ulgi podatkowe - zmniejszenie wlk. podatku już po dokonaniu wymiaru
-zwyżki podatkowe - korygowanie wymiaru podatków ze względu na podwyższone zdolności płatnicze podatnika
(np. kary)
Podstawowe rodzaje podatków i klasyfikacje podatkowe.
Podział podatków:
1. Ze względu na kryterium przedmiotowe
a) majątkowe - świadczenia powiązane z posiadaniem przez podatnika majątku, przedmiotem może być całość
lub część posiadanego majątku lub zmiana praw majątkowych (nabycie lub zbycie tych praw) oraz przyrost
majątku nie związany ze zmianą właściciela majątku:
- pod. od nieruchomości
- pod. od spadków i darowizn
b) przychodowe - przedmiotem i podstawą jest całość przychodów osiągniętych przez podatnika bez potrącania
kosztów:
- pod. od towarów i usług VAT
c) dochodowe - obciążają dochody podatników, podst. opodatkowania to różnica między przychodami a
kosztami uzyskania przychodów
- pod. dochodowy od osób fizycznych
- pod. dochodowy od osób prawnych
d) konsumpcyjne - podatki od wydatków np. akcyza
2. Ze względu na budżet uprawniony do otrzymania podatku
a) podatki budżetu państwa - zasilają budżet państwa np. p. dochodowy od osób fiz i prawnych, akcyza
b) podatki budżetu samorząd. (lokalne) - p. rolny, leśny, od śr transportu
3. Ze względu na przerzucalność
a) bezpośrednie -nie są przerzucane na inne podmioty (np. p. dochodowy)
b) pośrednie - przerzucane, ciężar podatku jest przesunięty na inne osoby
SYSTEM PODATKOWY W POLSCE
System podatkowy - to całokształt podatków, które istnieją obok siebie jednocześnie w danym kraju, tworząc
całość organizacyjną zarówno pod względem prawnym jak i ekonomicznym.
Podatki pobierane przez US stanowiące dochody budżetu państwa:
-podatek od towrów i usług VAT
-pod. akcyzyjny
-pod. od gier
Podatki pobierane przez US stanowiące częściowo dochody jednostek samoż. terytorialnego:
-podatek dochodowy od osób fizycznych - opodatkowanie na zasadach ogólnych oraz w formie ryczałtu od
przychodów ewidencjonowanych (27,6 % - gmina, 1% powiat, 1,5 %województwo)
-podatek dochodowy od osób prawnych
(5% - gmina , 0,5 % - województwo)
Podatki pobierane przez US stanowiące dochody gminy:
-podatek dochodowy od osób fiz. opłacany w formie zryczałtowanej - karta podatkowa
-pod. od czynności cywilno prawnych
-pod. od spadków i darowizn
Podatki i opłaty pobierane przez urzędy gminy stanowiące dochody gminy:
-p. rolny
-p. leśny
-p. od nieruchomości
-p. od środków transportu
-p. od posiadania psów
-opłaty: targowa, miejscowa, administracyjna
-opłata skarbowa
Podatek VAT:
-powszechność opodatkowania
-wielofazowość
-opodatkowane obroty netto
-jednocześnie podatek należny i naliczony, opłacony przy zakupie towarów i usług
- kwota podatku: różnica między podatkiem należnym a naliczonym w danym okresie rozliczeniowym
-stawka 0 % - możliwość zwrotu podatku, bardziej korzystna
Podatek akcyzowy:
- podmiotami podatkowymi są wyłącznie producenci i importerzy, dlatego przedmiotem podatku są
wyroby luksusowe i używki
-stawki 25% - 1900 %
Podatek dochodowy od osób fizycznych:
-podatkami są osoby fizyczne, miejsce zamieszkania w Polsce lub pobyt czasowy dłużej niż 183 dni w roku
-podstawą opodatkowania jest dochodów
-stawki - 19 %, 30 %, 40 %
-podatek osobisty, na osobach fizycznych mających miejsce zamieszkania na terenie Polski ciąży nieograniczony
obowiązek podatkowy, tzn. podatnicy płacą pod. dochodowy wg. zasad ustalonych w Polsce do całości
osiągniętych dochodów bez względu na to czy źródła przychodu położone są w kraju czy za granicą, o ile
odrębne umowy nie regulują tego inaczej.
Podatek dochodowy od osób prawnych:
-podst. opodatkowania jest dochód liczony jako różnica przychodów i kosztów uzyskania przychodów
-stawka 19 %
Podatki lokalne:
Grupa podatków stanowiących dochody własne gmin. Rady gminy mają prawo do ustalania ich wysokości,
kierując się stawkami maksymalnymi zawartymi w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych oraz interesem gminy.
Podatek od nieruchomości:
-przedmiotem są grunty, budynki i budowle
-podmiotami są: właściciel, użytkownik wieczysty, samoistny posiadacz zależny nieruchomości lub ich część
stanowiących własność skarbu państwa lub jedn. samoż. terytor.
Podatek od środków transportu:
przedmiotem opodatkowania podatkiem są:
-samochody ciężarowe od 3,5 tony
-ciągniki przystosowane do użytkowania łącznie z naczepą lub przyczepą 3,5 t.
-przyczepy i naczepy 7 ton i więcej
-autobusy
Podatek od posiadania psów:
-przedmiot - pies
-podmiot - posiadacz psa
-obowiązek powstaje z dniem wejścia w posiadanie psa
Podatek - opłata targowa:
- przedmiot - sprzedaż na targowiskach
- podmiot - os. fizyczne, os. prawne oraz jedno. organizacyjne nie mające osobowości prawnej dokonujących
sprzedaży na targowiskach z wyjątkiem osób będących podatnikami podatku od nieruchomości w związku z
przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach
Opłata miejscowa:
-od osób przebywających dłużej niż dobę
-miejscowości o statusie uzdrowiska
-miejscowości posiadające korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe
-pobiera się tylko jedną opłatę np. w momencie występowania opłaty uzdrowiskowej
Opłata skarbowa:
-sprawy indywidualne - żądania, wniosku, podania odwołania, zażalenia, załączniki do podań
-pozwolenia, koncesje, weksle, wypisy
Podatek od gier:
- gry losowe - gry o wygrane losowe lub pieniężne, których wynik zależy od przypadku, a warunki określa regulamin
- podmioty, które prowadzą działalność w zakresie gier i zakładów, na podst. udzielonego zezwolenia
oraz podmioty urządzające gry i loterie stanowiące monopol Państwa są opodatkowane podatkiem od gier.
Podatek stanowi dochód BP
-stawki: gry fantowe, bingo - 10 %
loterie pieniężne i telebingo - 15 %
gry liczbowe - 20 %
gry w salonach i kasynach - 45 %
zakłady wzajemne - zwierzęta - 2 %
FINANSE
Sposoby finansowania deficytu ( obniżenie wydatków państwa, podwyższenie podatków, zaciągnięcie kredytu bankowego, zaciągnięcie długu publicznego)
Dług publiczny- określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowe i samorządowe) z tytułu zaciągniętych pożyczek
przyczyny powstawania długu publicznego- uporczywe utrzymywanie się deficytu, okres wzmożonych wydatków publicznych, realizowana doktryna ekonomiczna, zakładająca że utrzymywanie deficytu i długu jest narzędziem interwencjonalizmu państwowego, osiąganie celów politycznych rządzącej elity
strategie zarządzania długiem publicznym-
budżet państwa
/ \
Budżet bieżący budżet inwestycyjny
(finansowany dochodami (finansowany długiem publicznym)
podatkowymi)
Różnice między podatkiem a pożyczką - PODATEK- przymusowy, natychmiastowe rozliczenie, podatek obciąża pokolenie obecne, charakter inflacjogenny- przedłużony w czasie, podmiotowy przekrój podatników jest inny niż pożyczkodawców, może spowodować wybuch społeczny, może wywołać zjawisko ucieczki przed podatkami POŻYCZKA_ potencjalne zubożenie podatnika, działanie deflacyjne, obligacje można sprzedać, wywołuje transfer przychodów od przyszłych podatników do obecnych posiadaczy papierów wartościowych, może powodować dewaluację pieniądza, może być narzędziem zmiany struktury gospodarki, może wyrażać poparcie dla władzy, prowadzi do zmniejszenia globalnej siły nabywczej, może wpływać na koniukturę gospodarczą
operacje długiem- emisja i lokowanie papierów dłużnych w drodze wolnej sprzedaży lub subskrypcji, wykup papierów długu ze środków budżetu emitenta lub wyodrębnionych funduszy, wypłata odsetek na podstawie kuponów odsetkowych
operacje nadzwyczajne- a) konwersja- zmiana warunków długu, b) konsolidacja- łączenie pożyczek w jedną, c) repudiacja- odmowa spłaty pożyczek zagranicznych
instrumenty zaciągania długu- a) kredyt bankowy udzielony przez instytucję emitującą pieniądz. Uniwersalny instrument finansujący popyt władz publicznych na pieniądz, kredyt banku centralnego, kredyt banków komercyjnych, kredyt międzynarodowych instytucji finansowych. b) bony skarbowe- krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych przy czym praktyka wykształciła kilka podstawowych: 1) duże nominały, rynek blokowy, hurtowy 2) termin krótszy niż rok, 3 lub 6 miesięcy, weksle sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej c) obligacje skarbowe-to drugi podstawowy instrument finansowania deficytu. Jest to papier wartościowy, zawierający zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem za przedstawieniem kuponów odsetkowych
cele zarządzania długiem- a) minimalizowanie kosztów pozyskania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego b) koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa c) zapewnienie wypłacalności finansowej rządu
funkcje banku centralnego- Funk. Kasjera rządu, instytucja działająca w imieniu rządu na rynku pożyczkowym, instytucja pożyczkodawcy dla rządu- ostatniej instancji
POLITYKA FISKALNA- funkcje: 1) alokacyjna- kształtowanie podziału czynników produkcji między sektor publiczny i prywatny w celu dostarczania dóbr publicznych i społecznych rozdzielających poza mechanizmem rynkowym 2) redystrybucyjna- wtórny podział dochodów 3) stabilizacyjna- oddziaływanie na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej
2 rodzaje polityki fiskalnej w odniesieniu do funkcji stabilizacyjnej- a) pasywna- działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury b) aktywna- rząd dokonuje zmian w celu przeciwdziałania wahaniom koniunktury
środki realizacji polityki fiskalnej- polityka podatkowa, polityka celna, polityka w odniesieniu do danin (ZUS)
daniny publiczne- podatki, opłaty- zawiera wszystkie cechy podatku poza tym że jest daniną odpłatną, dopłata- forma finansowanego udziału użytkowników inwestycji publicznych w kosztach realizacji tych inwestycji, cło- nakładana na przedmioty importu lub eksportu, fundusz celowy- jego przychody przeznaczane SA na realizację określonych zadań (np. ochrona środowiska)
podatki - cechy- przymusowy, bezzwrotność, nieodpłatność, jednostronność ustalania, ogólny charakter, pieniężna forma, przewłaszczenie
podatki -publiczne,prawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne, świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu
funkcje podatku- fiskalna, regulacyjna, stymulacyjna ( ulgi, czasowe zwolnienia)
zasady podatkowe- A. Smith: z. równości- powszechność opodatkowania, z. pewności- możliwość poznania obowiązków podatnika na następny rok, z. dogodności- podatek pobierany w okresie i w sposób dogodny podatnikowi, z. taniości- koszty wymiaru i poboru powinny być jak najniższe w stosunku do wysokości wpływów. A. Wagner- zasady fiskalne ( podatek wydajny, elastyczny, dostosowany do warunków gospodarczych) zasady ekonomiczne- przeżucalność podatku, i nie naruszalność majątku z. sprawiedliwości- powszechnośc i równość, z. techniki podatkowej- poprzez właściwa konstrukcję podatku należy zapewnić pewność, dogodność, taniość tego podatku
struktura podatku- podmiot- osoba na której ciąży obowiązek podatkowy -(czynny- państwo, władze samorządowe i bierny- osoby prawne i fizyczne zobowiązane do płacenia podatku) , przedmiot podatku- rzeczy i zdarzenia wiążące się z powstaniem obowiązku podatkowego, podstawa opodatkowania - wielkośc zależna od wartości przedmiotu opodatkowania, źródło opodatkowania- wartość od której podatek zostaje faktycznie zapłacony, stawka podatkowa- współczynniki które określają wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania, skala podatkowa- tabelaryczne zestawienie w którym ujmuje się zakresy skal wraz z odpowiadającymi im stawkami podatkowymi, zwolnienia - zmniejszenia wielkości podatku całkowite lub częściowe pominięcie dochodów uzyskiwanych z niektórych źródeł przy ustalaniu podstawy opodatkowania , ulgi- zmniejszenie wlk. Podatku już po dokonaniu wymiaru, zwyżki- służą do korygowania wymiaru podatku ze względu na zwiększone możliwości płatnicze podatnika
rodzaje podatku i klasyfikacje- 1) podatki budżetu państwa lub samorządów 2) przedmiot: a) majątkowe- świadczenia powiązane z majątkiem podatnika. Przedmiotem może być całość lub część posiadanego majątku, zmiana praw majątkowych, przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela np. od nieruchomości, spadków i darowizn b) przychodowe- przedmiotem i podstawą jest całość przychodów osiągniętych przez podatnika bez potrącania kosztów np. podatek od towarów i usług VAT c) dochodowe- obciążajś dochody podatnika. Podstawa to różnica między przychodami “ kosztami ich uzyskania d) podatki konsumpcyjne- od wydatków np. akcyza 3) przeżucalność- bezpośrednie (nie przeżucalne na inne osoby i pośrednie- przeżucane na inne osoby
system podatkowy w Polsce - całokształt podatków istniejących obok siebie jednocześnie w danym kraju, tworzącym całość organizacyjną zarówno pod względem ekonomicznym jak i prawnym
podatki pobierane przez urzędy skarbowe- od osób fizycznych, od os. Prawnych
podatki pobierane przez urzędy skarbowe stanowiące dochody gminy- a) zryczałtowany p. od os. Fizycz.- karta podatkowa, b)podatek od czynności cywilno-prawnych, c) podatek od spadków i darowizn
podatki pobierane przez urzedy gminy stanowiące ich dochody- rolny, leśny, od nieruchomości, od śr. Transportu, od psów, opłaty: targowa, miejscowa, administracyjna, skarbowa
VAT- wprowadzony 5 VII 1995, powszechność, wielofazowość, opodatkowuje obroty netto,, niezależny i jednocześnie płacony, płacony przy zakupie towarów i usług. Kwota jest różnicą między naliczonym a należnym w danym okresie rozliczeniowym
akcyza produkty luksusowe, jachty, używki, benzyna
pod. Doch od os. Fizycz- istnieje od 91 roku, obejmuje osoby fiz. Zameldowane w RP lub których pobyt tymczasowy trwa w danym roku dłużej niż 183 dni. Podstawą opodatkowania jest dochód. Na osobach fizycz. Mieszkających w Polsce ciąży tzw nieograniczony obowiązek podatkowy
pod. Doch. Od os. Prawnych- istnieje od 1992 roku. Podstawą jest dochód liczony jako różnica przychodów i kosztów ich uzyskania. Wynosi 19%
podatki lokalne- grupa podatków stanowiących dochody własne gmin. Rady gminy maja prawo do ustalania ich wysokości, kierując się stawkami
elementy jednostek samorządu terytorialnego-1) obszar- gmina, powiat, województwo, 2) mieszkańcy 3) władza 4) jednostki organizacyjne
funkcje samorządu terytorialnego- upodmiotowienie społeczności lokalnej i regionalnej, organizowanie rozwoju społecznego, formułowanie i realizowanie polityki gospodarczej na terenie danej gminy powiatu lub województwa, uczestniczenie w przedsięwzięciach gospodarczych
sfery autonomii- własny majątek i prawa majątkowe, stanowienie prawa, osobowość prawna, ochrona sądowa samodzielności, prawo do podejmowania działań własnych, przyznanie źródeł dochodów, prawo do zarządzania własnymi sprawami, ograniczony zakres nadzoru nad ich działalnością, utworzenie administracji samorządowej
system finansów samorządów terytorialnych- publiczne zasoby pieniężne gmin, powiatów i województw, operacje tymi zasobami i normy je regulujące
gospodarka finansowa j.s.t.- to czynności gromadzenia i wydatkowania części publicznych zasobów pieniężnych przez j.s.t. na realizację ich zadań i funkcji system finansowy j.s.t.- to ogół norm prawnych i procedur określających formy organizacyjne oraz zasady gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez j.s.t. w celu realizacji ich zadań i funkcji
budżet gminy, powiatu, woj.- jest podstawa prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej gminy powiatu lub woj. Uchwalany jest odpowiednio przez radę gminy, powiatu lub sejmik województwa jako część uchwały budżetowej na rok budżetowy. Budżet ten jest rocznym planem: dochodów i wydatków oraz przychodów tej jednostki oraz przychodów i wydatków zakładów budżetowych, środków specjalnych oraz funduszy celowych j.s.t.
Dochody własne j.s.t.- A) podatki lokalne- od nieruchomości, od środków transp. I od posiadania psów, kształtowane przez władze gminy.. Podatki w całości pobierane przez gminę. Rada gminy nie kształtuje ich stawek i nie ma prawa wprowadzania generalnych zwolnień, czy przyznawania ulg. (leśny, rolny, od spadków i darowizn, karta podatkowa). Dochody z samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum. Dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód państwa tj. podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych. B)dochody niepodatkowe- opłata skarbowa, eksploatacyjna, lokalne: targowa, miejscowa, administracyjna. Opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste. Opłaty adiacenckie- od właścicieli gruntów zobowiązujących do wnoszenia udziału w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na nich tych urządzeń. Wpływy z najmu i dzierżawy lokali, budynku i gruntu. Wpływy ze sprzedaży nieruchomości. Dywidendy z przedsiębiorstw komunalnych. Dochody z prywatyzacji. Dochody ze sprzedaży akcji. Zapisy grzywny i spadki. Kary i darowizny. Odsetki z rachunków bankowych. Odsetki od udzielonych pożyczek.
Wydatki j.s.t.-są przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawach: własne j.s.t., z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami, realizowane wspólnie z innymi j.s.t., pomoc rzeczowa lub finansową dla innych j.s.t.
deficyt budżetowy i dług j.s.t: może być pokryty dochodami z : ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t.. Kredytów zaciąganych w bankach krajowych. Pożyczek. Prywatyzacji majątku j.s.t. Nadwyżki budżetu z lat ubiegłych. Łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym rat i pożyczek z odsetkami oraz wykupu papierów nie może przekraczać 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów j.s.t. W przypadku gdy 15% nie jest respektowane i relacja tych wydatków do dochodów j.s.t. przekroczy 55% to kwota zostaje zmniejszona do 12% planowanych dochodów j.s.t
Budżet unii europejskiej- ukształtował się w wyniku wieloletniej ewolucji. Trzy wspólnoty dały jemu początek: Europem. WSP. Węgla i Stali, E. W. Energii Atomowej, E. W. Gospodarcza Dysponowały one własnymi budżetami. Na mocy traktatu Fuzyjnego z 1965 w lipcu 1967- powstał jeden wspólny budżet. Poza wspólnym budżetem wspólnot pozostawał do lipca 2002 budżet operacyjny EWWiS
Zasady sporządzania i wykonania budżetu oraz procedura jego uchwalania wynikają z trzech rodzajów źródeł prawnych:- traktatów, - prawa uchwalonego na podstawie traktatów ,- porozumień zawieranych pomiędzy Instytucjami Wspólnot. Budżet UE konstruowany jest podobnie jak budżet każdego państwa z zachowaniem zasad budżetowych.
Podstawowe zasady to: z. jedności- jeden dokument wszystkie dochody i wydatki, z. powszechności, roczności, równowagi budżetowej-, szczegółowości- każdy wydatek ma swój cel . Od 1999 budżet ogólny UE jest w euro.
Perspektywa finansowa jest średnim okresowym planem finansowym UE. Przyjmowana na posiedzeniu Rady Europ. Organizowanym specjalnie w tym celu: 3 porozumienia: 1) perspektywa finansowa na lata 1988-1992 związana z I paktem Delorsa, 2) perspektywa finansowa na lata 1993- 1999 związana z II paktem Delorsa, 3) per. Fin. Na lata 2000-2006 opracowana na podstawie dokumentu Agenda 2000
dochody budżetu UE: 1) w ujęciu historycznym możemy wyróżnić 2 źródła dochodów budżetów * wpłaty krajów członkowskich * dochody własne pobierane bezpośrednio na rzecz wspólnoty 2) dochody własne pochodzą z następujących źródeł: * opłat rolnych związanych z importem produktów rolnych i opłat z tytułu produkcji i magazynowania cukru. * ceł pobieranych przy imporcie z krajów trzecich na podstawie wspólnej taryfy celnej. * wpływów z tytułu podatku od wartości dodanej (VAT) Obliczanych przy zastosowaniu jednolitej stawki do scharmonizowanej podstawy opodatkowania. * z tzw. 4 źródła 3) poszukuje się nowych własnych źródeł dochodu: *podatek energetyczny, * zmodyfikowany VAT, * podatek dochodowy od osób prawnych
Wydatki budżetu UE- 4 fundusze strukturalne Europ. F. Orientacji i Gwarancji Rolnictwa, E. F. Rozwoju Regionalnego, E. F. Społeczny, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
cele polityki strukturalnej- promowanie rozwoju, rekonwersja gospodarcza i społeczna regionów które odczuwają szczególne trudności, Adaptacja i modernizacja systemów oświaty, doskonalenia zawodowego i zatrudnienia
Inicjatywy wspólnotowe- INTERREG III- współpraca transgraniczna. LEADER +- rozwój wsi, EQUAL- dyskryminacja na rynku pracy, URBAN II odnowa miast
Temat: Finanse samorządów terytorialnych
1.Istota i funkcje samorządów terytorialnych
W modelu trójszczeblowym gmina jest szczeblem podstawowym,
powiat- pośrednim (powiat ziemski PZ i powiat grodzki PG),
a wojewódzki- najwyższy.
Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego,
a nie ze względu na zakres podległości.
Gmina, powiat, województwo jako jednostki samorządu terytorialnego, stanowią szczególnego rodzaju
systemu społeczno- gospodarczego (tzw. terytorialne korporacje samorządowe, tj. korporacje prawa
publicznego) na który składają się elementy:
*obszar- który zajmuje gmina, powiat, województwo
*mieszkańcy- tworzą wspólnotę samorządową
*władza- tj. wybieralne demokratycznie organy gminy, powiatu i województwa
*jednostki organizacyjne gminy- powiat, województwo tj. jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze,
środki specjalne, zakłady budżetowe, fundusze celowe.
Samorząd terytorialny jest organem publicznym powołanym do wykonywania określonych zadań administracji
publicznej w sposób zdecentralizowany.
Funkcje samorządu terytorialnego
*upodmiotowienie społeczności lokalnej i regionalnej
*organizowanie rozwoju społecznego
*formułowanie i realizowanie polityki gospodarczej na terenie danej gminy, powiatu
i województwa samorządowego
*uczestnictwo w przedsięwzięciach gospodarczych
Sfery autonomii gminy, powiatu i województwa
*własny majątek i prawa majątkowe
*stanowienie prawa
*osobowość prawa
*ochrona sądowa samodzielności
*prawo do podejmowania działań własnych
*przyznane źródła dochodów
*formalne i merytoryczne oddzielenie budżetu gminy, powiatu i województwa od budżetu państwa
*prawo do zarządzania własnymi sprawami
*ograniczony zakres nadzoru nad ich działalnością
*utworzenie administracji samorządowej
2.System finansowy jednostek samorządu terytorialnego
*finanse samorządu terytorialnego- publiczne zasoby pieniężne gmin, powiatów, województw
samorządowych, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulują
*gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego- to wszystkie czynności gromadzenia
i wydatkowania części publicznych zasobów pieniężnych przez jednostki samorządu terytorialnego
na realizację ich zadań i funkcji
*system finansowy jednostek samorządu terytorialnego- to ogół norm prawnych i procedur określających
formy organizacyjne oraz zasoby gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez jednostki
samorządu terytorialnego w celu realizacji ich zadań i funkcji
Budżet gminy, powiatu i województwa jest podstawą prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej
gminy, powiatu i województwa.
Uchwalany jest odpowiednio przez radę gminy, radę powiatu i sejmik wojewódzki jako część uchwały
budżetu na roku budżetowy.
Budżet jednostek samorządu terytorialnego jest rocznym planem:
*dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki
*przychodów i wydatków zakładów budżetowych, środków specjalnych oraz funduszy celowych jednostki
samorządu terytorialnego
3.Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego
Wpływy jednostki samorządu terytorialnego dochody własne ok. 30% (subwencje ogólne, dotacje celowe)
przychody z budżetu państwa ok. 70%.
I Dochody podatkowe
*podatki lokalne stanowiące dochód gminy, których elementy konstrukcyjne mogą być kształtowane przez
władze gminy tj. podatek od nieruchomości, od środków transportu i posiadania psów
*podatki pobierane w całości przez gminę, ale rada gminy nie kształtuje ich stawek oraz nie ma prawa
wprowadzenia generalnych zezwoleń czy przyznania ulg:
podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków i darowizn, dochodowe opłacone na zasadzie uproszczonej
tj. w formie karty podatkowej
*dochody z samo opodatkowania się gminy w drodze referendum
*dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj.
w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych
II Dochody nie podatkowe
*opłata skarbowa, opłata eksploatacyjna
*opłaty lokalne: targowa, miejscowa, administracyjna
*opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz osoby fizycznej lub prawnej albo w
zarządzanie na rzecz jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej
*opłaty adiacenckie pobierane od właścicieli gruntów zobowiązanych do wnoszenia udziału w kosztach
budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych odpowiednio od wzrostu wartości
nieruchomości w wyniku wybudowania na nich tych urządzeń.
*wpływy z najmu i dzierżawy lokalu, budynku, gruntu lub innych rzeczy będących własnością gminy,
powiatu i województwa
*wpływy ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność samorządu
*dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych i wpłaty z ?????
*dochody z dywidend z tytułu posiadanych akcji w spółkach akcyjnych oraz zyski z tytułu posiadania
udziałów w spółkach z.o.o, takie części nadwyżek finansowych wpłaconych przez zakłady budżetowe
*dochody z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego
*zapisy, darowizny, spadki
*kary i grzywny
*odsetki od środków na rachunku bankowym
*odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę, powiat, województwo
4.Wydatki jednostek samorządu terytorialnego
Wydatki jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w
ustawach tj. na zadania:
*własne jednostki samorządu terytorialnego
*z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego
*przyjęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia
*realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządów terytorialnych
*pomoc rzeczowa lub finansowa dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ
stanowiący jednostki samorządu terytorialnego
Temat: Budżet Unii Europejskiej
Istota funkcjonowania budżetu Unii Europejskiej
Dochody budżetu Unii Europejskiej
Wydatki budżetu UE
Rozliczenia Polski z Unia Europejską
Fiskalizm w Polsce na tle innych krajów.
Ad 1.
Budżet to najważniejszy element finansów publicznych.
Budżet narodowy to:
Budżet państwa
Budżet jednostek samorządu terytorialnego
Fundusze ubezpieczeń społecznych
Wszystkie budżety narodowe są narzędziem wtórnego podziału ( redystrybucji) znacznej części PKB. W państwach UE ok. 45%.
Budżet Unii Europejskiej jest budżetem znacznie szczuplejszym w porównaniu z budżetami narodowymi. Wynika to z tego, że środki pieniężne w budżecie UE są przeznaczane na ściśle określone cele zgodne z tzw. zasadą pomocniczości.
Budżet ogólny UE ukształtował się w wyniku wieloletnich ewolucji.
3 wspólnoty dały jego początek:
Europejska Wspólnota Węgla i Stali ( EWWiS)
Europejska Wspólnota Energii Atomowej ( EUROTOM)
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)
Dysponowały one własnymi budżetami. Na mocy Traktatu Fuzyjnego z 1965 r, w lipcu 1967 powstał jeden wspólny budżet.
Poza zbiorczym budżetem Wspólnot pozostawał do lipca 2002 r budżet operacyjny EWWiS.
Zasady sporządzania i wykonania budżetu oraz procedura jego uchwalania wynikają z 3 rodzajów źródeł prawnych:
traktatów
prawa uchwalonego na podstawie traktatów( prawa pochodnego)
porozumień zawieranych między instytucjami Wspólnot
Budżet UE konstruowany jest, podobnie jak budżet każdego państwa, z zachowaniem zasad budżetowych.
Podstawowe zasady to:
zasada jedności- nie należy przypisywać dochodów do konkretnych wydatków
zasada powszechności ( uniwersalizmu)- brak możliwości kompensowania dochodów i wydatków
zasada roczności- dochody i wydatki dotyczą roku kalendarzowego ( rok budżetowy= rok kalendarzowy)
zasada równowagi budżetowej- oznacza, że równowaga budżetowa jest bezwzględnie przestrzegana
zasada szczegółowości ( specyfikacji)- oznacza, że wszystkie wydatki określone w budżecie UE mają ściśle określone przeznaczenie
Od 1999 budżet ogólny UE sporządzany jest w Euro.
Procedura budżetowa obejmuje następujące kroki:
sporządzenie wspólnego projektu budżetu przez Komisję Europejską
uchwalenie projektu przez Radę Europejską
pierwsze czytanie projektu budżetu przez parlament Europejski
drugie czytanie projektu przez Radę Europejską
drugie czytanie projektu budżetu przez Parlament ora uchwalenie budżetu
Perspektywa finansowa
Od końca lat 80- tych opracowywane są średniookresowe plany finansowe zwane Perspektywą Finansową, które wyznaczają rany finansowe dla działalności wspólnoty, a tym samym i dla budżetu.
Perspektywa Finansowa przyjmowana jest na posiedzeniu Rady Europejskiej, organizowanym specjalnie w tym celu.
Dotychczas zawarte zostały 3 porozumienia, które obejmowały:
Perspektywę Finansową na lata 1988-1992 związaną z tzw. I Pakietem Delorsa- dotyczyła opracowania ogólnych założeń dotyczących niezbędnych reform w systemie finansowym Wspólnoty, dotyczyła I Pakietu Delorsa, który mówił o konieczności stworzenia wspólnego rynku kapitałowego
Perspektywę Finansową na lata 1993- 1999 związaną z II Pakietem Delorsa- zakładała konieczność zwiększenia dochodów budżetowych
Perspektywę Finansowa na lata 2000- 2006 opracowaną na podstawie dokumentu Agenda 2000- zawiera propozycje reformy wspólnej polityki rolnej, zawiera również propozycję zmian w finansowaniu rozwoju regionalnego oraz określa zasady finansowania rozszerzenia Unii o nowe kraje członkowskie
Ad 2.
W ujęciu historycznym możemy wyróżnić dwa źródła dochodów budżetu:
Wpłaty krajów członkowskich
Dochody ( zasoby) własne, pobierane bezpośrednio na rzecz Wspólnoty
Wpłaty są proporcjonalne i wynikają one ze stosunku PKB w poszczególnych krajach członkowskich do PKB całej wspólnoty.
Dochody własne pochodzą z następujących źródeł:
Opłat rolnych ( wtórnych) związanych z importem produktów rolnych ( w 1995 zostały one zastąpione cłami rolnymi) i opłat z tytułu produkcji i magazynowania cukru ( tzw. opłaty cukrowe) - tradycyjne
Ceł pobieranych przy imporcie z krajów trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej- tradycyjne
Wpływów z tytułu podatku od wartości dodanej ( VAT) obliczanych przy zastosowaniu jednolitej stawki do zharmonizowanej podstawy opodatkowania
Z tzw. czwartego źródła
Czwarte źródło to jednorazowe wpłaty krajów członkowskich stanowiące określony % dochodu narodowego brutto. Wpłaty te są dokonywane wtedy, gdy wydatki UE są większe niż pozostałe dochody Unii.
Poszukuje się nowych, własnych źródeł dochodów. Rozważa się 3 opcje:
Podatek energetyczny. Rozwiązaniu temu sprzyja uchwalona w 2003 dyrektywa w sprawie opodatkowania produktów energetycznych i energii
Zmodyfikowany VAT. Byłby to podatek pobierany przy zastosowaniu stawki unijnej, razem z podatkiem krajowym. Stawka podatku składałaby się ze stawki krajowej i stawki unijnej
Podatek dochodowy od osób prawnych. Rozwiązanie to wymagałoby określenia wspólnej podstawy opodatkowania i wprowadzenia minimalnych stawek
Ad 3.
W wydatkach UE znaczącą część zajmuje fundusz strukturalny:
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych ( EFOR) składający się z dwóch części:
Sekcji gwarancji
Sekcji orientacji
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ( EFRR)
Europejski Fundusz Społeczny (EFS)
Fundusz Instrument Orientacji Rybołówstwa ( FIOR)
W wydatkach UE największe znaczenie mają EFOR, wydatki tego funduszu są przeznaczone na realizacje wspólnej polityki rolnej. Przeznaczone na regulowanie rynków rolnych poprzez bezpośrednie dopłaty dla rolników, dopłaty do eksportu produktów rolnych do krajów trzecich.
Wszystkie wymienione fundusze strukturalne są narzędziem likwidowania dysproporcji i zacofania w regionach słabo rozwiniętych.
Wprowadzony system odgórnego określania priorytetowych celów polityki strukturalnej. Obecnie są 3 priorytetowe cele:
promowanie rozwoju i niezbędnych dostosowań strukturalnych w regionach opóźnionych. Jest to cel najważniejszy, na który przeznacza się ponad 70% wydatków funduszy. Środki na realizacje tego celu pochodzą z EFRR, EFS, EFOGR- sekcja orientacji i z FIOR
rekonwersje gospodarcze i społeczne regionów, które odczuwają szczególne trudności strukturalne ( dotyczy to zwłaszcza regionów przemysłowych a także upadających regionów rolniczych). Listę tych regionów ustala Komisja Europejska na podstawie propozycji krajów członkowskich. W finansowaniu celu II uczestniczą środki EFRR i EFS
adaptacja i modernizacja systemów oświaty, doskonalenia zawodowego i zatrudnienia. Na realizację celu III uruchomione są środki EFS. Cel ten ma charakter horyzontalny, tzn. dotyczy dziedzin wymagających wsparcia finansowego a nie regionów jak ma to miejsce w przypadku I i II .
Na cele priorytetowe przeznaczone jest aż 93% środków funduszy strukturalnych.
Inicjatywy Wspólnotowe finansowane z fundusz strukturalnych dotyczą obecnie tylko czterech programów o transnarodowym znaczeniu ( poprzednio było ich 13). Są to:
INTERES III- współpraca przygraniczna, transgraniczna i międzyregionalna ( EFRR)
LEADER+ - rozwój obszarów wiejskich poprzez zintegrowane programy ( EFGiOR)- sekcja orientacji
EQUAL- transgraniczna współpraca w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności występujących na rynku pracy ( EFS)
URBAN II- ekonomiczna i społeczna odnowa miast ( EFRR)
Uzupełnieniem Funduszy Strukturalnych jest fundusz Spójności. Fundusz Spójności powstał na mocy traktatu o UE jednak jako właściwy fundusz spójności powstał w 1994 r . Cechą różniącą ten fundusz od funduszy strukturalnych jest krajowy a nie regionalny zasięg pomocy. Pomoc ta skierowana jest do najmniej rozwiniętych krajów członkowskich, gdzie poziom PKB na 1 mieszkańca jest niższy od 90% średniej na obszarze UE.
Fundusze Spójności głównie dotyczą finansowania projektów z dziedziny ochrony środowiska oraz rozwoju komunikacji.
Przy wykorzystaniu środków z funduszy strukturalnych obowiązują następujące zasady:
Zasada koncentracji środków w odniesieniu do regionów i realizowanych celów
Zasada programowania środków dla okresów wieloletnich, dostosowanych do Perspektywy Finansowej
Zasada partnerstwa, która polega na ścisłej współpracy Komisji Europejskiej z władzami centralnymi, regionalnymi i lokalnymi krajów członkowskich na każdym etapie ( przygotowania programów, ich akceptacji i realizacji oraz monitorowania)
Zasada uzupełniającego charakteru pomocy finansowej udzielanej z funduszy strukturalnych ( środki z funduszy strukturalnych powinny spełniać rolę pomocniczą , powinny one współfinansować a nie zastępować wydatki na cele strukturalne w krajach członkowskich)
Zasada efektywności, zgodnie z którą odpowiedzialność za efektywne wykorzystanie środków pochodzących z funduszy strukturalnych spoczywa na władzach krajów członkowskich.
Fundusze strukturalne zostały poprzedzone funduszami przedakcesyjnymi.
Bezzwrotna pomoc przedakcesyjna, przeznaczona dla krajów kandydujących do Unii, realizowana jest przede wszystkim w ramach trzech programów: SAPARD, ISPA, PHARE
Uruchomienie tych środków miało pomóc w przeprowadzeniu zmian polityczno- gospodarczych( PHARE), przygotować kraje kandydujące do uczestnictwa we wspólnej polityce rolnej ( SAPARD), wspierać finansowo projekty dotyczące infrastruktury w dziedzinie ochrony środowiska i transportu (ISPA)
SAPARD- zadaniem jego jest przeprowadzenie działań na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. W Polsce program ten działa od 2002 r. Wpływy roczne na poziomie 170 mln Euro.
40% środki na modernizacje zakładów przetwórczych
30% poprawa infrastruktury rolnej
20% finansowanie inwestycji w samych gospodarstwach wiejskich
pozostałe to środki na tworzenie nowych miejsc pracy na wsi.
ISPA- zadaniem tego funduszu jest ujednolicenie infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska. Jego zadaniem jest również rozwój infrastruktury transportowej
PHARE- jest to program pomocy Polsce i Węgrom w restrukturyzacji gospodarki. Dla Polski jest to 400 mln Euro rocznie.
Kontrola wykonania budżetu Unii Europejskiej
Organem odpowiedzialnym za przedkładanie Radzie Europejskiej raportu o podejmowaniu przez kraje członkowskie oraz instytucje wspólnotowe, działań w celu ochrony interesów finansowych Wspólnoty oraz zwalczania oszust jest Komisja Europejska.
Komisja Europejska odpowiada za prawidłowe wykorzystanie środków UE. Jest to bardzo trudne zadanie, bowiem ponad 80% wydatków budżetowych realizowane jest na szczeblu krajów i regionów.
10.10.2002 weszła w życie Konwencja w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnoty.
Kontrola wewnętrzna |
Poziom Unii Europejskiej |
Kontrola zewnętrzna |
|
|
Komisje Europejskie |
Europejski Trybunał Obrachunkowy |
|
|
Poziom krajowy |
|
|
|
Państwa Członkowskie |
Instytucje kontrolne na poziomie krajowym |
|
Europejski Trybunał Obrachunkowy funkcjonuje od 1977 r. Odpowiada za kontrolę zewnętrzną nad finansami UE. Jest instytucją niezależną. Dokonuje kontroli na wniosek danej instytucji europejskiej lub sam decyduje o jej rozpoczęciu.
Kontrole dotyczą:
Budżetu UE
Kredytów i pożyczek związanych z UE
Działalności finansowej Europejskiego Banku Inwestycyjnego i innych instytucji
Ad 4.
Z przedstawionych danych wynika, że środki przekazane przez UE przewyższają w 2004 r. o 3399,5 mln. zł a w 2005 r. o 10104,7 mln. zł kwoty wydatkowane z budżetu państwa, co daje Polsce pozycję beneficjenta netto.
Temat: Finanse publiczne a członkostwo w Unii Europejskiej
Traktat z Maastricht
Kryteria konwergencji
Funkcje budżetu państwa w świetle członkostwa Polski w UE
Harmonizacja podatków
AD.1.
Traktat z Maastricht, oficjalnie Traktat o Unii Europejskiej( TUE umowa międzynarodowa parafowana 10 grudnia 1991, podpisana 7 lutego 1992 w Maastricht w Holandii. TUE wszedł w życie 1 listopada 1993 po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich.
Najważniejsze cele postanowienia:
Utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych
Umocnienie spójności gospodarczej i społecznej ( KOHEZJI)
Utworzenie unii gospodarczo- walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 r i określeniem kryteriów konwergencji
Traktat ustanowił UE opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełnioną o nowe polityki tzn:
Unie Gospodarczo- Walutową
Wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa
Współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości
( 3 filary UE)
Unia Europejska
Wspólnota Europejska:
Instytucje i procedury ustawodawcze
Polityka rolna
Rynek wewnętrzny
Ochrona środowiska
Prawa obywateli
Unia gospodarczo- walutowa
Polityka regionalna
Inne
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwo
Wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych:
Polityk w zakresie przyznawania azylu
Imigracji
Walka przeciw narkotykom
Współpraca policji
Ustalono też nowe ramy instytucjonalne UE: rada Europejska, Rada UE ( dawniej Rada Ministrów), Komisja
Europejska ( dawniej Komisja Wspólnoty Europejskiej), Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i
Trybunał Rewidentów Rachunkowości, które pozostały trybunałami Wspólnot Europejskich
AD2.
Kryteria konwergencji ( kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht)- są to ustalone w Traktacie o UE
wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje
do członkostwa w Unii Gospodarczo- Walutowej ( UWG) i tym samym do strefy euro.
Dane państwo musi spełniać 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:
Średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UWG nie wyższą niż 1,5 punktu
procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczany dla 3 państw o
najniższej inflacji w UE
Średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od
poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w 3 krajach o
najniższej stopie inflacyjnej w UE
Stabilny kurs walutowy w ciągu 2 lat poprzedzających akcesję kraju do UW, oznacza to udział w
mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać
normalnego przedziału wahań ( +/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II,
nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej rewolucji bądź dewaluacji własnej waluty wobec
waluty innego kraju UE
Deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający
3% PKB danego kraju
Dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju
AD3.
Państwa nie respektujące norm konwergencji głównie w zakresie deficytu i długu publicznego w
relacji do PKB:
Podlegają karom pieniężnym: przekazuje do Komisji Europejskiej depozyt o
wysokości 0,2 % PKB plus 1/10 różnicy między poziomem deficytu a wskaźnikiem
deficytu 3% ( maksymalny depozyt nie może przekroczyć 0,5% PKB)
Jeżeli w ciągu 2 lat kraj nie poprawi swoich wyników, depozyt staje się przychodem
budżetu Komisji Europejskiej
Konieczność dalszego dostosowania w zakresie Statystyki finansów publicznych np.: metodologia
obliczania deficytu budżetowego i długu publicznego
Konieczność dostosowania polskiego prawa budżetowego do wymogów współfinansowanych wydatków
wspólnotowych oraz ich wieloletniego planowania
AD 4.
Stworzona możliwość harmonizacji podatków w UE tylko w odniesieniu do podatków pośrednich i
tylko w minimalnym zakresie, umożliwiającym funkcjonowanie jednolitego rynku towarów i usług.
Decyzje Rady Europejskiej w tym względzie muszą być podejmowane jednomyślnie
towarów odniesieniu do podatków bezpośrednich nie ma żadnych upoważnień traktatowych.