AQUIS MINERALIBUS CURAMUR

Homines variis morbis laborantes non solum multis remediis medicatis sed etiam aquis mineralibus curantur. Aegroti aquam mineralem bibentes et balnea mineralia adhibentes cito ad valetudinem perveniunt. Aquae minerales e fontibus mineralibus scatentes calidae, fervidae, frigidae sunt. Aquae minerales sales organismo humano necessarios praebent. In multis Poloniae regionibus fontes minerales inveniuntur, exempli causa: in Krynica, in Kudowa, in Rymanów, in Szczawnica, in Lądek. Fontes minerales plerumque in regionibus submontanis sunt. In Krynica aqua minerali canalis digestorii morbi, diabetes, obesitas et alii morbi curantur.

Tela cartilaginea sive cartilago

Tela cartilaginea, sive cartilago in cartilaginem parenchymatosam, cartilaginem hyaloideam, fibrocartilaginem, cartilaginem elasticam dividitur. Cartilago hyaloidea plerumque perichondrium habet. Perichondrium cartilaginem nutrit et incrementi et regenerationis cartilaginis causa est. Cartilaginem elasticam in epiglottide, in cartilaginibus parvis laryngis videmus. In larynge etiam cartilaginem thyroideam, cartilaginem triticeam ceterasque cognoscimus. Cartilagines laryngis multae sunt, ut cartilago cricoidea, corniculata, arytenoidea, epiglottica. Cartilago corniculata in apice cartilaginis arytenoideae sita est. Magnitudo et forma cartilaginum variae sunt. Cartilagines laryngis sceleton laryngis formant. Cartilaginem elasticam etiam in auricula, in tuba auditiva (tuba Eustachii), in minutis laminis cartilagineis bronchorum videtis.

Petrus: Paulusne sanus est?

Margarita: Non est. Pes Pauli aeger est.

Petrus: Ubi est Paulus?

Margarita: Paulus in lecto iacet. Mater apud eum sedet manumque eius tenet.

Amicae Margarita et Anna in Pauli cubiculum intrant. Anna apud lectum stat, Margarita sedet.

Medicus venit et interrogat: Quis aegrotat?

Mater respondet: Filius meus Paulus aegrotat, ambulare non potest.

Medicus: Cur Paulus ambulare non potest?

Mater: Paulus pede aegrotat. In horto meo arbor alta est. Paulus arborem ascendit, ad terram cadit. Itaque pedem aegrum habet neque ambulare potest. Neque solum pede sed etiam capite aegrotat filius meus.

Medicus dicit: Paulus dormit.

Anna, quae male audit, id quod medicus dicit audire non potest. Idcirco interrogat: Quid dicit medicus?

Margarita in aurem Annae: Medicus Paulum dormire dicit.

Paulus oculos aperit atque medicum adesse videt.

Medicus: Os aperi, puer! Linguam ostende!

Anna: Quid dicit medicus?

Margarita: Medicus Paulum os aperire atque linguam ostendere iubet.

Medicus: Lingua eius rubra est.

Anna: Quid dicit?

Margarita: Medicus linguam eius rubram esse dicit.

Medicus etiam dentes Pauli aspicit et inter dentes albos unum dentem nigrum videt. Dens niger sanus non est. Medicus Paulum dentem aegrum habere videt.

Medicus: Paulus dentem nigrum habet.

Paulus: Sed dens non dolet, ergo dens aeger non est! Pes et caput dolent.

Mater: Non dentes, sed pedem eius sana, medice!

***

Medicus: Pharmacopola, prepara medicamentum!

Pharmacopola medicamentum preparat. Ecce medicamentum - inquit.

Pharmacopola medico medicamentum dat. Medicus puellae aegrae medicamentum et aquam dat.

Medicus: Sume medicamentum et aquam bibe!

Infirmaria caput puellae aegrae sustinet. Puella aquam bibit.

Infirmaria: Iam dormi, puella! Dormi bene!

Infirmaria manum in fronte puellae ponit. Puella oculos claudit atque dormit.

***

Medicus: Quo modo vos habetis?

Infirmariae: Bene nos habemus, medice!

Medicus: Hodie aegroti ac aegrotae bene etiam se habent. Alii iacent in lectis, alii ambulant.

Infirmariae: Ergo quiescere possumus.

Medicus: Nondum, oportet vigilare.

***

Medicus I: Salve amice!

Medicus II: Salve! Quomodo se habent nostri aegroti?

Medicus I: Duo aegroti in statu gravi sunt. Curatio eorum difficilis erit,sed curatio aliorum facilis est.

Medicus II: Novam curationem adhibere oportet. Nostra scientia medicinalis utilis erit.

Medicus I: Nunc igitur ad laborem veniemus. Sanare pulchrum est.

A: Quo modo te habes? Cur tristis es?

B:Tristis sum, male me habeo. Morbus acutus incipit: non dormio, febris magna est, caput dolet.

A: Noli timere, mea cara, medicus noster bene dignoscit, bene curat.

***

Ioanna: Salve, amica mea!

Lucia: Salve, quid agebas? Quo in statu res tuae sunt?

Ioanna: Bene, multum laborabam et contenta sum, quia fortuna mihi favet. Aegrota eram, sed nunc sana sum.

Lucia: Bene est! Fortuna tibi favet.

***

Anna: Heri in clinica non eram. Quo modo aegroti se habebant? Potesne ad me venire et quidquid mihi narrare?

Maria: Bene, possum ad te venire. Omnia tibi narrabo. Aegroti male se habebant, dormire non poterant, inquieti erant. Medici etiam contenti non erant.

Anna: Oportebat igitur multum laborare. Cras in clinica ero et tecum potero laborare. Nunc autem vado domum, quidquid edere debeo.

Maria: “Post cenam stabis vel passus mille meabis”.

***

Infirmaria: Apud aegrotum vulnus apertum est. Estne hoc vulnus periculosum?

Medicus: Non, tantum vulnus incisivum. Sed ulcus et pus adsunt. Incisio necessaria erit. Quare dicimus “ubi pus, ibi incisio”.

***

Infirmaria I: Hic aquam mineralem habes, bibe!

Infirmaria II: Gratias ago, amica, sitim habeo, libenter bibam. Aqua mineralis salubris est. In aqua sanitas, in vino veritas.

***

Medicus: Salve, pharmacopola!

Pharmacopola: Salve et tu, medice! Desiderasne aliquid a me?

Medicus: Ita est, amice, medicamentum cupio pro femina aegra.

Pharmacopola: Bene, hic habes. Accipe medicamentum.

Medicus: Gratias ago.

Pharmacopola: Quid facis hodie?

Medicus: Mox in alterum valetudinarium veniam. Multos morbos dignoscam. Laborare oportet pro sanatione hominum. Nam philosophus Graecus dicebat: “Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem haec omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt.”

Pharmacopola: Dicis, quod est clarum, fac, quod est bonum. Hoc modo multos tibi amicos facies.

***

A: Genu dextrum sanum est. Estne tuum genu dextrum sanum?

B: Sic est. Meum genu dextrum sanum est.

A: Meum autem sinistrum non sanum est. Tristis sum. Non possum ambulare. Medicus non venit. Infirmaria abest.

B: Mea genua sana sunt. Possum ambulare. Gaudeo.

***

Infirmaria: Eratne sectio caesarea?

Medicus: Non, haec sectio ventralis erat.

Infirmaria: Eritne apud aegrotam curatio conservatica vel chirurgica

De columna vertebrali

Columna vertebralis Graece rhachis nominatur. Columna vertebralis e triginta tribus vel triginta quattuor vertebris constat. Columnam vertebralem in septem vertebras cervicales, in duodecim vertebras thoracicas, in quinque vertebras lumbales, in quinque vertebras sacrales, in quattuor saepe quinque vertebras coccygeas dividimus. Vertebrae inferiores structura et magnitudine firmiores quam vertebrae superiores sunt. Quinque vertebrae sacrales os sacrum, vertebrae coccygeae os coccygeum formant.vertebrae sacrales et vertebrae coccygeae vertebrae spuriae, vertebrae superiores vertebrae verae vel mobiles nominantur. Vertebrae e duabus partibus constant; e parte anteriore firmiore crassioreque formanti corpus vertebrae et e parte posteriore formanti arcum vertebrae. Ex arcu vertebrae septem processus eveniunt: processus spinosus impar, processus articulares superiores et inferiores (pares) processusque transversi pares. Vertebra prima cervicalis atlas, vertebra secunda cervicalis axis vel epistropheus, vertebra cervicalis septima vertebra prominens - appellatur.

De corde

In corde sanguis est. Per venas et arterias sanguis diffunditur. Cor in duo atria et duos ventriculos dividitur. Atria a ventriculis septo atrioventriculari seiuncta sunt, atria a se septum interatriale seiungit. Ad atrium dextrum cordis intrant: vena cava superior et inferior, sinus coronarius, ad atrium autem sinistrum duae venae pulmonales dextrae et sinistrae. Sanguis venosus per venas cavas: superiorem et inferiorem in atrium dextrum cordis infunditur. Circulatio sanguinis a ventriculo cordis sinistro usque ad atrium dextrum circulus sanguinis maior nominatur. Circulatio sanguinis per pulmones - per ventriculum dextrum, pulmones, atrium sinistrum - circulus sanguinis minor nominatur. In cordis functione systolen atque diastolen distinguimus. Cor perpetuo dilatatur et contrahitur. Hominis aegri numerus diastolarum et systolarum per minutam non regularis est. Angina pectoris et infarctus myocardii crebro hominis vitae periculosi sunt. Medici cordis morbos electrocardiographo aperiunt.

De corde et de vasis sanguiferis multa audimus et discimus, nam homines saepe cordis et vasorum sanguiferorum morbis laborant. Angina pectoris et infarctus myocardii crebro hominis vitae periculosi sunt. Infarctus myocardii saepius viros quam feminas vexat. Morbi cordis et vasorum sanguiferorum variis remediis vegetabilibus et chimicis curantur. In casibus gravioribus operatio chirurgica saepe aegrotis saluti est. Cor in sacco pericardii situm est. In corde basim cordis et apicem cordis videmus. Cor faciem diaphragmaticam, faciem sternocostalem, faciem pulmonalem habet. In facie cordis sulcus coronarius, sulcus interventricularis anterior, sulcus interventricularis posterior conspiciuntur. Sulcus interventricularis anterior in facie sternocostali est, sulcum autem interventricularem posteriorem in facie diaphragmatica videtis. In sulcis vasa sanguinea sunt. In basi cordis omnia vasa circuli sanguinis maioris et minoris spectamus. Ad atrium dextrum cordis intrant: vena cava superior et inferior, sinus coronarius, ad atrium autem sinistrum venae pulmonales dextrae et sinistrae. In corde ventriculus dexter et sinister, atrium dextrum et sinistrum sunt. Ventriculus dexter a ventriculo sinistro septo interventriculari seiungitur, atrium dextrum ab atrio sinistro septum interatriale seiungit. A ventriculis cordis arteriae sanguinem semper recipiunt et in organa omnia proximalia et distalia adducunt, venae autem sanguinem in cor portant. In corde diastole et systole continue efficiuntur.

In corde quattuor ostia sunt: duo ostia venosa et duo ostia arteriosa. Ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum ostia venosa sunt. Ostia atrioventricularia anulis fibrosis circumdantur, qui atria a ventriculis seiungunt. Anuli fibrosi e tela coniunctiva elastica constant. Ostium trunci pulmonalis, ostium aortae ostia arteriosa sunt. In ostiis atrioventricularibus valvae atrioventriculares sunt. Valvae in cuspides dividuntur. Valva atrioventricularis dextra sive tricuspidalis tres cuspides habet, quae sunt: cuspis ventralis, cuspis dorsalis, cuspis septalis. Valva atrioventricularis sinistra sive mitralis cuspidem anteriorem et posteriorem habet. Valva trunci pulmonalis et valva aortae ternas valvulas semilunares habent, quibus annumerantur: valvula semilunaris anterior, valvula semilunaris dextra, valvula semilunaris sinistra. In myocardio trabeculas carneas et musculos papillares cognoscimus. Trabeculae carneae et musculi papillares cum valvulis atrioventricularibus tendinibus iunguntur. Musculi papillares et eorum tendines endocardio vestiuntur. Cor perpetuo dilatatur et contrahitur. Sanguis venosus per venam cavam superiorem et inferiorem in atrium dextrum cordis infunditur. Ex ventriculis cordis arteriae sanguinem recipiunt et in omnia organa diffundunt, venae sanguinem in cor reportant. Circulatio sanguinis, a ventriculo cordis sinistro usque ad atrium dextrum circulus sanguinis maior nominator. Circulus sanguinis maior circulatione sanguinis minore multo longior est.

Vasa sanguinea

Vasa sanguinea in vasa lymphatica, venas, arterias dividuntur. Omnium vasorum vasa capillaria minima et tenuissima sunt. Vasa capillaria in omnibus paene organis et telis corporis humani sita sunt. Epithelium tamen, tela cartilaginea, enamelum, dentinum, cornea, valvulae ostiorum arteriosorum cordis sine vasis capillaribus sunt. Diameter vasorum capillarium minima est. Diameter tamen vasorum, quae sinuosa vocantur, maior est. Id genus vasorum capillarium in lobulis hepatis, in liene, in glandula suprarenali, in parte peripherica hypophysis cerebri, in medulla ossium spectatis.

Arteriae

Arteriae in parvas, medias, magnas dividuntur. Parietes earum arteriarum et venarum crassiores parietibus vasorum capillarium sunt. Parietes arteriarum et venarum e tunica intima sive interna, tunica media, tunica adventitia sive externa constant. Arterias parvas arteriolas vocamus. Tunica interna arteriarum parvarum ex endothelio et membrana elastica interna constat. Arteriae mediae a nonnullis medicis arteriae carneae vocantur. Tunica interna arteriarum mediarum sive carnearum ex endothelio et membrana fenestrata constat. Arteriis carneis sanguis in omnia organa diffunditur, idcirco arteriae carneae aliter arteriae distributivae vocantur. Arteriae magnae arteriae elasticae appellantur. Arteriis magnis sive elasticis annumerantur: aorta, arteria carotis communis, arteria subclavia, arteria iliaca communis, arteria pulmonalis. Arterias magnas aliter arterias conductas vocamus.

Venae

Venae in venas magnas, medias, parvas dividuntur. Venae in superiore parte corporis dissimiles venis in parte inferiore sunt. Tunica interna venarum in parte superiore corporis ex endothelio constat, quod in membrana elastica interna iacet. Tunica interna venarum in parte inferiore corporis ex endothelio et membrana elastica constat. Inter endothelium et membranam elasticam stratum telae coniunctivae est. Nonnullae venae valvulas habent. Venae parvae tamen, venae viscerales, venae cavae superiores et inferiores sine valvulis sunt. Multo plures valvulas venae in superiore parte corporis habent. Venae magnae in tunica adventitia multa vasa vasorum habent. Venae parvae sive venulae et venae mediae sanguine nutriuntur, qui in eis diffunditur. Venae plerumque vasa efferentia, arteriae autem vasa afferentia sanguinem sunt.

Corpus humanum

Corpus humanum e capite, collo, trunco, membris constat. In corpore unum caput est. In capite sunt oculi et aures, nasus et os. In capite capilli sunt. Supra oculos frons est. Infra oculos genae sunt. Post frontem cerebrum est. In ore lingua et dentes insunt. Dentes sunt albi, lingua rubra est. Homines oculis vident et auribus audiunt. Homo, qui oculos bonos habet, bene videt. Qui aures bonas habet, bene audit.

Corpus hominis quattuor membra habet: duo membra superiora et duo membra inferiora. Membrum superius ex brachio, cubito, antebrachio, manu et digitis manus constat. Quinque digiti manus sunt: pollex, index, digitus medius, digitus anularis, digitus minimus (parvus). Membrum inferius femur, genu, crus et pedem continet. . Quinque digiti pedis sunt: hallux, digitus secundus, digitus medius, digitus quartus, digitus minimus.

Caput supra collum est. Collum caput cum trunco corporis iungit, ubi viscera locata sunt. Partes trunci sunt: thorax, abdomen, pelvis. In cavitate thoracis cor et pulmones sunt. Abdomen inter pectus et pelvim situm est. Pectus ab abdomine diaphragmate, membrana musculosa, seiungitur. In cavitate abdominis viscera locata sunt: hepar, stomachus (ventriculus), renes, lien, intestina et cetera.

DE CUTE ET PILIS

Cutis hominum et animalium ex epidermide, e cute propria, sive e corio, e subcute - sive e tela subcutanea constat. In epidermide stratum profundum sive germinativum et stratum corneum distinguimus. In subcute sive in tela subcutanea panniculum adiposum videmus. Cutis glandulas varias, exempli causa, glandulas sudoriferas, glandulas sebaceas, glandulas lactiferas continet. In glandulis sudoriferis membranam propriam, canalem sudoriferum, poros sudoriferos conspicimus. Glandulae sebaceae sebum secernunt. Creationes cutis pili et ungues sunt. In pilo radicem pili, scapum pili apicemque pili videmus. Radix pili amplificationem sive bulbum habet. Bilbo pili papilla invenitur. Radix pili vagina cingitur.

DE GLANDULIS

Glandulae nonnulae studiosis iam notae sunt. Glandulas endocrinas sive clausas et exocrinas sive apertas cognoscimus. Glandulis endocrinis glandulam thyroideam, glandulas parathyroideas, hypophysim cerebri, corpus pineale sive epiphysim cerebri, glandulam suprarenalem, paragangliaque annumeramus. Glandulae endocrinae increta vel hormona in sanguinem, in lympham, in liquorem cerebro-spinalem introducunt. Endocrinologia de glandulis endocrinis doctrina est. Ad glandulas exocrinas glandulae sudoriferae, glandulae sebaceae, glandulae sublinguales pertinent. Etiam glandulae homocrinae, heterocrinae glandulae exocrinae sunt. Glandulae homocrinae sunt: glandula parotis, glandulae olfactoriae, glandulae uterinae, glandulae heterocrinae autem glandulae fundi ventriculi, glandulae submandibulares, glandula lactifera sive mamma.

De Romanorum medicina

Romanis medicina diu ignota erat. Primum herbarum scientia medicina erat. Romani servos medicos habebant. Hi morbos curabant, vulnera sanabant, medicamenta parabant. Alii oculos curabant, alii aures. Nonnulli dentium morbos curabant. Apud Plinium scriptorem Romanum de vulnerario Archagatho, qui Romae erat, legimus.

De deo Aesculapio

Apud Graecos medicinae deus et patronus Aesculapius putabatur. Aesculapius multa templa habebat. Epidauri clarum templum Aesculapii erat, in quo serpens sacer servabatur. Serpens a sacerdotibus alebatur. Multi aegroti ad Aesculapii templum adveniebant, ibique dormiebant. In somniis deus eis apparebat et medicamina demonstrabat. A hominibus sanatis in templi muris nomina morborum et medicaminum inscribebantur. Hoc modo homines deo gratias agebant. Medici antiqui Aesculapii filii vocabantur.

Aegri ab Aesculapio sanabantur

Aesculapius, medicorum deus, praecipue in Graecia colebatur et multa templa ei aedificabantur. Epidauri erat clarum templum Aesculapio deo dedicatum, in templo autem sacer serpens dei alebatur. Multi aegri ad Aesculapii templum adveniebant, nam se a deo sanari posse credebant. Qui in templo dei dormiebant somniisque deus eis apparebat et medicinam demonstrabat. Aegri postridie somnia sua medicis, qui eos tunc curare poterant, narrabant. Sanati advenae in muro templi tabulas cum nomine morbi atque cum medicina ponebant. Ita Aesculapio deo gratias agebant.

Fabula de agricola aegro et de medico

Agricola oculis aeger est. Medicus aegrum agricolam curare studet. In agricolae villam venit et aegro medicinam parat, sed semper domum suam aliquid ex agricolae villa asportat. Mox medicus praemium postulat, nam agricolae oculi iam aegri non sunt. Agricola autem: Nihil tibi, medice, debeo, nam tua culpa caecus sum: antea aliquid in mea villa videbam, nunc nihil video.

De medicina antiqua

Medicinae initia bene nota non sunt. Aegri quidem tum quoque curabantur et sanabantur. Plinius Secundus, scriptor Romanus ait: Homines sine medicis vitam agunt nec tamen sine medicina. Medicina praecipue herbarum scientia erat. Primum mater et pater familiae liberos suos plantis medicatis curabant. Multa praecepta medicinae sacerdotibus nota erant. Sacerdotes antiqui plantas medicatas in hortis circum templa colebant. In templis aegroti saepe curabantur. Apud Graecos medicinae deus Aesculapius erat. Aesculapius multa templa habebat; praecipue clarum Aesculapii dei templum Epidauri erat. In templo serpens dei sacer a sacerdotibus alebatur. Aegroti ad Aesculapii templum properabant et in dei templo dormiebant. In somniis, ut opinio erat, deus aegrotis apparebat et medicinam demonstrabat. Postridie aegri medicis somnia narrabant et medici aegros sanabant. Aegroti sanati in templi muro tabulas ponebant, in tabulis morbi et medicinae nomina inscribebant. Ita deo gratias agebant. Romae medici diu ignoti erant. Deinde Romae multi et docti servi et liberti medici erant. Magno cum studio servi medici aegrotos curabant, vulnera sanabant, medicamenta parabant. Ocularii oculos, auricularii aures curabant. De vulnerariis quoque antiquis audimus. Vox chirurgus Graeca est et a nomine ρ , initium ducit. A Romanis medici Graeci in Italiam advocabantur. Primus medicus Graecus, ut a Plinio narratur, Archagatus erat. Postea docti philosophi medici erant. Clari medici antique sunt: Hippocrates, Dioscorides, Galenus. Galenus Romae ad Viam Sacram tabernam medicamentariam habebat, in qua medicamenta parabat. Galeno remedia varia nota erant, ut pulveres, pilulae, emplastra, unguenta, sapones, infusa, decocta, solutiones, succi herbarum, vina, mella aliaque. Galenus pater pharmaciae est. A Galeno praeparata Galenica nomen ducunt. Tabernae medicamentariae imagine serpentis ornabantur et ornantur. Temporibus Hippocratis medicina in tres partes divisa erat: in diaeteticam, pharmaceuticam, chirurgiam. Celsus, scriptor Romanus, in libro suo Artes describit: corpus humanum, ulcera oris, curationem vulnerum, dolores laterum aliaque. De tussi et tussis curatione Celsus multa etiam exponit. Iam medici antiqui corpora mortuorum aperiebant. Serapion clarus medicus antiquus saeculo secundo ante Christum natum Alexandriae vivebat. Eius opinione medicina in usu et experimentis posita est. Qua de causa discipuli eius empirici dicebantur.

De medicinae arte

Apud Graecos et Romanos multi et celebres medici erant, ut Hippocrates, Galenus, Celsus. Qui non solum homines aegros curabant sed etiam libros de medicina scribebant. Medici, qui rationalem medicinam probant, primum causam morbi quaerunt. Id recte faciunt. Graecis tres partes medicinae notae iam erant: diaetetica, quae aegros cibo proprio curabat, chirurgica, quae manu et sectione atque pharmaceutica, quae medicamentis aegros curare studet.

Hodie pars medicinae, quae chirurgica appellatur, multum efficere potest. Die 3 (tertio) mensis Decembris anno 1967 (millesimo nongentesimo sexagesimo septimo) cor hominis mortui viro aegroto pro eius corde morbido transpositum est. Quae sectio chirurgica transplantatio vel translatio cordis a medicis appellatur.

Antiquis hominibus ioci de medicis placebant, unde et id: Medice, cura te ipsum. Sed medici multa et bona praecepta dabant. Celsus e.g. (exempli gratia) iubet quiescere interdum, sed saepe se exercere: ignavia enim corpus hebetat, labor firmat.

Errare humanum est. Ars amandi. Discendo mens hominis alitur. Discendi ars difficilis est. Discere utile est. Vivere est militare. Modus vivendi. Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum. Nil agendo homines male agere discunt. Nemo timendo ad summum pervenit locum. Cernuntur in agendo virtutes. Alitur vitium vivitque tegendo. Cupidus sum vocem tuam audiendi. Gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo. Scribere scribendo, dicendo dicere discis.

Auscultando et palpando aegrotos medici multos morbos dignoscunt. Docendo discimus. Ars curandi aegrotos non facilis est. Si aeger gastritide laborat, cibus facilis ad concoquendum necessarius est. Bonus orator discendo animos audientium et docet et delectat et permovet. Multa praecepta servandi valetudinem saepe audimus. Natando et exercendo corpus firmatur. Omnes homines aegroti spem convalescendi habent. Multa praecepta ad sane vivendum a Celso traduntur. Pulmonum et cordis morbi plerumque difficultatis spirandi causae sunt. Aqua ad lavandum.

De methodis dignoscendi et curandi

Temporibus praesentibus ad morbos dignoscendum methodi multae sunt. Medici morbos pulmonum apparatu Roentgeni aperiunt, morbos cordis electrocardiographo, morbos cerebri electroencephalographo. Ad diagnosim bonam etiam endoscopia, ut bronchoscopia, esophagoscopia, gastroscopia, cystoscopia, rectoscopia adhibentur. Auscultando et palpando morbi nonnulli saepe decernuntur. Medici cor et pulmones plerumque phonendoscopio et stethoscopio auscultant. In medicorum usu microscopium opticum et microscopium electronicum sunt. Praeterea hominibus aegrotis analyses variae, ut analysis sanguinis, urinae, excretionis ventriculi, duodeni ceteraeque efficiuntur. Cum medicinae evolutione novae methodi curandi morbos sunt. Tales methodi morbos curandi notae sunt: pharmacotherapia, organotherapia, haemotherapia, roentgenotherapia ceteraeque. In morbis nonnullis praecipue in morbis renum et canalis alimentarii diaetam atque severam servare oportet. Aegrotis etiam operationes chirurgicae atque transplantationes cordis, renum, saluti sunt.

De musculis

In corpore hominis musculi varii sunt: musculi abductores, flexores, extensiores, levatores, depressores, aliique. Abductio, adductio, flexio, extensio, levatio, depressio musculorum functiones sunt. Musculi organismi humani forma varii sunt: sunt musculi longi, lati, breves. Musculi fasciis, quasi sacculis elasticis cinguntur. Fasciae in fascias proprias et fascias subcutaneas dividuntur. Fascia propria sive profunda e tela fibrosa compacta constat. Inter musculos distinguimus musculos rectos, obliquos, transversos. Sunt etiam musculi interni, externi, profundi. Magni musculi dorsi sunt: musculus trapezius, musculus latissimus dorsi, musculus rhomboideus et ceteri.

De ossibus

Magnitudo et formae ossium maxime variae sunt. Ossa longa et brevia et plana et pneumatica cognoscimus. Ossibus longis femur, tibiam, fibulam, humerum, ulnam radiumque, ossibus brevibus ossa carpi et ossa tarsi annumeramus. Ossa membris inferioris longiora et crassiora sunt quam ossa membri superioris. Ossa calvariae et scapula ossa plana sunt. Ad ossa pneumatica os sphenoidale, os ethmoidale, os frontale, os temporale, maxilla pertinent. In ossibus processus, tubercula, spinas, tuberositates, cristas, sulcos, foveasque conspicimus. Omnium ossium femur maximum est, dentes durissimi sunt. Malleolus, incus, stapes ossa brevissima sunt. In ossibus corpus (vel diaphysim) et extremitates (vel epiphyses) observamus. Ossa substantiam compactam et substantiam spongiosam continent. Os periosteum tegit. Substantia spongiosa in ossibus planis diploe nominatur.

De scabie et parasitis

Scabiem, morbum cutis contagiosum, sarcoptes scabiei, parasitus cosmopoliticus excitat. Sarcoptes scabiei cavernas, canaliculos in epidermide (praecipue noctu) fodit. Sarcoptes scabiei partes tenues epidermidis invadit, exepli causa: epideridis faiem inter digitos, carpum, plicas axillares, regionem umbilicalem, regionem organorum genitalium. Homines scabie laborantes locos infectos scalpunt, idcirco locos novos scabie et variis bacteriis inficiunt. Scabies apud homines sordidos plerumque apparet. Homines scabie praecipue per contactum inficiuntur. De parasitis aliis etiam multa audimus. Parasiti, ut scimus, morborum contagiosorum causae sunt. Parasitos in endoparasitos et in ectoparasitos dividimus. Sunt etiam parasiti monoxenici, polyxenici et pseudoparasiti. Inter parasitos protozoa, helminthes vel vermes arthropodaque distinguimus. Helminthes in platyhelminthes et in aschelminthes dividuntur. Taenia saginata, Taenia solium, Taenia echinococcus sive Echinococcus granulosus, Fasciola hepatica, Plasmodium malariae, Entamoeba histolytica, Entamoeba coli, Trichomonas vaginalis parasiti noti sunt.

DE VENTRICULO ET VENTRICULI MORBO

De ventriculo docemur. Primum valvam Braune sive plicam mucosae spectamus, ubi esophagus in ventriculum transit. In ventriculo cardia et pylorus spectantur; ostium cardiacum et antrum pyloricum a studiosis cognoscuntur. Curvaturas ventriculi videmus. Ventriculus tunica mucosa vestitur. Multae plicae gastricae et gastricae tunica mucosa formantur. In ventriculo glandulae cardiacae, glandulae gastricae propriae, glandulae pyloricae cognoscuntur. Glandulae gastricae propriae in fundo ventriculi praecipue locantur; cellulae Heidenhain a studiosis observantur. Glandulis gastricis succus gastricus elaboratur, succo gastrico cibus concoquitur. Morbi ventriculi varii sunt, ut haemorrhagia gastrica, morbus ulcerosus ventriculi aliique. Morbi ulcerosi ventriculi a medicis saepe dignoscuntur et curantur.

De vulneribus

Vulnera in vulnera incisa, lacerata, puncta, contusa et in bello accepta dividuntur. Vulnera diversa sunt, velut vulnera aperta, periculosa, caesa, occulta, sclopetaria, transversa et virulenta. Vulnus contusum saepe longam curationem postulat. Vulnera puncta facilius quam lacerata curantur. Non venit vulnus ad cicatricem, in quo medicamenta temptantur. Multa vulnera mortifera sunt.

DE DENTIBUS

In cavo oris hominis adulti triginta duo dentes sunt: sedecim superiores et sedecim inferiores. Dentes incisivi octo sunt, dentes canini quattuor, dentes premolares octo, dentes molares duodecim. Dentes sapientiae vel serotini post annum duodevicesimum (plerumque inter vicesimum et tricesimum annum) crescunt. Liberi usque ad septem annos dentes deciduos, sive lacteos, numero viginti habent. Dentes incisivi et canini et premolares radices singulas habent, radices dentium molarium sunt duplices in mandibula et triplices in maxilla. In dente coronam dentis, collum dentis radicemque dentis distinguimus. Intra dentem cavum dentis (in corona) est. Cavum dentis in canalem radicis dentis intrat. Canalis radicis dentis in apice radicis dentis foramen apicis dentis format. In dentibus tres substantias duras videmus: dentinum (substantiam eburneam), enamelum (substantiam adamantinam), cementum (substantiam osseam). Pulpa dentis et periodontium substantiae (telae) molles sunt. Pulpa dentis cavum dentis et canalem radicis dentis implet. Periodontium radicem dentis cingit et cum parietibus alveolorum dentium iungit. Enamelum organismi humani substantia durissima est. Enamelum cuticula dentis vel membrana Nasmythi cingitur. Cuticula dentis dentem a bacteriis et a carie defendit.

DENTES INCISIVI

Dentes incisivos mediales et dentes incisivos laterales distinguimus. In dentibus incisivis faciem labialem sive faciem externam et faciem palatinam sive internam conspicimus. In facie interna dentium incisivorum ad collum tuberculum dentale est. Radix dentis incisivi coni formam habet. Dentes incisivi superiores maiores sunt quam dentes incisivi inferiores.

DENTES CANINI

Dentes canini omnium dentium firmissimi sunt, eorum radices singuli et longissimi. Facies lingualis et facies labialis dentium caninorum superiorum convexae sunt. Tubercula dentalia in dentibus caninis maiora sunt quam in dentibus incisivis, molaribus premolaribusque. Dentes canini inferiores radices breviores habent, ventriculos maiores quam dentes canini superiores.

DENTES PREMOLARES

Dentes premolares aliter dentes bicuspidati nominantur. In corona dentium premolarium facies masticatoria est. In facie masticatoria tubercula duo sunt: tuberculum buccale et tuberculum linguale vel palatinum. Tubercula dentium premolarium cuspides appellamus. Cuspides dentium premolarium superiorum maiores sunt quam cuspides dentium premolarium inferiorum. In primo dente premolari superiore duas radices: radicem externam et radicem internam videmus. In radicibus dentium premolarium superiorum quoque duos canales: canalem externum et canalem internum invenimus.

DENTES MOLARES

Terni dentes molares in maxilla sinistra et in maxilla dextra, sex dentes molares in mandibula sunt. Dens molaris primus maximus est, dens molaris tertius minimus. Primus dens molaris superior quattuor tubercula habet, secundus dens molaris tria aut quattuor tubercula, tertius saepius tria tubercula. In primo dente molari inferiore quinque tubercula, in secundo dente molari quattuor tubercula, in tertio quoque saepius quattuor tubercula videmus. Dentes molares superiores tres radices habent: duas radices buccales et unam radicem lingualem. In dentibus molaribus inferioribus duas radices: radicem anteriorem et radicem posteriorem conspicimus.

Dialogus de carie dentium

Cornelius: Stomatologus, a quo curor, cariem dentium incisivorum apud me dignoscit. Quid de carie dentium scis, nam mihi is morbus dentium minime notus est.

Antonius: Caries dentium morbus communis est. Eius morbi causae ad tempora nostra non bene cognoscuntur. Cariei dentium causae, quae a stomatologis proponuntur, tales sunt: hygiena cavi oris insufficiens, bacteria et fermentatio in cavo oris, nonnulli morbi organorum internorum ceteraque. Multa genera cariei dentium sunt: caries enameli (superficialis et profundior) caries dentini (peripherica, profundior, profunda). Defectus carieticus profundus pulpae dentis periculosus est, nam pulpitidem atque devitalisationem, necrosim, gangraenamque pulpae evocat. Consequentiae gangraenae pulpae sunt: periodontitis, granuloma in regione apicis dentis, fistula, cystis radicularis et follicularis, periostitis. Defectus carieticus saepe est etiam focus infectionis totius organismi et excitat sinuitidem, lymphadenitidem, nephritidem, cysitidem, colitidem ulcerosam, myocarditidem aliosque morbos.

Cornelius: Gratias tibi ago. Tempus saepe mihi deest, tamen dentes decurare debeo.

De maxilla et dentibus

Maxilla est molle os, cuius et media et ima pars mentum est, a quo utrimque procedit ad tempora; solaque ea movetur: nam malae immobiles sunt. Verum ipsius maxillae partes extremae quasi bicornes sunt. Duriores osse dentes sunt, quorum pars maxillae, pars superiori ossi malarum haeret. Ex his quaterni primi, qui incisivi nominantur, quattuor caninis dentibus ex omni parte cinguntur; ultra quos utrimque fere maxillares quini sunt. Sunt homines, quibus IV ultimi (dentes), qui sero gigni solent, non increaverunt. Ex his primores singulis radicibus, maxillares utique binis, quidam etiam ternis quaternisve nituntur; fereque longior radix breviorem dentem edit. Exque eadem radice in pueris novus dens subit, qui multo saepius priorem expellit, interdum tamen supra infrave eum se ostendit.

morbus ulcerosus ventriculi et duodeni - choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

dyshepatia - zaburzenie czynności wątroby

obstipatio habitualis - zaparcie nawykowe

contusio thoracis - stłuczenie klatki piersiowej

psychosis maniacalis depressiva - psychoza maniakalno-depresyjna

angina pectoris - dusznica bolesna

icterus - żółtaczka

illeus - niedrożność jelit

botulismus - zatrucie jadem kiełbasianym

colica hepatica - kolka wątrobowa

insufficientia circulatoria acuta - ostra niewydolność krążenia

meningitis cerebrospinalis - zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

colitis acuta - ostre zapalenie jelita grubego

morbus hypertonicus - choroba nadciśnieniowa

myocarditis acuta - ostre zapalenie mięśnia sercowego

neuralgia nervi trigemini - nerwoból nerwu trójdzielnego

neuralgia plexus cervicalis - nerwoból splotu szyjnego

radiculitis lumbosacralis - zapalenie korzonków lędźwiowo-krzyżowych

otitis media purulenta - ropne zapalenie ucha środkowego

HEPAR

In cavo abdominis viscera varia a studiosis cognoscuntur, ut hepar, pancreas, lien, ventriculus, renes aliique. Hepar in regione abdominis superiore situm est, praecipue sub hypochondrio dextro, partim sub hypochondrio sinistro. Hepar tunica serosa sive peritoneo et tunica fibrosa perivasculari sive capsula Glisson vestitum est. Hepar in lobum dextrum et sinistrum dividitur. In lobo dextro lobum caudatum hepatis sive lobum Spigelius et lobum quadratum observamus. Lobus hepatis dexter reni adiacet. Lobi hepatis e lobulis constant. Venam Krukenberg sive venam centralem lobuli hepatis cognoscimus; vena Krukenberg sanguis e lobulo hepatis refluit. In hepate impressionem esophageam, gastricam, colicam aliasque videmus. Porta hepatis inter lobum caudatum sive lobum Spigelius et lobum quadratum sita est. Per portam hepatis in hepar arteria hepatica propria et vena portae intrant, exeunt autem ductus hepatici dexter et sinister. Vena portae sanguinem in hepar ex intestinis ducit; ductus hepatici autem per portam hepatis ex hepate fel efferunt, ductus hepaticus dexter e lobo hepatico dextro, ductus hepaticus sinister e lobo hepatico sinistro. Hepar corporis humani glandula magna est, valetudini bonae hominum multum valet. Aliae cellulae hepatis fel secernunt, aliae substantias organismo humano toxicas captant, ut cellulae Browicz sive reticuloendotheliocyti stellati. Ampulla Vater sive ampulla hepatopancreatica a studiosis cognoscitur.

In clinica chirurgica

Aegrotus a medico in clinicam perducitur. Status aegroti gravis est. Aegrotus non solum medicamina sumebat sed etiam magnopere dolebat. Medicus fracturam costae, pulmonem perforatum, hepar laesum et fluxum magnum sanguinis dignoscebat. Mox medici-chirurgi operationem facient. Ante operationem variae analyses a laborantibus in valetudinario conficientur. Remedia sedativa ab aegroto sumebantur. Deinde aegrotus in locum operationis chirurgicae perducetur. In loco operationis chirurgicae instrumenta chirurgica iam sterilisantur. Infirmaria aegrotum custodit et sub operatione ab ea aegrotus custodietur. Pro narcosi a chirurgis chloroformium, aethylum chloratum adhibebuntur. Post operationem aegrotus perducetur in locum specialem, ubi infirmaria aegrotum etiam nocte custodiet. Mox aegrotus melius se habebit et sanitate gaudebit. Multa remedia ab eo sumentur.

In clinica

Professor cum studiosis in clinica est et aegrotos eis demonstrat.

Professor: Marce, examina hunc aegrotum! Marcus ad aegrotum appropinquat salutatque eum. Tum anamnesim vitae et anamnesim morbi eius cognoscit, nam anamnesis vitae et anamnesis morbi ad bonam curationem necessariae sunt. Deinde Marcus pulmones et cor aegroti percutit et auscultat atque viscera abdominis palpat. Hic aegrotus pessime se habet.

Professor Marcum observat et rogat: Marce, quo morbo hic aegrotus tenetur?

Marcus: Pro diagnosi mea hic aegrotus pancreatitide chronica laborat.

Professor: Diagnosis tua bona est. Quae praescriptiones et medicamenta ei a te dantur?

Marcus: Diaeta severa necessaria est. Pancreatinum ei praescribo et medicamenta adiuvantia, ut Insulinum crystallisatum, Vitaminum B compositum et Bisacodylum, Pabialginum contra dolores acutos.

Professor: Examinatio eius aegroti et diagnosis tua mihi placent.

Manus duae sunt: manus dextra et manus sinistra. Interdum medici manu armata curant. Manus dextra sana est. Manus sinistra fracta est. Manus nostrae sanae et purae sunt. Manus vestrae calidae et aegrae sunt.

Medicus venit. Medicus dignoscit. Medicus cavet. Medicus curat. Aegrotus iacet. Aegrotus dormit. Aegrotus edit. Aegrotus ambulat. Infirmaria vigilat. Infirmaria perficit. Infirmaria miscet. Infirmaria nutrit. Medicus venire potest. Medici dignoscere debent. Medicus cavere debet. Medic curare possunt. Aegrotus iacere debet. Aegroti dormire possunt. Aegrotus edere debet. Aegroti ambulare possunt. Infirmaria vigilare debet. Infirmariae perficere debent. Infirmaria miscere potest. Infirmariae miscere possunt.

A: Quo modo te habes? Cur tristis es?

B: Tristis sum, male me habeo. Morbus acutus incipit: non dormio, febris magna est, caput dolet.

A: Noli timere, mea cara, medicus noster bene dignoscit, bene curat.

Medicus: Quo modo vos habetis?

Infirmariae: Bene nos habemus, medice!

M: Hodie aegroti et aegrotae bene etiam se habent. Alii iacent in lectis, alii ambulant.

I: Ergo quiescere possumus.

M: Nondum, oportet vigilare.

C: Genu dextrum sanum est. Estne tuum genu dextrum sanum?

D: Sic est. Meum genu dextrum sanum est.

C: Meum autem sinistrum non sanum est. Tristis sum. Non possum ambulare. Medicus non venit. Infirmaria abest.

D: Mea genua sana sunt. Possum ambulare. Gaudeo.

De morbis

Morbi acuti, subacuti, chronici, infectiosi (contagiosi), epidemici pandemicique sunt. Morbi varii viros, feminas, liberos neonatosque vexant. Dysenteria, diphteria, rubeola, tetanus, typhus exanthematicus ceterique morbi infectiosi sunt. Typhus exanthematicus morbus periculosus est. Multi morbi et molesti et periculosi sunt. Periodus multorum morborum longa est. Botulismus, ichthyismus, leucaemia morbi vitae periculosi sunt. Multa venena ut Coffeinum, Morphinum hydrochloricum, Opium interdum contra multos morbos remedia medicata sunt.

De oculis

Varia verba anatomica oculi cognoscimus velut: bulbum oculi, corneam, scleram, sive membranam Vesalius, maculam luteam, palpebras, supercilia aliaque. Bulbus oculi in orbita iacet. In oculi bulbo tunicam fibrosam, tunicam vasculosam, tunicam internam observamus. Vaginas bulbi oculi sive capsulas Teton video. Tunica fibrosa e cornea et sclera sive tunica Albert vel membrana Vesalius constat. Cornea limpida, sclera non limpida est. In sclera sulcum sclerae, substantiam propriam sclerae, laminam fuscam sclerae ceteraque observo. Cornea limpida est; cognosce anulum coniunctivae, substantiam propriam corneae, limbum corneae aliaque. In tunica vasculosa bulbi choroideam observamus; choroidea inter retinam et scleram iacet. Spectate laminam suprachoroideam et laminam vasculosam choroideae. Tunica interna bulbi e retina sive membrana Brucke et epithelio pigmentoso retinae constat. Membranam vitream vel tunicam vasculosam, tunicam internam observamus. Vaginas bulbi oculi sive capsulas Teton video. Tunica fibrosa e cornea et sclera sive tunica Albert constat. In oculi retina discum nervi optici et maculam luteam video. Nervum opticum observamus, vaginam externam et internam nervi optici cognoscimus. Spectate circulum vasculosum nervi optici sive circulum Zinn. Nervum oculomotorium et nucleum automaticum nervi oculomotorii vel nucleum Edinger videtis. Videte nucleum supraopticum sive ganglion Malone et commissuram supraopticam sive commissuram Ganser. Organa accessoria bulbi oculi sunt: musculi bulbi, supercilia, palpebrae, cilia.

De oculis multa audimus, legimus, discimus et in memoria tenere debemus. Multa vocabula anatomica oculi studiosis medicinae iam nota sunt, ut bulbus oculi, cornea, sclera, macula lutea, palpebrae, supercilia aliaque. Bulbus oculi in orbita iacet. In oculi bulbo tunicam fibrosam, tunicam vasculosam, tunicam internam conspicimus. Tunica fibrosa e cornea et sclera constat. In cornea anulum coniunctivae, substantiam propriam corneae, limbum corneae aliaque cernimus. In sclera sulcum sclera, substantiam propriam sclerae, laminam fuscam sclerae videtis. Tunica vasculosa bulbi choroideam continent. Choroidea inter retinam et scleram iacet. Spectate laminam suprachoroideam et laminam vasculosam choroideae. Tunica interna bulbi oculi e retina et ex epithelio pigmentoso retinae constat. In oculi retina discum nervi optici et maculam luteam videtis. Nervum opticum, vaginam externam et internam nervi optici circulumque vasculosum nervi optici observamus. Quoque nervum oculomotorium et nucleum automaticum nervi oculomotorii vides. Organa accessoria bulbi oculi sunt: musculi bulbi, supercilia, palpebrae, cilia.

PANCREAS

Pancreas in cavo abdominis inter duodenum et lienem locatur. In pancreate caput pancreatis (extremitas dextra), corpus pancreatis (pars media) caudaque pancreatis (extremitas sinistra) conspiciuntur. Inter caput et corpus collum sive isthmum pancreatis videmus. Interdum ad duodenum supra pancreas pancreas accessorium invenitur. Pancreas - glandula non solum organum exocrinum sed etiam organum endocrinum est. A pancreate (ab organo exocrino) succus pancreaticus organismo humano necessarius secernitur. Succus pancreaticus in glycoregulatione, in regulatione proteinico et limpidico multum valet. Pancreas ut organon endocrinum insulas pancreaticas seu insulas Langerhansi continet. Insula pancreaticae hormona (in sanguinem): insulinum et glucagonum secernunt. Nomen - pancreas seu kallikreas a Galeno, claro medico Graeco, ducitur. Homines variis morbis acutis et chronicis pancreatis, saepe vitae periculosis laborant. Genera multa inflammationum pancreatis sunt. Inflammatio pancreatis aliter pancreatitis nominatur. Pancreatitis acuta purulenta, pancreatitis fibrosa cystica, pancreatitis chronica ceteraeque notae sunt. Nonnulli morbi pancreatis operationem chirurgicam postulant, exempli causa: pancreatotithiasis, cystis pancreatis, insuloma pancreatis. Morbis saepe vitae hominum periculosis necrosis et carcinoma pancreatis adnumerari debent.

Pes

Nonnulla verba anatomica pedis Latine cognoscimus. Structura pedis a studiosis cognoscitur. Sceleton pedis in tarsum, metatarsum, digitos dividitur. In tarso talum et calcaneum videmus. In talo sulcum tali, trochleam tali, sustentaculum tali observo. Nonnulli musculi pedis a studiosis cognoscuntur. Musculi pedis in musculos dorsi pedis et plantae pedis dividuntur. Spectate musculos flexores, extensiores, abductores plantae pedis! Musculum quadratum plantae pedis, musculum flexorem digitorum observamus. Homines morbis pedum variis saepe laborant. Chirurgus sinistrum pedem luxatum pueri sanat. Dolores pedum molesti sunt. Adversus dolores pedum remedia varia a hominibus adhibentur. Nonnulli homines corticibus, floribus plantarum morbos pedum curant. Intumescentiam, clavos, strata cornea pedum herbae “Pedisan” emoliunt.

SCELETON MANUS

phalanges - paliczki

ossa metacarpi - kości śródręcza

os hamatum - kość haczykowata

os pisiforme - kość grochowata

os triquetrum - kość trójgraniasta

os lunatum - kość księżycowata

ulna - kość łokciowa

radius - kość promieniowa

os scaphoideum - kość łódkowata

os capitatum - kość główkowata

os trapezoideum - kość czworoboczna (mniejsza)

os trapezium - kość czworoboczna

SCELETON PEDIS

tibia - piszczel

trochlea tali - bloczek kości skokowej

collum tali - szyja kości skokowej

caput tali - głowa kości skokowej

facies articularis navicularis - powierzchnia stawowa łódkowa

os naviculare - kość łódkowata

os cuneiforme laterale - kość klinowata boczna

os cuneiforme intermedium - kość klinowata pośrednia

os cuneiforme mediale - kość klinowata przyśrodkowa

os metatarsale hallucis - kość śródstopia

phalanges hallucis - paliczki palca

hallux - paluch

phalanges - paliczki

metatarsus - śródstopie

tuberositas ossis metatarsalis - guzek kości śródstopia

os cuboideum - kość sześcienna

calcaneus - kość piętowa

processus lateralis tali - wyrostek boczny kości skokowej

malleolus lateralis - kostka boczna

fibula - piszczel

SCELETON CORPORIS HUMANI

os frontale - kość czołowa

arcus superciliaris - łuk brwiowy

cavum nasi - jama nosowa

mandibula - żuchwa

clavicula - obojczyk

articulatio humeri - staw kości ramiennej

sternum - mostek

costa - żebro

articulatio cubiti - staw łokciowy

crista iliaca - grzebień biodrowy

os ilium - kość biodrowa

os sacrum - kość krzyżowa

caput femoris - główka kości udowej

articulatio radiocarpea - staw promieniowo-nadgarstkowy

os pubis - kość łonowa

os ischii - kość kulszowa

corpus femoris - trzon uda

condylus lateralis - kłykieć boczny

patella - rzepka

tibia - kość piszczelowa

malleolus medialis - kostka środkowa

ossa metatarsalia - kości śródstopia

os parietale - kość ciemieniowa

os temporale - kość skroniowa

os zygomaticum - kość jarzmowa

vertebrae cervicales - kręgi szyjne

articulatio sternoclavicularis - staw mostkowo-obojczykowy

caput humeri - główka kości ramiennej

scapula - łopatka

humerus - kość ramienna

condylus humeri - kłykieć kości ramiennej

radius - kość promieniowa

ulna - kość łokciowa

articulatio coxae - staw biodrowy

carpus - nadgarstek

metacarpus - śródręcze

phalanges digitorum - paliczki palców

condylus medialis - kłykieć środkowy

articulatio genus - staw kolanowy

fibula - strzałka

malleolus lateralis - kostka boczna

COLUMNA VERTEBRALIS

vertebrae cervicales - kręgi szyjne

vertebrae thoracales - kręgi piersiowe

vertebrae lumbales - kręgi lędźwiowe

os sacrum - kość krzyżowa

os coccygis - kość ogonowa, guziczna

tuberculum caroticum - guzek tętnicy szyjnej szóstego kręgu szyjnego

atlas - kręg szczytowy

axis - oś

vertebra prominens - kręg wystający

foramina intervertebralia

canalis vertebralis

canalis sacralis

promontorium - wzgórek kości krzyżowej

disci intervertebrales - krążki międzykręgowe

Tela ossea

Tela ossea sive os ex lamellis constat. In osse substantiam compactam et substantiam spongiosam spectas. Substantia spongiosa in epiphysibus ossium longorum est. In corpora ossium longorum cavum medullare videtis. In ossibus lacunae et foramina nutritia sunt. E parte externa praeter facies articulares, periosteum os tegit. Endosteum cavum medullare vestit. Omnium telarum corporis humani tela ossea serissime formatur. Multa ossa, praecipue ossa longa, per ossificationem ex cartilaginibus formantur. In ossibus medulla ossium rubra et flava est. Medullam ossium rubram in ossibus adultorum hominum in epiphysibus ossium longorum, in vertebris, praecipue in ossibus planis, ut in sterno, in ossibus crania, in costis videmus. Diarthrosis et synarthrosis iuncturae ossium sunt. In diarthrosibus capsulae articulares sunt. In capsula articulari stratum fibrosum et stratum synoviale spectamus. Cavum, quod stratum synoviale vestit, synoviam continet. Prope cavum synoviale bursae synoviales sunt. Genera synarthrosis sunt: synostosis, synchondrosis, syndesmosis, ut syndesmosis tibiofibularis, synchondrosis sphenooccipitalis, synostosis iliopubica.

Tonsillae

Tonsillae variae sunt, velut: tonsilla lingualis, duae tonsillae palatinae, tonsilla pharyngea, tonsillae tubariae, tonsilla esophagea, duae tonsillae laryngeae, tonsilla epiglottica. Spectate tonsillam lingualem. Tonsilla lingualis in radice linguae sita est. Tonsilla lingualis ex folliculis lingualibus constat. Omnes folliculi linguales tonsillam lingualem formant. In tonsilla linguali cryptas tonsillares videmus, quae ramosae non sunt. Tonsillas palatinas in sinibus videmus, qui inter arcus palati mollis siti sunt. In tonsillis palatinis fossulas tonsillares et cryptas tonsillares spectamus. Cryptae tonsillares ramosae sunt. In tunica mucosa tonsillae pharyngeae telam coniunctivam reticularem et multos nodulos lyphaticos spectamus.

Tonsillae

Tonsillae variae sunt, velut: tonsilla lingualis, duae tonsillae palatinae, tonsilla pharyngea, tonsillae tubariae, tonsilla esophagea, duae tonsillae laryngeae, tonsilla epiglottica. Spectate tonsillam lingualem. Tonsilla lingualis in radice linguae sita est. Tonsilla lingualis ex folliculis lingualibus constat. Omnes folliculi linguales tonsillam lingualem formant. In tonsilla linguali cryptas tonsillares videmus, quae ramosae non sunt. Tonsillas palatinas in sinibus videmus, qui inter arcus palati mollis siti sunt. In tonsillis palatinis fossulas tonsillares et cryptas tonsillares spectamus. Cryptae tonsillares ramosae sunt. In tunica mucosa tonsillae pharyngeae telam coniunctivam reticularem et multos nodulos lyphaticos spectamus.

Tonsillae

Tonsillae variae sunt, velut: tonsilla lingualis, duae tonsillae palatinae, tonsilla pharyngea, tonsillae tubariae, tonsilla esophagea, duae tonsillae laryngeae, tonsilla epiglottica. Spectate tonsillam lingualem. Tonsilla lingualis in radice linguae sita est. Tonsilla lingualis ex folliculis lingualibus constat. Omnes folliculi linguales tonsillam lingualem formant. In tonsilla linguali cryptas tonsillares videmus, quae ramosae non sunt. Tonsillas palatinas in sinibus videmus, qui inter arcus palati mollis siti sunt. In tonsillis palatinis fossulas tonsillares et cryptas tonsillares spectamus. Cryptae tonsillares ramosae sunt. In tunica mucosa tonsillae pharyngeae telam coniunctivam reticularem et multos nodulos lyphaticos spectamus.

NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE SKRÓTY ŁACIŃSKIE

Z TŁUMACZENIEM NA JĘZYK POLSKI

a. - anno (w roku)
a.a. - ad acta (do akt odłożyć sprawę)
a.ae.n. - ante aeram nostram (przed naszą erą)
a.Ch.n. - ante Christum natum (przed narodzeniem Chrystusa)
a.c. - anno currente (w roku bieżącym)
A.D. - Anno Domini (w roku Pańskim)
add. - addidit (dodał)
adn. - adnotatio (notatka)
ad. us. ext. - ad usum externum (do użytku zewnętrznego)
ad. us. int. - ad usum internum (do użytku wewnętrznego)
aet., aetat. - aetatis (wiek)
a.u.c. - ad urbe condita (od założenia miasta, tzn. Rzymu)

b. - beatus (błogosławiony)
bibl. - bibliotheca (biblioteka)
B.V.M. - Beata Virgo Maria (Błogosławiona Dziewica Maryja)

ca - circa (około, mniej więcej)
cap. - caput (rozdział)
cf. - confer (porównaj)
cen. - censor (cenzor)
cos. - consul (konsul) lub consule (za konsulatu)
coss.- consules (konsulowie) lub consulibus (za konsulów)
c.t. - cum tempore (z dopuszczalnym czasem spóźnienia)
c.v. - curriculum vitae (przebieg życia, życiorys)

d. - die (w dniu, dnia)
del. - deletum (zniszczone, zepsute)
D.g. - Dei gratia (z łaski Boga)
D.O.M. - Deo Optimo Maximo (Bogu Najlepszemu i Najwyższemu)
dr - doctor (doktor)
dr h. c. - doctor honoris causa (doktor honoris causa)
dr iuris - doctor iuris (doktor prawa)
dr med. - doctor madicinae (doktor medycyny)
dr u. i. - doctor utriusque iuris (doktor obojga praw: cywilnego i kanonicznego)
dr phil. - doctor philosophiae (doktor filozofii)
D.V. - Deo volente (z wolą boską)

Ep.- episcopus (biskup)
e.c. - exempli causa (na przykład)
e.g. - exempli gratia (na przykład)
e.s.p. - et sic porro (i tak dalej)
e.seq. - et sequentes (i następnie)
et seqq. - et sequentia (i dalej)
exc. - excudit (wygrawerował, odlał)

f. - filius (syn)
f. - fecit (wykonał)
f. - fiat (niech się stanie)
f.c. - fieri curavit (zatroszczył się, aby dzieło wykonać - napis na pomniku)
fi. fac. - fieri facias (zrób tak, aby się stało)
fl. - floreat (niech zakwitnie)
fud - fudit (odlał - napis na odlewach, poprzedzający nazwisko ludwisarza)

hist. - historicus (historyk)
H.S.E. - hic sepultus est (tu pochowany)
h.t. - hoc tempore (w tym czasie, teraz)

ib. = ibid - ibidem (w tym samym miejscu)
id. - idem (ten sam - o autorze)
i.e. - id est (to jest)
I.H.S. - Jesus Chrystus
I.N.C. - In nomine Christi (w imię Chrystusa)
I.N.D. - In nomine Dei (w imię Boga)
I.N.R.I - Iesus Nasareus Rex Iudeorum (Jezus Nazareński król Żydów)
inv. - invenit (wykrył)
i.q.- idem quod (to samo)
it.- item (także, również)
i.u.d. - iuris utriusque doctor (zob. dr.u.i.)

l. - liber (księga, tom)
l. - libra (funt)
lac. - lacuna (luka, dziura)
l.c. - liber citatus (książka cytowana)
l.c. - loco citato (w miejscu cytowanym)
l.l. - loco laudato (w miejscu przytoczonym)
l.l.d. - legum doctor (doktor praw)
l.l.m. - legum magister (magister praw)
lim. - limes (granica)
l.s. - locus sigilli (miejsce pieczęci)

m. - mense (w miesiącu)
m.a. - magister artium (stopień akademicki)
marg. - margo (margines)
m.d.s. - misce, da, signa (zmieszaj, wydaj, oznacz - formuły aptekarskie na receptach)
m.m.- manu (odręcznie)
mem. - memento (pamiętaj)
m. pr. - manu propria (własnoręcznie)

n. = nep. - nepos (wnuk)
n.b. - nota bene (zapamiętaj dobrze)
ne. con. - nemine contradicente (gdy nie ma sprzeciwu)
n.l. - non liquet (nie jest jasne)
n.n. - nomen nescio (nieznanego imienia, bez nazwiska)

ob. - obiit (zmarł)
ob. s. p. - obiit sine prole (zmarł bez potomka)
off. - offusum (rozlane, niejasne)
om. - omittit (pomija)
op.cit. - opere citato (w dziele cytowanym)
op. l. - opere laudato (w dziele cytowanym)
o. s. c. - opus supra cetera (dzieło doskonałe, ponad inne)

p. - pagina (strona)
pp. - paginae (strony)
p.a. - per annum (rocznie)
per pro. - per procura (na mocy pełnomocnictwa)
p. Ch. n. - post Christum natum (po narodzeniu Chrystusa)
pinx = pxt - pinxit (namalował)
p.m. - post meridiem (po południu)
p.m. - post mortem (po śmierci)
p.m. - pro memoria (dla pamięci)
p.p.s. - post postscriptum (po dopisaniu)
p.s. - postscriptum (po napisaniu)
p.p. - praetemissis praetemittendis (po opuszczeniu tego, co należało opuścić)
pr.a. - pro anno (rocznie)
praef. - praefatio (przedmowa)
p.s. - post scriptum (po napisaniu, dopisek po liście)
p.t. - pleno titulo (z pełnym tytułem)

q.e.d. - quod erat demonstrandum (co trzeba było udowodnić)
qfffs. - quod felix, faustum fortumatumque sit (oby to było szczęśliwe, pomyślne i sprzyjające)
q.l. - quantumlibet (do woli)
q.p. - quantum placet (ile się podoba)
q.s. - quantum satis (ile trzeba, napis na receptach)
q.v. - quantumvis (ile chcesz)

rec. - recensuit (ocenił)
r.p. - pecipe (weź, na receptach lekarskich)
r.i.p. - requiescat in pace (niech spoczywa w spokoju)
r.et i. - rex et imperator (król i władca)

s. - saeculum (wiek)
s. - sanctus (święty)
s.a. - sine anno (bez oznaczenia roku)
s.t.p. - sanctae theologiae professor (profesor świętej teologii)
sc = scil. - scilicet (to znaczy, domyślnie, mianowicie)
sc. - sculpsit (rzeźbił)
s.d. - salutem dicit (pozdrawia)
S.P.Q.R. - Senatus populusque Romanus (Senat i lud rzymski)
s.f. - sub finem (pod koniec)
s.m.p - sine mascula prole (bez męskiego potomka)
s.p.s. - sine prole superstite (bez pozostałego przy życiu potomka)
s.o. - sine obligo (bez zobowiązania)
sq. - sequens (następny np. wiersz)
sqq. - sequentes (następne)
s.t. - sine tempore (ściśle punktualnie)
s.v. - sub voce (pod nazwą, pod hasłem)
sup. - supra (wyżej)
sus. per. coll. - suspensus per collum (powieszony za szyję)

t.t. - toto titulo (z pełnym tytułem)

u.i. - ut infra (jak niżej)
u.s. - ut sequitur (jak dalej)

v. - versus (wiersz) v. - verte (odwróć, spójrz na następną stronę) v. - vide (zobacz) v.g. - verbi gratia (dla przykładu) v.l. - varia lectio (różne odczytanie tekstu) v.s. - veteris styli (według dawnego stylu) v.s.p. - verte, si placet (proszę odwróć)

PRZYSŁOWIA MĄDROŚCIĄ NARODÓW

Wybór sentencji i przysłów łacińskich z odpowiednikami w różnych językach

AB ALTERO EXPECTES, ALTERI QUOD FECERIS (Publiliusz Syrus)

*Nie czyń drugiemu co tobie nie miłe.

*Fais autrui ce que tu voudrais qu'one te fit.

*Do as you would be done by.

*Kak aykиется так и отликнется.

AMICUS CERTUS IN RE INCERTA CERNITUR

*Prawdziwego przyjaciela poznaje się w biedzie

*Au besoin ami

*A friend in need is a friend indeed.

*Друзья познаются в беде.

AMOR OMNIA VINCIT

Miłość wszystko zwycięża.- Miłość rządzi światem.

*C'est l'amour, l'amour,l'amour, qui fait le monde.- Amour vainct tout.

*Love makes the world go round.

*L'amor che muove il sole e l'altre stelle. (Dabte)

*Дюбви не страшны преграды.- Люобовь господствует над миром.

ANTIQUUS AMOR CANCER EST (Petroniusz)

*Stara miłość jest jak rak.- Stara miłość nie rdzewieje

*On revient toujours à ses premières amours

*Alte Liebe rostet nicht.

*Старая любовь не ржавеет

APPETITUS INTER EDENDUM CERESCIT

*Apetyt rośnie w miarę jedzenia

*L'appetit vient en mangeant

*Appetite comes with eating.

*Αппетит приxодит во время еды

AQUILA NON CAPTAT MUSCAS

*Orzeł much nie łowi.

*L'aigle ne chasse point aux mouches

*Eagles don't catch flies.

*Οрёл не ловит муx.

AUDACES FORTUNA IUVAT (Wergiliusz)

*Śmiałym szczęście sprzyja.- Do odważnych świat należy.

*La fortune sourit aux audacieux.

*Fortune favours the brave.- Fortune favours fools.

*Drem Mutigen gehört die Welt.

*Смеломy гороx хлебать, а робкому и щей не видать.-Смелый там найдёт, где робкий потереряет.

BIS DAT QUI CITO DAT (Publiliusz Syrus)

*Dwa razy daje kto szybko daje.

*Qui tôt l'accorde donne deux fois.

*He gives twice who gives quickly.

*Вдвойне даёт тот, кто быстро даёт.

CAMPUS HABET LUMEN ET HABET NEMUS AURIS ACUMEN

*Ściany mają uszy.

*Fieldes have eyes, and woods have ears.- Walls have ears.

*Wände haben Ohren.

*Y стеь есть yши.

CANIS TIMIDUS VEHEMENTIUS LATRAT, QUAM MORDET (Kurcjusz Rufus)

*Tchórzliwy pies głosniej ujada niż kąsa.

*Chien qui aboie ne mord pas.

*A barking dog never bites.

*Не бойся собаки брехливой, а бойся, а бойся молчаливой.- Не бойся собки, что ласт, a бойся той, что молчит да хвостом виляет.

CIBI CONDIMENTUM EST FAMES (Cicero)

*Przyprawą potrawy jest głód.- Głód jest najlepsztm kucharzem.- Głodny przysmaków nie szuka.

*Hunger is the beste sauce.

*La mejor salsa del mundo es el hambre.

*Гоивычка-вторая натура.

CONTRA VIM MORTIS NON EST MEDICAMEN IN HORTIS

*Przeciw sile śmierci nie ma lekarstwa w ogrodzie.

*Contre la mort point de remède.

*There is remedy for everything except death.

*От смерти ие посторонишья.- На смеруки нет.

CUCULLUS NON FACIT MONACHUM

*Kaptur nie czyni mnicha

*L'habit ne fait pas le moine.

*The cowl does not make the monk.

*Не всяк монах, на ком клобук.

CUIUS PERICULUM, EIUS COMMODUM

*Kto nie ryzykuje, nic niema.

*Qui ne risque rien, n'a rirn.

*If you don't make mistakes, you don't make anything.

*Где наше не пропадало.- Двум смертям не бывать.

CURAE LEVES LOQUUNTUR, INGENTES STUPENT

*Wielkie cierpienia są nieme.

*Les grandes douleurs sont muettes.

*I gran dolori sono muti.

*Малая печаль красноречива, великая безмолвна.

DE DUOBUS MALIS MINUS ELIGENDUM EST (Cicero)

*Z dwojga złego imaj się mniejszego.

*De deux maux, il faut choisir le moindre.

*Of two evils choose the less.

*Из двух зол выбирай менышее.

DE GUSTIBUS NON EST DISPUTANDUM

*O gustach się nie dyskutuje.- Są gusta i guściki.

*Des goûts et des couleurs on ne discute pas.

*Tates differ.- There is no accounting for tastes.

*Die Geschmäcker sind verschieden.

*О вкусах не спорят.- На вкус и цвет товаришей нет.

DIMIDIUM FACTI, QUI BENE CEPIT, HABET (Horacy).

*Dobry początek połowa roboty.

*Chose bien commencée est à demi achevée.

*Well begun is half done.

*Доброе начaло - лоловина дела.- Доброе начaло полдела откачало.

DIVITIAE (ET HONORES) INCERTA ET CADUCA SUNT

*Bogactwa (i zaszczyty) są niepewne i krótkotrwałe.- Pieniądze szczęścia nie dają.

*L'argent ne fait pas le bonheur.

*Money isn' everything.

*Не в деньгах счатье.

DUMA ANIMA EST, SPES ESSE DICITUR (Cicero)

*Póki życia, póty nadziei.

*L'espoir fait vivre.

*While there's life there's hope.

*Es hofft der Mensch, solang er lebt.

*Век җиви, век надейся.

DUOS INSEQUENS LEPORES, NEUTRUM CAPIT (DUOS QUI LEPORES SEQUITUR…)

*Kto chwyta dwa zające, nie złapie żadnego.- Kto dwie sroki za ogon chwyta, ten żadnej nie złapie.

*Il ne faut pas courir deux lièvres à la fois.- Le chien a quatre pttes, mais il n'est pas capable de prendre quatres chemins.

*If you ran after two hares you will catch neither.

*За двумя зайцами погонишься, ни одного не поймаешь.

EDERE OPORTET, UT VIVAS, NON VIVAS, UT EDAS (Cicero)

*Trzeba jeść, aby żyć, a nie żyć, aby jeść.

*Il faut manger pour vivre et non vivre pour manger.

*Eat to live, not live to eat.

*Нужно есть, чтобы жить, а не жить, чтобы есть.

E FRUCTU ARBOR COGNOSCITUR

*Po owocu poznaje się drzewo.- Niedaleko pada jabłko od jabłoni.

*Tel arbre, tel fruit.- De noble plante, noble fruit.- La pomme ne tombe jamais loin de l'arbre.

*The apple never falls far from the tree.

*Der Apfel fällt nicht weit vom Stamm.

*Какой ствол, такие и сучья.

EXCEPTIO CONFIRMAT REGULAM

*Wyjątek potwierdza regułę.

*L'exception confirme la règle.

*The exception proves the rule.

*Исключение подтверждает правило.

FACTUM EST

*Stało się.- Klamka zapadła.- Co się stanie to się nie odstanie.

*Après le fait ne faut souhait.

*What's done cannot be undone.

*Geschehene Dinge sind nich zu ändern.

*Прежнего не вернёшь. Пролитую воду не соберёшь.

FERRUM QUANDO CALET CUDERE QUISQUE VAL

*Kuj żelazo, póki gorące.

*Il faut battre le fer tandis qu'il est chaud.

*Strike while the iron is hot.

*Man soll das Eisen schmieden, solange es heiß ist.

*Куй железо, пока горячо.

FESTINA LENTE (Oktawian August)

*Spiesz się powoli

*Qui va doucement, va sûrement.

*Make haste slowly.- More haste, less speed.- Fair and softly goes far in a day.

*Chi va piano, va sano e lontano.

*Тише едешь, дальше будешь.

FINIS CORONAT OPUS

*Koniec wieńczy dzieło.

*La fin loue l'oeuvre.

*The end crowns the work.

*Конец делу венец.

HODIE MIHI, CRAS TIBI

*Dziś mnie, jutro tobie.- Nie śmiej się dziadku z cudzego przypadku; dziadek się śmiał, to samo miał.

*Aujourd'hui à moi, demain à toi.

*Today you, tomorrow me.

*Heute mir, morgen dir.

*Не смейся чужой беде, своя на гряде.

HOMO PROPONIT, SED DEUS DISPONIT (Tomasz à Kempis)

*Człowiek zamierza, Bóg decyduje.- Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi.

*L'homme propose et Dieu dispose.

*Man proposes, God disposes.

*Человек предполагает, а бог располагает.

INCERTUM EST, QUAM LONGA NOSTRUM CUIUSQUE VITA EST

*Nikt nie zna dnia ani godziny.

*On ne sait ni qui meurt ni qui vit. On n'est jamais sûr de rien.

*Di doman' non è certezza. (Lorenzo Medici zw. Wawrzyńcem Wspaniałym).

*Все под богом ходим.

INTER CAECOS LUSCUS REX

*Wśród ślepców jednooki jest królem.

*Au royaume des aveugles les borgnes sont rois.

*In the country of the blind, the one-eyed man is king.

*In terra di ciechi beato chi ha un occhio solo.

*Среди слепых одноглазый - царь.

MALA HERBA CITO CRESCIT

*Złe ziele szybko rośnie

*Male herbe croî vite.

*Erba mala presto cresce.

*Сорняки растут быстро

MALE PARTA MALE DILABUNTUR (Cicero)

*Podle zaczęte, podle się kończy.

*De mauvaise vie mauvaise fin.- Bien mal acquis ne profite jamais.- Ce qui vient par la rapine, s'en va par la ruine.

*Wie gewonnen, so zerronnen.

*Какое начало, такой и конен.

MALUM NULLUM EST SINE ALIQUO BONO

*Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.

*Le malheur des uns fait le bonheur des autres.

*There's no great loss without some gain.- One man's loss is another man's gain.

*Нет худа без добра.- Не было бы счастья, да несчастье номогло.

MANUS MANUM LAVAT (Seneka)

*Ręka rekę myje.

*Une main lave l'autre.

*One hand washes the other.

*Eine Hand wäscht die andere.

*Рука руку моет.

CURA TE IPSUM

*Lekarzu, lecz się sam.

*Médecin, guéris-toi, toi-même.

*Physician, heal thyself.

*Врач, исцеляйся сам.

MILLE VIAE DUCUNT HOMINEM PER SAECULA ROMAM

*Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.- Wszystkie drogi prowadzą do tego samego celu.

*All roads lead to Rome.

*Viele Wege führen nach Rom.

*Все дороги ведут в Рим.

NATURAM EXPELLAS FURCA, TAMEN USQUE RECURRET

*Natury widłami nie wypędzisz.

*Chasser le naturel, il revient au galop.

*You can drive out nature with a pitchfork, but she keeps on coming back.

*Как волка не корми, он всё в лес смотрит.

NECESSITAS INGENIUM DEDIT

*Potrzeba matką wynalazków

*Necessity is mother of invention.

*Not bricht Eisen.- Not macht erfinderisch.

*Нужда - мать изобретательности.- Голь на выдумки хитра.

NECESSITAS NON HABET LEGEM

*Konieczność nie zna prawa.

*Nécessité n'a point de loi.

*Necessity knows no law.

*E dura la necessità.

*Необхдимость в праве не нуждается.

NECESSITATI NE DII QUIDEM RESISTUNT

*Konieczności (przeznaczeniu) nie oprą się nawet bogowie.- Co ma wisieć, nie utonie.

*Ne peut noyer qui doit pendre.- Que sera, sera.

*If you are born to be hanged then you'll never be drowned.- What must be, must be.- What will be, will be.

*Che sarà sarà.

*Чему быть, тому не миновать.- Кому повешенным быть, тот не утонет.

NEMO PROPHETA IN PATRIA

*Nikt nie jest prorokiem we własnym kraju.

*Nul n'est prophète en son pays.

*A prophet is not without honour save in his own country.

*На своей земле никто пророком не бывает.- Никто не мудрец в своём отечестве.

NEMO SIMUL DOMINIS POTERIT SERVIRE DUOBUS

*Nie można służyć Bogu i całemu światu (mamonie).- Nikt dwom panom nie służy.

*Nul ne peut servir deux maîtres.- L'on ne peut bien servir à Dieu et au monde (à l'argent).

*You can not serve God and mammon.- No man can serve two masters.

*Nieman kann zwei Herren dienen.

*Двум госнодам не служат.

NIDOS COMMACULANS INMUNDUS HABEBITUR ALES (maksyma średniowieczna).

*Zły to ptak, co własne kala gniazdo.

*C'est un vilain oiseau, qui celui, qui salit son nid.

*It's an ill bird that fouls its own nest.

*Man beschmutzt doch nicht sein eigenes Nest.- Das ist ein schlechter Vogel, der sein eeigenes Nest beschmutzt.

*Худая та нтица, которая гнездо своё марает.

NIHIL NOVI SUB SOLE

*Nic nowego pod słońcem.

*Rien de nouveau sous le soleil.

*There is nothing new under the sun.

*Ничто не ново под луной.

NITIMUR IN VETITUM SEMPER, CUPIMUSQUE NEGATA

*Dążymy zawsze do tego, co zakazane, i pragniemy tego, co zabronione.- Zakazane owoce smakują najlepiej.

*Chose défendue, chose desirée.

*Verbotene Früchte schmecken am besten.

*Запретный плод сладок.

NOCTE LATENT NENDAE (Owidiusz)

*Noc kryje braki.- Nocą wszystkie koty są czarne.

*A la chandelle la chèvre semble demoiselle.- La nuit tous les chats sont gris.

*All cats are grey in the dark.

*В темноте все кошки серы.

NOCUMENTA DOCENT

*Uczymy się na szkodach.- Mądry Polak po szkodzie.

*Tout le monde sait être sage après coup.

*It is easy to be wise after the event.

*Руский человек задним умом крепок.- Хватился, когда с горы скатился.

NOLI EQUI DENTES INSPICERE DONATI

*Darowanemu koniowi nie zagląda sie w zęby.

*A cheval donné ne lui regarde pas en la bouche.

*Never look a gift horse in the mouth.

*Einem geschenkten Gaul schaut man nicht ins Maul.

*Дарёному коню в зубы не смотрят.

NOLI MITTERE MARGARITAS ANTE PORCAS (św. Mateusz)

*Nie rzucaj pereł przed wieprze.

*C'est folie de semer les roses aux pourceaux.

*Do not throw pearls to swine.

*Μетать бисер перед свиньями.

NON OMNIBUS EADEM PLACENT, NEC CONVENIUNT QUIDEM

*Jeszcze się ten nie urodził, który by wszystkim dogodził.

*On ne peut contenter tout le monde et son père.

*You can't please everyone.

*Всем не угодишь.

NON VOLAT IN BUCCAS TUAS ASSA COLUMBA

*Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki.

*Les alouettes rôties ne se trouvent pas sur les haies.

*Gebratene Tauben fliegen einem hier nicht ins Maul.

*Хочешь есть калачи, не сиди на печи.

NOVUS REX, NOVA LEX

*Nowy król nowe prawo.- Nowa miotła lepiej wymiata.

*Nouveaux maîtres, nouvelles lois.

*New lords, new laws.- New brooms sweep clear.

*Neue Besen kehren gut.

*Новая метла чисто метёт.

NUMMIS PRAESTAT CARERE QUAM AMICIS

*Lepiej obywać się bez pieniędzy niż bez przyjaciół.- Przyjaciele są cenniejsi niż pieniądze.- Nie dbaj nic o skarbów wiele,gdy masz wierne przyjaciele.

*Amis valent mieux qu'arent.

*Не имей сто рублей, а имей сто друзей.

OCULUS ANIMI INDEX

*Oczy sązwierciadłem duszy.

*Les yeux sont le miroir de l'âme.

*The eyes are window of the soul.

*Глаза-зеркало души.

OTIA NON DITESCUNT

*Nieróbstwo nie bogaci.- Bez pracy nie ma kołaczy.

*Celui qui les champs le mange.

*Ohne Fleiß kein Preis!

*Без труда не выташишь рыбку из пруда.

OTIA POST NEGOTIA

*Najpierw praca, potem odpoczynek.

*Business before pleasure.

*Делу время - потехе час.

PECUNIAE OBOEDIUNT OMNIA

*Pieniądz jest motorem wszystkiego.- Wszystko ulega pieniądzom.

*L'argent est le nerf de la guerre.- Monnaie fait tout.

*A golden key can open any door.- Money is power.

*Dove l'oro parla, ogni lingua tace.

*Eelefi ̀ dmomfir nomij ̀dzb ̀eq.

PECUNIA NON OLET

*Pieniądz nie śmierdzi.

*L'argent n'a point d'odeur.

*Money has no smell.

*Деньги не пахнут.

POST NUBILA PHOEBUS

*Po deszczu słońce, po pogodzie deszcz.

*Après la pluie le beau temps.

*After strom comes a clam.

*Auf Lachen folgt Weinen.

*После ненастья - солнышка - дождь.

POTIUS SERO QUAM NUMQUAM
*Lepiej późno niż wcale.

*vaut mieux tard que jamais.

*Better late than never.

*Лучше поздно, чем никога.

PRIMA VIA ARDUA EST

*Początki są zawsze trudne.- Nikt nie rodzi się od razu mistrzem.

*Ce n'est que la premier pas qui coûte.

*It is the first step that is difficult.

*Es ist noch kein Meister vom Himmel gefallen.

*Первый шаг всегда труден.- Лиха беда начать.

PRIMO DILICULO SURGERE SALUBERRIMUM EST

*Bardzo zdrowo jest wstać o świcie.- Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.

*Paris appartient à ceux qui se lèvent tôt.- Qui perd sa matinée perd les trois quarts de sa journée.

*Early to bed and early to rise, makes a man healthy, wealthy, and wise.

*Morgenstunde hat Gold im Munde.

*Кто рано встаёт, тому бог пдаёт

QUALIS PATER, TALIS FILIUS

*Jaki ojciec, taki syn.

*Quel père, telle fils.

*Like father, likr son.

*Каков дуб, таков и клин, каков батька, таков и сын.

QUALIS REX, TALIS GREX

*Jaki władca, taka trzoda.- Jaki pan, taki kram.

*Tel seigneur, telle maison.- Tel maître, tel valet.

*Like master, like man.

*Каков поп, таков приход.- Каковы сами, таковы и сани.

QUANTO PLURA PARASTI, TANTO PLURA CUPIS (Horacy)

*Im więcej masz, tym więcej chcesz.- Daj kurze grzędę, a ona powie: wyżej siędę.

*Donnez le pied à un nègre, il prend la main.

*The more you get, the more you want.- Much would have more.

*Wenn man dem teufel nur den kleinen Finger reicht, will er gleich ganze Hand.

*Посади за стол, она и ноги на стол.

QUI E NUCE NUCLEUM ESSE VULT, FRANGIT NUCEM

*Kto chce zjeść pestkę, musi stłuc skorupę orzecha.- Nie dla tego miód, kto się boi pszczół.

*Si tu aimes le miel ne crains pas les abeilles.

*He that would eat the fruit must climb the tree.

*Волков бояться - в лес не ходить.- Бояться волков - быть без грибов.

QUIETA NON MOVERE *Nie budż licha, kiedy śpi.-Nie wywołuj wilka z lasu.

*N'éveillez pas loup chien qui dort. Il ne faut pas réveiller lr cat qui dort.

*Let sleeping dogs lie.

*Schlafende Hunde soll man nicht wecken.- Den Teufel an die Wand malen.

*Не буди лихо, когда спит тихо.

NON LABORAT, NON MANDUCET

*Kto nie pracuje, ten nie je.- Bez pracy nie ma kołaczy.

*If you won't work you shan't eat.

*Ohne Fleiß kein Preis!

*Кто не работает, тот не ест.

QUI STULTUS EXIT, STULTUS REVERTITUR

*Kto się rodzi głupcem, głupcem pozostaje.- I w Paryżu nie zrobią z owsa ryżu.- Na głupotę nie ma lekarstwa.

*Qui bête va à Rome, rel en retourne.

*Gegen Dummheit ist kein Kraut gewachsen.

*Ворона за море л етала, да умнее не стала.

QUI TACET, CONSENTIRE VIDETUR
*Kto milczy, ten się zgadza.

*Qui ne dit mot, consent.

*Silence means consent.

*Молчание - знак согласия.

QUOD NON VIDET OCULUS COR NON DOLET

*Czego oczy nie widzą, serce nie boli.- Co z oczu, to z serca.

*Loin des yeux, loin du coeur.- Ce que les yeux ne voient pas, ne fait pas mal au coeur.

*What the eye doesn't see, the heart dosen't grieve over.

*Aus den Augen, aus dem Sinn.

*С глаз долой - из сердца вон.

QUOT HOMINES, TOT SENTENTIAE (Terencjusz)

*Ile ludzi, tyle poinii.- Co głowa, to rozum.

*Autant de têtes, autant d'avis.

*So many men, so many poinions.

*Сколько людей, и мнений.

QUOT HOSTES, TOT SERVI

*Ilu niewolników (sług), tylu wrogów.

*Autant de valets, autant d'ennemis.

REPETITIO EST MATER STUDIORUM

*Powtarzanie jest matką nauki.

*L'expérience est mère de science.

*Experience is the best teacher.- Experience is the father of wisdom.

*Повторение - мать учения.

SATIS EST SATIUS

*Lepsze jest wrogiem dobrego.

*Le mieux est l'ennemi du bien.

*The best is the enemy of the good.

*Лучшее - враг хорошего.

SEMEL SCRIPTUM, DECIES LECTUM

*Raz napisz, dziesięć razy przeczytaj.

*Il faut tourner sept fois sa langue dans sa bouche avant de parler.

*Think first and speak afterwards.

*Семь раз примерь, один раз отрежь.

SI FUERIS ROMAE, ROMANO VIVITO MORE

*Jeśli mieszkasz w Rzymie, żyj na sposób rzymski.- Jeśli wlazł między wrony, musisz krakać jak i one.

*Il faut hurler avec les loups.- Qui veut vivre à Rome ne doit pas se quereller avec le pepe.

*When in Rome, do as the Romans do.

*В чужой монасырь со своим уставом не ходят.- К воронам попал - по вороньи каркай.

SILENDO NEMO PECAT

*Milczeniem nikt nie grzeszy.- Milczenie jest złotem.- Mowa jest srebrem, a milczenie złotem.

*La parole est d'argent, mais le silence est d'or.

*Silence is golden.- Speech is silver, but silence is golden.

*Reden ist Silber, Schweigen ist Gold.

TANDEM BONA CAUSA TRIUMPHAT

*Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa.- Oliwa sprawiedliwa.

*La vérité comme l'huile vient au - dessus.

*Truth will out.

*Всё меняется, одна правда останется.- Правда со дна моря выйдет.

TANTAE MOLIS ERAT ROMANAM CONDERE GENTEM

*Tyle trudu wymagało stworzenie narodu rzymskiego.- Nie od razu Kraków zbudowano.

*Rome (Paris) ne s'est pas faite en un jour.

*Rome was not built in a day.

*Rom wurde auch nicht an einem Tag erbaut.

*Москва не сразу строилась.

TEMPORA MUTANTUR NOS ET MUTAMUR IN ILLIS

*Czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.

*Autres temps, autres moeurs.

*Times change and we with time.- Other times, other manners.

*Времена меняются, и мы меняемся с ними.

TEMPUS EST OPTIMUS MAGISTER VITAE

*Czas rządzi wszystkim.

*Le temps est un grand maître.

*Die Zeit drängt.

*Время - судья.

TEMPUS FUGIT

*Czas ucieka.

*Les jours se suivent, mais il ne se ressemblent pas.- Temps vient et temps passe, fou qui se compasse.

*Time flies.

*Время бежит.

UNA HIRUNDO NON FACIT VER

*Jedna jaskółka nie czyni wiosny.

*Une hiro delle ne fait pas le printemps.

*One swallow does not make a summer.

*Одна ласточка не делает весны.

VASA INANIA PLURIMUM SONANT

*Puste naczynia robią najwięcej hałasu.- Krowa, która dużo ryczy, mało mleka daje.- Dlaczego dzwon głośny, bo wewnątrz pusty.

*Longue langue, courte main.

*Empty barrels make the most sound.

*Viel Geschrei und wenig Wolle.

*Кто говорит без умолку, в том мало толку.- В пустой бочке звону болыше.

VIRIBUS UNITIS (VIRIBUS IUNCTIS)

*Połączonymi siłami.- W jdności siła.

*L'union fait la force.

*Union is strength.

*В единстве сила.- Согласного стада и волк не берёт.

PRZYSŁOWIA ZWIĄZANE Z MEDYCYNĄ

Bene dignoscitur, bene curatur. Dobrze rozpoznawane, dobrze leczone.

Et morbi sunt et medicina. Są i choroby i medycyna.

Medice, cura te ipsum! Lekarzu, wylecz siebie samego!

Natura sanat, medicus curat. Natura uzdrawia, lekarz leczy.

Nulla medicina sine lingua Latina. Nie ma nauki lekarskiej bez języka łacińskiego.

Nulla res tam necessaria est quam medicina. Nic nie jest tak potrzebne jak medycyna.

Optimum medicamentum quies est. Najlepszym lekarstwem jest odpoczynek.

Per scientiam ad salutem aegroti. Przez wiedzę do zdrowia chorego.

Primum non nocere. Przede wszystkim nie szkodzić.

Salus aegroti suprema lex. Zdrowie chorego najwyższym prawem.

Caseus et panis sunt optima fercula sanis. Ser i chleb są najlepszymi daniami dla zdrowych.

E magna cena fit stomacho magna poena. Z wielkiego obiadu (jedzenia) staje się dla żołądka wielka kara (po przejedzeniu cierpi się na żołądek).

Homini cibus utilissimus est simplex. Dla człowieka pokarm prosty jest najpożyteczniejszy.

In vino veritas, in aqua sanitas. W winie prawda, w wodzie zdrowie.

Modicus cibi, medicus sibi. Umiarkowany w jedzeniu lekarzem dla siebie.

Morbum evitare quam curare facilius est. Łatwiej jest unikać choroby niż ją leczyć.

Plenus venter non studet libenter. Pełny żołądek niechętnie pracuje (człowiek z pełnym żołądkiem niechętnie pracuje).

Post cenam stabis vel passus mille meabis. Po obiedzie (po)stój lub zrób tysiąc kroków.

Praesente medico nihil nocet. W obecności lekarza nic nie szkodzi.

Ut sis nocte levis, sit cena brevis! Abyś był lekki w nocy, ucztuj krótko! (na noc nie jada się rzeczy ciężkostrawnych).

Asclepiadis sententia est: curare tuto, celeriter iucundeque. Życzeniem Asclepiadesa jest: leczyć bezpiecznie, szybko i przyjemnie.

Bona diagnosis, bona curatio. Dobre rozpoznanie, dobre leczenie.

Est medicina triplex: servare, cavere, curare. Potrójna jest funkcja medycyny: zachowawcza, zapobiegawcza, lecznicza.

Morbi non eloquentia sed remediis curantur. Chorób nie leczy się słowami, lecz lekarstwami.

Nihil sanitatem impedit quam remediorum crebra mutatio. Nic tak nie szkodzi zdrowiu, jak częsta zmiana lekarstw.

Omnes homines sibi sanitatem cupiunt; saepe autem omnia, quae valetudini contra sunt, faciunt. Wszyscy ludzie pragną dla siebie zdrowia; często zas czynią wszystko to, co jest przeciwne zdrowiu.

Omnium artium medicina nobilissima est. Ze wszystkich sztuk (nauk) medycyna jest najszlachetniejsza.

Quae medicamenta non sanant, ferrum sanat; quae ferrum non sanat, ignis sanat, quae vero ignis non sanat, insanabilia putare oportet. Czego środki medyczne nie leczą, żelazo leczy; czego żelazo nie leczy, ogień leczy; czego zaś ogień nie leczy, należy uznać za nieuleczalne.

Quod medicina aliis, aliis est acre venenum. Co dla jednych jest lekarstwem dla drugich jest ostrą trucizną.

Si tibi deficiant medici, medici tibi fiant haec tria: mens laeta, requies, moderata diaeta. Jeśliby ci zabrakło lekarzy, lekarzami niech będą dla ciebie te trzy: pogodny umysł, odpoczynek, umiarkowana dieta.

Bona valetudo melior est quam maximae divitiae. Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo.

Cor dolet, cum scio, ut nunc sum atque ut eram. Serce boli, kiedy wiem, jaki jestem teraz i jaki byłem.

Cura, ut valeas! Dbaj o zdrowie!

Homo homini amicus esse debet. Człowiek dla człowieka powinien być przyjacielem.

Homo res sacra homini. Człowiek dla człowieka rzeczą świętą.

Mala herba cito crescit. Zła trawa szybko rośnie.

Medici e symptomatis nonnullis et advenientes et crescentes morbos cognoscunt. Z niejednych objawów rozpoznają lekarze choroby i nadchodzące i wzrastające.

Medicina soror philosophiae. Medycyna siostrą filozofii.

Mens sana in corpore sano. W zdrowym ciele zdrowy duch.

Non omnia possumus omnes. Wszyscy nie możemy wszystkiego.

Aegroto dum anima est, spes est. Dopóki chory oddycha, jest nadzieja.

Bona diagnosis, bona prognosis. Dobre rozpoznanie, dobre rokowanie.

Contra vim mortis non est medicamen in hortis. Przeciw sile śmierci nie ma lekarstwa w ogrodzie.

Contraria contrariis curantur. Przeciwne leczy się przeciwnym.

Etiam sanato vulnere cicatrix manet. Nawet po wyleczeniu rany blizna pozostaje.

Ignavia corpus hebetat, labor firmat. Lenistwo osłabia ciało, praca wzmacnia.

Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura. Trzeba, aby lekarz dobrze wiedział, jaka jest natura chorego.

Non venit vulnus ad cicatricem in quo medicamenta temptantur. Nie zabliźnia się rana, na której próbuje się leków.

Praevenire melius est quam praeveniri. Lepiej jest uprzedzić niż być uprzedzonym.

Saepe morborum gravium exitus incerti sunt. Wyniki (końce) poważnych chorób są często niepewne.

JAKIE PRZYSŁOWIA POLSKIE ODPOWIADAJĄ ŁACIŃSKIM?

Ab alio exspectes, alteri quod feceris. Jak ty komu, tak on tobie.

Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur. Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.

Consonus esto lupis, si lupus esse cupis. Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one.

Cornix cornici oculum non effodit. Kruk krukowi oka nie wykole.

Equi donati dentes non inspiciuntur. Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.

Eventus stultorum magister. Mądry Polak po szkodzie.

Gaudia principium nostri sunt saepe doloris. Miłe złego początki, lecz koniec żałosny.

Malum alienum ne feceris tuum gaudium. Nie ciesz się, bratku, z cudzego upadku.

Omne nimium nocet. Co za dużo, to niezdrowo.

Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris. Nie rób drugiemu, co tobie niemiłe.

Amicus certus in re incerta cernitur. Prawdziwego przyjaciela poznaje się w biedzie.

Duobus litigantibus tertius gaudet. Gdy dwóch się kłóci, trzeci korzysta.

Finis coronat opus. Koniec wieńczy dzieło.

Nil sine magno vita labore dedit mortalibus. Bez pracy nie ma kołaczy.

Non omne, quod nitet, aurum est. Nie wszystko złoto, co się świeci.

Potius sero quam numquam. Lepiej późno, niż wcale.

Quod licet Iovi, non licet bovi. Co wolno wojewodzie, to nie tobie, smrodzie.

Suae quisque fortunae faber est. Każdy jest kowalem swojego losu.

Tarde (sero) venientibus ossa. Kto późno przychodzi sam sobie szkodzi.

Varium et mutabile semper femina. Kobieta zmienną jest.

PRZYSŁOWIA

ad acta

ad hoc

de facto

errata

expressis verbis

gratis

vel

vice versa

votum separatum

verte

curriculum vitae (CV)

ib. = ibid. = ibidem

op.cit. = opus citatum, opere citato

a.m. = ante meridiem

p.m. = post meridiem

pleno titulo (P.T.)

post scriptum (PS.)

Requiescat in pace (RIP)

v. = vide

SPA - sanus per aquam

Alter ego

Gloria victis

Homo sapiens

Honoris causa

Nomen omen

Perpetuum mobile

Primus inter pares

Rara avis

Tabula rasa

Virtuti militari

Ars gratia artis

Citius, altius, fortius

De revolutionibus orbium caelestium

Festina lente

Plurimos annos

Pro publico bono

Sapere aude

Sapere auso

Vis maior

Volens nolens

Alma Mater

Aurea mediocritas

Cave canem

Eo ipso

Nil admirari

Quo vadis, domine?

Sensu stricto

Sic

Stricte

Tempus fugit

Carpe diem

Cogito ergo sum

Errare humanum est

Historia vitae magistra

Homo sum et nil humani a me alienum esse puto

Nota bene

Pecunia non olet

Per aspera ad astra

Persona non grata

Scio me nihil scire

Alea iacta est

Ave, Caesar (imperator), morituri te salutant.

Ceterum censeo Carthaginem esse delendam

Diem perdidi!

Et tu, Brute, contra me?

O tempora! O mores!

Oderint, dum metuant

Qualis artifex pereo!

Tu quoque, mi fili?

Veni, vidi, vici

De mortuis nil nisi bene (aut bene aut nihil)

Dum spiro, spero

Memento mori

Memento te hominem esse

Nihil est ab omni parte beatum

Nil desperandum

Nil homini certum est

Nil mortalibus ardui est

Non omnis moriar

Sit tibi terra levis

Eruditio aspera - optima.

Exemplis discimus.

Littera docet, littera nocet

Longum est iter per praecepta, breve et efficax per exempla.

Nulla regula sine exceptione.

Quae nocent, docent.

Repetitio est mater studiorum.

Unum castigabis, centum emendabis.

Verba docent, exempla trahunt.

Verba volant, scripta manent.

Ardua prima via est.

Homo doctus semper secum divitias habet.

In labore virtus et vita.

Memoria minuitur, nisi eam exerces.

Non scholae, sed vitae discimus.

Nosce te ipsum!

Omne principium difficile.

Quidquid discis, tibi discis.

Tantum sciemus, quantum memoria tenebimus.

Vultus animi index.

Amicus tamquam alter ego.

Amor omnia vincit.

Amor tussisque non celatur.

Amore, more, ore, re servantur amicitiae.

Beatus, qui prodest, cui potest.

Bis dat, qui cito dat.

Laudaberis, si homo probus eris.

Non omnia possumus omnes.

Si vis amari, ama!

Similis simili gaudet.

Ab ovo usque ad mala.

Ab Urbe condita.

Ad Kalendas Graecas.

Barba non facit philosophum.

Hannibal ante (ad) portas!

Nec Hercules contra plures.

Panem et circenses!

Si tacuisses, philosophus mansisses.

Urbi et Orbi.

Urbs aeterna.

Cuius regio, eius religio.

Qualis pater, talis filius.

Qualis rex, talis grex.

Qualis vita et mors ita.

Quot homines, tot sententiae.

Ubi concordia, ibi victoria.

Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia.

Unus pro multis.

Ut salutas, ita salutaris.

Ut sementem feceris, ita metes.

Civium concordia murus urbium.

Deliberandum est saepe, statuendum semel.

Dulce et decorum est pro patria mori.

Honores mutant mores.

Inter arma silent Musae (leges).

Officium officio provocatur.

Si vis pacem, para bellum.

Tertium non datur

Tres faciunt collegium.

Verbum nobile debet esse stabile.

A priori.

Audiatur et altera pars.

Dura lex sed lex.

Ignorantia iuris nocet.

Iustitia civitatis fundamentum.

Lege artis.

Non satis est unius opinio.

Pacta sunt servanda.

Salus rei publicae suprema lex.

Vacatio legis.

Carum est, quod rarum est.

Consuetudo - altera natura.

De gustibus non est disputandum.

Homo homini lupus est.

Ignavis semper feriae.

Invidia gloriae umbra est.

Manus manum lavat.

Nemo sapiens nisi patiens.

Nihil novi sub sole.

Otium post negotium.

Ars longa, vita brevis.

Ars non habet osorem nisi ignorantem.

Arte et Marte.

Artificem commendat opus.

Audaces (fortes) fortuna iuvat.

Dies diem docet.

Dimidium facti, qui coepit, habet.

Facile dictu, difficile factu.

Honesta fama melior pecunia.

Tempora mutantur et nos mutamur in illis.

Absens carens.

Gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo.

Homo faber.

Labor omnia vincit.

Lex retro non agit.

Nomina sunt odiosa.

Non est satis unius opinio.

Praeclarum est Latine scire.

Sapienti sat.

Volenti nihil difficile.

Acta est fabula, plaudite!

Arbiter elegantiarum.

Audi multa, dic pauca!

Audi, vide, sile!

In medias res ( auditorem rapere ).

Iucundi (per)acti labores.

Nulla dies sine linea.

Omnis ars naturae imitatio est.

Saluta libenter.

Sine ira et studio.

Alter alterum docet.

Fortuna dicitur caeca.

Fortuna dubio orbe stat.

Hodie mihi, cras tibi.

Homini mendaci, etiamsi vera dicit, nemo credit.

Maiori cede.

Omnia mea mecum porto.

Pro domo sua.

Vae victis.

Vivere militare est.

Dum recte vives ne cures verba malorum.

Epicuri de grege porcus.

Est proprium stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum.

Ignem formidat adusta manus.

Mores dicentis persuadent, non oratio.

Relata refero.

Sustine et abstine.

Vis vim vi pellit.

IHS (gr. ) Jezus; Iesum habemus socium; Iesus Hominum Salvator; Iesus Homo Sanctus

 ρ

γ 

γ σ

SILENS NOX

Silens nox, sancta nox,

Pacem mundo circum dat

Et ad cunas Mater Sancta

Pervigilat tota risa

Pro infantis somno.

Silens nox, sancta nox,

Pastores a gregibus

Valde mirati sequuntur

Angelorum cantum vocum

Ubi mira fiunt.

Silens nox, sancta nox,

Filius natus Domini.

Princeps magnae Maiestatis

Toti mundo hodie fert

Culparum veniam.

HODIE BETHLEHEM

Hodie Bethlehem, hodie Bethlehem

Gaudio personat.

Maria Virgo, Maria Virgo

Mundo natum donat.

Christus est natus, homo levatus

Angeli cantant, reges salutant

Pastoresque orant, pecora aderant

Mira, mira nuntiantur.

Maria Virgo, Maria Virgo

Natum amplectitur

Et Ioseph Sanctus, et Ioseph Sanctus

Illum admiratur.

ACCURRERUNT IN BETHLEHEM

Accurrerunt in Bethlehem pastores

Puero lyra canentes gratiose

Summa gloria in caelis

Summa gloria in caelis,

Pax autem in terris.

Salutabant verecunde, aperte

Tibi Deo, Tibi pleno e corde

...................................

Domini angelus ipse nuntiavit

Nullus pastor id audivit, dum vivit

...................................

DORMI IAM MI IESU

Dormi iam mi Iesu, mea gemmula,

Dormite amata mea oscula,

Dormi iam, mi Iesu, dormi suaviter

Et in illum flentem permulsa Mater.

WŚRÓD NOCNEJ CISZY

Silentio noctis sonus spargitur:
Pastores state Deus nascitur!
Iter cito preparate
Ad Bethlehem properate
Cum muneribus.

Inventus Infans in praesepio
Secunda signa dat(a) ab angelo.
Deum nat(um) adoravere
Salutando clamavere
Pleni gaudio.

Redemptor salve, diu cupite,
Tot longos annos desiderate!
Te prophetae atque reges
Exspectabant, at te praebes
Nobis omnibus.

CICHA NOC

Alma nox, tacita nox
Omnium silet vox.
Sola virgo nunc beatum
Ulnis fovet dulcem natum.
Pax tibi, Puer pax! bis

Alma nox, tacita nox,

O Jesu, tua vox

Amorem nobis explanat,

Nos redemptos esse clamat,

In tuo natali. Bis

Alma nox, tacita nox!

Angeli sonat vox:

Alleluia! O surgite,

Pastores huc accurrite!

Christus Deus adest. Bis

JEZUS MALUSIEŃKI

Jesus minimulus
In equili iacet
In lacrimis de frigore
Non dat vestem mater. bis

Quod misera erat
Crinis lana privat
Qua filiolo tecto suo
Herbis eum tegit. bis

Peto te ne fleas
Non patior dolorem
Satis mihi de pasione
Corque tam impleat. bis

GDY SIĘ CHRYSTUS RODZI

Nascitur cum Christus et mundo apparet,
Caeca nox fulgore radiante claret.
Angeli in caelis visi
Cantat hymnum paradisi:
Gloria, gloria , gloria,
In excelsis Deo. bis

Pavidos pastores angeli hortantur,
Bethehem quam primum ut proficiscantur:
Natus enim est Salvator,
Mundi machine Creator.
Gloria, gloria, gloria,
In excelsis Deo. bis

Spiritus caelestes caelique legati,
Quidnam faciamus, nobis revelate.
Imperiti nil pollemus,
Metu capti vix vigemus.
Glioria, gloria, gloria,
In excelsis Deo. Bis

Signum Crucis In nomine Patris et Filii, et Spiritus Sancti. Amen Oratio Dominica Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra. Panem nostrum quotidianum ( lub: cotidianum) da nobis hodie. Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem (lub: temptationem) sed libera nos a malo. Quoniam tibi est regnum et potestas et gloria in saecula saeculorum.	Znak Krzyża W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Amen Modlitwa Pańska Ojcze nasz, który jesteś w niebie, święć się imię Twoje. Przyjdź królestwo Twoje. Bądź wola Twoja, jako w niebie, tak i na ziemi. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. I odpuść nam nasze winy jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. I nie wódź nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode złego. Albowiem Twoje jest królestwo i potęga i chwała na wieki wieków.
Symbolum Apostolorum CREDO in Deum Patrem omnipotentem, Creatorem caeli et terrae. Et in Iesum Christum, Filium eius unicum, Dominum nostrum, qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine, passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et sepultus, descendit ad inferos, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit ad caelos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis, inde venturus est iudicare vivos et mortuos. Credo in Spiritum Sanctum, sanctam Ecclesiam catholicam, sanctorum communionem, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem et vitam aeternam. Amen.	Skład Apostolski  WIERZĘ w Boga, Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi. I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego Jedynego, Pana Naszego, który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny. Umęczon pod Ponckim Piłatem ukrzyżowan, umarł i pogrzebion. Zstąpił do piekieł. Trzeciego dnia zmartwychwstał; wstąpił na niebiosa, siedzi po prawicy Boga, Ojca wszechmogącego. Stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych. Wierzę w Ducha Świętego, święty Kościół powszechny, świętych obcowanie, grzechów odpuszczenie, ciała zmartwychwstanie, żywot wieczny. Amen.
Ave Maria AVE Maria, gratia plena, Dominus tecum. Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui, Iesus. Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis peccatoribus, nunc, et in hora mortis nostrae. Amen.	Zdrowaś Maryjo ZDROWAŚ Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą, błogosławionaś Ty między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twojego, Jezus. Święta Maryjo, Matko Boża, módl się za nami grzesznymi teraz i w godzinę śmierci naszej. Amen.
Gloria Patri GLORIA Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.	Chwała Ojcu CHWAŁA Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu. Jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen.

temperatus aer - klimatyzacja

anabathrum - winda

via autocinetica - autostrada

pyrobolus atomicus - bomba atomowa

pilae coriaceae lusor - piłkarz

voluntarius sui interemptor - terrorysta-samobójca

fullonica electrica - pralka

fistula nicotiana - papieros

supervenalicium - supermarket

telephonice loqui - telefonować

cafea, thea, socolata, banana, carota, citrum, caseta, discus, discophonum, discophonum compactum, autocinetum, helicopterum, computatrum, proiectio, gubernator autocineti, transitus zebrinus, machina lavatoria, machina scriptoria, machina mixtoria, machina cafearia, lampas electrica, spectaculum pyrotechnicum

Italia pars Europae

Italia pars Europae est. Sicilia et Sardinia insulae Italianae sunt. Sitae sunt in mari, quod mediterraneum appellatur; Sardinia minor Sicilia. Per annum multae gentes visitant insulas Italianas. Hodie pauperes sunt, sed tempore Romanorum fertiles erant, Sicilia fertilissima. Qua de re Romani Sardiniam et Corsicam acquisiverunt seculo tertio ante Christum natum et provincias primas imperii Romani fecerunt.

Saeculo secundo a. Chr. n. legiones rei publicae Romanae occupaverunt Graeciam et Asiam minorem, unde cultura Graeca in Italiam importabatur. Saeculo primo a. Chr. n. Caesar, consul celeber, Gallos subiugavit - et nisi Brutus et Cassius contra eum coniuravissent, subiugavisset etiam Parthos. Augustus heres extendit imperium Romanum usque ad Aegyptum et Hispaniam.

Successores Augusti introduxerunt in provincias iurisdictionem, iuris prudentiam, administrationem et importaverunt vinum et cerasos - et linguam Latinam. Populi victi partim contenti erant vivere secure sub imperio Romanorum, partim resistebant et temptabant recuperare libertatem.

Italy ie a part of Europe. Sicily and Sardinia are Italian islands. They are situated in the sea, which is called the Mediterranean; Sardinia is smaller than Sicily. Yearly many people visit the Italian islands. Today they are poor, but in the time of the Romans they were fertile; Sicily was the most fertile. And so the Romans acquired Sardinia and Sicily in the third century before Christ and made them the first provinces of the Roman empire.

In the second century B.C. legions of the Roman republic occupied Greece and Asia minor, from where Greek culture was imported to Italy. In the first century B.C. Caesar, the celebrated consul, subjugated the Galus - anf if Brutus and Cassius had not conspired against him, he would have subjugated the Parthians too. August, his heir, extended the Roman empire to Egypt and Spain.

The successors of Augustus introduced jurisdiction, jurisprudence and administration into the provinces and imported vine, cherries and - the Latin language. The vanquished peoples on the one hand were content to live securely under the rule of the Romans, on the other hand they resisted and attempted to recover their liberty.

Tullia puella Romana est. Terentia matrona Romana est. Terentia mater Tulliae est. Iulia, Aemiliae filia, Tulliae amica est. Terentia Syram vocat: Syra! Tulliae tunicam novam da! Quo properas, Tullia? - Syra rogat. In silvam cum amica propero - respondet Tullia.

Tullia et Iulia puellae Romanae sunt. Tunicae puellarum albae sunt. Puellae in silvam properant, in silva cantant et saltant. Syra puellas vocat: Tullia, Iulia! properate! cena parata iam est! Puellae Syram obtemperant, in villam properant, sed Tullia maesta est et flet. Genae puellae lacrimis madidae sunt. Cur, Tullia, fles? - Syra puellam rogat. Et Tullia: Poenam timeo - inquit - nam tunica nova iam sordida est. Syra ridet et puellam nova tunica ornat. O, quam bona es, Syra! - puellae ancillam laudant.

Marcus Tullius Cicero clarus vir Romanus est. Tullius Tulliolam filiam et Marcum filium valde amat. Tullius Marcum vocat: Marce, propera ad me! Puer properat et Tullius filio librum pulchrum dat. Marcus Tulliolae librum monstrat. En, Titus Marcum visitat. Titus Marci amicus est. Marcus amico quoque librum novum monstrat et fabulam recitat. O, Tite - inquit - quam bonus pater meus est. Marcus Tullius Cicero Arpinum, oppidum in Latio situm, valde amat, nam ibi natus est. Tusculum etiam, oppidum parvum, saepe visitat; ibi villam pulchram habet, ubi cum amicis saepe de philosophia disputat.

In villa opulenti viri Romani multi servi laborant. Multi domini severi sunt, servos saepe vituperant et puniunt. Servi severos dominos non amant, sed timent. Bonos dominos servi laudant et amant. Etiam Marcus Tullius Cicero multos servos habet. Tiro servus dominum suum et Marcum, domini filium, valde amat. Ubi Tiro est? - Marcus rogat. At pater: Tiro in cubiculo suo manet, nam aeger est. Tullius medicos vocat et rogat: O viri boni! servum meum curate! Tiro vir bonus, doctus et amicus meus est. Medici periti servum curant, Cicero medicis gratias agit et praemium dat.

Bonus medicus bene morbos dignoscit. Bonum medicum bene morbos dignoscere gaudetis. Medici liberos aegrotos curant. Medicos liberos aegrotos curare videmus. Liberi saepe aegrotant. Medici liberos saepe aegrotare sciunt. Studiosi varios musculos spectant. Studiosos varios musculos spectare scitis. Populi antiqui plantas medicatas colebant. Populos antiquos plantas medicatas colere audimus. Valetudinarium in pulchro horto situm est. Valetudinarium in pulchro horto situm esse puto.

Aegri ab Aesculapio sanabantur

Aesculapius, medicorum deus, praecipue in Graecia colebatur et multa templa ei aedificabantur. Epidauri erat clarum templum Aesculapio deo dedicatum, in templo autem sacer serpens dei alebatur. Multi aegri ad Aesculapii templum adveniebant, nam se a deo sanari posse credebant. Qui in templo dei dormiebant somniisque deus eis apparebat et medicinam demonstrabant. Aegri postridie somnia sua medicis, qui eos tunc curare poterant, narrabant. Sanati advenae in muro templi tabulas cum nomine morbi atque cum medicina ponebant. Ita Aesculapio deo gratias agebant.

Legite, discipuli, ea, quae nobis antiqui tradebant:

Donec eris felix multos numerabis amicos. Veros amicos pecunia non parabitis. Ignoramus et ignorabimus. Tibi bonum consilium dabo. Unum castigabis, centum emendabis. Multorum te oculi spectabunt. Quem ad finem iactabit sese effrenata audacia?

Titus discet

Titus, puer septem annorum, mox ludum litterarium frequentare poterit; ibi leget, scribet et numerabit. Familia Titi impigrum puerum discere gaudebit. Boni et multi amici certe Tito erunt. Amici semper sibi adesse curabunt. Postea, ubi ludus litterarius a Tito deseretur, in scholam grammatici mittetur ibique a bonis magistris erudietur. In ludo tantummodo leges duodecim tabularum legebat, in schola grammatici autem libros scriptaque Romanorum et Graecorum cognoscet. Discipulus laboriosus certe a suis magistris laudabitur. cum disciplinam finiet, verus Romanus erit.

De mensa

Mensa in aula est. In mensa rosa alba et rosa rubra est. Rosa alba pulchra est et rosa rubra pulchra est. Rosae albae aquam frigidam do et rosae rubrae aquam frigidam do. Rosam pulchram amo. Itaque rosa alba et rosa rubra mensam orno. Forma mensae rotunda est.

In magna aula multae mensae sunt. Formae mensarum parvarum et magnarum rotundae aut quadratae sunt. Rosis albis aquam frigidam do et mensas rotundas rosis pulchris orno. In aula multae statuae Musarum quoque sunt. Puellae statuas Musarum pulchris rosis ornant.

De linguis antiquis

Terminologia Latina in disciplinis medicis et disciplinis medicinae propinquis necessaria est. Qua de causa in scholiis mediis linguam Latinam discere debemus. Puellae biologiae, chimiae, phisicae, biophisicae, biochimiae aliisque disciplinis student. Disciplinae medicae etiam terminologiam Graecam adhibent. Itaque lingua Latina et lingua Graeca studiosis medicinae necessariae sunt.

De terris antiquis

Tabula magna est. In tabula terras Europae antiquae videmus, ut Hispaniam, Italiam, Graeciam. Italia in paeninsula sita est. Graecia etiam et Hispania in paeninsulis sitae sunt. Historia Europae antiquae nobis nota non est. Historia autem Poloniae, patriae nostrae, nobis nota est. Poloniam, patriam nostram amamus.

De Italia

In tabula Italiam antiquam videmus. Italia longam paeninsulam tenet. In tabula etiam insulas Italiae propinquas ut Sardiniam, Corsicam, Siciliam videmus. Natura Italiae incolis amica est. Italiam etiam advenae tenent. Incolae et advenae, qui in Italia habitant, linguam Latinam adhibent. Lingua Latina pulchra, nota et necessaria est.

Romanus antiquus aegrotat

Titus, clarus Romanus vir, aegrotat. Filia, duo filii et tota familia dolent. Aegrotus cibum non sumit, oculi eius fulgent, membra dolent, dormire non potest et omnino male se habet. Filius igitur medicum notum vocat et rogat: Cura patrem meum! Medicus aegroto appropinquat, examinat, auscultat, linguam spectat et Date aegroto bonum medicamentum - inquit - mox validus erit. Familia medico gratias agit et magnam pecuniam dat.

De servis

Opulenti viri Romani multos servos habent. Severi domini servos castigant, boni domini servos laudant et amant. Servi in Graecia nati olim liberi et beati erant, nunc in dominorum suorum villis laborant. Docti et eruditi servi filios dominorum docent et familias dominorum curant. Qui servi de dominis suis bene narrant et dominos suos laudant. Orbilius, notus Horatii poetae magister, severus erat. Horatius igitur Orbilium plagosum appellat, nam saepe pueris plagas dabat.

De claris Graecorum viris

Multos antiquorum Graecorum viros claros habemus. Hippocrates, clarus medicus, cuius sententia „primum non nocere” hodie etiam nota est, a multis celebratur. Homerus eiusque libri semper a nobis laudantur. Fragmenta statuarum Phidiae et nunc libenter spectamus. Pulchris Herodoti fabulis multi moventur et nos movemur. Discipuli nostri Graecorum libris antiquis docentur et delectantur. Graecia antiqua igitur disciplinarum et litterarum patria recte habetur.

De tabula Italiae

Magister dicit:”Spectate, discipuli, tabulam Italiae!” Discipuli magnam tabulam Italiae spectant et antiquum Latium vident. Primum Albam Longam ab Ascanio, filio Aeneae, conditam quaerunt, deinde Marcus Romam quaerit et invenit. Alii discipuli alia oppida Latii antiqui monstrant, ut: Praeneste, Ostiam, Clusium. Magister denique dicit:”Quaerite, pueri, nunc loca propinqua Romae et terras Etruscorum invenite!” Discipuli lbenter Etruriam inveniunt et gaudent.

De Italiae populis

Italiam antiquam non solum Romani, sed etiam multi alii populi habitabant, nam natura paenisulae incolis favebat. Ad Italiae antiquae historiam advenae multum valebant, ut Etrusci, Latini, Osci, Umbri. Cum advenae in Italia manere in animo habebant, colonias collocabant. Coloniae praecipue a Graecis in ora Italiae maritima collocabantur. In Italia multas oppidorum antiquorum reliquias, quae animos nostros delectant, nunc etiam invenimus.

De bello Troiano

Marcus e schola discedit et ad Titum properat. Titum in horto sedere et librum legere videt. Quid legis, Tite? - Marcus rogat. Vergilii libros de bello Troiano et de Aenea, Romanorum proavo, lego - Titus respondet - Romae enim primordia ex Vergilii libris cognoscimus. Tu quoque, Marce, mecum cognosce historias antiquorum Romanorum fabulosas: Graeci Troiam invadunt. Troiani diu se defendunt, Graeci tamen Troiam vincunt. Inter Troianos Aeneas, vir pius, est. Aeneas fuga vitam servare et novam patriam quaerere parat.

De equo Troiano

Quamquam bellum Troianum diu geritur, Troia tamen vinci non potest. Tum magnus equus ligneus a Graecis aedificatur et uterus equi viris armatis impletur. Equus in oris maritimis relinquitur. Troiani Graecos in Graeciam navigare putant, ex oppido evadunt, de equo disputant. Cum exitium Troiae a Cassandra praedicitur, pauci equum urere desiderant. Troiani in contrarias sententias distrahuntur. Multi enim equum in oppidum trahere temptant. Denique equus cum viris armatis in oppidum trahitur.

De Aeneae somnio

Iam scitis equum Troianum in oppidum trahi. Una cum equo Graeci armati in oppidum trahuntur. Scimus igitur Graecos in equi utero sine pugna in oppidum Troiam venire. Nocte, cum Troiani dormiunt, Graeci ex utero equi evadunt, Troiae portas aperiunt. Ceteros Graecos in oppidum immittunt et Troiam incendunt. Tum ad Aeneam in somnio Hector venit et dicit: Audi, Aenea! Cur dormis? Surge! Deos patrios serva et tibi proximisque tuis refugium quaere!

De Troiae exitio

Aeneas deorum mandato movetur et ex somno excitatur. Cito tectum aedificii ascendit. Cum Troiam incendi videt, dolum a Graecis adhiberi intellegit. Statim cuncta ab Aenea intelleguntur: Oppidi portae aperiuntur. Multi Graeci in oppido inveniuntur. Bellum non finitur, Troiani a Graecis dolo circumveniuntur. Aeneas statim Troianis auxilio venire et patriam defendere properat.

De Aeneae fuga

Cum Troiani dormiebant, Graeci oppidum Troiam incendebant et delebant. Aeneas Troianis miseris auxilio veniebat et incolas Troiae defendebat. Videbat Priamum necari et Cassandram per Troiae vias a Graecis trahi. Hecubam viduam ululare quoque audiebat. Tum Venus dea Aeneam fugere et novam patriam quaerere iubet. Aeneas igitur deorum mandato oboedit et oram maritimam cum paucis amicis petit.

De Herae ira

Italia, patria Troianorum nova, diu ab Aenea quaerebatur. Troiani enim fato agebantur et per varias terras undasque iactabantur. Imprimis Herae ira premebantur et multis periculis a dea circumveniebantur. Quamquam Hera Romanorum proavum ab oris Italiae prohibebat, Aeneas tamen a multis deis custodiebatur et in Italiam ducebatur. Troiani ventis primum in Thraciam, deinde in Cretam, postremo in Epirum agebantur. In Epiro oracula Heleni ab Aenea audiebantur.

De Heleni oraculo

Aeneam ad Epiri oram advenire scimus. In Epiro Helenus, Priami filius, inveniebatur. Aeneas Helenum fata futura sentire sciebat. Itaque Helenum interrogat: Quamdiu fata me per terras undasque iactabunt? Helenus: Pauca tibi narrabo. Diu in Italiam navigabis. Venti primum vos ad Siciliam admovebunt. Ibi videbitis fretum angustum, ubi Scylla et Charybdis, saxa horrida, inveniuntur. Saxa nautis semper imminent et vobis imminebunt. Saxa tamen vitabitis,, si circum Siciliam navigabitis.

Troiani in Italiam veniunt

Aeneas Helenum iterum rogat: Quot pericula praeterea inveniam? Helenus: Varia pericula invenies et multa vinces priusquam in Italiam advenies. Cum Siciliam circumvenietis, Aetnam saxa flammasque ad caelum mittere cernetis. Praeterea Troiani profugi, cum Siciliam circumvenient, Polyphemum, monstrum horrendum videbunt. In Sicilia Anchises de vita decedet. Deinde venti Troianos as Lybiae oras agent. Post multos annos Troiani in Italiam pervenient.

Romae futurae fata ab Aenea cognoscuntur (I)

Aeneas in Italia ad inferos descendit ibique umbram Anchisae mortui convenit. Apud inferos gloria Romae futurae ab Anchisa Aeneae monstratur: Aenea, mi fili! - Anchises dicit - mox magna Romae gloria a te videbitur. Praeclari Romae futurae viri tibi monstrabuntur. Oppidum Lavinium a te aedificabitur, ab Ascanio autem, filio tuo, Alba Longa, oppidum novum, aedificabitur. Alba Longa a multis viris claris gubernabitur. Ibi post multos annos Rhea Silvia pueros geminos habebit.

Romae futurae fata ab Aenea cognoscuntur (II)

Anchisam in inferis fata Romanorum futura Aeneae aperire scimus. Vade mecum, Aenea - Anchises dicit - mox clari Romanorum viri a te cognoscentur. Primum pueris geminis appropinquant et Anchises dicit: Vos, pueri gemini, Romulus et Remus vocabimini et Roma aeterna a vobis condetur. Deinde Anchises ad virum: Tu - inquit - Caius Iulius Caesar diceris. Multa bella a te gerentur et Gallia subigetur. Tandem Augusto accedunt: Tu Augustus diceris et aureum saeculum a te in terras reducetur.

De Latino, Latii domino ac regulo

Aliquando in Latio Latinus regnavit. Tum in Latium Aeneas cum paucis Troianis advenit. Latinus, terrae dominus, advenas vidit, Aeneam ad colloquium vocavit et dixit: Unde venistis? Ubi habitavistis? Quid quaeritis? Aeneas respondit: Troiae incolae fuimus, cum in Asia habitavimus. Postquam Troia cecidit, errabamus per multas terras undasque et nunc ad te advenimus. Latinus et Aeneas amicitia se iunxerunt et amicitiae vincula firmaverunt: Aeneas Laviniam, Latini filiam, in matrimonium duxit. Ita Troiani profugi in Italia remanserunt atque habitaverunt, Aeneas oppidum aedificavit et a Lavinia Lavinium appellavit.

De Rhea Silvia

Ascanius, Aeneae filius, oppidum novum condidit idque Albam Longam appellavit. Multi domini Albam Longam gubernaverunt. Inter eos fuit Proca. Is duos filios habuit. Procae filii Numitor et Amulius fuerunt. Deinde Numitor regnavit, sed Amulius eum regno privavit, eiusque filiae, Rheae Silviae, sacerdotium mandavit. Itaque ea sacerdos maritum et liberos habere non potuit. Sed ea geminos filios, Romulum et Remum, genuit.

De Romanorum proavo

Aeneam Romanorum proavum fuisse scimus. Audivistis enim Aeneam cum paucis amicis Troiam a Graecis captam reliquisse. Vergilius narrat Troianos primum in Macedoniam venisse. Etiam Livius ex Macedonia Aeneam in Siciliam navigavisse, postremo in Italiam venisse tradidit. Tum in Italia Latinum regnavisse eaque loca tenuisse scitis eumque Laviniam, filiam suam, Aeneae in matrimonium dedisse non ignoratis. Tum Aeneam novum oppidum aedificavisse idque oppidum Lavinium appellavisse constat.

De Romulo et Remo

Romuli et Remi mater Rhea Silvia, pater Mars fuit. Amulius, Albae Longae rex, Romulum et Remum necare constituit. Itaque servum advocavit et: Porta - inquit - pueros ad flumen. In fluminis undis vitam efflabunt. Sed pueris lupam saluti fuisse narrant. Forte enim Faustulus pastor cum pecore prope flumen fuit et procul lupam ad alveum esse vidit. In alveo Romulum et Remum iacuisse constat. Faustulus pueros invenit secumque asportavit et educavit. Ita Romulus et Remus lupae et pastori Faustulo salutem debuerunt.

De exercitu Romano

De exercitu Romano multis in libris narratur. Exercitus Romanus ex peditatu et equitatu constabat. Gloria exercitus Romani magna erat. Exercitui Romano consules praeerant et exercitum Romanum in alienas terras ducebant. Consulibus ex senatus consulto dilectum habere licebat. Cornicen ante pugnam cornu canebat. Cornus sonitus milites ad pugnam vocabat. Milites cornuum cantu vocati ad pugnam properabant. Cornua etiam ab hostibus audiebantur. Cantu cornuum hostes terrebantur.

Exercitus Romani multos impetus in hostes faciebant. Non solum virtus exercituum Romanorum sed etiam eorum disciplina gloriam Romae parabat. Exitus pugnarum non solum in fortitudine exercituum sed etiam in virtute ducum situs erat. Exercitibus Romanis consules praeerant. Exercitus Romani castra aedificabant, quorum reliquiae in variis Europae terris hodie reperiuntur ac conspicii possunt.

De Tantalo

Tantalus, qui Phrygiam regebat, conviviis et colloquiis deorum intererat. Cuius viri praesentiam dei magni aestimabant. Tantalus tamen superbia commotus hominibus deorum consilia aperuit, quae reticere debuit. Propterea dei virum, quem prius amabant, gravi poena affecerunt: Tantalus stat in aqua, quam magna siti bibere desiderat, sed undae, quas captare cupit, iterum atque iterum cito recedunt. Super caput eius pendent poma pulchra, quibus cum os viri appropinquat, fugiunt. Itaque sitis et fames eum semper magis vexant. Dolores, quos tolerat, sempiterni sunt.

Quaerit aquas in aquis et poma fugacia captat

Tantalus: hoc illi garrula lingua dedit.

De Romanorum veterum virtute

A Romanis antiquis domi militiaeque boni mores colebantur: concordia maxima, minima avaritia erat. Ius bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat. Iurgia, discordias, simultates cum hostibus exercebant. Cives cum civibus de virtute certabant: in suppliciis deorum magnifici, domi parci, in amicos fideles erant. Duobus his artibus, audacia in bello, aequitate in pace seque remque publicam curabant. Sed ubi labore atque iustitia res publica crevit, reges magni bello domiti, nationes ferae et populi ingentes vi subacti, cuncta maria terraeque patebant: saevire fortuna ac miscere omnia coepit. Igitur primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit; ea quasi materies omnium malorum fuerunt. Namque avaritia superbiam, deos neglegere, omnia venalia habere edocuit.

De humanitate

Viri docti Romani humanitatem non philanthropiam esse putaverunt. Philanthropia enim significat dexteritatem quandam benevolentiamque erga omnes homines promiscuam. Romani humanitatem eruditionem institutionemque in bonas artes appellaverunt, id est propemodum, quod Graeci paediam vocant. Vere igitur humani sunt, qui eruditionem in bonas artes sincere cupiunt et appetunt. Eius enim scientiae cura ac disciplina ex universis animalibus uni homini data est idcircoque humanitas appellata est.

De Marco Porcio Catone

Catonem virum vere Romanum fuisse tradunt. Ab adulescentia in Sabinis habitabat, quod ibi agros a patre relictos habebat. Cato non solum agricola bonus, sed etiam vir iuris peritus et orator gravis et litterarum cupidus fuit. Cuius magna vis animi ingeniique ab antiquis laudata est. Adulescens in urbem Romam demigravit et in foro esse coepit. Variis magistratibus honeste et diligenter praefuit. Is censor de moribus publicis meruit, nam in nobiles, quorum luxuria ab eo severe vituperata est, animadvertit. Idcirco Catonem Censorium appellatum esse dicunt. Multa opera a Catone scripta esse scimus. Ad nostra tempora liber De agricultura asservatus est. Livius scripsit linguam Catonis acerbam fuisse, animum asperum et a cupiditatibus invictum.

De philosophia

Philosophia eat studium sapientiae. Sapientiam qui expetunt, philosophi nominantur. Sapientia autem est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum scientia. Omnium hominum est sapientiam augere. Ut ager, quamvis fertilis, sine cultura fructuosus esse non potest, sic sine doctrina animus. Omnes enim trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem, in qua excellere pulchrum putamus, errare autem, nescire, decipi et malum et turpe ducimus. Cultura autem animi, ut Cicero scripsit, philosophia est. Homo multa habet instrumenta ad augendam sapientiam.

De Socrate

Socratem quinto ante aeram nostram saeculo vixisse constat. Saepe et in foro et in viis cum civibus disputabat. Qui non solum hominum opinione, sed etiam oraculo Apollinis sapiens iudicatus est. Ante Socratem philosophi imprimis originem mundi et cuncta caelestia explicabant. Thales aquam, Anaximenes aerem, Heraclitus ignem initium omnium rerum putabant. Socrates autem primus de hominum vita moribusque bonis et malis disputare discipulos suos coegit. Boni beati, improbi stulti ab eo appellati sunt. Docebat enim scientiam virtutem esse. Philosophia a Socrate de caelo devocata est, ut Cicero scripsit, et in urbibus collocata et in domos inducta. Scire quoque oportet Socratis magistri ingenium variosque sermones a Platone, eius discipulo, memoriae traditos esse. Notum est Socratis dictum: „Scio me nihil scire ”.

De nodo Gordio

Alexander Magnus exercitum per Phrygiam Asiae provinciam duxit. Claro illius provinciae oppido Gordium a Gordio nomen fuit. In hoc oppido illa arx et illud vehiculum, quo Gordium, Midae patrem, vectum esse constabat, inveniebatur. Gordium agricolam, virum iustum et nobilem fuisse scriptores antiqui tradunt. Hic aliquando vehiculo in agros vehebatur, cum Iuppiter his verbis regnum ei promisit: „Isto cum vehiculo non in hos agros colendos, sed in illam arcem occupandam propera. Huius enim provinciae te regem futurum esse praedico.” Gordius, postquam a civibus rex creatus est, illud vehiculum, omen imperii, in templo collocavit. Illius vehiculi notabile erat iugum adstrictum compluribus nodis, qui explicari non poterant. Fuit quoque oraculum hoc: „Vir ille, a quo nodi soluti erunt, universae Asiae imperium accipiet.” Itaque cupivit Alexander illud oraculum explere. Gladio omnia lora rupit. Ita oraculum vel elusit vel explevit.

De Apollinis oraculo Delphico

Templum Apollinis positum est in monte Parnasso in rupe undique impendente. Media saxi rupes in formam theatri recessit. Quam ob rem et hominum clamor et tubarum sonus personantibus et respondentibus inter se rupibus multiplex et resonare et audiri solet. Quae res magnum terrorem ignaris rei et admirationem stupentibus praebet. Media montis altitudine planities exigua est atque in ea foramen, quod in oracula patet. Ex quo foramine frigidus spiritus in sublime expulsus mentes vatum in vecordiam vertit impletasque deo responsa consulentibus dare cogit. Multa igitur ibi et opulenta regum ac populorum munera visuntur.

De Lacedaemoniorum virtute

Lacedaemonii vim civitatis non in litteris, sed in civium moribus positam esse sciebant. Lycurgus, qui Lacedaemoniis duras leges dedit, omnibus parsimoniam suasit, pueris labore vires corporis firmare, cibum dolo aut vi quaerere praecepit. Sparta igitur multos viros fortes et milites audaces edidit. Imprimis audacia Leonidae illius ducis, qui in Thermopylis pugnavit, celebrata est. Leonidas militi cuidam sibi appropinquanti et dicenti:"Hostes sunt prope nos"- respondit:"Et nos prope illos"; Xerxi, qui ad eum scripsit:"Mitte arma", rescripsit:"Veni et accipe". Etiam Lacedaemoniorum feminae virtute et fortitudine eminuisse scimus. Lacaena quaedam filium ad bellum mittens eique scutum dans:"Aut cum hoc aut in hoc" dixit.

De rupe Tarpeia

De rupe Tarpeia in Titi Livii libris haec fere legi possunt: Romuli temporibus multa bella cum Sabinis gesta erant. Aliquando Tarpeia, arcis Romanae praefecti filia, aquam forte sacris extra moenia petiverat. Subito advolaverunt Sabini, qui sub saxis se occultaverant. Tatius, Sabinorum rex, "Iam heri - inquit - me occultaveram, sed frustra te, puella, expectabam. Magnum praemium merebis, si auxilio tuo Capitolium a nobis expugnatum erit. Tibi id donabitur, quod a te optatum erit." Tum Tarpeia "Si mihi - inquit - id donaveritis, quod sinistris bracchiis portatis, sub vesperum porta erit aperta." Sabini aureas armillas magni ponderis bracchio sinistro portaverant. Tarpeia a Sabinis auro corrupta erat et Sabinos armatos in arcem accepit. Ita Capitolium expugnatum erat, Sabini tamen Tarpeiam scutis necaverunt, quae bracchiis sinistris portaverant. Nonnuli scriptores tradunt Tarpeiam arma non ornamenta a Sabinis petivisse. De rupe Tarpeia per multa saecula viri scelesti praecipitabantur.

De aquaeductibus

Ab Urbe condita per annos CDXLI (quadringentos quadraginta unum) Romani contenti fuerunt usu aquarium, quas ex Tiberi aut ex puteis aut ex fontibus hauriebant. Fontium memoria cum sanctitate diu apud Romanos colebatur. Primus aquaeductus saeculo quarto ante Christum natum aedificatus est ab Appio Claudio Caeco censore, qui et viam Appiam munivit. Posterioribus temporibus aliae quoque aquae Romam ductae sunt. Augusti aetate septem aquaeductus Romae fuisse ex antiquis libris comperimus. A Sexto Iulio Frontino, qui saeculo primo post Christum natum vixit, enumeratae sunt: aqua Appia, Anio vetus, Marcia, Tepula, Iulia, Virgo, Alsietina, quae eadem vocatur Augusta, Claudia, Anio novus. Quodsi quis diligenter aestimaverit abundantiam aquarum in publico, balneis, euripis, domibus, hortis, suburbanis villis spatia aquae venientis, exstructos arcus, montes perfossos, convalles aequatas, non negabit nil magis mirandum fuisse in toto orbe terrarum. Aquaeductuum usum Graeci invenisse dicuntur.

De Gallia

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam, qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

De lingua Latina discenda

Inter omnes constat superioribus annis in scholis mediis linguae Latinae disciplinam multas invenisse difficultates. Nonnulli enim viri imperiti dicunt aetate nostra ad technicas praesertim artes conversa ea studia discipulis inutilia esse. Rerum autem usus, ut omnes conspiciunt, eas opiniones non modo iniustas sed etiam noxias sterilesque fuisse comprobavit. Alumni enim, qui ad altiora studia tendunt, in studiorum curriculo perficiendo haerent et saepe cessant, quod humanisticae eruditionis fundamento carent. Sermo Latinus nostris etiam temporibus ad litteras, doctrinas technicorumque artes intellegendas atque ad nostrae aetatis res novas exprimendas maxime valet. Lingua igitur Latina nunc quoque discenda est. Antiquitas honesta et bona et sobria et modesta esse dicitur.

De pugna Marathonia

Darius hortantibus amicis, ut Graeciam in suam redigeret potestatem, classem quingentarum navium comparavit eique Datim et Artaphernem praefecit hisque ducenta peditum, decem equitum milia dedit. Illi praefecti ad Atticam accesserunt et suas copias in campum Marathonium deduxerunt. Hoc tumultu tam magno permoti Athenienses auxilium a Lacedaemoniis petiverunt Phidippumque Lacedaemonem miserunt, ut nuntiaret quam celerrimo opus esse auxilio. Domi autem creant decem praetores, ut ii exercitui praeessent, in eis Miltiadem. Qui maxime nitebatur, ut primo quoque tempore castra fierent. Eius auctoritate impulsi Athenienses copias ex urbe eduxerunt locoque idoneo castra fecerunt. Deinde postero die sub montis radicibus acie instructa proelium commiserunt hoc consilio, ne multitudine clauderentur. In eo proelio Persae perterriti impetum Graecorum non sustinuerunt. Qua pugna nihil adhuc est nobilius: nulla enim umquam tam exigua manus tantas opes prostravit.

De pugna Salaminia

Xerxes et terra et mari bellum universae intulit Europae cum tantis copiis, quantas neque antea nec postea habuit quisquam. Cuius de adventu cum fama in Graeciam esset perlata et maxime Athenienses peti dicerentur propter pugnam Marathoniam, miserunt Delphos consultum. Deliberantibus Pythia respondit, ut moenibus ligneis se munirent. Themistocles persuasit consilium esse Apollinis, ut in naves se suaque conferrent, eum enim a deo significari murum ligneum dixit. Tali consilio probato omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partim Troezena deportant. Arcem sacerdotibus paucisque maioribus natu ad sacra procuranda tradunt, reliquum oppidum relinquunt. Themistoclis consilium cum plerisque civitatibus displiceret et in terra dimicari magis placeret, missi erant delecti cum Leonida, Lacedaemoniorum rege, ut ei Thermopylas occuparent longiusque barbaros progredi non paterentur. Ii vim hostium non sustinuerunt eoque loco omnes ceciderunt.

Publius Cornelius Nepos

De viris illustribus-Themistocles

Themistocles, Neocli filius, Atheniensis, vitia adulescentiae magnis emendavit virtutibus. Nemo ei anteferebatur, pauci pares putabantur. Pater eius generosus fuit. Is uxorem Acarnanam civem duxit, ex qua natus est Themistocles. Qui liberius vivebat, rem familiarem neglegebat et a patre exheredatus est. Quae contumelia non fregit eum, sed erexit. Iudicavit enim eam contumeliam sine summa industria non posse exstingui totumque se dedit rei publicae, diligentius amicis famaeque serviens. Multum in iudiciis privatis versabatur, saepe in contionem populi dicebat; nulla res maior sine eo gerebatur; celeriter, quae opus erant, reperiebat; facile eadem oratione explicabat. Neque minus in rebus gerendis promptus quam excogitandis erat, quod et de instantibus rebus, ut ait Thucydides, verissime iudicabat et de futuris callidissime coniciebat. Quo factum est, ut brevi tempore illustraretur.

Xerxes et terra et mari bellum universae intulit Europae cum tantis copiis, quantas neque antea nec postea habuit quisquam. Cuius de adventu fama in Graeciam perlata est, et maxime Athenienses peti dicebantur propter pugnam Marathoniam, miserunt Delphos consultum. Deliberantibus Pythia respondit, ut moenibus ligneis se munirent. Nemo id responsum intellegebat. Tum Themistocles persuasit consilium esse Apollinis, ut in naves se suaque conferrent, eum enim a deo significari murum ligneum dixit. Tali consilio probato omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partim Troezena deportant. Arcem sacerdotibus paucisque maioribus natu ad sacra procuranda tradunt, reliquum oppidum relinquunt. Themistoclis consilium plerisque civitatibus displicebat et in terra dimicari magis placebat. Itaque missi sunt delecti cum Leonida, Lacedaemoniorum rege, qui (ut) Thermopylas occuparent longiusque barbaros progredi non paterentur.Ii vim hostium non sustinuerunt eoque loco omnes (Lacedaemonii) ceciderunt.

At classis communis Graeciae trecentarum navium, in qua ducentae erant Atheniensium, primum apud Artemisium inter Euboeam continentemque terram cum classiariis regiis conflixit. Angustias enim Themistocles quaerebat, ne multitudine circumveniretur. Hinc etsi pari proelio discesserant, tamen eodem loco non sunt ausi manere, quod erat periculum, ne ancipiti premerentur periculo. Quo factum est, ut ab Artemisio discederent et exadversum Athenas apud Salaminam classem suam constituerent.

At Xerxes Thermopylis expugnatis protinus ad urbem (Athenas) accessit eamque nullis defendentibus, interfectis sacerdotibus, quos in arce invenerat, incendio delevit. Cuius flamma perterriti classiari manere non ausi sunt et plurimi hortati, ut domos suas discederent moenibusque se defenderent. Themistocles unus restitit et universos pares esse posse dicebat, dispersos testabatur casuros, idque Eurybiadi, regi Lacedaemoniorum, qui tum summae imperii praeerat, fore affirmabat. Noctu de servis suis quem habuit fidelissimum ad Xerxem misit, ut ei nuntiaret suis verbis adversarios eius in fuga esse. Hoc modo inviti ad depugnandum omnes coacti sunt. Hac re audita barbarus, nihil doli subesse credens, postridie alienissimo sibi loco, contra opportunissimo hostibus tam angusto mari conflixit. Multitudo eius navium explicari non potuit. Itaque victus est magis etiam consilio Themistoclis quam armis Graeciae.

Magnus hoc bello Themistocles fuit neque minus in pace. Athenienses enim Phalerico portu neque magno neque bono utebantur. Huius consilio triplex Piraei portus constitutus est iisque moenibus circumdatus, ut ipsam urbem dignitate aequiperaret, utilitate superaret. Idem muros Atheniensium restituit praecipuo suo periculo. Tamen non effugit civium suorum invidiam. Namque ob eundem timorem, quo damnatus erat Miltiades, testularum suffragiis e civitate eiectus, Argos habitatum concessit. Absens proditionis damnatus est. Itaque Corcyram demigravit, quod non satis tutum se Argis videbat. Deinde ad Admetum, Molossorum regem, cum quo ei hospitium erat, confugit. Scio plerosque ita scripsisse Themistoclem Xerxe regnante in Asiam venisse. Sed ego potissimum Thucydidi credo, quod aetate proximus de his, qui illorum temporum historiam reliquerunt, et eiusdem civitatis fuit. Is autem ait ad Artaxerxem eum venisse atque his verbis epistolam misisse:” Themistocles veni ad te, qui plurima mala omnium Graecorum in domum tuam intuli, quamdiu mihi necesse fuit, adversus patrem tuum bellare patriamque meam defendere. Idem multo plura bona feci, postquam in tuto ipse, et ille in periculo esse coepit. Nunc autem confugi ad te, exagitatus a cuncta Graecia, tuam petens amicitiam, quam si accepero, non minus me bonum amicum habebis, quam forte inimicum ille habuit `'. Huius rex animi magnitudinem admirans cupiensque talem virum sibi conciliari veniam dedit. Ille litteris sermonique Persarum dedidit. Dicebatur apud regem verba fecisse, quam ii poterant, qui in Perside erant nati. Hic magnis muneribus ab Artaxerxe donatus in Asiam rursus venit, domiciliumque Magnesiae sibi constituit. Namque hanc urbem ei rex donaverat, quae (ut) ei panem praeberet. Huius ad nostram memoriam monumenta manserunt duo: sepulcrum prope oppidum, in quo est sepultus; statua in foro Magnesiae. De cuius morte multis modis apud plerosque scriptum est, sed nos eundem potissimum Thucydidem auctorem probamus, qui illum ait Magnesiae morbo mortuum neque negat fuisse famam, venenum eum sua sponte sumpsisse. Idem ossa eius clam in Attica ab amicis esse sepulta memoriae prodidit.

Publius Cornelius Nepos

De viris illustribus-Miltiades

Miltiades, Cimonis filius, Atheniensis et antiquitate generis et gloria maiorum et summa industria unus omnium maxime florebat. Eodem modo tempore Darius, Persarum rex, ex Asia in Europam exercitu traiecto Scythis bellum inferre decrevit. Pontem fecit in Histro flumine, quo (ut) copias traduceret. Eius pontis custodes reliquit principes, quos secum ex Ionia et Aeolide duxerat.

Darius, hortantibus amicis, ut Graeciam in suam redigeret potestatem, classem quingentarum navium comparavit eique Datim et Artaphernem praefecit hisque ducenta peditum, decem equitum milia dedit, causam interserens se hostem esse Atheniensibus. Illi praefecti regii classe ad Euboeam appulsa celeriter Eretriam ceperunt omnesque eius gentis cives abreptos in Asiam ad regem miserunt. Inde ad Atticam accesserunt ac suas copias in campum Marathonium deduxerunt. Is est ab oppido circiter milia passuum decem. Hoc tumultu tam propinquo tamque magno permoti Athenienses auxilium nusquam nisi a Lacedaemoniis petiverunt Phidippumque Lacedaemonem miserunt, ut nuntiaret quam celerrimo opus esse auxilio. Domi autem creant decem praetores, qui (ut) exercitui praeessent, in eis Miltiadem. Qui maxime nitebatur, ut primo quoque tempore castra fierent. Hoc in tempore nulla civitas Atheniensibus auxilio fuit praeter Plataeenses. Ea mille misit militum. Itaque eorum adventu decem milia armatorum completa sunt; quae manus mirabili flagrabat pugnandi cupiditate. Quo factum est, ut plus quam collegae miltiades valeret. Eius ergo auctoritate impulsi Athenienses copias ex urbe eduxerunt locoque idoneo castra fecerunt. Deinde postero die sub montis rabicibus acie instructa regione non apertissima (namque arbores multis locis erant rarae) proelium commiserunt hoc consilio, ut et montium altitudine tegerentur et arborum tractu equitatus hostium impediretur, ne multitudine clauderentur. Datis, etsi non aequum locum suis videbat, tamen fretus numero copiarum suarum confligere cupiebat. Itaque in aciem peditum centum, equitum decem milia produxit proeliumque commisit. In eo proelio Persae perterriti impetum Graecorum non sustinuerunt et non castra sed naves petiverunt. Qua pugna nihil adhuc est nobilius: nulla enim umquam tam exigua manus tantas opes prostravit. Post hoc proelium Athenienses classem septuagina navium Miltiadi dederunt, ut insulas, quae barbaros adiuverant, bello persequeretur. Quo in imperio plerasque ad officium reducere coegit, nonnullas vi expugnavit. Ex his Parum insulam, opibus elatam, oratione reconciliare non potuit. Idcirco copias e navibus eduxit, urbem operibus clausit omnique commeatu privavit: deinde propius muros accessit. Tum lucus, qui ex insula conspiciebatur, nescio quo casu nocturno tempore incensus est. Cuius flamma ab oppidanis et oppugnatoribus est visa, utrisque venit in opinionem signum esse a classiariis datum. Quo factum est, ut Parii a deditione deterrerentur et Miltiades timens, ne classis regia adventaret, Athenas magna cum offensione civium suorum rediret. Qua de causa accusatus est proditionis. Cives enim eum a rege corruptum esse putaverunt. Eo tempore Miltiades aeger erat vulneribus, quae in pugna acceperat. Ipse pro se dicere non potuit, itaque verba fecit frater eius. Causa cognita capitis absolutus, pecunia multatus est. Hanc pecuniam quod solvere in praesentia non poterat, in vincula publica coniectus est ibique de vita decessit.

Sueborum gens est longe maxima et belicosissima Germanorum omnium. Hi centum pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa suis ex finibus educunt. Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi rursus in vicem anno post in armis sunt, illi domi remanent. Sic neque agri cultura nec ratio atque usus belli intermittitur. Sed privati ac separati agri apud eos nihil est, neque longius anno remanere uno in loco incolendi causa licet. Neque multum frumento, sed maximam partem lacte atque pecore vivunt, multumque sunt in venationibus.

Caesar, Commentarii IV,1

Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo venire possent: unum per Sequanos, angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua singuli carri ducerentur; mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci prohibere possent; alterum per provinciam nostram, multo facilius atque expeditius, propterea quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit isque nonnullis locis vado transitur. Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum finibus Genava. Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet.

Caesar, Commentarii I,6

Germani multum ab Gallorum consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos ducunt, quos cernunt et quorum aperte opibus iuvantur, Solem et Vulcanum et Lunam, reliquos ne fama quidem acceperunt. Vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit; a parvulis labori ac duritiae student. Agri culturae non student, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit.

Caesar, Commentarii VI,21

Germani deorum maxime Mercurium colunt; eius sunt plurima simulacra, eum omnium inventorem artium dicunt, eum viarum atque itinerum ducem habent. Eum ad quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam putant. Post Mercurium Apollinem et Martem et Iovem et Minervam colunt. De his eandem fere quam reliquae gentes habent opinionem: Apollinem morbos depellere, Minervam operum atque artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium tenere, Martem bella regere iudicant.

Caesar, Commentarii VI,17

Druides rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur: ad eos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit, magnoque hi sunt apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt, et si quod est admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, iidem decernunt, praemia poenasque constituunt. Si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit, sacrificiis interdicunt. Haec poena apud eos est gravissima.

Caesar, Commentarii VI,13

In Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in omnibus pagis vicisque, sed paene etiam in singulis domibus factiones sunt, earumque factionum principes sunt, qui summam auctoritatem eorum iudicio habere existimantur. Haec eadem ratio est in summa totius Galliae; namque omnes civitates in duas partes divisae sunt. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani.

Caesar, Commentarii VI,11

His autem omnibus druidibus praeest unus, qui summam inter eos habet auctoritatem. Hoc mortuo aut, si qui ex reliquis excellit dignitate, succedit, aut, si sunt plures pares, suffragio druidum delegitur, nonnumquam etiam armis de principatu contendunt. Hi certo anni tempore in finibus Carnutum, quae regio totius Galliae media habetur, considunt in loco consecrato. Huc omnes undique, qui controversias habent, conveniunt eorumque decretis iudiciisque parent.

Caesar, Commentarii VI,13

In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt numero atque honore, genera sunt duo. Nam plebes paene servorum habetur loco, quae nihil audet per se, nullo adhibetur consilio. Plerique, cum aut aere alieno aut magnitudine tributorum aut iniuria potentiorum premuntur, sese in servitutem dicant nobilibus, quibus in hos eadem omnia sunt iura, quae dominis in servos. Sed ex his duobus generibus alterum est druidum, alterum equitum.

Caesar, Commentarii VI,13

Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo venire possent. Unum iter per Sequanos, angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua singuli carri ducerentur. Alterum iter per provinciam nostram, facilius atque expeditius, propterea quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit et id flumen nonnullis locis vado transitur. Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum finibus Genava. Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet.

Caesar, Commentari I,6

Germani deorum maxime Mercurium colunt; eius sunt plurima simulacra. Eum inventorem omnium artium dicunt, eum viarum atque itinerum ducem habent. Putant eum vim maximam habere ad quaestus pecuniae et ad mercaturas. Post Mercurium Apollinem et Martem et Iovem et Minervam colunt. De eis eandem fere opinionem quam reliquae gentes habent: Apollo morbos depellit, Minerva operum atque artificiorum initia tradit, Iuppiter imperium caeleste tenet, Mars bella regit.

Caesar, Commentarii VI,17

Litery		Dźwięki	Nazwa
duże	małe
		a	alpha
		b	beta
	γ	g	gamma
	δ	d	delta
		e	epsilon
		dz	dzeta
		e	eta
		th	theta
		i	jota
		k	kappa
		l	lambda
		m	my
		n	ny
		ks	ksi
		o	omikron
		p	pi
	ρ	r	rho
	σ lub ς	s	sigma
		t	tau
		y	ypsilon
Φ	ϕ	ph	phi
Χ		kh	khi
		ps	psi
		o	omega

Uwaga: σ występuje na początku i w środku wyrazu, ς na końcu.

ς - życie

γς - słowo

ρς - człowiek

σ - usta

ρδ - serce

ργ - krtań

 - dusza

ρ - nerw

ρ - ręka

ργ - działanie

ρ - zarodek

ρ - mężczyzna

γ - kobieta

δρ - skóra

γσρ - żołądek

 - krew

γς - guz

 - człowiek

δρ - woda

ϕρ - lek

ϕσς - przyroda

δ - wewnątrz

ρ - wydzielać

ς - cierpienie

γς - słodki

ρ - uraz

ς - biały

δ  obrzmienie

γϕς - mózgowie

ργς - oskrzele

σς - tkanka

ρ - strumień

ρρ - spływać

σ - kość

δς - palec

σ - ciało

γρϕ - pisać

γ - ziemia

ϕρς - nerka

ϕγ - paliczek

ς - ucho

ρ - powietrze

ρ - klatka piersiowa

ϕ - oko

 - krajanie

ρ - kij, pałka

δσ - rozszerzenie

ρ - leczenie

ρ - gorący

δργ - przegroda

σ - biodro, udo

 - okrężnica

ρ - mały

ρ - duży

 - przemiana

ργ - narząd

σσ - współżycie

σ - szkielet

ϕργ - gardło

---