)Program wykładów:
I. Ogólna charakterystyka uwarunkowań rozwoju turystyki w Europie.
1. Uwarunkowania przyrodnicze
2. Uwarunkowania społeczno- ekonomiczne
II. Ruch turystyczny na kontynencie Europejskim
1. Rozwój ruchu turystycznego w ujęciu historycznym
2. Zróżnicowanie natężenia ruchu turystycznego (w czasie i w przestrzeni)
III. Charakterystyka regionów turystycznych
1.1. Regiony turystyczne w Europie
1.2. Regiony turystyczne wybranych państw pozaeuropejskich
Region- umownie wydzielony obszar, względnie jednorodny, odróżniający się od terenów sąsiednich nich cechami naturalnymi bądź nabytymi. Regiony wydziela się (regionalizacja) w celu przestrzennego usystematyzowania materiału naukowego.
Wyodrębnia się regiony:
Naturalne- regiony fizyczno geograficzne
Kulturowe- o wspólnych cechach kulturowych
Gospodarcze- o wspólnych centrach bądź powiązaniach gospodarczych; regiony przemysłowe, rolnicze itp.)
Administracyjne- wyodrębnione prawnie jednostki administracji terenowej- podział administracyjny
T: Charakterystyka uwarunkowań przyrodniczych rozwoju turystyki Europie.
1. Położenie geograficzne i ukształtowanie linii brzegowej.
Nazwa Europa:
Wywodzi się z greckiego wyrazu euros oznaczającego „ciemną wodę”. Po raz pierwszy użył ją w VI w. p. n. e. Homer dla określenia obszarów północnej Grecji
Na mapie Herodota ( V w. p. n. e.) nazwa ta służy do odróżnienia terenów położonych na zachód i północ, od lądów leżących na wschodzie (Azja) i na południu (Libia). Później terminem tym obejmowano coraz większe terytoria aż do ustalenia zasięgu tego pojęcia.
Europa- cześć świata na półkuli północnej stanowi wraz z Azją kontynent zw. Eurazją. Powierzchnia to ok. 10,5 mln km2
2. Granice kontynentu Europejskiego:
Od północy otaczają Europę ocean Arktyczny i morza poboczne oceanu Atlantyckiego:
Północne
Norweskie
Barentsa
Od południa: M. Śródziemne (z morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Adriatyckim, Jońskim, Egejskim), Czarne i Azowskie.
Od zachodu: otwarty ocean Atlantycki.
Od Afryki: Europę oddziela cieśnina: Sycylijska i Gibraltarska
Od Azji mniejszej: Bosfor i Dardanele oraz morze Marmara.
Od Azji: Jest umowna, najczęściej prowadzi się ją wzdłuż wschodnich wybrzeży Nowej Ziemi, ujście rzeki Bajdaraty do Morza Kajskiego, wschodnie stoki Uralu, doliną Emby do północnego brzegu Morza Kaspijskiego i Obniżeniem Kumsko- Manyckim, następnie przez Morze Azowskie, Morze Czarne, Cieśninę Bosfor, Morze Marmara, Cieśninę Dardanele i Morze Egejskie.
3. Skrajnymi przylądkami lądowej części Europy są:
PN: Nordkyn 71, 08N (Na Płw. Skandynawsim, Norwegia)
PŁ: Marroqui 35, 58N (Na Płw. Iberyskim Hiszpania)
ZACH: Przylądek Roca 9,30W (Portugalia)
WSCH: Ujście Bajdaraty do Morza Kajskiego 68,14E (Federacja Rosyjska)
Największa rozciągłość południkowa- 4,3 tyś. km
Równoleżnikowa- 5 tyś. km
Europa jest najbardziej rozczłonkowanym kontynentem, wyspy i półwyspy stanowią około 1/3 powierzchni. Bez wysp sięga 37,2 tyś. km Średnia odległość od morza wynosi 340km. Maksymalna odległość od morza ok. 600km (w Europie Zachodniej), i ok. 1500 km w Europie Wschodniej. Cała Europę uznaje się niekiedy za wielki półwysep Azji.
4. PÓŁWYSPY największe:
Fenoskandzki (1,4 mln. km2)
Skandynawski
Kolski
Międzymorze Fińsko- Karelskie (nasada półwyspu)
Pirenejski (Iberyjski)
Bałkański
Apeniński
Peloponez
Jutlandzki
Bretoński
Cotentin
Krymski
Kanin
Istria
Helski
5. Typy wybrzeży
Fiordowe
Fiordowe
Szerfowe
Riasowe
Wybrzeża górskie (także typu dalmatyńskiego)
Płaskie wybrzeża akumulacyjne
Wybrzeża klifowe
Jarowe i lagunowe
Wybrzeża fiordowe i fiordowe: Wybrzeża Norwegii, Szkocji, Islandii, określane są mianem wybrzeży fiordowych, natomiast wybrzeża Szwecji i Finlandii- Fierdowych. Oba typy wybrzeży powstały w wyniku transgresji morza na obszary przekształcone w wyniku działalności niszczącej lodu.
Wybrzeża Fiordowe: Powstały poprzez wskutek zalania głębokich dolin lodowcowych przez morze. Fiordy ciągną się czasami przez setki kilometrów w głąb lądu, ich dno jest nierówne (gł. nawet do 1200m.) a zbocza strome i zazwyczaj skaliste, Fiordy charakteryzują się wyjątkowymi walorami krajobrazowymi i stanowią dużą atrakcyjność turystyczną, zwłaszcza zachodnich wybrzeży Norwegii, gdzie ciągną się najdłużej i najgłębsze fiordy na świecie
Wybrzeża fiordowe: powstają przez zalanie wodami morza płytkich dolin polodowcowych.
Wybrzeże szerowe (skjer): Charakterystyczne dla Europy północnej. Cechuje się występowaniem wzdłuż linii brzegowe tysięcy drobnych wysepek, z których każda stanowi kulminacje garbu mutonowego (muton inaczej baraniec, pagórek ogładzony przez lodowiec o łagodnym stoku od strony nasuwania się lodowca, najczęściej zakończony stromą ścianą od strony przeciwnej). Takie roje wysepek tworzą malownicze „archipelagi” w pobliżu Sztokholmu, i wzdłuż wschodniego wybrzeża Zatoki Botnickiej, występują także w Finlandii (Wyspy Alandzike). Posiadają one lokalne znaczenie turystyczne.
Wybrzeże Riasowe: Powstaje przez zalanie dolin wciętych w zrównane i odmłodzone obszary starych fałdowań. Jest to wybrzeże górzyste, urozmaicone zatokami i półwyspami powstałymi przez zatopienie wylotowych odcinków dolin między równoległymi grzbietami górskimi, poprzecznymi od ogólnego przebiegu linii brzegowej; występuje np. w Irlandii, Normandii, południowo- wschodniej Anglii, na Półwyspie Bretońskim, w północno- zachodniej części Półwyspu Pirenejskiego, na Korsyce i we Wschodniej Sardynii. Wybrzeże riasowe jest bardzo malownicze, towarzyszą mu liczne wysepki i często głęboko wcięte zatoki.
Grobla Olbrzyma: Oryginalna formacja skalna na wybrzeżu Irlandii Północnej (hrabstwo Antrim) Składa się z około 37 tyś. ciasno ułożonych kolumn bazaltowych, które uformowały się podczas erupcji wulkanicznej bliska 60 mln lat temu.
Wybrzeże górskie: powstałe w wyniku zalania dolin, kotlin i obniżeń w obszarach niedawno wypiętrzonych są typowe dla wielu odcinków m. Śródziemnego. Szczególnym typem wybrzeża górskiego jest wybrzeże dalmatyńskie typ wybrzeża morskiego wysokiego, które powstało w wyniku zalania gór ułożonych równolegle do linii brzegowej. Powstaje w ten sposób system wydłużonych wysp, ułożonych równolegle do wybrzeża. Pomiędzy nimi znajdują się liczne głębokie cieśniny. Dzięki temu znajduje się na nim wiele korzystnych miejsc dla lokalizacji portów morskich.
Wybrzeża akumulacyjne: występują na południowym wybrzeżu m. Bałtyckiego, w zachodniej Danii, Niemczech, Holandii, Belgii, po francuskiej stronie Zatoki Biskajskiej, w rejonie Zatoki Lwiej i północno zachodnim zamknięciu Adriatyku.
Wybrzeże Klifowe: wybrzeże cofające się powstałe w wyniku niszczącej działalności morza (np. wybrzeża poł. Anglii, na Wolinie, Rozewiu)
Wybrzeże Limanowe: zatoka powstała przez zatopienie ujściowego odcinka jaru, w razie jej całkowitego odcięcia przez mierzeję może przekształcić się w jezioro limanowe, zwane też martwym limanem, np. północne wybrzeże m. Czarnego.
Wybrzeże lagunowe: laguna- zatoka powstała przez częściowe odcięcie części morza od morza pełnego przez lido- stałe wynurzony wał powstaje na wybrzeżach podległych pływom morskim np. wybrzeże w rejonie Wenecji. Lagunami nazywamy również zatoki częściowo zamknięte rafami koralowymi
T: Budowa i historia Geologiczna europy.
1. Europa jest położona w zachodniej części euroazjatyckiej płyty litosfery.
2. Płyta Litosferyczna, kra litosferyczna
Ograniczony rozłamami wgłębnymi wielki fragment litosfery (kontynent, oceanicznej lub o składzie mieszanym). Mogący przemieszczać się poziomo po strefach obniżonej lepkości występujących w górnej części płaszcza Ziemi; krawędzie płyt oznaczają się dużą aktywności atektoniczną, sejsmiczną i często wulkaniczną. Rozróżnia się kilka wielkich płyt i kilkanaście mniejszych (tzw. mikropłyt). Według teorii tektoniki płyt ruch jest głównym czynnikiem ewolucji tektonicznej ziemi
3. Prawie cały obszar Europy leży w obrębie płyty euroazjatyckiej
Na zachodzie i północy graniczy ona z płytą północnoamerykańską granica przebiega wzdłuż strefy ryftowej, zaznaczonej podmorskim grzbietem północnoatlantyckim. Najwyższymi jego wzniesieniami są wyspy: Jan Mayen, Islandia i Azory.
Na południu płyta euroazjatycka styka się z afrykańską, do której należą niewielkie części Europy południowej. Granica zaznacza się także aktywnym wulkanizmem, a także żywą sejsmiką.
4. Najstarsze struktury tektoniczne Europy to:
Platforma wschodnioeuropejska i przylegające do niej tarcze prekambryjskie: bałtycka, ukraińska.
Platformy- to cześć skorupy ziemskiej które od czasu przedkambryjskiego czyli od początku ery paleozoicznej. Zachowywała się jak sztywna masa, nie podlegając większym deformacjom.
Krajobraz platformy wschodnioeuropejskiej są to przede wszystkim tereny równinne, lub niewysokie krainy lekko faliste. Niektóre części platform podniesione ruchami skorupy ziemskiej przekształciły się w płaskowyże pożłobione głębokimi dolinami, w zboczach których odsłaniają się poziomo leżące warstwy skalne
Tarcze to najbardziej wypukłe części platform, które podczas długich dziejów ziemi stale wznosiły się ponad otoczenie i w skutek tego podlegały głównie działaniu procesów niszczących. Pozbawione są młodszych utworów geologicznych. Noszą one nazwę starych tarcz i w nich właśnie ukazują się na powierzchni najstarsze części skorupy ziemskiej.
Stare tarcze nie mają typowego charakteru górskiego lecz przedstawiają krainy pagórkowate lub faliste rzadko przekraczające wysokości 1000 m.n.p.m.
Ich wzniesienie nie układają się na ogół w wyraźne pasma o określonym kierunku jak to spotykamy z reguły w górach fałdowych, Nawe w starych mocno zdemolowanych łańcuchach, lecz są rozmieszczone niezbyt prawidłowo.
Na pn zachodnich części wysp brytyjskich znajduje się niewielki fragment tarczy krystalicznej. Będący oderwanym fragmentem jednej z krystalicznych struktur Ameryki Północnej zwany Erie.
5. Dalszy rozwój tektoniczny Europy przebiegał stopniowo do istniejącego lądu przyrastały osady geosynklinalne, sfałdowane w kolejnych orogenezach
Wszystkie wielkie pasma górskie powstały na brzegach ogromnych przesuwających się płyt kontynentalnych. Na krawędziach płyt skały wyginały się lub pękały pod wpływem sił ściskających lub rozrywających będących rezultatem kolizji płyt. Fałdy różnych kształtów i rozmiarów powstały głównie głęboko w obrębie skorupy kontynentalnej. Na mniejszych głębokościach skały mają tendencje do tworzenia uskoków.
6. Od okresu kambryjskiego stwierdzono trzy okresy górotwórcze
Kaledoński
Hercyński
Alpejski
Najstarsze górotwory powstały w erze paleozoicznej w wyniku dwóch fałdowań:
Orogenezy kaledońskiej która największe nasilenie osiągnęła w okresie syluru trwała od 500- 395 mln lat temu. Zostały denudowane i stały się podłożem wielu platform paleozoicznych lub też uległy przebudowań wskutek młodszych orogenez.
Orogeneza Hercyńska która przebiegała głównie w karbonie od 345- 280 mln lat temu.
Niektóre powstały w orogenezie kaledońskiej zachowały się do dzisiaj charakter górzysty należą tu m. In. Góry kaledońskie północnej części Szkocji od których otrzymało nazwę najstarsza orogeneza, Grampiany, Góry Pieńińskie, pn. cz. Gór Kambryjskiej, skandynawskie w Norwegi, Kaczawskie w Sudetach, Góry Splitzbergen.
Natomiast wypiętrzona wówczas a następnie zrównana wyżyna sandomierska nie przypomina krajobrazu górskiego
W orogenezie hercyńskiej wytworzył się szeroki pas fałdowań ciągnący się równoleżnikowo przez Europę zachodnią, od pd. Irlandii i wielkiej Brytanii przez masyw Armorykański i Centralny, Średniogórze Niemieckie i Masyw Czeski po wyżynę Małopolską.
W tym czasie powstały również góry płw. Iberyjskiego a także wyżyna Dobrudzy oraz Ural.
Orogeneza Alpejska miała miejsce w erze mezozoicznej szczególnie w kredzie a także w erze kenozoicznej w trzeciorzędzie.
Wypiętrzone zostały systemy górskie Europy zachodniej i południowej: Alpy, Karpaty, Pireneje, góry betyckie, Apeniny, dynarskie, pindos, Bałkany i inne.
Orogenom tym towarzyszą zapadliska przedgórskie i śródgórskie. Największe z nich to Kotlina Panońska, Morze Adriatyckie wraz z Niziną Padańską.
T: Ukształtowanie terenu kontynentu europejskiego.
1. Europa- ma najniższe średnie wzniesienie ze wszystkich kontynentów. Wynosi ono zaledwie 290 m. N.p.m. (Azja 990). Ma ona wyjątkowo duży odsetek nizin a nawet depresję. Obszary położóne poniżej poziomu morza zajmują 1,4 procent powierzchni większości z nich leży w basenie morza kaspijskiego którego poziom znajduje się na 26m poniżej poziomu oceanów. Mniejsze obszary depresji leżą w deltach Renu i Wisły.
2. Niziny poniżej 300 m.n.p.m.
Zajmują one 73% obszaru czyli wraz z depresjami ¾ europy. Nie można jednak nazwać europy kontynentem nizinnym. Tylko wschodnia część jej pnia lądowego ma charakter rozległego niżu.
3. Obszary nizinne ciągną się początkowo wąskim pasem od Pirenejów wzdłuż wybrzeży Francji, Belgi, Holandii, po czym rozszerzają się przechodząc w nizinę niemiecką i nizinę Polskę, a następnie w nizinę wschodnioeuropejską obejmującą całą Europę wschodnią.
4. Ukształtowanie powierzchni terenów nizinnych pozostaje w ścisłym związku z działalnością lądolodu. Szczególnie urozmaiconą rzeźbą polodowcową charakteryzują się północne obszary nizin (na północ od linii Hamburg- Leszno- Wilno-Wołogda). Z których lądolód ustąpił najpóźniej.
5. Strefa o żywszym rytmie rzeźby porywa się z obszarami pojezierzy: holsztyńskiego, Mazurskiego, pomorskiego, mazurskiego, północno zachodniej części Rosji.
6. największe niziny europejskie to: nizina węgierska, nizina wołoska, nizina padańska.
7. Krajobraz starych gór.
Wszystkie wypiętrzone w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej pasma są silnie rozczłonkowane przez działalność czynników zewnętrznych potrzaskane w wyniku późniejszych ruchów górotwórczych . Noszą wyraźne śladu zlodowaceń.
8. Krajobraz młodych gór cechuje znaczna wysokość, piętrowy układ stref roślinnych i krajobrazowych, śmiałość rysów rzeźby, ślady zdewastowań lokalnych obecność lodowca, duża ilość opadów, specyficzne warunki klimatyczne, występowanie wód mineralnych