REGION

ŚRÓDZIEMNOMORSKI

Wrocław 2007

1. Wprowadzenie

Region Śródziemnomorski jest to region geograficzny i historyczny, obejmujący obszar basenu Morza Śródziemnego, na styku trzech kontynentów Starego Świata- Europy, Azji i Afryki. Obszar ten od kilku tysiącleci połączony jest więzami historycznymi, kulturowymi, politycznymi, handlowymi i gospodarczymi. Regionen jest kolebką najstarszych cywilizacji i wielkich religii monoteistycznych, był miejscem narodzin wielu prądów umysłowych. Stąd na cały świat promieniowały nowe osiągnięcia w sztuce i technice, wreszcie stąd wyruszały wielkie wyprawy na podbój Nowego Świata . Również w turystyce jest to region szczególny. Kraje przylegające do Morza Śródziemnego tworzą w sali świata największy region turystyczny. Skupia on jedna trzecią potencjału turystycznego globu. Współcześnie do krajów śródziemnomorskich należą: Hiszpania, Francja, Monako, Włochy, Malta, Słowenia, Chorwacja, Czarnogóra, Albania, Grecja, Bośnia i Hercegowina, Turcja, Cypr, Syria, Liban, Izrael, Egipt, Libia, Tunezja, Algieria i Maroko.

Europejskie Śródziemnomorze cechuje bogactwo walorów turystycznych oraz korzystne warunki przyrodnicze. W krajach śródziemnomorskich dominują typy stromych wybrzeży typu np. na Lazurowym Wybrzeżu czy Riwierze Olimpijskiej. Góry towarzyszące wybrzeżom to osłona przed napływem chłodnych mas z północy.

2. Klimat

Klimat śródziemnomorski odznacza się gorącym i suchym latem z bezchmurnym niebem oraz stosunkowo wysokimi temperaturami powietrza i obfitymi opadami atmosferycznymi w okresie zimowym. Zima jest krótka, co sprzyja rozwojowi turystyki poprzez wydłużenie sezonu turystycznego do co najmniej 5 miesięcy.

3. Flora

W śródziemnomorskich sadach rosną m.in. drzewa pomarańczowe, cytrynowe, migdałowe i figowe. Wokół Morza Śródziemnego uprawia się tez winorośle i oliwki. Ponadto na wybrzeżu Morza Śródziemnego rozwinięta jest uprawa zbóż, głównie pszenicy, kukurydzy i jęczmienia, a na terenach sztucznie nawadnianych- ryżu. W krajobrazie śródziemnomorskim występuje też roslinność naturalna, choć już w niewielu miejscach. Na nadbrzeżnych, suchych wydmach rosną świetliste lasy iglaste: sosnowe i piniowe. Na niektórych wilgotniejszych terenach występują świetliste lasy liściaste z wiecznie zielonymi gatunkami dębu. Tam, gdzie grunt jest nieurodzajny rozprzestrzenia się makia- wieczniezielone, krzewiaste, sucholubne zarośla z rzadkimi drzewami. Do najczęściej spotykanych krzewów makii należą mirty, oleandry, jałowce i laury (wawrzyny). Z drzew spotyka się cyprysy, kasztany jadalne, karłowate dęby i kaliny. Niektóre rośliny makii wydzielają eteryczne olejki, np. rozmaryn i lawenda.

Naturalna roślinność śródziemnomorska jest na ogół wiecznie zielona i przystosowana do letniej suszy (twarde i grube liście, często kolce i ciernie).

Rozmieszczenie roślinności charakteryzuje piętrowość.

4. Fauna

Wody Morza Śródziemnego obfitują w wiele gatunków zwierząt. Ze względów gospodarczych najważniejsze są ryby. Do gatunków poławianych w największych ilościach należą: sardynka, makrela, morszczuk, tuńczyk i szprot. Poławia się też jadalne skorupiaki, np. raki morskie- langusty i mięczaki, np. ośmiornice.

Lądowy świat zwierzęcy bogaty jest w zwierzęta małych rozmiarów. Dużo jest owadów, pajęczaków i ślimaków. Z gadów liczne są jaszczurki, zaś z ptaków przepiórki i kuropatwy. Wśród ptaków spotyka się na wiosnę i w jesieni liczne gatunki wędrowne, np. białe i czarne bociany. Ssaki reprezentowane są przez króliki, daniele i muflony.

5.Państwa europejskie

5.1. HISZPANIA

Państwo to zajmuje obszar 504 800 km², czyli 86% powierzchni Półwyspu Iberyjskiego. Integralną częścią Hiszpanii są wyspy Baleary na Morzu Śródziemnym, leżące u zachodnich wybrzeży Afryki Północnej Wyspy Kanaryjskie oraz dwie enklawy w Afryce Północnej: Ceuta i Melilla. Terytorium Hiszpanii dzieli się na 17 historycznych krain. Jest to kraj słabo zaludniony. Hiszpanię zamieszkuje 42 600 000 osób. Najliczniejszą grupę etniczną stanowią Kastylijczycy (74% ogółu mieszkańców),16% ludności stanowią Katalończycy, natomiast Galicyjczycy- 7,5 %. Odrębną grupa etniczna są Baskowie- 2,5 % ogółu ludności. Hiszpania zaliczana jest do najbardziej górzystych krajów Europy. Ok. 2/3 kraju leży na wys. powyżej 500 m n.p.m. Dużą część kraju zajmuje Meseta Hiszpańska o średniej wysokości 600-850 m n.p.m. Przez środek Mesety przebiegają Góry Kastylijskie. W południowej jej części są góry Montes de Toledo. Na północnym-wschodzie leżą góry Katalonii, na północy niedostępne pasmo Pirenejów. Na północnym zachodzie kraju mamy Góry Kantabryjskie. Południowy wschód Hiszpanii wypełnia masyw Penibetrica. W paśmie Sierra Nevada leżą najwyższe wzniesienia Półwyspu Iberyjskiego- Mulhacen (3478 m n.p.m.) oraz Pico de Veleta (3392 m n.p.m.).

• Regiony turystyczne Hiszpanii i ich atrakcje turystyczne

Do najczęściej odwiedzanych regionów należy strefa Wybrzeża Śródziemnomorskiego, Baleary i Wyspy Kanaryjskie. Na południu kraju będą to Katalonia, Andaluzja, Walencja i Murcja, w centrum kraju- Madryd i Kastylia, na północy- Galicja i Asturia,a na wschodzie- Pireneje.

1. Region Centralny (Madryt i okolice, Kastylia)

W Madrcie warto zobaczyć liczne pałace ( głównie Palacio Real) oraz galerię sztuki El Prado. Na północo-zachód od Madrytu znajduje się zamek i klasztor El Escorial (rezydencja krola Filipa II) oraz Valle de los Caidos- Dolina Poległych. Warta zobaczenia jest historyczna kraina Kastlia La Mancha. Ciekawym miejscem jest także Toledo- miasto w całości uznane za pomnik architektury wpisany na listę UNESCO). Na północ od Madrytu znajduje się Kastylia Leon. Najciekawsze miasta to z tego obszaru to: Valladolid (katedra, uniwesytet), Salamanka (uniwersytet z XIII w.), Burgos (liczne katedry) oraz Leon (kategra Santa Mariade Regla). Inne miasta godne zwiedzenia to Segovia i Avila.

2. Region Północny ( Wybrzeze Atlantyckie)

Obejmuje on krainy historyczne Galicji, Asturri, Kantabrii i Baskonii. Ruch turystyczne koncentruje się tu na Costa Cantabrica, Costa Verole i na wybrzeżu Rias Bajas. Ważne ośrodki turystyczne w Galicji: Lugo(mur rzymski), La Coruna (zamki, kościoły i rzymska latarnia- Torre de Hercules). Warto zwiedzić stolice Asturii- Oviedo (przedromańskie świątynie, katedra San Salvador). Godne zobaczenia są tez z z pewnością rysunki z przed 15 tys. lat w jaskini Altamira. Bedac niedaleko Bilbao (stolicy Baskonii) odwiedzić należy słynne miasto Guernica. Na wybrzezu Costa Vasca znajduje się uzdrowisko San Sebastian (festiwale filmowe, sanktuarium św. Ignacego Loyoli). Kraina Nawarry słynna jest m.in. z romanskiego palacu de Reyes.

3. Pireneje

Ciągną się od Zatoki Biskajskiej na PN po przylądek Creus nad Morzem Śródziemnym. Najwyższy szczyt to Pico de Aneto (3404 m.n.p.m.). Znajduje się tu wiele stacji sportów zimowych, liczne klasztory, parki narodowe- Ordesa i Aigues Tortes, liczne uzdrowiska (Caldas, Benasque).Główny osrodek turystyczny to Saragossa.

4. Katalonia

Ogrywa dużą role w obsłudze ruchu turystycznego. Wybrzeże to najważniejszy obszar turystyczny. Odcinki wybrzeży to: Costa Brava (Dzikie wybrzeże ) i Costa Daurada( Złote wybrzeże). Dużym ośrodkiem z zabytkami z czasów rzymskich jest Tarragona. Ważnym miastem jest Barcelona ze wzgórzem Montjuich z muzeum sztuki katalońskiej, Wioska Hszpańska, stare miasto (Barrio Gotico) oraz kościół Sagrada Familia. Warto zobaczyć Monserrat- wapienny szczyt z klasztorem oo. Benedyktynów.

5. Walencja i Murcja

Położone na wschodnim wybrzeżu Hiszpanii. Region turystyczny stanowi pas wybrzeża, dzieli się na 3 odcinki: Costa del Azahar (Wybrzeże Kwiatu Pomarańczy) ze słynnym zamkiem templariuszy Castell del Papa Luna, Costa Blanca (Białe Wybrzeże)-znajdują się tu 2 plaże (Levante jest w pierwszej dziesiątce najlepszych plaż na świecie), warto tu zobaczyć Penyal d'Ifach- wapienną skałę o wys.332 m.n.p.m. oraz Elx- miasto zawdzięczajace swą sławę największym w Europie lasom palmowym; Costa Cálida (Gorące Wybrzeze)- kurorty zlokalizowane są wokół laguny Mar Menor. Obszar laguny uważa się za najlepiej zagospodarowany odcinek całego wybrzeża śródziemnomorskiego. Stolica regionu Walencja- warto tu zwiedzić Palau de la Genaralitat ( siedziba rządu regionu) oraz Mercado Centrall- rynek i hala targowa. Inne ciekawe miejsca regionu to Alto Turia (wzgórza), L'Albufera(słodkowodne jezioro). Ciekawe miasta prowincji to Kartagena , Lorca i Murcja.

6. Andaluzja

Odcinki wybrzeża w Andaluzji to: Costa del Sol (Wybrzeże Słońca)-najpiękniejszy region turystyczny Hiszpanii wraz ze słynnym miastem Malaga (katedra i twierdza arabska Alcazaba), Costa de la Luz (Wybrzeże Światła)-jest tu Park Narodowy Doñana; Costa Tropical i Costa de Almeria.

Słynne miasta Hiszpanii to także Sevilla i Cordoba.

7. Baleary

Archipelag składający się z 5 wysp: Majorka, Minorka, Ibiza, Formentera i Cabrera. Stanowią największy w Europie ośrodek turystyczny.

8. Wyspy Kanaryjskie

Archipelag składający się z 7 dużych wysp: Teneryfa, Fuerteventura, Gran Canaria, Lanzarotte, La Palma, Gomera i Hierro i wielu drobnych. Ruch turystyczny koncentruje się przede wszystkim na Teneryfie.

Hiszpania to także walki byków, hiszpańskie fiestas, tańce ludowe i wspaniała kuchnia hiszpańska.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE HISZPANII

Hiszpania jest jednym z najczęściej odwiedzanych krajów świata. Najliczniej odwiedzają ja Portugalczycy, Francuzi, ale tez Niemcy i Brytyjczycy. Pojawia się tez wielu turystów z Europy Środkowej. Najczęściej odwiedzanym regionem jest Katalonia. Rozwój turystyczny bazy noclegowej należy do najwyższych na świecie. Na bazę hotelowa przypada 1,2 mln łóżek, ale jej rozmieszczenie jest nierównomierne. Większość miejsc skupia się w strefie wybrzeża śródziemnomorskiego. Sieć linii kolejowych jest słabo rozwinięta, ale trasy kołowe ulegają gwałtownej modernizacji. Najlepiej jest rozwinięty transport morski (ważne porty to Barcelona i Walencja). Hiszpania posiada 37 lotnisk (największe to Madryt, Barcelona, Malaga),a transport lotniczy odgrywa dużą role w rozwoju turystyki.

5.2. FRANCJA

Zajmuje obszar 551, 5 tys. km² i jest 3 co do wielkości państwem europejskim. Ważne krainy historyczne to: Prowansja, Langwedocja, Gaskonia, Burgundia, Alzacja, Lotaryngia, Szampania, Normandia oraz Bretonia. W skład Republiki Francuskiej wchodzą tez 4 departamenty zamorskie (Gwadelupa, Martynika, Reunion, Gujana Francuska) oraz terytoria zamorskie-Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Saint Pierre i Miguelon, Wallis i Futuna. Francję zamieszkuje 59,7 mln osób. Duże urozmaicenie ukształtowania powierzchni różnicuje warunki naturalne rozwoju turystyki.

1. Wybrzeże Śródziemnomorskie

Południowe wybrzeże Francji dzieli się na 2 odcinki: Riwierę Francuską i strefe Languedoc- Roussillon. Riwiera Francuska to najważniejszy obszar turystyczny Francji. Duża sława cieszy się odcinek wybrzeża o nazwie Lazurowe Wybrzeże (doskonałe walory klimatyczne i krajobrazowe). Znane kurorty Riwiery to m.in. Saint Tropez, Nicea, Monte Carlo.

Languedoc- Roussillion- funkcjonuja tu już nowocześnie wyposażone kompleksy turystyczne, np. Le Grande Motte oraz zabytkowe miasta- np. Perpignon.

2. Korsyka

Posiada dogodne warunki dla rozwoju funkcji kąpieliskowych, sportów wodnych i turystyki krajoznawczej. Wybrzeże ma charakter skalisty, istnieje wiec konieczność sztucznego budowanie plaż.

3. Wybrzeże Atlantyku

Dominuja tu miejscowości o charakterze letniskowym Do ważnych miejscowości zaliczyć należy: Saint-Malo, La Balle. Wiele miejscowości stanowi cel turystyki krajoznawczej- m.in. Rouen i Dinard.

4. Alpy Francuskie

Wystepuja tu 3 rodzaje ruchu turystycznego- letni, zimowy ( m.in. w Grenoble, Chamonix, Tigne, Albertvile) i uzdrowiskowy ( Challe, Alevard, Briancon). Njaiekszy ruch turystyczny wystepuje w Alpach Pólnocnych.

5. Pireneje

Główny ich walor to źródła termalne. Ważne uzdrowiska- Lonchon, Bagnere de Bigorre, Lourdes- również cel turystyki pątniczej. Pireneje to również miejsce turystyki krajoznawczej i zimowej.

6. Masyw Centralny

Jest to region uzdrowiskowy- La Bourbole, Le Mont-Dore Chatel- Goyon. Rozwija się tu również turystyka wędrowna, krajoznawcza i wędkarstwo. Występują tu również jaskinie i kaniony.

7. Paryż i prowincja Ille de France

Paryz słynie z Luwru, Montmartu, wieży Eiffla oraz katedry Notre Dame. W Ille de France zobaczyć możemy- Wersal, gotycką katedrę Chartes.

8. Dolina Loary

Jest tu wiele pałaców i zamków królewskich. Ciekawe obiekty krajoznawcze spotkamy w Orleanie, Blois, Chambord.

9. Dolina Rodanu

Cenne zabytki zobaczymy w Nimes i w Avignon. Delta, która Rodan uchodzi do morza jest rezerwatem biosfery UNESCO. Znanym ośrodkiem turystyki jest miasto Lyon.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Jest to kraj licznie odwiedzany przez turystów. Większość to turyści z krajów europejskich. Ruch turystyczny największy jest w okresie letnim. Baza noclegowa to ok. 4 mln miejsc, z czego 1,2 mln przypada na bazę hotelową. Niektóre dane podają, że Francja liczy ok. 12 mln miejsc noclegowych, są to np. drugie domy, które posiada obecnie co trzecia rodzina z Francji. Francja posiada dobrze rozwinięta sieć drogową i kolejową. Kolej francuska ma dogodne połączenia i jest bardzo szybka. Gęstość dróg kołowych jest największa w Europie. Świetnie rozwinięta jest tez komunikacja lotnicza. Linie lotnicze zapewniaja łączność ze wszystkimi kontynentami.

5.3. MONAKO

Leży na francuskim wybrzeżu morza Śródziemnego na wschód od Nicei. Zajmuje obszar 1,95 km², zamieszkuje tu 32 tys. osób. Turystyka stanowi główne źródło dochodów. Monako znane jest z rajdów samochodowych, wyścigów Formuły I, kasyn. Baza noclegowa liczy ponad 4,5 tys. miejsc, co roku przybywa tu 250 tys. osób, głównie z Europy. Przyjazdy rozłożone są w miarę równomiernie na cały rok.

5.4. WŁOCHY

Leżą na południu Włoch. Zajmują obszar 301 278 km² i obejmują południowe i zachodnie skłony Alp, Nizinę Padańską, Półwysep Apeniński, wyspy Sycylie i Sardynie oraz szereg drobnych wysepek wzdłuż linii brzegowej. Na terenie Włoch sa 2 enklawy: San Marino i Watykan. Włoska enklawa znajduje się również na terenie Szwajcarii i jest to Campione. Włochy dziela się na 20 regionów. Ogólna liczba ludności to ponad 57 mln osób.Są krajem górzystym. Ok. 80% przypada na góry i strefę przedgórzy. Na obszarze Włoch leży ¼ Alp. Średnia wys. Alp włoskich to 2000 m n.p.m. Na Półwyspie Apenińskim znajdują się parki narodowe: Gran Paradiso w rejonie doliny Aosty, Parco Nationale di Stelvio w rejonie Górnej Adygi, Circeo nad Morzem Tyrreńskim, Parco d'Abruzzo u zbiegu regionów Abruzzo Molise i Lazio.

Regiony turystyczne Włoch to Alpy, Nizina Padańska, Półwysep Apeniński oraz Sycylia i Sardynia.

a) Alpy

Funcje wypoczynkowe koncentrują się przede wszystkim w rejonie wielkich jezior alpejskich. Jest tu wiele ośrodków turystyczno-wypoczynkowych i uzdrowiskowych. Najwięcej jest ich nad jeziorami: Como, Maggiore i Garda. Ważnym rejonem są Dolomity. Rozwija się tu turystyka wysokogórska i zimowa. Są liczne stacje sportów zimowych i bazy turystyczne.

Północno- zachodnia część Włoch stanowi jeden z najważniejszych obszarów turystycznych kraju. Najlepsze warunki ośrodków wypoczynku posiada tzn. Riwiera Liguryjska. Jej centrum administracyjnym jest Genua-miasto pełne zabytków. Ważne ośrodki turystyczne tego rejonu to także Piemont i Valle d'Aosta.

b) Nizina Padańska

Zabytkowe miasta to: Mediolan- siedziba wielu koncernów (np. Pirelli), liczne zabytki (Pinacoteka di Brera), Wenecja- jedno z najpiękniejszych miast świata. Położone na drobnych wysepkach, jej centrum to Plac św. Marka otoczony zabytkowymi budowlami; Padwa (słynny uniwersytet), Werona- zabytki z czasów rzymskich oraz średniowieczne.

c) Półwysep Apeniński

Szczególną role odgrywa Rzym i miasto Lacjum. Zabytki Rzymu to m.in. Panteon, Koloseum, łuk triumfalny Tytusa, kolumny Trajana i Marka Aureliusza oraz liczne pałace cesarskie i galerie sztuki. Funkcje wypoczynkowe dominują w mieście Tivoli; duża popularnościa cieszy się tez jezioro Albanio, nad którym leży rezydencja papieży w Castel Gandolfo. Turyści z Polski odwiedzają klasztor Benedyktynów Monte Cassino z cmentarzem 900 polskich żołnierzy. W centrum Toskanii znajduje się Florencja-miasto muzeum, dawniej kolebka włoskiego renesansu-zabytki to m.in.: most na rzece Arno, Katedra Santa Maria del Fiore. Znane miejsca obfitujące w zabytki to: Umbria , Bolonia (stolica Riwiery Adriatyckiej)- bogata w zabytki z epoki Renesansu, Rawenna- słynie z budowli bizantyjskich i starochrzescijańskich, Neapol- turystyczne centrum południowej części Apeninów, słynie m.in. z katakumb rzymskich. Popularna jest także wyspa Capri ze słynną Lazurowa Grotą. Warto wspomnieć o 2 historycznych miastach: Herculanum i Pompea oraz ozabytkowej Apulia-Bari.

1. Sycylia

Największa wyspa na Morzu Śródziemnym. Na północy rozciągają się góry: Monti Peloritani, Monti Nebrodi oraz Le Madonie. We wsch. części wyspy znajduje się czynny wulkan Etna (3340 m n.p.m.). Popularne są wycieczki na wulkan oraz zwiedzanie ruin świątyń greckich z XI w. p.n.e. (UNESCO).

2. Sardynia

Ruch turystyczny w rejonie zwanym Szmaragdowym Wybrzeżem. Jest tu znana miejscowość kąpieliskowa Alghero. Na wyspie znajdują się 4 parki narodowe (górski Genergentu, nad zatoką Orosei, w Archipelagu Maddalena i na wyspie Asnara).

Turystów do Włoch przyciągają także festiwale, targi międzynarodowe, kuchnia włoska, wina.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Do Włoch najliczniej przybywają turyści z Europy. Włochy dysponują największą bazą hotelowa w skali europejskiej (drugie miejsce na świecie po USA) co daje ok. 1,8 mln miejsc noclegowych. W bazie komplementarnej dominują campingi. Ogólnie kraj ten posiada ok. 5 mln miejsc noclegowych. Jest to kraj o doskonale rozwiniętej sieci komunikacyjnej. Posiada szybkie połączenia ze wszystkimi prawie krajami Europy. Siec połączeń drogowych liczy ponad 670 tys. km (w tym 8 tys. stanowią autostrady). Dużą rolę odgrywa tez transport morski. Ważne porty: Genua, Wenecja, Neapol. Wzrasta tez znaczenie transportu lotniczego(24 porty lotnicze).

5.5. MALTA

Malta obejmuje archipelag złożony z 3 większych wysp: Malta, Gozo i Comino oraz 2 mniejszych- Cominotto i Filfola. Powierzchnia archipelagu to 316 km², kraj ten liczy ok. 399 tys. mieszkańców. Turystyka stanowi główne źródło utrzymania, gdyż Malta ma doskonałe warunki do jej rozwoju. Na jej walory turystyczne składają się wybrzeża z plażami i ciepłym morzem. Centrum turystyczne stanowi La Valetta (jej barokowa zabudowa-UNESCO) Warto zobaczyć Midinę- liczne muzea, katedra. Siedem megalitycznych światyń wpisano na listę UNESCO. Turystyka rozwija się na Malcie bardzo szybko, z każdym rokiem wzrasta liczba miejsc noclegowych. Najliczniej przybywają tu Brytyjczycy, ale tez i Włosi, Niemcy, Francuzi. Najlepiej rozwinięty jest transport lotniczy, ale turyści przybywają tu również drogą morską.

5.6. SŁOWENIA

Zajmuje obszar 20,3 tys. km², zamieszkuje ja niecałe 2 mln mieszkańców. Większość ludności stanowia Słoweńcy, resztę m.in. Chorwaci i i Serbowie. Na pn.-zach. kraju znajdują się Alpy Julijskie oraz na granicy z Austrią Alpy Kamniško- Savinjske i Karawanki. Dalej na południu ciagna się Góry Dynarskie.

Główny obszar turystyczny to obszar Alp Julijskich i Karawanek. Znane ośrodki turystyczne to: Bled- leżące nad jeziorem uzdrowisko. W sezonie zimowym jezioro zamarza i staje się lodowiskiem; Bohinj- leży nad jeziorem, otoczona lasami.; Lublana- barokowe kościoły, klasztory, kamienice Lipice- stadnina lipicańskich koni. Ważnym regionem jest krótki pas wybrzeża od Triestu po Portoroż. Warto zobaczyć jaskinie w Postojnej i Jaskinie Szkocjańskie (UNESCO).

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Bilans turystyczny kraju jest dodatni. Słowenia posiada ok. 80 tys. miejsc noclegowych ( 1/3 o standardzie hotelowym). Sieć dróg kołowych kraju jest gęsta. Porty lotnicze znajdują się m.in. w Lublanie. Liczne sa połączenia kolejowe z wieloma krajami, np. z Niemcami.

5.7 CHORWACJA

Zajmuje powierzchnię 56 542 km², zamieszkuje ją 4,4 mln mieszkańców. Wybrzeże Dalmatyńskie Chorwacji dysponuje doskonałymi warunkami dla rozwoju turystyki. Brakuje tu jedynie naturalnych piaszczystych plaż. Jest tu 8 parków narodowych i 10 parków przyrody. Podstawowym regionem jest wybrzeże Adriatyku. Lokuje się tu turystyka poznawcza, wypoczynkowa, przyjeżdżają miłośnicy sportów wodnych. Wyróżnia się połwysep Istria i Wybrzeze Dalmatyńskie.

Słynne miasta to: Poreč (bizantyjska bazylika z VI w), Rovinj- barokowa bazylika, Pula- mi.in Brama Herkulesa), Opatija- znane zimowe uzdrowisko, Dubrownik- zabytkowe palace, klasztory, Split- słynny pałac Dioklecjana. Inne słynne miasta to: Zadar, Szybenik, Trogir, Zagrzeb. Największą atrakcją przyrodnicza są Jeziora Plitwickie(UNESCO)- kompleks składający się z16 jezior tektoniczno-krasowych-liczne wodospady, potoki, jaskinie.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Bilans turystyczny kraju jest dodatni ,a od kilku lat notuje się wzrost ruchu turystycznego. Baza noclegowa to ok. 700 tys. miejsc noclegowych, duża część o standardzie hotelowym. Dobrze rozwinięta jest komunikacja, szczególnie jeśli chodzi o drogi kołowe. Atrakcyjna turystycznie jest trasa adriatycka wzdłuż wybrzeża.

5.8. BOŚNIA I HERCEGOWINA

Obszar kraju to 51 129 km², mieszka tu ok. 3,7 mln osób. Kraj zamieszkuią Bośniacy, Serbowie, ale i Chorwaci. Prawie cały kraj zajmują Góry Dynarskie. Istnieją warunki do wędrówek po górach, spływów rzekami, wspinaczek. Ważne ośrodki turystyczne to: Sarajewo- liczne meczety, klasztory, muzea, łaźnie, Kraljeva Sutjeska- klasztor pofranciszkański, Banja Luka-twierdza,meczet, Mostar- miasto o orientalnym charakterze., Visegrad- most na Drinie, Foca- ośrodek turystyki kajakowej. Warto wspomnieć o Medjugorje-centrum turystyki pątniczej. Jedyny nadmorski kurort to Neum.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Od 1992 r. ruch turystyczny praktycznie zamarł ze względu na tocząca się na tle etnicznym wojnę między Bośniakami, Serbami i Chorwatami, ale powoli odbudowuje się. Na terenie kraju nie ma autostrad. Duże znaczenie mają drogi z Mostaru do Sarajewa oraz z Trebinje do Sarajewa. Linie kolejowe należą do widowiskowych.

5.9. CZARNOGÓRA

Jest byłą republika związkowa wchodzącą w skład Serbii i Czarnogóry. Od czerwca 2006 niepodległe państwo. Powierzchnia 13,8 tys. km², ok. 650 tys. mieszkańców (2006), w przeważającej większości Czarnogórców. Większą część kraju zajmują wyżyny i góry, z najwyższymi Górami Dynarskimi na południu.

Niewiele jest miejsc na świecie, gdzie można jednocześnie uprawiać rafting, windsurfing, narciarstwo czy nurkowanie. Nie tak łatwo również odnaleźć kraj, w którym w tak bajkowy sposób miesza się kultura śródziemnomorska, orientalna i słowiańska. Niepowtarzalne plaże, malownicze góry, tajemnicze kaniony i dziesiątki wysepek, rozsianych po krystalicznie czystych jeziorach, a do tego niezwykle stara i przepiękna architektura sprawiają, że każdy kto tu zawitał, chce wracać do Czarnogóry. Ponadto niskie ceny i otwartość ludzi zachęcają do odwiedzenia tego niesamowitego kraju. Najważniejszy obszar turystyczny to wybrzeże Adriatyku Główne ośrodki turystyczne: Hercegnovi, uzdrowisko Igalo, miasto-muzeum Kotor(UNESCO), wyspa Sveti Stefan (centrum rozrywkowe z kasynami). Inne ważne miasta to: Bar, Cetinje i Podgorica. W Czarnogórze piękne są parki narodowe- Durmitoru, Biogradskiej Góry, Lovčenu.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Wpływy z turystyki nie są obecnie za duże. Kraj posiada ok. 86,4 tys. miejsc noclegowych. Rozwój komunikacyjny napotyka na trudności ze względu na urozmaicona rzeźbę terenu. Siec dróg śródlądowych liczy 1900 km.

5.10. ALBANIA

Leży na Płw. Bałkańskim. Zajmuje obszar 28 748 km², zamieszkuje ją ok.3,2 mln osób. Większość kraju stanowią Albańczycy. Prawie cały obszar Albanii zajmują Góry Dynarsko-Greckie.. Głównym regionem turystycznym jest Wybrzeże. Odcinek wybrzeża w rejonie Durrës- najlepiej przystosowany do pełnienia funkcji turystycznych. Ważny region turystyczny to jeziora- Ochrydzkie i Prespa (dogodne warunki dla rozwoju sportów wodnych i rybołóstwa). W gorach Prokletije-możliwy rozwój turystyki górskiej. Najwięcej zabytków ma Tirana-liczne muzea, np. Narodowe, Historyczne. Na południu kraju warto zobaczyć Gijrokaster- na zboczach góry Malti. Turystów zainteresuje tez sztuka ludowa kraju.

ZAGOSPODAROWANIE

Zagraniczny ruch turystyczny jest bardzo słabo rozwinięty, ale przywiązuje się duża wagę do rozwoju turystyki. Baza noclegowa jest intensywnie rozbudowywana. Albanię odwiedzają głownie Grecy, Niemcy, Austriacy.

5.11. GRECJA

Kraj ten zajmuje część Półwyspu Bałkańskiego oraz liczne wyspy, m.in. Jońskie, Sporady, Cyklady i Kreta,Rhodos i inne. Liczba mieszkańców przekracza 11 mln. Grecy stanowią prawie 100% ludnośći. Jest to kraj górzysty. Dość licznie występują piaszczyste plaże.

1. Grecja Centralna

Ważne miasta tego regionu: Ateny- Partenon, Teatr Dionizosa, ruiny świątyni Zeusa Olimpijskiego. Nad miastem dominuja 2 wzgórza: Akropol i Likebatos; Delfy, Larisa z akropolem. Odcinek wybrzeża od Pireusu po przylądek Sounion to Riwiera Attycka. Turystyka górska rozwija się m.in. w rejonie Parnasu.

2. Grecja Północna

Saloniki-ważny port i zarazem ośrodek przemysłowy, Olimp- w zimie są tu świetne warunki narciarskie. Wzdłuż morza Egejskiego ciągnie się pas wybrzeża zwany Riwierą Olimpijską. Będąc w miejscowości Tealia warto zobaczyć tzw. Meteory-bizantyjskie klasztory na szczytach skalnych ostańców. Na Półwyspie Chalcydyckim rozwinęły się w znacznym stopniu funkcje kąpieliskowe.

3. Peloponez-

Słynie z walorów krajoznawczych związanych z twz. kulturą mykeńską. Główne miasta Peloponezu to: Korynt, Mykeny, Sparta, Olimpia, Argos, Nefpio. Na Peloponezie są również liczne uzdrowiska.

4. Region wyspowy

Njlepsze warunki dla rozwoju turystyki mają: Kreta (zabytki kultury minojskiej, wawóz Samaria) ,Rhodos (najbardziej atrkcyjne plaże) i Eubea. Wato zobaczyć tez wyspę wulkaniczna Santorini, Mykanos i Kos.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Kraj ten charakteryzuje się ciągłym wzrostem ruchu turystycznego. Wielu turystów spędza urlop zwłaszcza na wyspach greckich. Baza noclegowa liczy ponad 1 mln miejsc w obiektach hotelowych oraz 900 tys. miejsc w kompleksach EOT- Grecka Narodowa Organizacja Turystyczna. Świetnie rozwinięty jest transport morski. Sieć kolejowa jest natomiast słabo rozwinięta. Większość dróg kołowych biegnie wzdłuż wybrzeża. Dobrze rozwinięty jest transport lotniczy. Ważne porty: Ateny, Iraklion, Saloniki.

5.12.CYPR

Ma powierzchnię 9,3 tys km², zamieszkuje go 712 tys. osób, głównie Grecy. Dzieli się na 6 dystryktów. Ok. 2/3 powierzchni Cypru zajmują góry. Turystyka rozwija się głównie na południu wyspy, czyli w części greckiej. Ważne miejsca to Larnaka-liczne zabytki fenickie, bizantyńskie, meczet Hala Sultan Tekke oraz Limassol- łażnie, światynia Apolla, zamek joannitów; Nikozja- osmańska cytadela, XII-wieczna katedra św. Jana. Zimą możliwa jest jazda na nartach w najwyższych górach Trodos. Region północny przyciąga turystów niskimi cenami i nie zatłoczonymi hotelami oraz piaszczystymi plażami.

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Turystyka to jedna z najważniejszych gałęzi gospodarki na Cyprze. Odwiedzana jest głównie grecka część wyspy. Cypr odwiedzają głównie Europejczycy. Baza noclegowa ma wysoki standard, liczba miejsc noclegowych wynosi ponad 100 tys. W niektórych rejonach przekroczono już dopuszczalne formy pojemności turystycznej. Dobrze rozwinięta jest komunikacja morska i lotnicza. Wewnątrz kraju jest gęsta siec dróg.

6.Państwa azjatyckie:

6.1. TURCJA

W większośći lezy na półwyspie Azja Mniejsza, reszta kraju w Europie na Półwyspie Bałkańskim. Ludność to 70, 6 mln osób. Większość stanowią Turcy. Turcja to kraj górzysty (Taurus na południu i wschodzie oraz Góry Pontyjskie na północy).

Regiony turystyczne:

1. Stambuslki

Obejmuje Tracje, 2 cieśniny- Bosfor i Dardanele, Stambuł i Morze Marmara. Warte zobaczenia są Stambuł-pałac Topkapi, Hagia Sophia (była światynią, meczetem,a obecnie-muzeum), Błękitny Meczet; Bursa- Zielony Meczet, Zielone Mauzoleum, Troja Iznik, Edirne.

2. Egejski

Obejmuje obszar nizinny wzdłuż M. Egejskiego i zach. część Wyż. Anatolijskiej. Ważne miasta: Efez- Artemizjonem( jeden z 7 cudów świata), Selcuk- Muzeum Efeskie, bazylika św. Jana; Bergama- ruiny świątyń, wielki ołtarz, którego rekonstrukcja jest w muzeum w Berlinie; Izmir- muzea archeologiczne i etnograficzne; niedaleko Izmiru zobaczyć można Pamukkale- wapienne tarasy na górskim zboczu; Kuşadasi-główny port morski regionu, Bodrum-zamek św.Piotra.

c) Śródziemnomorski

Obejmuje wybrzeże Morza Środziemnego i sąsiadujace z nim południowe stoki gór Taurus.Ważne miejsca to: Riwiera Turecka, Antalya -Brama Hadriana z II w., Anamur- twierdza krzyżowców z XIII w. , jaskinie Niebo i Piekło, Antakya- muzeum z bogatą kolekcja mozaik.

3. Region centralny

Obejmuje Wyż. Anatolijską. Atrakcyjne turystycznie są: Ankara- Muzeum Starożytnych cywilizacji, meczety; Kapadocja- bogata w jaskinie, wąwozy; Göreme (Zielone Mauzoleum), Konya.

4. Region Armeńsko- Kurdyjski

Znane miasta tego obszaru: Van-cytadela,meczet, muzeum archeologicznie; Dogubayazit-XVII-w. pałac reprezentujący różne style architektoniczne. Nad regionem znajduje się stożek Araratu (według Biblii miała tu osiąść Arka Noego).

5. Region północny

Obejmuje wybrzeże Morza Czarnego i pn. stoki Gór Pontyjsich. Ważnym centrum turystycznym jest Trazbon-bizantyjska cytadela, liczne światynie. Jest to ważne kapielisko. Godna uwagi jest tez Sumela-wykuty w skale klasztor.

ZAGOSPODAROWANIE TURSYTYCZNE

Z każdym rokiem coraz więcej osób odwiedza Turcję. Są to głównie Europejczycy. Zatrudnienie w usługach turystycznych wzrasta. Zwiększa się tez corocznie ilość miejsc noclegowych, jednak ich standard nie zawsze jest wysoki. System komunikacyjny funkcjonuje bardzo dobrze. Obecnie buduje się nowe drogi i autostrady. Rozwija się tez transport lotniczy.

6.2. SYRIA

Obszar 185 tys. km2; 14 muhafaz; 12 mi ludności. Większe miasta to: Halab, Hims, Latakia, Hania Arabowie 89%, mniejszości: Kurdowie 6%, Ormianie i in. Do Syrii należą wschodnie stoki granicznych z Libanem gór Antyliban (2659 m n.p.m.) oraz masywu Dżabal asz-Szajch (góry Hermon 2814 m n.p.m.). Z okresu krucjat pochodzą twierdze krzyżowców przeciw muzułmanom w mało dostępnych górach Dżabal an-Nusajrija. Do najbardziej okazałych należy zamek Krak de Chevaliers (Kalat al-Hisn) z XII, XIII.

Damaszek-meczet Omajjadów (VIII w., odnowiony XIII, XIX2), z innych zabytków: mauzoleum Saladyna (Salah ad-Dina; XII, XIII w.), cytadela i mury miejskie (XIII, XIV w.), kopułowy meczet Sulajmanije (XVI w.), pałac Kasr al-Azm (XVIII w.); Hims - zachowały się resztki murów miejskich, liczne meczety, łaźnie tureckie. Szczególnym zabytkiem świata antycznego są na terenie Syrii wykopaliska Palmyry - wolnego miasta w prowincji rzymskiej, a następnie stolicy królestwa (III w. n.e.) - położonej w oazie pustyni syryjskiej na szlaku z wybrzeża Morza Śródziemnego do Mezopotamii. Ar-Rakka nad Eufratem - rezydencja kalifa Haruna ar-Raszida, jest symbolem wysokiego poziomu cywilizacji arabskiej. Znajdują się tu ruiny monumentalnych budowli miejskich, mury miejskie, meczet.

6.3. LIBAN

Obszar 10,4 tys. km2; 6 okręgów (muhafaz); 3,3 min ludności, większe miasta: Trypolis , Zahla , Sajda ; Arabowie ok. 93% (10% uchodźcy z Palestyny), ponadto Ormianie, Kurdowie, Turcy.

Kraj wybitnie górzysty, położony nad Morzem Śródziemnym. Większość powierzchni zajmują dwa zrębowe masywy górskie, zbudowane z mezozoicznych wapieni i piaskowców. Liban jest krajem bardzo atrakcyjnym pod względem turystycznym. Dominuje krajobraz śródziemnomorski (dł. wybrzeża 240 km) i górski. Ważne miasta fenickie: Tyr, obecnie Sur oraz Sydon,obecnie Sajda. Ciekawe miejsca to Bejrut- ma charakter nowoczesnego miasta europejskiego ("Paryż Bliskiego Wschodu").Zabytki Bejrutu to meczety (Omara XIII w.), katedry (grecko-katolickie, prawosławne), pałace (Bajt ad-Din - rezydencja prezydenta z XIX w.) i in. Na uwagę zasługuje słynne muzeum archeologiczne (zbiory egipskie, fenickie, m.in. Galeria Alfabetu aramejskiego i fenickiego - inskrypcje). Trypolis (arab. Tarabulus asz-Szam) założony w VII w. p.n.e., jest drugim pod względem liczby ludności miastem w Libanie (port, przemysł). Zabytki reprezentują głównie sztukę islamu (meczety, medresy, seraje, bazary i in.), ponadto znajduje się tu twierdza krzyżowców (z XII w. przebudowana w XIV, XV w.). Poza zabytkowymi miastami, w wielu miejscowościach nadmorskich zakładane są nowe ośrodki turystyczne nastawione na żeglarstwo, surfing, narty wodne, łowiectwo podwodne(m.in.Dżunie,Tabardża).
Góry Liban są terenem turystyki letniej i zimowej. Są dobrze zagospodarowane. Liban jest klasycznym przykładem negatywnego wpływu destabilizacji politycznej na ruch turystyczny. Baza hotelowa (6,7 tys. łóżek ogółem) skupiona jest głównie w stolicy kraju; znane jest powiedzenie: w jeden dzień można zobaczyć cały Liban, zatrzymując się na nocleg w Bejrucie.

6.4. IZRAEL

państwo w południowo-zachodniej części kontynentu azjatyckiego, na Bliskim Wschodzie. Obszar 21 946 km², łącznie z 445 km² wód śródlądowych oraz tzw. terenami okupowanymi - 7500 km^2.Na jego obszarze można wyróżnić cztery krainy. Najwyższy szczyt kraju to Góra Meron (1208 m), najniższy punkt - Morze Martwe (400 m p.p.m.).Większe miasta: Tel Aviv, Hajfa, Holon, Petach-Tikva, Ramat Gan, Beersheba, Bene Beraq oraz w obrębie obszarów okupowanych: Hebron, Nablus, Bethlejem, Jerycho oraz Gaza (Okręg Gazy). 6 276 873 mieszkańców.Godne odwiedzenia są m.in.: Stare Miasto w Jerozolimie, góry Herzl i Zion, Galilea, wzgórze Golgota, Betlejem, Beersheba, Eilat, Jerycho. Będąc już w Izraelu, musimy uwzględnić w planach turystycznych również terytoria Autonomii Palestyńskiej na Zachodnim Brzegu Jordanu. Tereny te bowiem stanowią z punktu widzenia geograficznego, jak i historycznego, integralną całość z terytorium Izraela. Na tych ziemiach znajduje się niezliczenie wiele zabytków historycznych i ponad 3 tys. stanowisk archeologicznych. Wśród nich godne polecenia jest Muzeum Rockefellera gromadzące największe i najwspanialsze zbiory Orientu, a także Muzeum Izraela, w którym możemy podziwiać słynne zwoje z Qumram oraz kultową sztukę żydowską. 60% powierzchni Izraela to pustynie - Negev i Judejska. Pust Negev- Niezwykłymi zjawiskami geologicznymi na tej pustyni, są trzy największe na Ziemi zagłębienia, powstałe w wyniku erozji skał powierzchniowych. Procesy te zachodziły w okresie kilku milionów lat. Największe zagłębienie - Makhtesh Ramon liczy sobie 300 m głębokości, 8 km szerokości i 40 km długości. Inną przyrodniczą atrakcją tej pustyni jest En Avdat - jeziorko położone w głębokim kanionie o bardzo stromych ścianach z dobrze widocznymi wylotami jaskiń. Jednak na terenie Izraela najbardziej fascynującym i niepowtarzalnym w skali całej Ziemi, jest głęboki rów tektoniczny, ciągnący się na przestrzeni ok. 400 km wzdłuż całej wschodniej granicy tego państwa. Park Narodowy Hurshat Tal -słynny z rosnących tu wiekowych dębów liczących sobie około 2000 lat. Morze Martwe położone jest w głębokim zapadlisku, między surowymi zboczami Pustyni Judejskiej i masywem Gór Moab w Jordanii. Jest to najgłębsze na lądzie stałym, zagłębienie w skorupie ziemskiej. Na szczególną uwagę zasługują trzy miejsca - Qumran, Ein Gedi i Masada. w miejscowości Timma -zwiedzić należy unikalny w skali światowej Park Natury z pozostałościami kopalń i hut miedzi sprzed 6-ciu tysięcy lat. Są to najstarsze kopalnie podziemne i piece hutnicze jakie dotychczas znamy. Eilat - miasto marzeń dla turystów, Park Narodowy Ein Gedi. Jest to malowniczy, pustynny kanion Nahal David, w którym bujna roślinność daje schronienie wielu zwierzętom. Aby w pełni zobaczyć piękno tego miejsca, warto tu przyjść jeszcze przed wschodem słońca, przed nadejściem tłumów turystów. Największą atrakcją rezerwatu jest wodospad Dawida. Znany jest także Park Narodowy Massada. Ruch turystyczny w Izraelu przez prawie cały rok jest duży. Większość miast jest więc dobrze przygotowana na przyjęcie gości i oferuje liczne ułatwienia. Do Izraela dolecieć można z wielu krajów Europy i Ameryki Północnej. Drogą lądową dostać się można z Libanu, Egiptu i Jordanii.

7. Państwa afrykańskie

7.1. EGIPT

Obszar 1001,5 tys. km2; 26 gubernatorstw; 53,2 min ludności ; większe miasta : Aleksandria , Giza ; Egipcjanie 99%, Beduini, Nubijczycy. Egipt dzieli się na 4 regiony naturalne: dolinę i deltę Nilu, Pustynię Zachodnią, Pustynię Arabską oraz półwysep Synaj. Najcenniejszymi walorami turystycznymi Egiptu są niewątpliwie zabytki staroegipskiej architektury i sztuki, licznie występujące na całej długości doliny Nilu. Symbolem Egiptu stały się piramidy, których skupisko znajduje się na południe od Kairu. Najsłynniejsze są piramidy w Giza (dzielnica Kairu): Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Oprócz piramid znajdują się tu również posągi, w tym słynny Sfinks wyobrażający faraona Chefrena, a także świątynie, mastaby królewskie (rodzaj grobowców) i groby możnowładców. Duży kompleks zabytków zachował się też w miejscowości Sakkara, która w starożytności stanowiła część nekropoli Memfis. Najważniejszy jest tu zespół grobowy króla Dżesera z III dynastii, ze słynną piramidą schodkową, wzniesioną w XXVII w. p.n.e., uważaną za najstarszą piramidę egipską. Począwszy od Abydos, leży szereg miejscowości również znanych z zabytków staroegipskich.
Abydos znane jest np. głównie ze swych świątyń, spośród których na uwagę zasługuje świątynia Seti z XIX dynastii. Należy jeszcze dodać, że ogromne zbiory bezcennych zabytków starożytnych zgromadzono w muzeach Egiptu, a zwłaszcza w Muzeum Egipskim w Kairze. Dużą atrakcją turystyczną starego Kairu jest bazar Chan al-Chalili, gdzie sprzedaje się m.in. dywany, wyroby jubilerskie, rozmaite artykuły spożywcze itp. Ważnym ośrodkiem turystycznym jest leżąca nad Morzem Śródziemnym Aleksandria. Nad Morzem Czerwonym, którego dużą atrakcją są przybrzeżne rafy koralowe, największymi kąpieliskami są: Hurghada (nazwa konwencjonalna, oficjalna to Al-Ghardaka), Ras Gharib, Dżamsa, Marsa al-Alam i Bur Safadża. Spośród uzdrowisk i stacji klimatycznych największym i najlepiej zagospodarowanym jest Heluan (źródła żelaziste i siarkowe).Obiektami, które można zaliczyć do największych osiągnięć technicznych na świecie są w Egipcie: Kanał Sueski (otwarty w 1869 r.), najważniejszy obok Panamskiego kanał morski, oraz Wielka Tama na Nilu, mająca 3,8 km długości i 111 m wysokości.

7.2 LIBIA

Libia ma 5 900 000 mieszkańców. Większość populacji tego kraju to Arabowie. Powierzchnia Libii wynosi 1 759 540 km². Libijskie plaże nie są tak zatłoczone jak egipskie i tunezyjskie, a uwielbiane przez turystów antyczne ruiny, robią nawet większe wrażenie, niż te w sąsiednich krajach. Jedyną barierą rozwoju turystyki w Libii są ograniczenia wprowadzone przez władze kraju, do Libii rzadko są wpuszczane zorganizowane grupy turystów. Jednak, jak potwierdzają badania oraz prognozy autorów przewodnika "The Lonely Planet", w Libii duże szanse rozwoju ma turystyka indywidualna. Około 90 proc. powierzchni Libii zajmuje Sahara. Jednak główne atrakcje turystyczne znajdziemy na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Libia to ogromny kraj, który z pewnością może stać się wielkim hitem turystycznym chociażby ze względu na wspaniałe zabytki rzymskie. Atrakcji jest jednak dużo więcej m.in. wspaniałe, puste plaże i tanie ośrodki wczasowe. W Trypolisie należy zobaczyć;

zamek Assai al.-Hamra-zamek  nosi nazwę czerwonego zamku i stanowi główną atrakcję Trypolisu . Jest  położony przy Placu Zielonym (Green Square). Jego wnętrze to małe miasteczko z wieloma ulicami, korytarzami, placami, domami wybudowanymi w okresie od XVI do XIX wieku i  ozdobione  antycznymi kolumnami, rzeźbami oraz mozaikami.

Muzeum Dżamahirijii- to rodzaj muzeum narodowego

medynę-stara dzielnica, to niemal w całości dzielnica handlowa , nad  dachami której góruje okazały meczet Achmeda Paszy Karamanlisa.

Leptis Magna  położone około 100 km. na wschód od Trypolis jest najlepiej zachowanym miastem rzymskim w basenie Morza Śródziemnego. Oto co należy zobaczyć:
Łuk  Septymiusza Sewera z  roku 203;   z żółtego wapienia, z kolumnami korynckimi i repliką reliefu przedstawiającego  cesarską rodzinę .
Łaźnie Hadriana - mury, wzniesione początkowo z piaskowca i wapnia, zostały  później pokryte marmurowymi płytami..
Forum Sewera -  rumowisko,  w którym dostrzec można kapitele korynckie, pozbawione  głów posągi, cokoły z fragmentami reliefów, resztki arkadowego portyku z głowami Meduz.
Targowisko -  to prostokątny plac, otoczony ze wszystkich stron kolumnowym portykiem.
Teatr -  zbudowany w pierwszych latach nowej ery, zadziwia swym doskonałym pięknem, funkcjonalnością i dobrym stanem. Drugi  teatr w Afryce (po Sabracie). Inne miasta to: Kabaw, Ghadames.

Do Libii kursuje kilka samolotów z krajów arabskich i Europy. Autobusem dostać się można z Aleksandrii i Kairu (Egipt) oraz Safakis, Gebes, Medeniny i Tunisu (Tunezja).

7.3 TUNEZJA

Obszar 163,6 tys. km2; 21 wilajetów, 7,9 min ludności ,większe miasta : Safakis , Bizerta , Kabis (Gabes, ); Arabowie i Berberowie. Większość terytorium Tunezji zajmują niziny i niewysokie wyżyny, a tylko w północno-zachodniej części wznoszą się pasma górskie Atlasu Tellskiego i Saharyjskiego. Tunis-centrum Tunisu stanowi stare arabskie miasto - Medi-na, z wieloma zabytkowymi meczetami, m.in. Wielkim Meczetem (az-Zajtuna; VIII w.). W Tunisie znajduje się też słynne Muzeum Bardo, drugie pbok Muzeum Egipskiego w Kairze, najważniejsze muzeum Afryki, w którym zgromadzone  są   bogate   zbiory z wczesnego okresu historii Afryki Północnej, m.in. kolekcje mozaik rzymskich. W pobliżu Tunisu leżą ruiny Kartaginy. Ruiny budowli starożytnych na terenie Tunezji znajdują się również w Dugga, Sbeitla, Thuburbo Majus, Bulla Regia, Utyce i Al-Dżamm. Największe po stolicy kraju miasta Tunezji to leżące na wybrzeżu Safakis i Susa. Znajdują się tu zabytki sztuki arabskiej: meczety, stare dzielnice, pałace. Z pozostałych miast Tunezji najwięcej zabytków arabskich ma założony w VII w. Kairuan. Jest to jedno ze świętych miast islamu. Z wielu zabytków Kairuanu wymienić należy: Wielki Meczet (Sidi Okba) z VII w., basen Aghlabidów i studnię Bir Baruta. Najbardziej znanymi miejscowościami wypoczynkowymi nad Morzem Śródziemnym w Tunezji są Al-Hammamat i wyspa Dżarba-wyspa ma także dobrą dostępność komunikacyjną (połączenia lotnicze i autostrada biegnąca po grobli). W głębi kraju atrakcyjnymi miejscami są oazy saharyjskie, a zwłaszcza Kafsa, Kabis, Nefta i Tozer.

7.4. ALGIERIA

Obszar 2381,7 tys. km2; 48 wilajetów; 24,9 min ludności (1989 r.); większe miasta: Oran Konstantyna , Annaba; Arabowie i Berberowie 99%, ponadto Europejczycy (ok. 70 tys.). Ponad 80% powierzchni Algierii zajmuje Sahara. Na tym olbrzymim obszarze występują różne typy krajobrazu pustynnego. Od północy Saharę ograniczają góry Atlas, biegnące równolegle do wybrzeży Morza Śródziemnego. Najwyższe ich pasmo — Atlas Tellski charakteryzuje się rzeźbą typu alpejskiego i piętrowym układem roślinności. Niewielkie fragmenty tych gór chronione są w parkach narodowych, m.in. Dżurdżura, Warszanis, Chrea i Babor. Północna Algieria, a zwłaszcza wybrzeża Morza Śródziemnego i Atlas Tellski odznaczają się walorami krajobrazowymi i bogactwem zabytków architektury oraz sztuki. W regionie tym znajdują się też główne miasta Algierii — Algier (składa się z dwóch części - starej arabskiej Kasby i nowego miasta typu europejskiego. W Kasbie zachowały się zabytkowe budowle, m.in. meczety Sidi Ab-darrahmana i Dżami Al-Dżadid, pochodzące z XVII w. ), Oran-miasto portowe kraju i Konstantyna. Z okresu starożytnego przetrwały w Algierii zwłaszcza miasta: Timgad, Lambessa, Dżamila i Tipasa. Góry Atlas, a zwłaszcza Atlas Tellski odznaczają się dużą różnorodnością form krajobrazowych. Znane są także z występowania gorących źródeł, wykorzystywanych już w starożytności do celów leczniczych. Obecnie miejscowościami uzdrowiskowymi są: Hammam Meskoutine, Hammam Salahine, Hammam Righa, Hammam Bou Hadjar i Hammam Boughrara. Dużą atrakcją gór Atlas jest możliwość uprawiania sportów zimowych w ich najwyższych partiach.

7.5. MAROKO

Obszar 444,6 tys. km2; 34 prowincje; 25,1 min ludności. większe miasta (tys.): Casablanca , Marrakesz, Fez, Al-Kunajtira .muzułmanie 99%;Większość Maroka zajmują góry Atlas, dzielące się na kilka pasm. Przez środek kraju   przebiega  pasmo  Atlasu  Wysokiego (Dżabal Tubkal 4165 m n.p.m.), a równolegle do niego w kierunku południowym Antyatlas, zaś na północy Atlas Średni, który z kolei przechodzi w rozległą Mesetę Marokańską. Na północy kraju, wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego wznoszą się góry Ar-Rif .Regiony turystyczne:
Głównym regionem turystycznym Maroka są wybrzeża Oceanu Atlantyckiego i Morza Śródziemnego. Znajduje się tu kilka dużych miast, jak: Rabat-zachowało się wiele zabytków, m.in. Kasba Al-Udaja (XII w.), w której mieści się muzeum sztuki, wieża Hassana (XII w.) i brama Bab al-Ruwah (XII w.)., Casablanca-centrum turystycznym jest Plac Mohammeda V i bulwar Muhammad al-Hansali, przy których skupiają się sklepy z wyrobami sztuki ludowej.-, Tanger i Aga-dir oraz wiele mniejszych, a także liczne kąpieliska nadmorskie.

Poza wybrzeżem największymi ośrodkami turystycznymi Maroka są 3 dawne stolice królewskie: Fez-,pochodzący z IX w. meczet Karawijn, Marrakesz(najsłynniejszy jest meczet Kutubia z XII w., jeden z najwspanialszych pomników sztuki arabskiej. Do cennych zabytków należą także: bramy miejskie, mauzolea, medresy i pałace) i Meknes(najwspanialsza w całym Maroku brama miejska Bab Mansur).

W Maroku słabo rozwinięta sieć kolejowa, na południe pociągi dojeżdżają tylko do Marrakeszu; wiele jest połączeń promowych.

OBIEKTY ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA KULTURY I NATURY UNESCO:

HISZPANIA

• Meczet w Kordobie

• Alhambra i Generalife, Granada

• Katedra w Burgos

• Klasztor Escorial, Madryd

• Park Guell, Palacio Guell i Casa Mila, Barcelona

• Grota Altamira

• Stare miasto w Segovia wraz z akweduktami

• Kościół Cesarstwa Asturii w Ovideo

• Santiago de Compostela (stare miasto)

• Stare miasto Avila wraz z kościołem Extra Muros

• Architektura Mudejar w Teruel

• Historyczne centrum Toledo

• Park Narodowy Garajonay

• Stare miasto Caceres

• Katedra i zamek oraz archiwum Indian w Sewilli

• Stare miasto Salamanca

• Klasztor w Poblet

• Zespól archeologiczny w Merida

• Klasztor Santa Maria de Guadalupe

• Droga do Santiago de Compostela

• Park Narodowy Donana

• Historyczne miejskie mury Cuenca

• „ La Lonja de la Seda” w Walencji

• Los Medulos

• Palau de la Musica Catalona w Barcelonie

• San Millau Yuso i klasztor Suso (Kastylia)

• Alcala de Heneres- Uniwersytet

• Sztuka skalna basenu Morza Śródziemnego na Półwyspie Iberyjskim

• Laguna San Cristobal

• Kultura i Biodiversity na Ibizie

• Zespół archeologiczny Tárraco

• Ogród Palmowy w Elche

• Rzymski mur w Lugo

• Kataloński kościół w stylu katalońsko-romańskim w Vall de Boí

• Atapuerca-stanowisko archeologiczne

• Krajobraz kulturowy Aranjuez

• Zespoly renesansowych posągów- Ubeda, Baeza

• Most biskajski

• Park Narodowy Cañadas del Teide

FRANCJA

*Mont Saint-Michel wraz z zatoką
* Katedra w Chartres
* Wersal - zespół pałacowo-ogrodowy
* Opactwo benedyktyńskie i wzgórze Vézélay
* Jaskinie z malowidłami i rytami naskalnymi w dolinie Wezery (w tym jaskinia Lascaux)
* Pałac i park w Fontainebleau
* Katedra w Amiens
* Teatr rzymski i okolice oraz łuk triumfalny w Orange
* Rzymskie i romańskie zabytki Arles
* Opactwo cystersów w Fontenay
* Królewskie żupy solne w Arc-et-Senans
* Place Stanislas, Place de la Carrie`re i Place d'Alliance w Nancy
* Kościół w Saint-Savin sur Gartempe
* Korsyka - przylądki Girolata i Porto, rezerwat przyrody Scandola i zatoki Piany
* Rzymski akwedukt Pont du Gard
* Grande île (Wielka Wyspa) w Strasbourgu
* Nadbrzeża Sekwany w Paryżu
* Katedra Notre-Dame, opactwo Saint-Remi i pałac arcybiskupi w Reims
* Katedra w Bourges
* Zabytkowe centrum Awinionu
* Canal du Midi
* Ufortyfikowane stare miasto w Carcassonne
* Pireneje - Mont Perdu/Monte Perdido (wpis rozszerzony w 1999) - wspólnie z Hiszpanią
* Szlaki pielgrzymkowe do Santiago de Compostela
* Zespół zabytkowy w Lyonie
* Okręg Saint-Emilion
* Miejskie wieże strażnicze (beffroi) we Flandrii, Walonii i północnej Francji - wspólnie z Belgią
* Dolina Loary między Sully-sur-Loire i Chalonnes
* - Provins - średniowieczne miasto targowe
* Hawr, miasto odbudowane przez Auguste'a Perreta

* Port de la Lune (Księżycowy Port) w Bordeaux

WŁOCHY

• Malowidła naskalne w Valcamonica koło Bresica

• Kościół i konwent Dominikański Santa Maria delle Grazie z „Ostatnią wieczerzą” Leonarda da Vinci

• Historyczne centrum Florencji

• Wenecja wraz z lagunami

• Piazza del Duomo w Pizie

• Historyczne centrum San Gimignano

• I Sassi di Matera (osady troglodytów)

• Vicenza-(miasto, Palladino, Veneto)

• Historyczne centrum Sieny

• Historyczne centrum Neapolu

• Ferrara- miasto renesansowe

• Crespi d'Adda- miasto przemysłowe z XIX w.

• Zamek del Monte

• „Trulli” w Alberobello k. Pugli (domy w wapieniach)

• Wczesnochrześcijańskie budowle i mozaiki w Ravennie

• Renesansowe centrum miasta Pienza (Toskania)

• Zespół San Lencio (Pałac królewski w Caserata i akwedukty w Vanvitelli)

• Pałac królewski księcia Savoy k.Turynu

• Ogród botaniczny w Padna

• Zespół architektury w Modena (katedra, plac ,wieża)

• Zespół archeologiczny Pompei Herculanum i Torre Anunzieta

• Villa Romana del Casale (przykład wiejskiej rezydencji)

• Su Nuxuri di Barumini (prehistoryczna architektura na Sardynii)

• Portovenere, Cinque Terre i liguryjskie wyspy (Tino, Polomina i Tenetto)

• Wybrzeże Amalfitana koło Amalfi i Ravello (walory krajobrazu kulturowego)

• Zespół archeologiczny w Agigento. Grecka kolonia z VI w. p.n.e.

• Cilento i Vallo di Piano Park Narodowy ze stanowiskami archeologicznymi Paestum, Veila i Certosadi Padula

• Historyczne centrum Urbino

• Archeologiczne stanowiska bazyliki w Aquileia

• Willa Adriana (Tivoli)

• Miasto Verona

• Wyspy Eolskie

• Bazylika św. Franciszka i inne miejsca franciszkańskie w Asyżu

• Willa d'este (Tivoli)

• Późnobarokowe miasto Val di Noto (Południowa Sycylia)

• Sacri Monti w Piemoncie i Lombardii

• Val d'Orcia

• Etruskie nekropolie (Cerveteri, Tarkwinia)

• Syrakuzy i skalna nekropolia w Pantalica

• Historyczne centrum Genui z zespołem późnorenesansowych rezydencji miejskich wzdłuż Le Strade Nuove

WŁOCHY/WATYKAN

• Historyczne centrum Rzymu

• Eksterytorialne miasto Watykan

MALTA

• Miasto Valetta

• Świątynie megalityczne na wyspie Gozo

• Hal Saflieni Hypogeum (bloki cyklopów)

SŁOWENIA

• Grota w Skocjan

CHORWACJA

• Stare Miasto w Dubroniku

• zespół historyczny w Splicie wraz z Pałacem Dioklecjana

• Park Narodowy Jezior Plitwickich

• historyczne miasto Trogir

• Pałac Biskupów I Bazylika Eufrazjana w historycznym centrum Poreč

• katedra św. Jana w Szybeniku

BOŚNIA I HERCEGOWINA

• Dzielnica Starego Mostu w Mostarze

• Most Mehmeda Paszy Sokolovića w Wiszegradzie

CZARNOGÓRA

• Kotor - region przyrodniczy i kulturowo-historyczny

• Park Narodowy Durmitor

ALBANIA

• Butrinti (grecka kolonia i rzymskie miasto)

• Miasto-muzeum Gjirokastra

GRECJA

• Światynia Apollo Epicuriusa z Bassae z V w.p.n.e.

• Stanowisko archeologiczne w Delfach

• Akropol w Atenach

• Góra Athos

• Meteory

• Wczesnochrześcijańskie i bizantyjskie budowle w Salonikach

• Stanowiska archeologiczne w Epidaurus

• Średniowieczne miasto Rhodos

• Stanowisko archeologiczne w Olimpii

• Mystras

• Delos

• Klasztory w Daphni, Hossios Luckas i Nea Moni w Chios

• Pythagoreion i Heraion na wyspie Samos

• Vergina- stanowisko archeologiczne

• Mykeny i Tiryns- stanowisko archeologiczne

• Historyczne centrum (Chora) z klasztorem św. Jana Teologa i jaskinią Apokalipsy na wyspie Patmos

• Stare miasto w Korfu

CYPR

• Zabytki archeologiczne w regionie Pafos

• Malowane kościoły w regionie Troodos (wpis rozszerzony w 2001)

• Stanowisko neolityczne Chirokitia

TURCJA

• Zabytkowe dzielnice Stambułu

• Park Narodowy Göreme i zabytki sztuki naskalnej w Kapadocji

• Wielki meczet i szpital w Divriği

• Stanowisko archeologiczne Hattusas

• Nemrut Dağı

• Ksantos-Letoön

• Hierapolis-Pamukkale

• Miasto Safranbolu

• Troja - stanowisko archeologiczne

SYRIA

• Dawne miasto Damaszku

• Dawne miasto Bosra

• Ruiny Palmyry

• Dawne miasto Aleppo (Halab)

• Zamek krzyżowców Crac des Chevaliers i twierdza Kalat Salah ad-Din

LIBAN

• Ruiny miasta Andżar

• Baalbek

• Byblos

• Tyr (Sur)

• Święta Dolina (Ouadi Qadisha) i Las Bożych Cedrów (Horsh Arz el-Rab)

IZRAEL

• Pałac-twierdza Masada

• Zespół zabytkowy Akko

• Białe Miasto Tel-Awiw - styl międzynarodowy

• Telle biblijne w Megiddo, Hazor i Beer Szebie

• Szlak kadzidlany i miasta na pustyni Negew

EGIPT

• Memfis wraz z nekropolią oraz strefy piramid od Gizy do Dahszur

• Starożytne Teby z nekropolią

• Zabytki Nubii od Abu Simbel do File

• Muzułmański Kair

• Abu Mena

• Klasztor świętej Katarzyny u podnóża góry Synaj i okolice (w Azji)

• Wadi al-Hitan (Dolina Wielorybów)

LIBIA

• Leptis Magna - stanowisko archeologiczne

• Sabrata - stanowisko archeologiczne

• Cyrena - tereny wykopalisk archeologicznych

• Zabytki sztuki naskalnej w Tadrart Akakus

• Zabytkowe miasto Ghadamis

TUNEZJA

• Medyna w Tunisie

• Kartagina - stanowisko archeologiczne

• Amfiteatr w Al-Dżamm

• Park Narodowy Aszkal

• Miasto punickie Karkawan z nekropolą

• Medina w Susie

• Kairuan

• Dugga (Thugga)

ALGIERIA

• Ruiny miasta Kalat Bani Hammad

• Prehistoryczne malowidła i "skalny las" w grotach Tasili Wan Ahdżar

• Osiedla Berberów w Dolinie Al-Mizab

• Ruiny rzymskiego miasta w Dżamili

• Zabytki z czasów bizantyjskich w Tipazie

• Ruiny rzymskiego miasta w Timgadzie

• Stare Miasto (kasba) w Algierze

MAROKO

• Medyna w Fezie

• Medyna w Marrakeszu

• Ksar w Ajt Bin Haddu

• Zabytkowe miasto Meknes

• Stanowisko archeologiczne w Volubilis

• Medyna w Tetuanie (dawne Titawin)

• Medyna w As-Sawira (dawny Mogador)

• Portugalskie miasto Mazagan (część Al-Dżadidy)

8. Bibliografia

1. Zygmunt Kruczek, Europa. Geografia turystyczna, Kraków 2005, wyd. Proksenia

2. Sławomir Piskorz, Stanisław Zając, Geografia. Krajobrazy, Warszawa 1995, Wydawnictwa szkolne i pedagogiczne

3. Redacja: Bożena Zasieczna, Wielkie morza Europy. Encyklopedia geograficzna, 1993, wyd. Muza S.A.

4. Internet

---