BEZPIECZEŃSTWO, HIGIENA

I

PRAWO PRACY

MATERIAŁY DO SZKOLENIA W ZAKRESIE BHP

METODĄ SAMOKSZTAŁCENIA KIEROWANEGO

Opracowano na podstawie:

- „BHP w praktyce” - Bogdan Rączkowski (wg stanu prawnego na dzień 01.03.1997),

- obowiązujących aktów prawnych w zakresie bhp,

- „Bezpieczeństwo i higiena pracy” - Arwid Hansen,

- „Bezpieczeństwo i higiena pracy” - Stanisław Mac,

Jerzy Leowski.

BEZPIECZEŃSTWO, HIGIENA

I

PRAWO PRACY

1. Wprowadzenie do przedmiotu. Ochrona pracy w Polsce 4

2. Wypadek przy pracy, zagrożenie, choroba zawodowa 4

3. Ochrona zdrowia pracujących 6

4. Narządy i układy organizmu człowieka 7

5. Zmęczenie i wypoczynek 8

6. Zasady lokalizacji obiektów przemysłowych 9

7. Budowa i wyposażanie obiektów produkcyjnych 9

8. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń 11

9. Powtórzenie materiału - zakres lekcji od 1 do 9 13

10. Ogrzewanie pomieszczeń przemysłowych 15

11. Oświetlanie miejsc pracy 16

12. Pomiar i obliczanie natężenia oświetlenia 16

13. Główne zagrożenia ze strony urządzeń produkcyjnych 17

14. Osłony i zabezpieczenia maszyn 18

15. Urządzenia ochronne przy obrabiarkach 18

16. Bhp przy pracy na obrabiarkach 19

17. Powtórzenie materiału - zakres lekcji od 10 do 16 25

18. Praca klasowa z zakresu lekcji od 1 do 17 25

19. Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka 26

20. Zasady uniknięcia porażenia prądem elektrycznym 26

21. Zagrożenia pożarowe ze strony elektryczności 27

22. Zagrożenia ze strony urządzeń pod ciśnieniem 28

23. Substancje chemiczne, łatwopalne i wybuchowe 31

24. Transport ręczny i mechaniczny. Konstrukcje urządzeń transportowych 33

25. Bhp w transporcie 33

26. Powtórzenie materiału - zakres lekcji od 18 do 25 37

27. Praca klasowa - zakres lekcji od 18 do 26 37

28. Zwalczanie hałasu 38

29. Higieniczne warunki życia 39

30. Alkoholizm i choroby weneryczne 40

31. Ochrony osobiste 42

32. Sprzęt i środki gaśnicze 44

33. Zapobieganie pożarom 44

34. Wypadki przy pracy - pierwsza pomoc 49

35. Dokumentacja powypadkowa 49

36. Szkolenie w zakresie bhp 56

37. Powtórzenie materiału - program roczny 58

38. Powtórzenie materiału - program roczny 58

1. Wprowadzenie do przedmiotu. Ochrona pracy w Polsce

• Podmiotem ochrony w systemie ochrony pracy jest człowiek i jego zdrowie. Dlatego na pojęcie ochrony pracy składają się gwarancje prawne, służące zabezpieczeniu pracy, zdrowia i życia ludzkiego w procesie pracy. W szerokim rozumieniu obejmują one treść wszystkich norm prawa pracy ustanowionych w interesie pracujących i służących ochronie tych interesów. W tym zakresie mieści się także część norm prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed zagrożeniami, jakie mogą powstać w procesie pracy. W polskim prawie te cele regulują przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ich zakres przedmiotowy jest bardzo szeroki i dotyczy między innymi zagrożeń związanych z obiektami i pomieszczeniami pracy, używaniem maszyn, urządzeń i narzędzi, procesami pracy szczególnie niebezpiecznymi i szkodliwymi, organizacji pracy, zagrożeń tkwiących w samych pracownikach, w ich właściwościach psychofizycznych, stanie zdrowia, kwalifikacjach.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią więc podstawowy zbiór norm ochrony pracy. Ustawowo został on określony w dziale X Kodeksu pracy a także w innych aktach prawnych niższego rzędu. Mają one na celu przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom dla zdrowia i życia ludzkiego.

• Art. 66 KONSTYTUCJI RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ gwarantuje każdemu pracownikowi prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy:

„Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.”

2. Wypadek przy pracy, zagrożenie, choroba zawodowa

1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

2. podczas w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia,

3. w czasie pozostawania przez pracownika w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się - w zakresie uprawnień do świadczeń - wypadek, któremu pracownik uległ:

1. w czasie trwania podróży służbowej,

2. w związku z odbywaniem służby w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej działającej w zakładzie pracy,

3. przy wykonywaniu zadań zlecanych przez zakładowe organizacje polityczne lub społeczne (zawodowe) albo uczestnicząc w organizowanych przez nie czynach społecznych.

3. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w miejscu wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

4. Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną, która nastąpiła w drodze do pracy lub z pracy, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekroczył granic potrzeby.

5. Zagrożenie - sytuacja grożąca wypadkiem.

6. Za choroby zawodowe uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.

7. Odszkodowanie za wypadki przy pracy i choroby zawodowe (ZUS, towarzystwa ubezpieczeniowe):

1. za uszczerbek na zdrowiu na skutek wypadku przy pracy:

- w zakładzie państwowym - odszkodowanie wypłaca zakład,

- w pozostałych zakładach - odszkodowanie wypłaca ZUS

2. za uszczerbek na zdrowiu na skutek wypadku w drodze do i z pracy - odszkodowanie wypłaca ZUS.

3. Ochrona zdrowia pracujących

1. Zdrowie - stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, przy całkowitym braku choroby lub kalectwa.

2. Choroba - reakcja ustroju na działanie czynnika chorobotwórczego.

3. Narażenie zawodowe to kontakt pracownika z czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi w środowisku pracy przy przekroczeniach dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników a także czas narażenia.

Działania pracodawcy ograniczające narażenia zawodowe obniżają powstawanie ryzyka zawodowego.

Pracodawca, u którego w zakładzie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, jest zobowiązany do dokonywania badań w następujących terminach:

Wartość zmierzona w stosunku do NDS, NDM	Czasokres badań
>1	6 miesięcy
0,5 - 1	1 rok
0 - 0,5	2 lata

4. Badania profilaktyczne (wykonywane przez lekarza uprawnionego) mają na celu stwierdzenie, czy pracownik nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracownik w czasie zatrudnienia przechodzi badania lekarskie profilaktyczne:

- wstępne - przed przystąpieniem do pracy (przyjmowani do pracy, przenoszeni na inne stanowiska pracy),

- okresowe - w terminie wyznaczonym przez lekarza,

- kontrolne - podlegają pracownicy, w przypadku niezdolności do pracy, trwającej ponad 30 dni

Badania przeprowadza się na koszt pracodawcy.

5. Badania sanitarne (czy pracownik nie choruje na otwartą gruźlicę,, choroby weneryczne, skórne, czy nie jest nosicielem chorób zakaźnych jak dur czy czerwonka) przechodzą pracownicy (przed przystąpieniem do pracy i co 6 miesięcy) zatrudnieni przy produkcji artykułów spożywczych, sprzedawcy, fryzjerzy i inne osoby mające bezpośredni kontakt z ludźmi.

5. Badania sprawności fizycznej i psychicznej przechodzą kierowcy i inne osoby, jeżeli lekarz uzna to za konieczne.

6. Posiłki profilaktyczne - zapewnia nieodpłatnie pracodawca pracownikowi zatrudnionemu w warunkach szczególnie uciążliwych.

7. Pracodawca zapewnia napoje pracownikom:

- w warunkach mikroklimatu gorącego,

- w warunkach mikroklimatu zimnego,

- przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10⁰ C lub powyżej 25⁰ C,

- przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, gdy wydatek energetyczny wynosi powyżej 1500 kcal u mężczyzn, 1000 kcal u kobiet - w ciągu zmiany roboczej,

- na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28⁰ C.

9. Napoje powinny być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej.

Posiłki powinny być wydawane w czasie regulaminowych przerw w pracy.

Posiłki i napoje powinny być wydawane w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie.

Za powyższe nie można płacić ekwiwalentu.

4. Narządy i układy organizmu człowieka

1. Układ pokarmowy - składa się z: jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego (jego początek to dwunastnica), jelita grubego, odbytnicy.

Zadanie: pobieranie, trawienie, wchłanianie przetrawionego pokarmu, wydalanie niestrawionych resztek pokarmu (defekacja).

Zasady i znaczenie racjonalnego żywienia.

2. Skóra - zbudowana jest z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Jest złożonym narządem dotyku - odbiera bodźce zewnętrzne, odczucia ciepła, zimna, dotyku i bólu.

Właściwe pielęgnowanie skóry jest warunkiem prawidłowego jej funkcjonowania i ochrony przed zakażeniem, ze względów zdrowotnych i estetycznych.

3. Narząd wzroku - składa się z gałki ocznej, aparatu ruchowego (mięśni poruszających gałkę oczną), aparatu ochronnego (brwi, rzęsy, powieki, gruczoły łzowe). Odbiera 70% bodźców zewnętrznych.

3. Narząd słuchu - składa się z ucha zewnętrznego (małżowina i przewód słuchowy), ucha środkowego, ucha wewnętrznego (ślimak i narząd równowagi).

130 decybeli powoduje ból ucha.

5. Układ nerwowy - jest układem nadrzędnym w stosunku do pozostałych układów i narządów. Jego rola polega na regulowaniu i koordynacji funkcji fizjologicznych organizmu jako całości, a więc nadzoruje on niejako czynności wszystkich innych układów i narządów. Reguluje wzajemne oddziaływanie pomiędzy organizmem a środowiskiem zewnętrznym.

5. Zmęczenie i wypoczynek

1. Zmęczenie - odwracalne zmniejszenie funkcjonowania organizmu spowodowane pracą. Powoduje zmniejszenie szybkości reagowania na bodźce.

Znużenie - zmęczenie psychiczne. Nuda przyspiesza zmęczenie i znużenie.

Zmęczenie umiarkowane - zjawisko normalne, korzystne dla ustroju. Występuje po każdej pracy i znika bez śladu.

Przemęczenie - wyższy poziom zmęczenia, któremu towarzyszą rozmaite zaburzenia ustroju (dolegliwości w narządach oraz chorobowe zjawiska psychiczne).

Wyczerpanie - ma charakter wyraźnie chorobowy (spadek masy ciała przy braku łaknienia, osłabienie pamięci i bezsenność, niemożliwość skupienia się, zaburzenia funkcji serca i naczyń krwionośnych, ciśnienia krwi, zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego, gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii.

2. Czas pracy - nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 42 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie przekraczającym 3 miesięcy. Uwzględnia się 39 dni dodatkowych wolnych od pracy w roku kalendarzowym, przy czym w każdym okresie obejmującym kolejne trzy miesiące liczba dni nie może być mniejsza niż 9.

Jeżeli jest to uzasadnione, można przedłużyć czas pracy do 12 godzin (do 10 godzin dla kierowców), z tym, że nie może on przekraczać 42 godzin w okresie tygodnia.

3. Przerwa w pracy - jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej6 godzin, wprowadza się przerwę w pracy trwającą 15 minut, wliczaną do czasu pracy.

3. Praca w nadgodzinach - może występować, gdy jest konieczność prowadzenia akcji ratowniczej lub szczególnych potrzeb pracodawcy. Liczba nadgodzin nie może przekraczać 4 godzin na dobę i 150 godzin w roku kalendarzowym.

4. Wypoczynek - regeneracja sił fizycznych i psychicznych.

Czynny - wykonywanie prac „odwrotnych” do prac zawodowych.

Bierny - zupełna bezczynność po pracy.

6. Zasady lokalizacji obiektów przemysłowych

1. Jednym z podstawowych elementów bhp przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego jest prawidłowy wybór lokalizacji obiektu przemysłowego.

Chodzi tu o dobór odpowiednich warunków:

- geologiczno - inżynierskich,

• hydrologicznych (istnienie wody pitnej),

• właściwe zorientowanie budynków w stosunku do stron świata,

• właściwy układ przestrzenny i funkcjonalny budynków,

• odległość około 1200 m od osiedli mieszkaniowych,

• usytuowanie w stosunku do osiedli na zawietrznej stronie najczęstszego kierunku wiatrów,

• pasy zieleni pomiędzy zakładem a osiedlem.

2. Warunki gospodarcze mające wpływ na usytuowanie zakładu przemysłowego:

• istnienie rynku pracy,

• bliskość surowców,

• możliwość doprowadzenia energii elektrycznej,

• istnienie dróg dojazdowych,

• bliskość rynków zbytu.

2. Wpływ działalności zakładów pracy na środowisko.

2. Ochrona krajobrazu w planowaniu przestrzennym kraju.

7. Budowa i wyposażenie obiektów produkcyjnych

1. Pomieszczenia pracy - pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp.

W zależności od czasu przebywania pracowników, pomieszczenia dzielimy na:

• przeznaczone na pobyt stały - w których przebywanie tych samych osób w ciągu doby trwa dłużej niż 4 godziny,

• przeznaczone na czasowy pobyt - w których przebywanie tych samych osób w ciągu doby trwa od 2 do 4 godzin,

• uważane za nieprzeznaczone na pobyt ludzi, jeśli:

1. łączny czas przebywania tych samych ludzi jest krótszy niż 2 godziny w ciągu doby,

2. mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie warunków przebywania osób stanowiących ich obsługę, bez zastosowania indywidualnych urządzeń ochrony osobistej i zachowania specjalnego reżimu pracy,

3. jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt.

2. Pracownikom pracującym w pomieszczeniach należy zapewnić:

• oświetlenie naturalne i sztuczne,

• urządzenia utrzymujące właściwą temperaturę wewnętrzną w okresie obniżonych temperatur,

• odpowiednią wymianę powietrza (wentylacja, klimatyzacja),

• zabezpieczenie przed wilgocią,

• zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami itp.,

• zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami,

• odpowiednie wymiary pomieszczeń,

• zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,

• prawidłową ewakuację,

• właściwą odporność ogniową elementów

2. Inne wymogi dla pomieszczeń pracy:

1. okna - w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi powinien być 1:8, natomiast w innych pomieszczeniach 1:12,

2. drzwi - wejściowe do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć szerokość 0,9 m (skrzydłowe - szerokość skrzydła 0,9 m).

Na drogach transportowych, w budynkach przemysłowych i magazynach szerokość drzwi nie może być mniejsza niż 1,2 m a wysokość 2,0 m.

Drzwi ewakuacyjne - przyjmuje się 0,6 m szerokości na 100 osób, nie mniej niż 0,9 m.

Drzwi powinny być otwierane w kierunku wyjść (drzwi wewnętrzne), dojścia do nich powinny być stale wolne, progi między pomieszczeniami winny być zniesione.

3. podłogi - powinny być równe, z materiału nie wytwarzającego pyłu i będącego złym przewodnikiem ciepła.

Gdy występuje różnica poziomu - powinna być sygnalizacja mówiąca o tej różnicy. Nie mogą być śliskie i wsiąkające wodę.

4. schody i pochylnie - minimalna szerokość użytkowa biegu - 1,2 m, maksymalna wysokość stopni - 0,175 m, liczba stopni w jednym biegu - co najwyżej 17, szerokość stopni stałych schodów wewnętrznych 0,25 - 0,3 m, nawierzchnia z materiału nie powodującego poślizgu

4. dachy - przy spadku 10% powinny być zamocowane uchwyty dla lin bezpieczeństwa lub bariery ochronne nad dolną krawędzią dachu. Nad pomieszczeniami zagrożonymi wybuchem należy stosować dach lekki o masie < 75 kg/m².

5. stropy - winna być zamieszczona w widocznym miejscu informacja o dopuszczalnym obciążeniu.

6. ściany - w pomieszczeniach, gdzie ulegają zanieczyszczeniu winny być pokryte materiałami nie nasiąkliwymi, umożliwiającymi ich mycie na mokro. W pomieszczeniach higieniczno sanitarnych, do wysokości 2 m, powinny być pokryte materiałami zmywalnymi.

8. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń

1. Wentylacja - wymiana powietrza zużytego na świeże.

2. We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić wentylację naturalną lub mechaniczną, bądź też obie równocześnie. Wentylację należy zapewnić także w pomieszczeniach nie mających otwieranych okien. W pomieszczeniach zagrożonych wydzielaniem się lub przenikaniem z zewnątrz substancji szkodliwych dla zdrowia lub palnych w ilościach mogących stworzyć zagrożenie wybuchem należy stosować dodatkową wentylację (awaryjną) wyciągową (uruchamianą z pomieszczenia i z zewnątrz).

Jeżeli proces technologiczny jest źródłem miejscowych emisji substancji szkodliwych o niedopuszczalnym zapachu należy stosować miejscowe odciągi wentylacyjne, współpracujące z wentylacją ogólną.

3. Wentylacja naturalna - to wymiana powietrza spowodowana różnicą temperatur wewnątrz i na zewnątrz pomieszczenia (wentylacja grawitacyjna) lub różnicą ciśnień wywołaną działaniem wiatru (aeracja).

Do wentylacji naturalnej zaliczamy:

• infiltracja - zjawisko przenikania powietrza przez pory materiałów budowlanych oraz przez szczeliny wokół otworów, wobec czego nie może ona być kontrolowana i intensywność wymiany powietrza zależy od różnicy ciśnień między powietrzem wewnątrz i na zewnątrz pomieszczenia.

• przewietrzanie - wymiana powietrza przez otwieranie okien lub specjalne otwory,

• wentylacja grawitacyjna - patrz wyżej, pkt 3.

Uwaga: w pomieszczeniach o podwyższonych wymaganiach higienicznych (np. sala operacyjna) stosowanie wentylacji grawitacyjnej jest zabronione.

4. Wentylacja mechaniczna - jest to pobudzanie ruchu powietrza za pomocą mechanicznego środka (np. wentylator).

• wentylacja wywiewna - polega na wywiewaniu powietrza z pomieszczeń, wytwarzaniu podciśnienia, dzięki czemu powietrze zewnątrz wpływa drogą infiltracji przez nieszczelności.

• wentylacja wywiewna - polega na doprowadzaniu powietrza do pomieszczenia i wytworzeniu nadciśnienia.

• wentylacja nawiewno - wywiewna - mieszana.

9. Powtórzenie materiału - zakres lekcji 1 - 8

1. Podmiotem ochrony w systemie ochrony pracy jest ...

(człowiek i jego zdrowie.)

2. Podstawowy zbiór norm ochrony pracy znajduje się ...

(w dziale X Kodeksu pracy.)

3. Prawo do bezpiecznej i higienicznej pracy gwarantuje każdemu ...

(art. 66 Konstytucji RP.)

4. Wypadek przy pracy to ...

(nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną i pozostające w związku z pracą.)

5. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego ...

(nastąpiła śmierć w miejscu wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.)

6. Za choroby zawodowe uważa się choroby ...

(określone w wykazie chorób zawodowych, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.)

7. Zdrowie to ...

(stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia przy całkowitym braku choroby lub kalectwa.)

8. Pracodawca, u którego występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, jest zobowiązany do dokonywania badań w terminach:

>1 co ... (6 miesięcy)

0,5 - 1 co ... (1 rok)

0 - 0,5 co ... (2 lata)

9. Pracownik w czasie zatrudnienia przechodzi badania profilaktyczne ...

(wstępne, okresowe, kontrolne.)

10. Przy pracach na otwartej przestrzeni, przy temperaturze otoczenia poniżej ... (10⁰C) lub powyżej

... (25⁰C) pracownikowi przysługują napoje w ilości ... (pokrywającej zapotrzebowanie).

10. Układ pokarmowy składa się z ...

(jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica).

12. Zmęczenie to ...

(odwracalne zmniejszenie funkcjonowania organizmu spowodowane pracą.)

13. Liczba nadgodzin nie może przekraczać w ciągu roku ... (150)

13. Odległość zakładu od osiedla powinna wynosić minimum ... (1200 m)

13. Pomieszczenie pracy to ...

(pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp.)

16. W pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi powinien być ... (1:8), natomiast w innych pomieszczeniach ... (1:12).

16. Drzwi wejściowe do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć szerokość ... (0,9 m).

17. Na pomieszczeniach zagrożonych wybuchem należy stosować dach lekki o masie <...(75 kg/m²)

18. Wentylacja to ... (wymiana powietrza zużytego na świeże).

19. Infiltracja to zjawisko ... (przenikania powietrza przez pory materiałów budowlanych oraz przez szczeliny wokół otworów).

10. Ogrzewanie pomieszczeń przemysłowych

1. Do ogrzewania pomieszczeń służą grzejniki..

2. W zależności od sposobu wytwarzania ciepła i doprowadzania go do ogrzewanej przestrzeni rozróżnia się:

• ogrzewanie indywidualne (piece kaflowe, żeliwne itp.),

• ogrzewanie centralne (lokalne - gdy źródło ciepła mieści się w ogrzewanym budynku, zdalne - gdy źródło ciepła mieści się poza budynkiem).

1. W zależności od rodzaju czynnika grzejnego, ogrzewanie centralne dzieli się na powietrzne, parowe, wodne i elektryczne.

3. Urządzenia ogrzewające powinny:

• być o takiej wydajności cieplnej, aby były one zdolne wyrównać straty ciepła powstałe wskutek przenikania przez ściany, nieszczelności i otwory wentylacyjne,

• nie mogą zanieczyszczać atmosfery i wnętrza hal,

• muszą być bezpieczne pod względem pożarowym i wybuchowym,

• utrzymywać temperaturę na stałym poziomie i nie posiadać zbyt gorących powierzchni grzejnych.

1. Wpływ niedogrzania i przegrzania na organizm człowieka.

4. Niektóre normy temperatur:

• pokoje mieszkalne, przedpokoje, ustępy 18⁰C

• klatki schodowe, korytarze 15⁰C

• łazienki 22⁰C

• warsztaty szkolne 16⁰C

• hale do pracy lekkiej 16⁰C

• hale do pracy ciężkiej 12⁰C

• kuźnie, hartownie 5⁰C

• warsztaty precyzyjne 20⁰C

• stolarnie 20⁰C

11/12. Oświetlanie miejsc pracy

Pomiar i obliczanie natężenia oświetlenia

Oświetlenie jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na wydajność pracy oraz zdrowie pracownika. Niewłaściwe oświetlenie prowadzi do zmęczenia oczu i pogorszenia stanu psychicznego.

Oświetlenie występujące na stanowiskach pracy można podzielić na naturalne (dzienne) i sztuczne.

1. Oświetlenie dzienne:

• w pomieszczeniach pracy może być:

1. górne, jeżeli światło dzienne pada przez świetliki dachowe,

2. boczne, jeżeli światło dzienne pada z okna,

3. mieszane (łącznie górne i boczne).

W pomieszczeniach dla ludzi stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi powinien być 1:8, w innych 1:12.

2. Oświetlenie sztuczne:

Dopuszcza się oświetlenie pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi wyłącznie światłem sztucznym, jeżeli:

• oświetlenie światłem dziennym nie jest konieczne lub nie jest wskazane ze względów technologicznych,

• jest uzasadnione celowością lokalizacji pomieszczenia (np. obiekt podziemny).

3. W zależności od przeznaczenia oświetlenie sztuczne (elektryczne) dzieli się na:

• podstawowe - przewidziane dla danego rodzaju pomieszczenia, urządzenia lub czynności w normalnych warunkach pracy,

• awaryjne - stosowane podczas zaniku oświetlenia podstawowego,

• bezpieczeństwa - rodzaj oświetlenia awaryjnego umożliwiający bezpieczne dokończenie lub kontynuację wykonywanych czynności,

• ewakuacyjne - umożliwiające łatwe wyjście z budynku w czasie zaniku oświetlenia podstawowego,

• ogólne - oświetlenie przestrzeni, bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jej części,

• miejscowe - oświetlenie niektórych części przestrzeni,

• złożone - składające się z oświetlenia ogólnego i miejscowego,

• uzupełniające - stałe oświetlenie elektryczne uzupełniające oświetlenie dzienne.

Oświetlenie sztuczne połączonych ze sobą pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego (komunikacji) nie powinno wykazywać różnic natężenia, wywołujących olśnienie przy przejściu między tymi pomieszczeniami.

4. Klasy ograniczenia oświetlenia należy przyjmować następująco:

• klasę I - w pomieszczeniach, w których wykonywane są dokładne lub specjalne prace (np. przemysł precyzyjny),

• klasę II - w pomieszczeniach, w których wykonywana jest zwykła praca (np. praca na maszynach do obróbki drewna),

• klasę III - w pomieszczeniach, w których wykonuje się prostą pracę (np. cegielnia, fabryka mebli).

4. Pomiar natężenia oświetlenia:

1. dokonuje się światłomierzem (luksomierzem)

2. obliczanie

gdzie: E - natężenie oświetlenia w luksach,

F - strumień świetlny w lumenach,

A - powierzchnia podłogi w m²,

- współczynnik sprawności oświetlenia (0,3 - 0,5)

r - współczynnik rezerwy (1,3 - 1,5)

- zależy od rodzaju oprawy, wysokości zawieszenia oświetlenia, wysokości pomieszczenia,

r - związany ze stratami powstałymi na skutek zużycia żarówek, ich zabrudzenia.

13. Główne zagrożenia ze strony urządzeń produkcyjnych

Bezpośredni kontakt człowieka z ruchomymi elementami maszyn, oprzyrządowania i wyposażenia technologicznego może doprowadzić do urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia między ruchome elementy lub zgniecenia. Zagrożenia urazowe mogą wystąpić również w procesach technologicznych.

1. W urządzeniach produkcyjnych zagrożenia stanowią:

• obracające się wały, sprzęgła, wrzeciona, głowice,

• miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów,

• koła zębate i cierne, walce zgniatające i wałki pociągowe,

• części wchodzące w skład napędów i przekładni (koła, pasy płaskie i klinowe, kliny, łańcuchy, ślimaki),

• miejsca zbiegania się zębów koła i zębatki,

• miejsca zetknięcia się korbowodu lub drążka z kołem, wykorbieniem lub tarczą,

• miejsca stukania się części wykonujących ruch prostoliniowy z częściami stałymi (stoły przesuwne, podajniki),

• miejsca między stałymi częściami maszyn a poruszającymi się dźwigniami,

• miejsca zetknięcia się walca i stołu (kruszenie, zgniatanie),

• obracające się narzędzia tnące,

• narzędzia poruszające się ruchem liniowym (np. posuwisto-zwrotnym)

1. Zagrożenia ze strony narzędzi ręcznych:

• młotek (prawidłowe osadzenie),

• przecinak (rozklepany u góry grzybek),

• klucze (niedopasowanie do nakrętki),

• dłuta (pęknięta rączka),

• wkrętak (zła końcówka),

• obcęgi (nie naostrzone cęgi).

14/15. Osłony i zabezpieczenia maszyn

1. Osłona - element lub zestaw elementów konstrukcyjnych służących do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi wpływami pracujących elementów, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub urządzenia, a także służące do ochrony poszczególnych elementów maszyn i urządzeń przed wpływem innych elementów i otaczającego środowiska.

2. Urządzenia ochronne można podzielić na:

1. osłony ochronne:

• osłona mechaniczna maszyn - chroni człowieka i (lub) elementy, mechanizmy, układy maszyny przed uszkodzeniami mechanicznymi. Osłona powinna:

• stanowić konstrukcyjną całość z maszyną lub urządzeniem,

• być do nich niezawodnie przytwierdzona,

• eliminować możliwość przypadkowego zetknięcia z osłanianymi elementami.

• osłona termiczna - chroni człowieka i (lub) elementy, mechanizmy, układy maszyny przed oddziaływaniem termicznym innych elementów, mechanizmów i układów a także otaczającego środowiska.

• osłona dielektryczna - chroni ciało człowieka i (lub) elementy maszyny przed zetknięciem się z elementami instalacji elektrycznej i urządzeniami elektrycznymi znajdującymi się pod napięciem przekraczającym napięcie bezpieczne.

1. urządzenia ochronne odległościowe - mają za zadanie zapobiegać niebezpiecznym oddziaływaniom maszyn i urządzeń produkcyjnych na człowieka jednym lub łącznie kilkoma sposobami

Funkcje ochronne spełniają:

• ogrodzenia ochronne podatne - zapobiegają swobodnemu dostępowi do stref zagrożenia a w razie jego poruszenia wykluczyć lub wyłączyć ruch niebezpiecznej części,

• pomosty naciskowe wyłączające - zapobiegają wtargnięciu człowieka w strefę zagrożenia a w razie jego poruszenia wyłączają ruch niebezpiecznej części po nastąpieniu przez niego na pomost,

• pomosty naciskowe włączające - włączają maszynę tylko wtedy, gdy na pomoście znajduje się człowiek,

• urządzenia ochronne oburęczne - zezwalają na włączenie maszyny tylko obiema rękami,

• urządzenia ochronne bezdotykowe - np. fotokomórki,

• urządzenia ochronne odsuwające - usuwają człowieka (lub części jego ciała) za granice strefy zagrożenia wcześniej niż powstaje niebezpieczeństwo,

• urządzenia blokujące - stosuje się, jeżeli zachodzi konieczność niedopuszczenia do pomyłkowej manipulacji.

3. Odległości bezpieczeństwa - wybór odpowiedniej odległości bezpieczeństwa (zapewniającej sięganie do góry lub ponad konstrukcję ochronną) zależy od oceny ryzyka.

4. Maszynę uważa się za zapewniającą bezpieczeństwo, jeżeli przy zastosowaniu zgodnie z przeznaczeniem jest prawdopodobne, że może być ona użytkowana, regulowana i ustawiana, utrzymywana w sprawności technicznej, demontowana i złomowana bez powodowania urazów lub pogorszenia stanu zdrowia.

16. Bhp przy pracy na obrabiarkach

1. Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy a w szczególności zabezpieczały przed:

• urazami,

• działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych,

• porażeniem prądem elektrycznym,

• nadmiernym hałasem,

• szkodliwymi wstrząsami,

• działaniem wibracji,

• działaniem promieniowania,

• niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy

a także uwzględniały zasady ergonomii.

2. Ogólne zasady bezpiecznej pracy na obrabiarkach do metali:

• przed uruchomieniem sprawdzić, czy uruchomienie obrabiarki nie grozi wypadkiem,

• jeżeli przy jednej obrabiarce pracuje więcej niż jedna osoba o chwili uruchomienia obrabiarki powinny być uprzedzone przez pracownika odpowiedzialnego za obsługę wszystkie osoby na niej pracujące, przy czym każda z tych osób powinna stwierdzić, że obrabiarka może być uruchomiona bez spowodowania wypadku,

• obrabiarki powinny być tak ustawiane, aby wszystkie czynności związane z ich obsługą wykluczały niebezpieczeństwo dla pracownika,

• drogi i przejścia między obrabiarkami powinny uwzględniać organizację stanowisk pracy; nie mogą być zastawiane a szerokość ich powinna być dostosowana do swobodnego przenoszenia danych przedmiotów,

• winny być posadowione na fundamencie i należycie do niego zamocowane,

• przy zakładaniu ciężkich przedmiotów należy stosować urządzenia pomocnicze do tego celu,

• podczas ruchu obrabianego przedmiotu zabrania się dokonywania pomiarów bezpośrednich (stykowych),

• do usuwania wiórów przy pomocy sprężonego powietrza należy stosować gąbki, szczotki, haczyki itp.,

• zamocowanie obrabianego przedmiotu powinno wykluczać możliwość wyrwania się go pod wpływem skrawania,

• w czasie postoju maszyny narzędzia skrawające powinny być odsunięte od obrabianego przedmiotu,

• naprawa obrabiarek powinna być dokonywana przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach,

• przed przystąpieniem do naprawy lub czyszczenia obrabiarki należy sprawdzić czy:

• napęd jest wyłączony ,

• niemożliwe jest przypadkowe włączenie,

• została umieszczona tablica „naprawa - nie uruchamiać”,

• nie wolno chłodzić obrabianych przedmiotów oraz narzędzia mokrymi pakułami lub szmatą dopóki przedmioty te pozostają w ruchu,

• koła pasowe i zębate, łańcuchy, wrzeciona, wały i wszelkie części będące w ruchu powinny być osłonięte,

• sprawdzanie gładkości obrabianego przedmiotu dłonią w czasie ruchu jest zabronione.

2. Bezpieczne metody pracy na tokarkach:

• przedmiot i narzędzie pracy sztywno zamocowane, jak najmniej wysunięte,

• przed włączeniem wrzeciona nóż powinien być odsunięty od obrabianego przedmiotu,

• przy ręcznym załamywaniu krawędzi za pomocą skrobaka przedramię pracownika musi być pewnie podparte na stałej podporze,

• przy wygładzaniu pilnikiem przedmiotu zamocowanego w uchwycie tokarskim rączkę pilnika należy trzymać w lewej ręce a koniec pilnika podtrzymywać palcami prawej ręki,

• przy wygładzaniu płótnem ściernym, płótno należy zamocować na desce za pomocą zacisków.

2. Bezpieczne metody pracy na frezarkach:

• kółko ręczne (dźwignia) do posuwu powinno być zaopatrzone w sprzęgło wyłączające jego ruch w czasie posuwu mechanicznego,

• przed pracą należy:

• zapoznać się z dokumentacją techniczno - ruchową frezarki,

• sprawdzić stan osłon,

• sprawdzić działanie napędu, urządzeń sterujących i obieg smarowania,

• przy szybkościowym frezowaniu metali wyłączenie frezarki wyłączenie frezarki winno odbywać się przez wyłączanie ruchu noża a następnie posuwu stołu,

• zabronione jest ręczne usuwanie wiórów z frezarki.

2. Metody bezpiecznej pracy na wiertarkach:

• nie wolno wydmuchiwać ustami wiórów z otworu wierconego,

• nie wolno pracować w rękawicach, z obandażowanym palcem o odstających końcach bandaża,

• przy szybkościowym wierceniu metali łamanie wióra ciągłego należy dokonywać:

• przy posuwie ręcznym - przez przerywanie wiercenia,

• przy posuwie samoczynnym - przez stosowanie łamaczy przy wiertłach,

• w miarę możliwości stosować samoczynne usuwanie wiórów.

2. Metody bezpiecznej pracy na strugarkach:

• zabronione jest dotykanie stołu będącego w ruchu,

• nie wolno przechowywać w łożu strugarki i pod stołem narzędzi, szmat ani jakichkolwiek przedmiotów,

• przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić czy przedmiot obrabiany po uruchomieniu strugarki nie zaczepi wystającymi częściami o jakakolwiek część tej strugarki,

• zabronione jest składowanie narzędzi i przyrządów na stole roboczym strugarki,

• w czasie mierzenia przedmiotu obrabianego strugarka winna być zatrzymana,

• pomiary w ruchu strugarki winny być dokonywane tylko specjalnymi przyrządami.

2. Metody bezpiecznej pracy na szlifierkach:

• przestrzeń robocza (lub jej część) szlifierek (oprócz polerek) powinna być osłonięta,

• szlifierki z regulacją obrotów powinny mieć blokadę uniemożliwiającą przypadkowe zwiększenie obrotów,

• kierunek obrotu wrzeciona winien być w sposób widoczny oznaczony strzałką,

• ściernice szlifierki winny być osłonięte,

• płótno ścierne szlifierek taśmowych powinno być osłonięte na całej jego długości z wyjątkiem części roboczej,

• szlifierki ze stołem elektromagnetycznym powinny mieć blokadę, która przed doprowadzeniem zasilania elektrycznego do stołu uniemożliwia dosuwanie obracającej się ściernicy do stołu, wykonanie mechanicznego posuwu stołu.

2. Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym:

• rodzaje narzędzi:

• szlifierki i polerki tarczowe,

• strugarki do drewna,

• frezarki,

• wiertarki i wkrętarki,

• nożyce i wycinarki do blach,

• pilarki i nożyce tarczowe,

• pilarki brzeszczotowe,

• młotki,

• dbać, aby prace związane z podłączeniem, konserwacją i naprawą urządzeń elektrycznych były wykonywane przez uprawnione osoby,

• nie udostępniać osobom nie znającym zasad ich działania,

• przed przystąpieniem do pracy (każdorazowo) optycznie sprawdzić stan izolacji przewodów i wtyczek,

• po zakończeniu prac wyłączyć z sieci elektrycznej,

• zabrania się kategorycznie:

• wykonywania napraw przez osoby nieuprawnione,

• podłączania do sieci w sposób inny niż za pomocą wtyczek,

• wykonywania przedłużeń przewodów inaczej niż za pomocą fabrycznie wykonanych przedłużaczy,

• zasilania elektronarzędzi w miejscach krańcowego zagrożenia (np. duża wilgotność) w inny sposób niż przez transformator separacyjny,

• naprawy i wymiany wkładek bezpiecznikowych,

• postępowania w sposób niezgodny z przepisami i instrukcjami.

2. Ogólne wymagania bhp przy pracy na obrabiarkach do drewna:

• przed uruchomieniem sprawdzić czy włączenie nie grozi wypadkiem,

• sprawdzić, czy odpowiednie jest zamocowanie na fundamencie,

• mocowanie przedmiotu obrabianego powinno być takie, by wyrwanie obrabianego przedmiotu w czasie obróbki było niemożliwe,

• obrabiarki powinny posiadać urządzenia odpylające pył drzewny,

• przed naprawą należy:

• wyłączyć napęd,

• sprawdzić czy niemożliwe jest przypadkowe włączenie,

• umieścić tablicę „naprawa - nie uruchamiać”,

• usuwania wiórów dokonywać przy pomocy pędzli, szczotek, haczyków itp.,

• hamowanie obrabiarki przedmiotami i ręką jest zabronione,

• nie wolno sprawdzać w czasie obróbki wymiarów obrabianego przedmiotu,

• przy obróbce długich materiałów stosować podpórki,

• pracownicy winni mieć całkowicie zakryte włosy, dokładnie zapięte ubrania bez odstających i zwisających części,

• konstrukcja maszyn winna spełniać wymagania ergonomii,

• środki ochrony powinny być stosowane wszędzie tam, gdzie istnieje zagrożenie bezpieczeństwa w wyniku możliwości zetknięcia się pracownika z narzędziami tnącymi, ruchomymi częściami lub obrabianymi przedmiotami.

17. Powtórzenie materiału - zakres lekcji od 10 do 16

18. Praca klasowa z zakresu lekcji 10 do 17

1. W zależności od sposobu wytwarzania ciepła i doprowadzania go do ogrzewanej przestrzeni rozróżnia się ogrzewanie ...

(indywidualne i centralne - lokalne i zdalne)

2. W zależności od rodzaju czynnika grzejnego ogrzewanie dzieli się na ...

(powietrzne, parowe, wodne, elektryczne).

3. Oświetlenie dzienne w pomieszczeniach pracy może być ...

(górne, boczne, mieszane).

4. W zależności od przeznaczenia oświetlenie sztuczne dzieli się na ...

(podstawowe, awaryjne, bezpieczeństwa, ewakuacyjne, ogólne, miejscowe, złożone, uzupełniające),

5. Pomiar natężenia oświetlenia dokonuje się ... (światłomierzem, luksomierzem) lub oblicza według wzoru ...

6. Osłony ochronne można podzielić na ...

(mechaniczne, termiczne, dielektryczne)

7. Urządzenia ochronne odległościowe to ...

(ogrodzenia ochronne podatne, pomosty naciskowe włączające i wyłączające, urządzenia ochronne oburęczne, urządzenia ochronne bezdotykowe, odsuwające, blokujące).

8. Maszyny i inne urządzenia techniczne winny być tak skonstruowane aby zabezpieczały przed ...

(urazami, niebezpiecznymi substancjami chemicznymi, prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami działaniem wibracji, promieniowaniem oraz innymi niebezpiecznymi czynnikami i uwzględniały zasady ergonomii).

9. Ogólne wymagania bhp przy obrabiarkach do drewna ...

(przed uruchomieniem sprawdzić, czy nie grozi wypadkiem, zamocowanie na fundamencie, mocowanie prawidłowe obrabianego przedmiotu, urządzenia odpylające, wyłączyć napęd przed naprawą, usuwanie wiórów pędzlami itp., zabronione hamowanie, nie sprawdzać wymiarów w czasie obróbki, podpórki przy długich materiałach, zakryte włosy i zapięte ubranie, wymagania ergonomii, stosowanie środków ochrony tam, gdzie istnieje możliwość zetknięcia się z narzędziami lub obrabianym przedmiotem)

10. Norma temperatury minimalnej wynosi w pokoju mieszkalnym ... (18⁰C), korytarzu ... (15⁰C), łazience ... (22⁰C), warsztatach szkolnych ... (16⁰C), halach do pracy lekkiej ... (16⁰C), halach do pracy ciężkiej ... (12⁰C), kuźniach ... (5⁰C), warsztatach precyzyjnych ... (20⁰C), stolarni ... (20⁰C).

19/20. Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka

Zasady uniknięcia porażenia prądem elektrycznym

1. Porażenie prądem elektrycznym występuje na skutek przepływu przez ciało człowieka prądu elektrycznego.

2. Działanie prądu na człowieka może być:

1. termiczne - objawia się oparzeniami, zwłaszcza zewnętrznymi, prowadzącymi aż do zwęglenia ciała,

2. elektrolityczne - polega na rozkładzie płynów ustrojowych,

3. tężcowe - powoduje skurcz mięśni,

4. bezpośrednie - gdy następuje włączenie ciała lub jego części w obwód elektryczny,

5. pośrednie - polega na powstawaniu uszkodzeń bez przepływu prądu przez ciało człowieka (np. pod wpływem reakcji człowieka na porażenie łukiem elektrycznym mogą powstać obrażenia na skutek upadku z wysokości).

3. Stopień i zakres porażenia prądem zależy od:

• natężenia prądu,

• czasu przepływu przez człowieka,

• częstotliwości prądu,

• drogi przepływu przez człowieka.

3. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym

1. Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:

• ochrona przez zastosowanie bardzo niskiego napięcia bezpiecznego: SELV (Safety extra-low voltage - bardzo niskie napięcie bezpieczne) i PELV (Protection extra-low voltage - bardzo niskie napięcie ochronne). Ochrona przed porażeniem będzie zapewniona, jeżeli napięcie znamionowe nie przekracza:

• 50 V dla prądu przemiennego,

• 120 V dla prądu stałego,

• ochrona przez ograniczenie energii rozładowania,

• ochrona przez zastosowanie obwodów FELV (Functional extra-low voltage - bardzo niskie napięcie funkcjonalne). Ochronę przed dotykiem bezpośrednim zapewniamy także przez ogrodzenia lub obudowy zgodne z wymogami normy oraz izolację spełniającą wymagania napięciowe obwodu wejściowego.

1. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (podstawowa):

• ochrona przez zastosowanie izolowania części czynnych,

• ochrona przy użyciu ogrodzenia (przegrody) lub obudowy (osłony),

• ochrona przy użyciu bariery (chroni przed niezamierzonym zbliżeniem ciała do części czynnej lub niezamierzonym dotknięciem części czynnych w trakcie obsługi urządzeń),

• ochrona przez umieszczenie poza zasięgiem ręki.

1. Ochrona przed dotykiem pośrednim:

• ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania,

• ochrona przez zastosowanie urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej,

• ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska,

• ochrona przez zapobieganie pojawianiu się niebezpiecznych napięć dotykowych,

• ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej (zasilanie obwodu przez transformator separacyjny).

1. Organizacyjne środki ochrony przed porażeniami:

• eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych mogą zajmować się osoby mające stosowne uprawnienia,

• organizacja bezpiecznej pracy (wykonywanie wszelkich prac przy urządzeniach energetycznych po uprzednim wyłączeniu napięcia, wykonywanie prac wyłącznie na polecenie przełożonych, wszelkie prace wykonywane w warunkach szczególnego zagrożenia mogą być wykonywane tylko na polecenie pisemne i w zespołach co najmniej dwuosobowych),

• wykonywanie prac tylko przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach,

• stosowanie sprzętu ochrony osobistej.

21. Zagrożenia pożarowe ze strony elektryczności

1. Instalacja elektryczna może stać się źródłem pożaru w przypadku:

• przeskoku iskry elektrycznej w atmosferze gazów lub par cieczy, albo gdy iskra pada na łatwopalny materiał stały,

• jeżeli wskutek nadmiernego rozgrzania się przewodu elektrycznego zapali się otaczająca go izolacja lub przypadkowo znajdujące się materiały łatwopalne. Przewody elektryczne rozgrzewają się w wyniku uszkodzenia i rozluźnienia styków oraz połączeń, niedbałego łączenia przewodów na zaciskach itp. Rozgrzewanie się przewodów elektrycznych w jeszcze większym stopniu następuje w czasie zwarcia w instalacji lub jej przeciążenia; w takich przypadkach przez cały przewód płynie prąd o znacznie większym natężeniu niż powinien.

1. Przyczyną pożaru ze strony elektryczności może być również powstawanie napięć wskutek nagromadzenia się ładunków elektryczności statycznej, zwłaszcza przy przelewaniu palnych cieczy dielektrycznych, takich jak np. benzyna, oleje lekkie, lakiery itp. Elektryczność statyczna powstaje przeważnie podczas ruchu gazów, par, pyłu i cieczy palnych, w wyniku tarcia dielektryków między sobą lub w wyniku indukcji, np. na powierzchni przewodów izolowanych. Napięcia wskutek nagromadzenia się ładunków elektryczności statycznej są nieraz bardzo wysokie, dochodzą do kilkunastu a nieraz kilkudziesięciu tysięcy Voltów. Napięcia takie mogą wywołać przeskok dość długiej iskry, zdolnej do spowodowania wybuchu.

Ładunki elektryczności statycznej powstają także na pasach pędnych w wyniku tarcia ich o koła, na przenośnikach gumowych w wyniku tarcia gumy o wałki i innych dielektrykach podczas ruchu i tarcia.

Jak już wspomniano, pyły nie przewodzące elektryczności mogą również gromadzić na swej powierzchni znaczne ładunki elektryczności statycznej? Na przykład przy przedmuchiwaniu rurociągów czystym powietrzem napięcie nie przewyższa 20 V, natomiast przy przepływie z dużą prędkością powietrza zapylonego może powstać napięcie przekraczające kilka tysięcy Voltów. Ładunki takie powstają np. w kanałach wentylacyjnych przewodów powietrznych w których cząstki pyłu elektryzują się wskutek tarcia o powietrze, między sobą i o ściany przewodu powietrznego. Ładunki elektryczności statycznej mogą się gromadzić również na powierzchni rurociągu, przez który przepływa pył.

Gromadzeniu się ładunków elektryczności statycznej, a więc powstawaniu napięć, zapobiega się przez uziemianie tych miejsc, gdzie ładunki mogą się gromadzić. Dlatego też uziemia się pas pędny, wylot rury, przez którą wlewa się benzynę do zbiornika, uziemia się całą cysternę samochodową czy kolejową w czasie przelewania cieczy.

Aby powstawanie ładunków elektryczności statycznej zmniejszyć do minimum, należy zwrócić uwagę również na sposób przelewania cieczy. Ciecz należy przelewać spokojnie, bez jej rozpryskiwania, wylot rury przelewowej trzeba trzymać tuż nad powierzchnią cieczy w naczyniu, należy unikać burzliwego, wirowego lub przerywanego przelewania.

Gromadzeniu się ładunków elektrostatycznych sprzyja także powietrze suche; w powietrzu wilgotnym następuje dość szybko samorozładowanie.

22. Zagrożenia ze strony urządzeń pod ciśnieniem

1. Zagrożenia ze strony urządzeń pod ciśnieniem

W przemyśle stosuje się wiele urządzeń technicznych, które w czasie eksploatacji znajdują się pod zwiększonym ciśnieniem gazu bądź pary wodnej lub też ciśnienie wytwarza się w nich pod wpływem procesów chemicznych. Główne ryzyko wypadkowe przy obsłudze urządzeń zawierających gazy pod ciśnieniem stanowi niebezpieczeństwo wybuchu.

Statystyki od dawna notują różne wypadki z ludźmi i awarie urządzeń których bezpośrednią przyczyną było ciśnienie, np. rozerwanie naczynia wskutek zbyt wysokiego ciśnienia (ponad dopuszczalną normę), rozerwanie naczynia lub zbiornika na skutek przepalenia lub uszkodzenia przez korozję ich ścianek, wyrwanie źle założonego uszczelnienia w rurociągu cieczy lub gazu pod ciśnieniem i wytrysk płynu na znajdujących się obok ludzi itp. Dlatego nakłada się na wszystkich, którzy mają do czynienia z wyżej wymienionymi urządzeniami obowiązek wzmożonej ostrożności i poznania sposobów unikania niebezpieczeństwa. Urządzenia (aparaty) ciśnieniowe powinny być obsługiwane przez specjalistów dokładnie zaznajomionych z niebezpieczeństwem oraz ze sposobami zabezpieczania się przed nim.

Do urządzeń pod ciśnieniem zalicza się:

• butle z gazami technicznymi,

• zbiorniki ze sprężonymi gazami,

• wytwornice acetylenowe,

• kotły parowe i wodne itp.

2. Butle z gazami sprężonymi

Butlami nazywamy zbiorniki metalowe, najczęściej stalowe, stosowane do przechowywania, użytkowania i przewożenia gazów sprężonych skroplonych lub rozpuszczonych pod ciśnieniem.

W stanie sprężonym najczęściej występują takie gazy jak:

• powietrze,

• tlen,

• wodór,

• azot.

w stanie skroplonym natomiast:

• dwutlenek węgla,

• dwutlenek siarki,

• chlor,

• fosgen,

• amoniak,

w stanie rozpuszczonym - acetylen.

Butle stosuje się więc w celu zmagazynowania dużej ilości gazu w naczyniu o stosunkowe małej pojemności.

Ciśnienie gazu zależy między innymi od grubości ścianki butli. Według normy butle wytwarza się na ciśnienie próbne 300, 225,190, 100 i 60 at. Ciśnienie próbne jest co najmniej 1,5 razy większe od ciśnienia roboczego.

W wyniku korozji zewnętrznych ścianek butli lub nadżarcia ścianek od wewnątrz przez gazy grubość ich może się znacznie zmniejszyć, co grozi rozerwaniem się butli. Niebezpieczeństwo takie grozi również w przypadku nadmiernego wzrostu ciśnienia gazu w butli. Niekiedy np. wskutek podwyższenia temperatury, uderzeń lub wstrząsów wzrost naprężeń w butli może przekroczyć granicę wytrzymałości materiału, co powoduje rozerwanie butli. Z butlami do gazów trzeba obchodzić się wyjątkowo ostrożnie, kontrolować ich stan techniczny, chronić przed korozją, upadkiem i wstrząsami, zwłaszcza w czasie transportu.

Butle oznaczone są najczęściej na szyjce. Oznaczenie zawiera:

• nazwę gazu,

• dopuszczalne ciśnienie,

• ciśnienie próbne,

• pojemność butli,

• ciężar butli próżnej bez zaworu i kołpaka,

• datę badania,

• nazwę i znak wytwórcy,

• numer fabryczny butli i inne.

Butle do gazów oznacza się ponadto przez pomalowanie ich powierzchni barwą rozpoznawczą.

Spawanie gazowe wykonuje się najczęściej przy użyciu butli ze sprężonym tlenem i z acetylenem. Zgodnie z wymaganiami butle z tlenem powinny mieć barwę błękitną i czarny napis „Tlen O₂”, a z acetylenem - barwę białą i czerwony napis „Acetylen C₂H₂”.

Według przepisów w zakładzie użytkującym butle nie wolno dokonywać żadnych napraw butli ani ich zaworów. Butli nie wolno rzucać, przewracać, toczyć, uderzać o nie przedmiotami oraz używać ich do celów niezgodnych z przeznaczeniem. Zabronione jest usuwanie rdzy z zewnętrznych powierzchni napełnionych butli. Usuwanie rdzy z butli opróżnionych powinno być wykonywane za pomocą stalowych szczotek lub metodą piaskowania. Zabronione jest poddawanie butli bezpośredniemu działaniu ognia. Butle należy chronić przed nagrzaniem do temperatury powyżej 35⁰C. Butle napełnione gazami, ustawione w pomieszczeniach, powinny być oddalone od przewodów centralnego ogrzewania co najmniej 1 m, a od pieców i innych źródeł ciepła z otwartym ogniem - co najmniej 10 m. Odległość butli od palnika spawalniczego nie powinna być mniejsza niż 1 m, pod warunkiem, że nie ma niebezpieczeństwa nagrzania się butli.

Butle należy chronić przed opadami atmosferycznymi oraz przed trwałą wilgocią, a ponadto zabezpieczać przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych. Przy wykonywaniu robót spawalniczych na wolnym powietrzu butle powinny znajdować się w specjalnych stojakach przykrytych daszkiem. Butli, zaworów butli, reduktorów, węży gumowych, palników nie wolno zanieczyszczać, smarować, zaoliwiać. Butle z acetylenem należy użytkować tylko w pozycji pionowej.

Zabrania się przechowywać butle z tlenem w pomieszczeniach, w których znajduje się karbid, oraz w pomieszczeniach z gazami palnymi tworzącymi mieszaniny wybuchowe. Transport butli na terenie zakładu i budowy powinien odbywać się na wózkach specjalnie do tego przeznaczonych, a ręczne przenoszenie na piętra lub rusztowania - przy użyciu specjalnych noszy.

3. Wytwornice acetylenowe

Wytwornice acetylenowe powinny być eksploatowane zgodnie z instrukcją dostarczoną przez producenta. Instrukcje obsługi wytwornic stałych wywiesza się w pomieszczeniach, w których się one znajdują, a instrukcje obsługi wytwornic przenośnych umieszcza się w ich pobliżu, w miejscu dostępnym dla obsługującego.

W czasie użytkowania wytwornic nie wolno zmieniać regulacji zaworu bezpieczeństwa, natomiast należy chronić wytwornice i bezpieczniki wodne przed zamarzaniem. Ponadto, zgodnie z przepisami dozoru technicznego, należy przestrzegać następujących zasad prawidłowej eksploatacji:

• czyszczenie wytwornic należy przeprowadzać w odległości co najmniej 5 m od otwartego ognia, najlepiej przy świetle dziennym, na wolnym powietrzu; przy czyszczeniu wytwornic nie wolno używać płomienia ani metalowych narzędzi mogących wywołać iskrę przy uderzeniu;

• naprawa wytwornicy za pomocą spawania może być przeprowadzona po uzyskaniu zezwolenia rejonowego dozoru technicznego;

• nieszczelności wytwornicy i przewodów wolno wykrywać tylko wodnym roztworem mydła; nie wolno używać karbidu o innym uziarnieniu niż to określa tabliczka fabryczna wytwornicy;

• wytwornice narażone na zamarznięcie powinny być po zakończeniu pracy opróżnione z wody; rozmrażanie wytwornicy wolno przeprowadzać tylko za pomocą pary wodnej;

• niedozwolone jest zwiększanie ciśnienia gazu w wytwornicy np. przez dodatkowe obciążenie pływającego klosza zbiornika gazu lub zmianę nastawienia zaworów bezpieczeństwa;

• wytwornice przenośne należy w miarę możliwości technicznych ustawiać w oddzielnych pomieszczeniach o odpowiedniej kubaturze; w wypadku gdy muszą być one ustawione w jednym pomieszczeniu, odległość między wytwornicami musi wynosić co najmniej 6 m.

4. Sprężarki

Sprężarki stosowane są coraz częściej, między innymi przy urządzeniach natryskowych, przy prasach pneumatycznych, w garażach, kesonach itp. Sprężarki mogą obsługiwać osoby, które ukończyły 18 lat i są odpowiednio przeszkolone.

23. Substancje chemiczne, łatwopalne i wybuchowe

1. Szkodliwe czynniki chemiczne występujące w powietrzu na stanowiskach pracy dzielimy na:

1. substancje toksyczne - mogące działać na człowieka w sposób:

• niezależny - różne substancje o różnym działaniu,

• sumujący - sumowanie skutków biologicznego oddziaływania substancji,

• synergistyczny - wspomagający (np. alkohol i rozpuszczalnik),

• antagonistyczny - jednoczesne występowanie substancji szkodliwych osłabia ich toksyczność,

1. substancje drażniące - związki chemiczne, przeważnie w postaci gazowej, wywołujące drażnienie błon śluzowych i skóry (np. amoniak, chlorowodór, chlor, fosgen, tlenki azotowe, fluor, fluorowodór, tworzywa poliuretanowe, kleje i rozpuszczalniki, związki ftalowe i inne),

2. substancje uczulające - związki chemiczne wywołujące uczulenie (alergię), jako swoistą na nie reakcję organizmu (np. związki chromu, niklu, kobaltu, formalina, fenol i inne, oraz wymienione w podpunkcie b substancje drażniące),

3. substancje rakotwórcze - związki chemiczne o udowodnionym działaniu rakotwórczym u ludzi (np. związki arsenu, chromu, niklu, benzen, chlorek winylu i inne),

4. substancje mutagenne - związki chemiczne powodujące zmiany w genach przekazywanych na następne pokolenie (np. iperyt, formalina, benzen, kwas azotowy i inne),

5. substancje upośledzające funkcje rozrodcze.

2. Podział szkodliwych związków chemicznych w zależności od dróg wchłaniania:

1. wchłaniane przez drogi oddechowe (pary, gazy, dymy, pyły, aerozole),

2. przenikające przez skórę (rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach),

3. wchłaniane przez przewód pokarmowy (przez usta, najczęściej drogą pośrednią - przeniesione rękami lub z pożywieniem - najczęściej przez zaniedbania).

3. Wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń NDS związków chemicznych szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

3. Wykaz substancji rakotwórczych i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym.

4. Opakowanie cieczy żrących

Ciecze żrące działają korodująco i niszcząco na wiele materiałów, a przede wszystkim na metale. Toteż poszczególne ciecze żrące mogą być przechowywane i przewożone tylko w naczyniach i pojemnikach wykonanych z materiału odpornego na ich działanie, zgodnie ze szczegółową instrukcją. Do przechowywania cieczy używa się balonów szklanych i naczyń kamionkowych. Znacznie bezpieczniejsze jest używanie opakowań metalowych (beczek, bębnów) dodatkowo wyłożonych materiałem kwasoodpornym. Niedopuszczalne jest używanie do kwasów uszkodzonych balonów szklanych. Balony trzeba szczelnie zamykać korkami szklanymi lub korkami odpornymi na działanie danego płynu.

6. Magazynowanie cieczy żrących

Magazynowanie cieczy żrących powinno się odbywać na parterze budynku magazynowego, w pomieszczeniu chłodnym, suchym i przewiewnym. Opakowania nie mogą być narażone na ogrzewanie, ponieważ ciecze przy ogrzaniu wydzielają pary, które mogą rozerwać naczynie.

Kwasy stężone i inne środki silnie dymiące powinny być składowane w oddzielnym pomieszczeniu. Niedopuszczalne jest magazynowanie ich w piwnicy. Kwasu azotowego stężonego nie wolno przechowywać obok materiałów palnych.

7. Przelewanie cieczy żrących

Przelewanie cieczy żrących należy wykonywać w pełnej odzieży ochronnej i okularach ochronnych, w sposób nie powodujący rozprysku cieczy. Balony należy opróżniać za pomocą odpowiednich urządzeń. Do bezpiecznego opróżnienia balonów służą tzw. wywrotki wykonane z płaskowników lub rur metalowych. Balon razem z koszem (najlepiej z tworzywa sztucznego) umieszcza się w stojaku, a uchwyt zabezpiecza balon przed wysunięciem się z kosza. Podczas przelewania należy stać z boku, nigdy zaś naprzeciw otworu.

„Bulgotania”, a więc rozprysku cieczy można uniknąć stosując specjalne korki wylewowe. W korku dobrze przymocowanym do szyjki balonu jest osadzona rurka, przez którą wchodzi powietrze. Ciecz wypływa przez drugą, krótszą rurkę.

Bezpiecznie jest przelewać ciecz żrącą za pomocą lewara.

8. Pierwsza pomoc w przypadku oblania kwasem lub ługiem polega na:

• zmyciu miejsca oblania silnym strumieniem wody (spłukiwać przez 10 - 20 minut),

• przy zmywaniu uważać aby nie wprowadzić kwasu lub ługu do oczu,

• zaatakowane oczy należy przemywać ciągle świeżymi porcjami wody, rozwierając przy tym palcami zamykające się powieki.

24/25. Transport ręczny i mechaniczny

Konstrukcje urządzeń transportowych

Bhp w transporcie

We wszystkich zakładach pracy transport stanowi nieodłączną część procesu produkcyjnego. Zadaniem transportu jest wykonywanie czynności związanych z przemieszczaniem materiałów, surowców, wyrobów gotowych oraz urządzeń technicznych. Do zadań transportu należy więc: dostawa surowców i materiałów pomocniczych do magazynów, rozprowadzanie surowców do poszczególnych oddziałów, dostawa gotowych produktów do magazynu, odprowadzanie gotowych wyrobów do użytkowników, przewożenie odpadów do składnic surowców itp.

Transport obejmuje takie czynności jak: ładowanie i rozładowywanie, przenoszenie, przesuwanie, przewożenie, przeładowywanie. Czynności te mogą być wykonywane ręcznie lub za pomocą mechanicznych środków transportu.

1. Normy transportu ręcznego dla dorosłych:

1. transport indywidualny mężczyzn:

• ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów (do 4 m długości):

• jeśli praca wykonywana jest stale - 50 kg na odległość 25 m i na wysokość do 4 m,

• jeśli praca wykonywana jest dorywczo - 50 kg na odległość do 75 m,

• ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów na wysokość ponad 4 m - 30 kg,

• taczkami

• po powierzchni utwardzanej - 100 kg,

• po powierzchni nieutwardzanej 75 kg

1. transport zespołowy mężczyzn:

• przedmioty o długości powyżej 4 m i ciężarze powyżej 30 kg mogą być przenoszone przez odpowiednią liczbę pracowników nie mniejszą niż 2,

• wspólne dźwiganie i przenoszenie ciężarów przekraczających 750 kg dozwolone jest w wyjątkowych przypadkach. Powinno ono być dokonywane pod nadzorem i z zachowaniem postanowień dotyczących wielkości ciężaru na jednego pracownika podanych wyżej;

1. transport indywidualny kobiet:

• przy pracy stałej

• 12 kg (od 27.12.1998 r)

• 3 kg dla kobiet w ciąży

• przy pracy dorywczo

• 20 kg

• 5 kg dla kobiet w ciąży

• przy przewożeniu na taczkach - 50 kg po powierzchni twardej.

Uwaga:

• dźwiganie ciężaru polega na jego podniesieniu i jednoczesnym przemieszczeniu na odległość co najwyżej 2 m,

• podnoszenie i przenoszenie ciężaru - dźwiganie na odległość większą od 2 m.

2. Transport mechaniczny

Urządzenia, które stosuje się do mechanizacji transportu wewnętrznego, dzieli się na:

• przenoszące poziomo lub pod nieznacznym nachyleniem,

• przenoszące pionowo lub pod nieznacznym nachyleniem,

• przenoszące we wszystkich kierunkach.

Do środków transportu mechanicznego, tzw. małej mechanizacji zalicza się:

• drągi i wózki rolkowe, dźwigniki zębatkowe i śrubowe, stosowane głównie na składowiskach przy załadunku i wyładunku z wagonów przedmiotów opakowanych oraz dużych ciężarów,

• tory rolkowe i jednoszynowe do ręcznego przemieszczania poziomego opakowanych i jednostkowych ładunków,

• pochylnie, koryta i ześlizgi spiralne do przemieszczania różnych ładunków w kierunku pionowym i pochyłym,

• najprostsze dźwignice i wciągniki o napędzie ręcznym,

• wyciągarki, wciągarki i trójnogi do jednorazowego podnoszenia większych ciężarów,

• żurawie, przenośniki, wyciągi, suwnice, transport samochodowy itp.

Wózki silnikowe. Technika bezpieczeństwa ruchu przy eksploatacji wszystkich rodzajów wózków (pojazdów) silnikowych używanych w transporcie wewnętrznym opiera się w zasadzie na przepisach ruchu drogowego, obowiązujących na drogach publicznych. Kierownictwo zakładu ma jedynie obowiązek dostosować te przepisy do swoich warunków pracy i ująć je własną instrukcją. Aby zapewnić bezpieczną eksploatację pojazdów silnikowych, należy przestrzegać następujących wskazówek ogólnych:

• jeździć tylko w granicach bezpiecznej szybkości dla danego pojazdu,

• ładować tylko w granicach dopuszczalnego obciążenia,

• ładunków nie rzucać na platformę, lecz układać je w sposób pewny,

• transportowany ładunek rozkładać równomiernie na platformie i do takiej wysokości, która zapewnia kierowcy dobrą widoczność we wszystkich kierunkach,

• nie jeździć po drogach zatarasowanych i źle oświetlonych.

Przenośniki grawitacyjne - jedne z najprostszych urządzeń transportowych; dzielą się na proste, spiralne i rolkowe.

Żurawie mają szerokie zastosowanie wszędzie tam, gdzie zachodzi konieczność przemieszczania z miejsca na miejsce znacznych ilości towarów. W szczególności używane są do prac przeładunkowych i montażowych w przemyśle ciężkim, portach, kolejach, składach i magazynach oraz budownictwie.

Operator obsługujący żuraw musi ściśle stosować się do zaleceń zawartych w instrukcji eksploatacyjnej. Niezależnie od tego musi pamiętać, że:

• nie wolno podnosić ładunków, których ciężar przekracza udźwig żurawia,

• nie wolno przenosić ładunków ukośnie ani ich wyrywać, gdy są mocno osadzone lub przymarznięte,

• nie wolno przemieszczać ładunków przy wietrze, którego prędkość przekracza 20 m/s,

• nie wolno przenosić ładunków bez uprzedniego dokładnego sprawdzenia ciśnienia w oponach oraz - w razie potrzeby - bez podłożenia pod koła lub łapy oporowe podkładów o odpowiedniej wytrzymałości,

• nie wolno pracować żurawiem jezdniowym pod przewodami czynnych linii elektrycznych,

• nie wolno przewozić żurawiem ludzi,

• należy unikać przenoszenia ładunków ponad ludźmi,

• podczas przerw w pracy lub po jej zakończeniu należy żuraw tak zabezpieczyć, aby uniemożliwić uruchomienie go przez osoby niepowołane.

Suwnice. Bezpieczeństwo pracy przy obsłudze suwnic polega na stosowaniu następujących wskazań ogólnych:

• nie wolno uruchamiać suwnicy, gdy na jej pomoście znajdują się pracownicy,

• nie wolno przemieszczać ciężarów nad drogami komunikacyjnymi,

• nie zezwala się na przebywanie ludzi pod zawieszonym ciężarem,

• nie wolno przetrzymywać w miejscu przez dłuższy czas zawieszonych ciężarów,

• należy ciągle zwracać uwagę na sprawność działania mostów i wózków suwnic i ich prawidłowe zabezpieczenie.

3. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące konstrukcji urządzeń transportowych

Konstrukcja urządzeń transportowych powinna być taka, aby nie stwarzała zagrożeń. Zajmiemy się teraz krótko takimi częściami jak liny, haki, łańcuchy itp. Liny stalowe oraz łańcuchy w transporcie dźwignicowym są najczęściej stosowane do obwiązywania przedmiotów oraz do ich podnoszenia i przenoszenia. Trzeba pamiętać, że żadna lina czy łańcuch nie uniosą więcej niż ich najsłabsze miejsce. Najczęstszymi przyczynami wypadków jest rozerwanie się liny lub łańcucha, oderwanie się haka, bloku, bębna. Aby temu zapobiec, trzeba liny, łańcuchy i ich zamocowanie kontrolować na bieżąco i okresowo. Kontrola bieżąca polega na codziennym sprawdzeniu stanu liny przed rozpoczęciem pracy.

Podstawowe obowiązki pracowników obsługujących liny są następujące:

• sprawdzanie stanu lin przed rozpoczęciem pracy i wymiana w przypadku popękania drutów, wydłużenia się liny i zmniejszenia jej średnicy w stosunku do średnicy pierwotnej, uszkodzenia jednej ze splotek, silnego skorodowania liny, zgniecenia i zdeformowania liny itp.,

• podnoszenie ciężarów pionowo bez wstrząsów i szarpnięć (podnoszenie lub ciągnięcie ciężaru przy ukośnym położeniu liny może spowodować jej zerwanie i groźny wypadek),

• nieprzeciążanie lin ponad ustalone, dopuszczalne ich obciążenie robocze.

Haki do dźwigania ciężarów mogą być kute i płytowe, jednorożne i dwurożne.

Haki kute jednorożne stosuje się przy udźwigach ciężarów do 15 ton, a haki kute dwurożne - przy udźwigach ciężarów przekraczających 50 ton. Duże ciężary ponad 100 ton mocuje się na elementach zamkniętych, tzw. uszakach (pałąkach).

Haki, podobnie jak łańcuchy i liny, powinny być poddawane kontroli bieżącej i okresowej. Podczas kontroli należy zwracać uwagę na wytarcie gardzieli haka, pęknięcia, na zwiększenie rozwarcia gardzieli oraz inne uszkodzenia. Nadmierne zwiększenie rozwarcia gardzieli haka grozi niebezpieczeństwem zsunięcia się ciężaru.

Haki kute, podobnie jak łańcuchy ogniowe, należy co 12 miesięcy wyżarzać. Wyżarzanie ma na celu nadanie tworzywu, z którego łańcuch czy hak zostały wykonane, jego pierwotnych właściwości (struktury wewnętrznej), które uległy zmianie wskutek dłuższego używania haka (łańcucha) w niekorzystnych warunkach.

26/27. Powtórzenie materiału - zakres lekcji od 19 do 25

Praca klasowa - zakres lekcji od 19 do 26

1. Działanie prądu na organizm człowieka może być ...

(termiczne, elektrolityczne, tężcowe, bezpośrednie, pośrednie).

2. Ochrona przed dotykiem pośrednim polega na ochronie przez zastosowanie ...

(samoczynnego wyłączenia zasilania, stosowaniu urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej, izolowania stanowiska, zapobieganiu pojawienia się niebezpiecznych napięć dotykowych, separacji elektrycznej).

3. Według normy butle do gazów technicznych wytwarza się na ciśnienie próbne ...

(300, 225, 190, 100 i 60 at).

4. Szkodliwe związki chemiczne , w zależności od dróg wchłaniania dzielą się na ...

(wchłaniane przez drogi oddechowe, przenikające przez skórę, wchłaniane przez przewód pokarmowy).

5. Jeżeli praca wykonywana jest stale, mężczyzna może przenosić na odległość 25 m i wysokość 4 m ... kg (50). Kobieta, taczką po równej i twardej powierzchni może przewozić ... kg (50).

5. Przenośniki grawitacyjne dzielimy na ...

(proste, spiralne i rolkowe).

7. Urządzenia do mechanizacji transportu wewnętrznego dzielimy na przenoszące ...

(poziomo lub pod nieznacznym nachyleniem, pionowo lub pod nieznacznym nachyleniem, we wszystkich kierunkach).

8. Substancje toksyczne mogą działać na człowieka w sposób ...

(niezależny, sumujący, synergistyczny, antagonistyczny).

9. Substancje mutagenne to związki chemiczne powodujące ...

(zmiany w genach przekazywane na następne pokolenie).

Należą do nich między innymi - wymień trzy ...

(iperyt, formalina, benzen, kwas azotowy)

10. Częstotliwość badań czynników szkodliwych dla zdrowia wynosi przy n/w stężeniach ...

(0,5 - co 2 lata, 0,5 - 1 co rok, powyżej 1 - co 6 miesięcy)

28. Zwalczanie hałasu

1. Hałas (według Polskiej Normy) to dźwięk o dowolnym charakterze akustycznym, niepożądany w danych warunkach i przez daną osobę.

Hałas jest najczęściej występującym czynnikiem szkodliwym - powoduje 28% wszystkich chorób zawodowych. Rozróżniamy hałas:

• słyszalny - 16 - 16000 Hz,

• niesłyszalny

• infradźwiękowy - 16 - 16000 Hz,

• ultradźwiękowy - 10000 - 100000 Hz

Częstotliwość drgań akustycznych jest to ilość drgań ośrodka sprężystego (powietrza) w 1 sekundzie. Jednostką jest 1 Hz.

2. Źródła hałasu:

• mechaniczne (np. maszyny, urządzenia),

• aerodynamiczne (np. ruch gazów),

• technologiczne (np. kruszenie, łamanie),

2. Szkodliwe lub uciążliwe skutki hałasu zależą od:

• natężenia hałasu (ilość energii w jednostce czasu),

• poziomu ekspozycji (wielkość hałasu),

• rodzaju źródła hałasu,

• relacji między człowiekiem a źródłem hałasu.

Poziom ekspozycji (dopuszczalny) na hałas przy czasie ekspozycji 8 godzin wynosi 85 dβ (zaleca się obniżanie dopuszczalnej wartości poziomu dźwięku do 80 dβ).

4. Rodzaje hałasu:

• ustalony - poziom dźwięku zmienia się nie więcej niż o 5 dβ,

• nieustalony - poziom dźwięku zmienia się o więcej niż o 5 dβ,

• impulsowy - składa się z jednego lub więcej zdarzeń dźwiękowych, każdy w czasie krótszym niż 1 sekunda.

4. Profilaktyka - szkodliwym oddziaływaniom hałasu na organizm człowieka można zapobiegać poniższymi metodami:

1. eliminacja źródła hałasu lub zmniejszenie natężenia przez:

• wybór właściwych technologii,

• robotyzację i automatyzację procesów produkcyjnych,

• wymianę maszyn i urządzeń powodujących nadmierny hałas,

• utrzymanie maszyn i urządzeń technicznych w dobrym stanie,

1. ograniczanie rozprzestrzeniania się hałasu poprzez stosowanie:

• izolacji akustycznej stanowiska pracy (ekrany dźwiękochłonne),

• obudowy źródeł hałasu,

• zwiększanie chłonności akustycznej,

1. zmniejszanie czasu ekspozycji na hałas poprzez:

• posunięcia organizacyjne,

• wydzielanie źródła hałasu i sprowadzenie jego obsługi do minimum,

1. stosowanie ochron osobistych słuchu,

2. profilaktykę medyczną (badania wstępne i okresowe).

29. Higieniczne warunki życia

1. Wpływ stosunków międzyludzkich na psychikę pracownika i wyniki jego pracy

Z dotychczasowych badań naukowych wynika, że stan równowagi nerwowo-psychicznej pracowników ma w nowoczesnym przemyśle bardzo istotne znaczenie. Zależy on w dużej mierze od stosunków panujących pomiędzy kierownictwem a pracownikami oraz od wzajemnych stosunków pomiędzy współpracownikami. Istniejące w zakładzie pracy stosunki międzyludzkie tworzą pojęcie społecznego środowiska pracy. Wpływ tego środowiska na stan zdrowia, na wydajność i bezpieczeństwo pracy, na sprawność procesu nauki zawodu jest zazwyczaj niedoceniany. A przecież te właśnie czynniki decydują w głównej mierze o stanie emocjonalnym człowieka, a tym samym o jego stosunku do pracy, nauki, o jego wydajności.

2. Racjonalny tryb życia warunkiem sprawności fizycznej i psychicznej

Racjonalny tryb życia - to w pierwszym rzędzie regularne wykonywanie przez człowieka codziennych obowiązków, zarówno zawodowych, jak i pozazawodowych. Rozkład zajęć codziennych można uważać za właściwy wtedy, kiedy kolejność, czas trwania oraz sposób wykonywania wszelkich czynności codziennych będzie przystosowany zarówno do wieku, jak i do indywidualnych cech osobowości i stanu zdrowia. Należy przewidzieć odpowiednią liczbę godzin na sen, ustalić czas przyjmowania posiłków, zaplanować pracę zawodową i domową, obmyślić wystarczający i dobrze zorganizowany wypoczynek dzienny oraz pobyt na świeżym powietrzu.

Właściwy sposób wykonywania obowiązków zawodowych i pozazawodowych to przede wszystkim umiejętne stopniowanie wysiłku, przestrzeganie właściwej kolejności zajęć oraz racjonalne użytkowanie swych sił. Wyrobienie nawyku przestrzegania tych wskazań i własnego systemu pracy oraz konsekwentna realizacja zakreślonych planów zawsze dają w wyniku dużą wydajność. Podstawę racjonalnej organizacji pracy stanowi umiejętność właściwego określania programu najbliższych zajęć i konsekwentne wypełnianie postawionego przed sobą zadania w miarę nakreślonej kolejności poszczególnych etapów.

3. Sport i turystyka

Ćwiczenia fizyczne i sporty stanowią niezbędny czynnik usuwający ujemne skutki przymusowej pozycji ciała przy pracy, a u młodzieży szkolnej - skutki wielogodzinnego przesiadywania w ławce. Charakter zajęć sportowych i wychowania fizycznego zależeć musi przede wszystkim od wieku i stanu zdrowia. Jest to pierwszy i podstawowy warunek racjonalnego ich uprawiania. W aktywności sportowej nie należy nigdy przeceniać swych sił i możliwości. Dla osób nieprzystosowanych do uprawiania sportu dozwolony jest tylko wysiłek fizyczny krótkotrwały, stopniowo dozowany i często przeplatany odpoczynkiem.

Spośród dyscyplin sportowych najbardziej wskazanymi z punktu widzenia ich dodatniego wpływu na organizm są konkurencje lekkoatletyczne, pływanie, łyżwiarstwo, narciarstwo itp. Konieczny jest jednak właściwy dla wieku i indywidualnych możliwości organizmu dobór dyscypliny sportowej, odpowiednio dozowany czas trwania ćwiczeń z dostosowaniem ciężaru przyrządów ćwiczebnych itp. Godnymi zalecenia są także wszelkie zespołowe gry sportowe, zwłaszcza siatkówka, koszykówka, które wyrabiają zręczność, zdolność koncentracji uwagi i szybkiej orientacji.

Doskonałym uzupełnieniem różnych form wychowania fizycznego jest turystyka piesza.

4. Zmęczenie - zmniejszenie szybkości reagowania na bodźce.

4. Wypoczynek - regeneracja sił fizycznych i psychicznych.

30. Alkoholizm i choroby weneryczne

1. Alkoholizm

Napojem alkoholowym jest nie tylko wódka, ale również wino i piwo. Alkohol zostaje po spożyciu wchłonięty przez przewód pokarmowy i dość szybko przedostaje się do krwi, wraz z którą dociera do wszystkich tkanek i komórek organizmu. Niszczycielskie działanie przejawia alkohol we wszystkich komórkach, gdyż uszkadza żywe białko, które stanowi nie tylko zrąb każdej komórki, ale jest też ośrodkiem jej najważniejszych funkcji życiowych. Szczególnie łatwo alkohol uszkadza komórki młode, będące w okresie rozwoju. Najbardziej wrażliwa na działanie alkoholu jest tkanka nerwowa, zwłaszcza komórki kory mózgowej.

Objawy zatrucia alkoholem występują już wkrótce po spożyciu, przy czym nasilenie objawów zależy przede wszystkim od stężenia alkoholu we krwi. Jednorazowa dawka trująca lub śmiertelna jest zależna od indywidualnej wrażliwości organizmu, przyzwyczajenia i rodzaju napoju. U dorosłego człowieka zatrucie śmiertelne może nastąpić po wypiciu 300 do 500 cm³ alkoholu 80 - 90% lub napoju, który w rozcieńczeniu tę ilość zawiera. Kilkumiesięczne dzieci mogą ulec zatruciu śmiertelnemu po 30 - 50 cm³ alkoholu.

O ile na ogół u osób dorosłych jednorazowe umiarkowane spożycie alkoholu przechodzi prawie bez śladu, a dopiero brak umiaru powoduje nieodwracalne zaburzenia w stanie zdrowia, to dla młodzieży niebezpieczne są już nawet małe dawki, ze względu na wspomnianą większą wrażliwość młodych komórek.

2. Choroby weneryczne

Kiła

1. jest to choroba zakaźna,

2. w przypadkach nie leczonych lub leczonych niedostatecznie, po rozmaicie długim okresie czasu utajenia choroby, mogą nastąpić nieodwracalne zmiany w układzie nerwowym i narządach wewnętrznych, co staje się przyczyną inwalidztwa;

3. zakażenie przenosi się z matki na płód, co prowadzi często do obumarcia płodu, albo do urodzenia się dzieci z rozległymi zmianami chorobowymi w narządach wewnętrznych, lub dzieci u których rozwijają się w późniejszym okresie ciężkie objawy kiły wrodzonej. Dlatego kiła jest przykładem choroby zwyrodniającej.

Kiłą zakaża się człowiek najczęściej bezpośrednio przez stosunek płciowy z osobą chorą. Możliwe jest jednak również zakażenie pośrednie, np. przez używanie wspólnych przedmiotów codziennego użytku. Po upływie 3 tygodni w miejscu wtargnięcia zarazka, a więc najczęściej na zewnętrznych narządach płciowych, występuje tzw. objaw pierwotny. Jest to płytkie owrzodzenie wielkości monety 10-groszowej, okrągłe lub owalne, o twardym dnie. Zmiany te są niebolesne. Jednocześnie towarzyszy im znaczne powiększenie pachwinowych gruczołów chłonnych . Objaw pierwotny zwykle sam ustępuje po 4 tygodniach, nawet jeżeli nie jest leczony. Stanowi to bardzo duże niebezpieczeństwo dla chorego, który może przez to zlekceważyć sprawę. Dlatego też przy wystąpieniu jakichkolwiek owrzodzeń lub nadżerek w okolicy narządów płciowych należy natychmiast zasięgnąć porady lekarza. Po 6 tygodniach od momentu zakażenia, tzn. w 3 tygodnie od wystąpienia objawu pierwotnego, stwierdzić można we krwi tzw. dodatni odczyn Wassermana. Odczyn ten pozwala wykryć chorobę nawet w postaci utajnionej, bez objawów zewnętrznych.

Rzeżączka jest chorobą weneryczną wywołaną przez zarazek noszący nazwę gonokoka. Okres wylęgania, czyli okres od zakażenia do wystąpienia objawów choroby, wynosi przeciętnie około 3 dni. Zakażenie następuje tak samo jak w przypadku kiły - w wyniku stosunku płciowego z osobą chorą. W wyjątkowych wypadkach możliwe jest zakażenie się przez przedmioty, np. używanie jednej miednicy, gąbki, tych samych ręczników, bielizny itp. Choroba ta może znacznie upośledzić czynność niektórych narządów wewnętrznych, nierzadko też doprowadza do bezpłodności.

U mężczyzn rzeżączka objawia się obfitym lub słabszym wyciekiem treści ropnej z cewki moczowej, co powoduje pieczenie i ból, zwłaszcza przy oddawaniu moczu. U kobiet pierwszym objawem zakażenia rzeżączką są tzw. upławy, czyli wydzielina ropna z narządów płciowych, którym również często towarzyszy uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu. Po paru dniach upławy mogą się zmniejszyć, nie oznacza to jednak ustąpienia zakażenia. Rzeżączka u kobiety często przechodzi w przewlekłą, prawie bezobjawową i trwa latami. Jako powikłanie może wystąpić zapalenie jajowodów, co w skutkach daje przeważnie bezpłodność, stąd też rzeżączkę nazywamy chorobą wyludniającą.

Szczególnie niebezpieczne jest zakażenie się rzeżączką kobiety w okresie ciąży. Pomimo że zarazki rzeżączki nie przenikają wraz z krwią matki do organizmu płodu, istnieje możliwość infekcji noworodka w czasie porodu. Zakażeniu ulegają najczęściej błony śluzowe noworodka. Najbardziej narażone są oczy, którym grożą poważne powikłania, doprowadzające nawet do ślepoty. Aby uchronić noworodka przed zakażeniem, wkrapla mu się zaraz po urodzeniu kilka kropli lapisu do oczu. Lek ten zabija zarazki rzeżączki.

Zwalczaniu chorób wenerycznych służą następujące zasady:

1. Obowiązek zgłaszania przypadków zachorowania do przychodni skórno-wenerologicznych. Zgłaszanie przypadków chorób wenerycznych obowiązuje każdego lekarza, bez względu na jego specjalizację czy miejsce pracy.

2. Wykrywanie źródeł zakażenia i kontaktów - co stanowi podwalinę systemu zwalczania chorób wenerycznych (kontaktem nazywamy każdą osobę, z którą chory miał styczność płciową w takim okresie czasu, w jakim mógł on ulec zakażeniu lub stanowić sam źródło zakażenia dla partnera). Jedną z ważnych metod wykrywania chorych wenerycznie, a zwłaszcza nieświadomych swej choroby, są badania masowe.

3. Przymus leczenia, który polega na tym, że chory ma obowiązek leczyć się w myśl wskazówek lekarza. Jeśli chory leczenie przerwie, może być leczony przymusowo. Leczenie jest bezpłatne.

4. Zapobieganie chorobom wenerycznym polega przede wszystkim na szeroko zakrojonej akcji uświadamiania i zwalczania alkoholizmu. Najważniejsze źródło chorób wenerycznych stanowią przypadkowe kontakty między partnerami. Stwierdza się również ścisłą zależność między alkoholizmem a chorobami wenerycznymi.

31. Ochrony osobiste

1. Ochrony osobiste jako uzupełnienie podstawowego zabezpieczenia warunków pracy

Ochrony osobiste stosujemy w warunkach pracy, w których nie ma możliwości zlikwidowania zagrożeń życia i zdrowia pracujących przez wprowadzenie środków organizacyjno - technicznych, jak hermetyzacja, mechanizacja, automatyzacja procesów produkcyjnych itp.

Zadaniem ochron osobistych jest zabezpieczenie pracownika przed urazami mechanicznymi (uderzeniem, skaleczeniem), szkodliwym działaniem substancji trujących, żrących, parzących, rażeniem prądem elektrycznym, przed otwartym płomieniem, promieniowaniem cieplnym i odpryskami rozgrzanego lub płynnego metalu, przed działaniem hałasów, drgań i wstrząsów, przemoczeniem i niskimi temperaturami, upadkiem z wysokości i poślizgiem itd.

Stałe używanie ochron osobistych podczas pracy jest uciążliwe. Ograniczają bowiem swobodę ruchu (ubrania ochronne), utrudniają widzenie (okulary), uniemożliwiają nieraz porozumiewanie się (ochrony uszu) itd. Istnieją jednak pewne rodzaje prac, których bez ochrony osobistej wykonywać nie można. Do prac takich należą roboty w kanałach, naprawy zbiorników z gazami, roboty wykonywane w świeżo wygaszonych kotłach parowych, prace na wysokościach itp. Ochrony osobiste dzieli się na dwie zasadnicze grupy: odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej.

2. Odzież ochronna

Odzież ochronna zabezpiecz pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego, tj. Mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. Odzież ochronną wykonuje się z tkanin lekkich i nie drażniących skóry, a jednocześnie mocnych, trwałych i miękkich. Najczęściej stosuje się tkaniny bawełniane i wełniane, rzadziej tkaniny z włókien syntetycznych. Tkaniny są zwykle powleczone lub nasycone substancjami odpornymi na działanie określonych szkodliwych czynników.

W zależności od rodzaju czynnika szkodliwego występującego w procesie technologicznym lub charakteru wykonywanych czynności używa się odzieży ochronnej kwaso- i ługoodpornej, olejoodpornej i odpornej na rozpuszczalniki, wodoodpornej, pyłoszczelnej, ognioodpornej, niepalnej, odbijającej promienie podczerwone i zabezpieczającej przed działaniem temperatury otoczenia.

3. Sprzęt ochrony osobistej

Sprzęt ochrony osobistej składa się z okularów ochronnych, tarcz, osłon i masek.

Okulary ochronne stosowane są do ochrony oczu przed rozpryskami kwasów, ługów i innych substancji chemicznych, przed odpryskami metalu, odłamkami i pyłem oraz przed działaniem energii promienistej. Dzielimy je na otwarte, półotwarte i zamknięte. Dobór właściwych okularów ochronnych zależy od charakteru procesu technologicznego lub rodzaju pracy.

Osłony i tarcze. Osłony chronią oczy i twarz przed urazami zewnętrznymi. Można je podzielić na:

1. osłony chroniące przed odpryskami,

2. osłony chroniące przed szkodliwym promieniowaniem.

Tarcze są jedynym rodzajem sprzętu ochrony osobistej oczu i twarzy, który robotnik trzyma w ręce. Tarcze takie służą przy spawaniu jako ochrona oczu i twarzy przed oparzeniem, Porażeniem oraz szkodliwym działaniem promieni nadfioletowych pochodzących z łuku elektrycznego.

Do sprzętu ochraniającego drogi (narządy) oddechowe należą: przemysłowe filtrujące maski przeciwgazowe, tlenowe izolujące maski przeciwgazowe oraz półmaski przeciwpyłowe.

4. Podział środków ochrony indywidualnej:

• odzież ochronna,

• środki ochrony kończyn dolnych,

• środki ochrony kończyn górnych,

• sprzęt ochrony głowy,

• sprzęt ochrony twarzy i oczu,

• sprzęt ochrony słuchu,

• sprzęt ochrony układu oddechowego,

• sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,

• środki izolujące cały organizm.

4. Odzież i obuwie robocze - dostarcza się pracownikowi, gdy odzież własna może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu albo też ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bhp. Pracodawca zapewnia pranie, konserwację, naprawę i odkażanie odzieży roboczej.

32/33. Sprzęt i środki gaśnicze

Zapobieganie pożarom

1. Przyczyny powstawania pożarów

Pożary stanowią jedną z najgroźniejszych klęsk żywiołowych. Klęskę pożarów można porównać z groźną chorobą społeczną. Do najczęściej występujących przyczyn pożarów zaliczamy:

1. wady, uszkodzenia i niewłaściwe użytkowanie instalacji elektrycznych,

1. wadliwe działanie mechanizmów,

1. samozapalenie.

Zagrożenie pożarem ze strony instalacji i urządzeń elektrycznych istnieje w następujących przypadkach: przeciążenia linii, zwarcia przewodów, uszkodzenia izolacji, niewłaściwego naprawiania bezpieczników, iskrzenia przeciążonych silników, prowizorycznego instalowania lamp, uszkodzenia transformatora itd. Poza tym przyczyną pożaru może być zjawisko elektryczności statycznej. Gdy wyładowanie ładunków elektryczności statycznej (w postaci iskry) nastąpi w atmosferze przesyconej parami benzyny, eteru lub też pyłami siarki, węgla itp. Może spowodować zapalenie i wybuch.

Typową dla zakładów przyczyną pożarów jest wadliwe działanie mechanizmów oraz niedbała konserwacja urządzeń. Kurz, brud i resztki smarów nagromadzone np. na wałach pędnych lub łożyskach mogą się zapalić przy długotrwałym nagrzewaniu się wałów lub łożysk. Przyczyną pożaru może być również nieodpowiednie urządzenie do odprowadzania różnych pyłów oraz gazów łatwopalnych i wybuchowych. Po nagromadzeniu się tych substancji w zakamarkach przewodów wentylacyjnych, najmniejsza iskra lub otwarty płomień może spowodować wybuch i pożar. Dlatego konstrukcja wentylatorów powinna wykluczać możliwość ich przegrzewania się oraz uderzania łopatek o obudowę (iskrzenia).

Często przyczyną pożarów jest samozapalenie, powstałe w wyniku reakcji chemicznych lub procesów biologicznych, powodujących stopniowe nagrzewanie się danego ciała i w końcu jego zapalenie się. Samozapaleniu podlegają takie ciała jak węgiel, drewno, trociny, farby, lakiery, tłuszcze, karbid, nawozy, ziarno, pasza. Łatwość samozapalenia zależy między innymi od zdolności łączenia się danego ciała z tlenem, temperatury otoczenia, stopnia wilgotności, stopnia rozdrobnienia materiałów.

2. Podstawowe pojęcia dotyczące palenia się ciał.

Spalaniem nazywamy proces chemiczny łączenia się palnych składników paliwa z tlenem zawartym w powietrzu, w czasie którego powstaje ciepło i światło. Spalanie jest więc szybkim utlenianiem. Temperatura, do jakiej należy wstępnie ogrzać paliwo aby wywołać jego zapalenie się, nosi nazwę temperatury zapłonu i zależy od rodzaju paliwa.

Zabezpieczeniem przed ewentualnością wybuchu jest także rozrzedzenie par i gazów, aby procentowa zawartość ich w powietrzu i stężenie były mniejsze od norm określających granice wybuchowości. Można to uzyskać przez zastosowanie odpowiedniej wentylacji.

Nie tylko pary i gazy mają właściwości wybuchowe, mają je także mieszaniny pyłów z powietrzem, które występują w stolarniach, lakierniach, tapicerniach, magazynach farb, węgla i innych.

Przyczyny wybuchów mogą być natury chemicznej lub fizycznej. Do tych pierwszych zaliczamy eksplozje substancji wybuchowych oraz mieszanin gazów, par i pyłów z powietrzem, do drugich natomiast - wybuchy zbiorników wskutek zbyt wysokiej prężności gazów lub par. Wybuch często wywołuje pożar i odwrotnie, pożar może wywołać wybuch.

Paliwa kopalniane, jak węgiel kamienny, brunatny, antracyt, torf, ulegają samozapaleniu wskutek utleniania się cząsteczek węgla.

3. Zapobieganie pożarom

Znane są dwa sposoby walki z pożarami; pierwszy z nich to tzw. obrona czynna, stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru.

Przy obronie czynnej powinny być spełnione następujące warunki:

• plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,

• urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio rozmieszczone, tj. w pobliżu miejsc w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu wyjść,

• instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,

• rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwić straży pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.

W zakładach o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne instalacje gaśnicze, np. tryskacze, uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie. Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.

Obrona bierna. Najlepszym środkiem obrony przeciwpożarowej jest profilaktyka, czyli zapobieganie powstawaniu pożarów. Obrona bierna to przede wszystkim:

• stosowanie w budownictwie, szczególnie przemysłowym, odpowiednich materiałów ogniotrwałych (żelazobeton, cegła, beton, eternit itp.),

• stosowanie ogniotrwałych drzwi w ścianach ogniotrwałych,

• umieszczenie działalności mogącej spowodować pożar, lub magazynów w specjalnych wydzielonych i zabezpieczonych pomieszczeniach,

• niedopuszczanie do gromadzenia materiałów i środków łatwopalnych i wybuchowych w miejscach nie przystosowanych do ich przechowywania,

• utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w stanie wykluczającym przypadkowe zwarcia i iskrzenie,

• przestrzeganie zakazu używania otwartego płomienia w pomieszczeniach zagrożonych (magazyny paliw płynnych, akumulatornie, lakiernie itp.),

• stosowanie innych środków zapobiegających możliwości zaprószenia ognia.

Niezależnie od powyższego zakłady pracy powinny posiadać niektóre rodzaje sprzętu przeciwpożarowego i podręcznego sprzętu gaśniczego do natychmiastowego likwidowania pożaru w razie jego powstania.

4. Typowy sprzęt gaśniczy i jego konserwacja

Najprostszym sprzętem służącym do tłumienia pożaru w zarodku jest wiadro, koc azbestowy i łopata, a najprostszymi środkami woda i piasek. Sprzęt ten nie zawsze jednak wystarcza i dlatego powinny być w pogotowiu lepsze, bardziej skuteczne środki gaśnicze, do których zaliczamy hydranty, hydronetki i gaśnice.

Hydranty służą do poboru wody wyłącznie dla celów gaśniczych. Każdy hydrant zaopatrzony jest w wąż (przewód) parciano - gumowy oraz tzw. prądownicę. Hydranty mogą być zewnętrzne i wewnętrzne. Hydranty wewnętrzne umieszcza się najczęściej we wnękach ścian budynku w odpowiednich szafkach. Instaluje się je w miejscach łatwo dostępnych, np. w korytarzach, klatkach schodowych, przy wyjściach z budynku itp.

Hydranty najczęściej zasilane są wodą o wysokim ciśnieniu; przy takim zasilaniu pożar można gasić bezpośrednio po podłączeniu węża do hydrantu. W wodociągach niskiego ciśnienia hydranty zasilają pompy pożarnicze, które wytwarzają w wężach parciano-gumowych potrzebne ciśnienie. Promień obsługi jednego hydrantu wewnętrznego nie przekracza 25 m.

Hydronetki dzielą się na wodne i pianowe. Hydronetki wodne służą do gaszenia takich materiałów jak drewno, papier, słoma, tkaniny. Natomiast hydronetki pianowe stosuje się najczęściej do gaszenia cieczy palnych.

Użycie hydronetki wodnej nie wymaga specjalnych umiejętności; strumień wody należy skierować w miejsce ognia, gasząc od góry do dołu lub od strony zewnętrznej ku środkowi.

Użycie hydronetki pianowej wymaga wlania do zbiornika jednego słoika środka pianotwórczego i wymieszania roztworu. Strumień piany kieruje się w miejsce ognia pokrywając palącą się płaszczyznę od strony zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka. Przy gaszeniu cieczy palnych w zbiornikach strumień piany kieruje się na wewnętrzną ścianę zbiornika, w celu zapewnienia spływu piany po ściance na powierzchnię cieczy.

Gaśnice do gaszenia pożarów dzieli się na pianowe, śniegowe, proszkowe. Gaśnica jest aparatem, który wyrzuca pod ciśnieniem zawarty w niej środek gaśniczy. Wywoływanie ciśnienia wewnątrz zbiornika gaśnicy odbywa się różnymi sposobami.

Gaśnica pianowa to cylindryczny metalowy zbiornik, zamknięty z góry pokrywą przytwierdzoną śrubami. Na zewnątrz zbiornika znajduje się uchwyt do trzymania i do zawieszenia gaśnicy, wylot (pyszczek) do wytrysku środka gaśniczego, bezpiecznik i odbijak do uruchomienia gaśnicy. Wewnątrz gaśnicy jest podwieszone szklane naczynie wypełnione kwasem, zanurzone w płynie gaśniczym wypełniającym zbiornik.

W celu uruchomienia gaśnicy należy: zdjąć ją z wieszaka, chwycić lewą ręką za górny, a prawą za dolny uchwyt i zerwać plombę; nie odwracając gaśnicy podbiec z nią do miejsca pożaru; przy ogniu odwrócić dnem do góry i wbić odbijak, uderzając o twardy przedmiot; strumień skierować na ogień, trzymając gaśnicę w czasie gaszenia dnem do góry.

Gaśnice pianowe nadają się do gaszenia cieczy palnych. Trzeba pamiętać, że wszelkich cieczy lżejszych od wody nie wolno gasić wodą. Gaszenie takie nie daje rezultatów (ciecz wypływa na powierzchnię wody).

Konserwacja gaśnicy pianowej polega na: zdjęciu pokrywy, wyjęciu naczynia szklanego z kwasem; przelaniu płynu gaśniczego (zasadowego) do wiadra, wypłukaniu i oczyszczeniu zbiornika wewnątrz (bez stosowania ostrych narzędzi), oczyszczeniu wylotu i bezpiecznika, sprawdzeniu całości płytki bezpiecznika, sprawdzeniu aktywności ładunku).

Gaśnica śniegowa jest wykonana w postaci wysokociśnieniowej butli stalowej, zaopatrzonej w rurę (dyszę) wylotową, połączoną z urządzeniem gaśniczym za pośrednictwem wysokociśnieniowego elastycznego węża. W górnej części jest umieszczony zawór zaopatrzony w kółko lub dźwignię, służącą do uruchomienia gaśnicy. Z boku gaśnicy znajduje się uchwyt wykonany z metalowego pręta, a na dole wprasowany kołnierz, umożliwiający ustawienie gaśnicy na ziemi. Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla (CO₂).

Po otwarciu zaworu gaśnicy dwutlenek węgla wydostaje się na zewnątrz, gdzie gwałtownie się rozpręża, przechodząc w stan lotny. Działanie dwutlenku węgla polega na izolowaniu palących się przedmiotów od dostępu powietrza. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, pod względem chemicznym jest obojętny, nie niszczy (nie moczy) gaszonych przedmiotów, jest lżejszy od płynów łatwopalnych i nie tworzy mieszaniny wybuchowej. Dlatego jest dobrym środkiem gaśniczym, nadającym się do gaszenia wszelkich palących się ciał (cieczy i gazów palnych, par, lakierów, rozpuszczalników, instalacji elektrycznych pod napięciem, ciał chemicznych reagujących z wodą, przedmiotów archiwalnych, dzieł sztuki itp.).

Sposób użycia gaśnicy śniegowej w czasie pożaru jest następujący: z trzymaną za uchwyt gaśnicą podbiega się do ognia, chwyta rurę (dyszę) za rękojeść i kieruje na ogień, możliwie skośnie w dół, odkręca zawór butli lub naciska dźwignię w dół do oporu.

Trzeba pamiętać, że gaśnica w czasie działania dość głośno szumi i silnie się oziębia. Aby uniknąć niebezpieczeństwa odmrożenia rąk, zarówno samą gaśnicę, jak i dyszę należy trzymać tylko za uchwyty.

Gaśnicę śniegową trzeba chronić przed działaniem promieni słonecznych, ustawiać z dala od palenisk i grzejników, ponieważ nagrzanie do temperatury powyżej 31,5⁰C grozi wybuchem.

Kontrola gaśnicy śniegowej polega na zważeniu jej i porównaniu z wagą podaną na nalepce. Ubytek nie może przekraczać 10% ciężaru ładunku. Przy większych ubytkach gaśnicę trzeba przekazać do napełnienia. Po pięciu latach od ostatniej próby butli na ciśnienie, gaśnicę trzeba odesłać do legalizacji.

Gaśnica proszkowa wykonana w kształcie cylindrycznego zbiornika metalowego z charakterystycznym lejowatym wylotem w dolnej części, zamknięta jest od góry gwintowaną pokrywą. Wewnątrz lub na zewnątrz gaśnicy znajduje się mała butla ze sprężonym dwutlenkiem węgla, który pod wpływem rozprężania się wyrzuca zawartość gaśnicy na zewnątrz. Środkiem gaśniczym jest proszek, którego głównymi składnikami są związki sodu lub potasu. Działanie gaśnicze proszku polega na przerwaniu reakcji spalania; skutek gaśniczy proszku jest błyskawiczny.

Gaśnice proszkowe, podobnie jak gaśnice śniegowe nadają się do gaszenia instalacji pod napięciem, a szczególnie płynów i gazów łatwopalnych.

W celu użycia gaśnicy trzeba: zdjąć ją z wieszaka, podbiec z nią do ognia, odkręcić kółko zaworu w lewo, strumień skierować na ogień.

Konserwacja gaśnicy proszkowej polega na rozmontowaniu, wysypaniu proszku i sprawdzeniu jego sypkości. Jeżeli proszek jest wilgotny przesusza się go w temperaturze do 30⁰C, następnie przesiewa przez sito i wsypuje z powrotem do gaśnicy.

Dobór sprzętu gaśniczego w zależności od palącego się materiału

Rodzaj materiału (urządzenia)	Rodzaje sprzętu gaśniczego wg właściwości zastosowania
Ciała stałe: drewno, papier, tkaniny, słoma itp.	Hydronetka, hydronetka pianowa, gaśnica pianowa lub proszkowa
Ciecze palne: benzyna, eter, benzen, oleje, nafta, lakiery, rozpuszczalniki itp.	Gaśnice: proszkowa, pianowa, śniegowa, hydronetka pianowa
Gazy: acetylen, propan, butan itp.	Gaśnice: proszkowa i śniegowa

5. Organizacja ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy

Dobrze zorganizowana i właściwie prowadzona akcja ochrony przeciwpożarowej zależy przede wszystkim od uświadomienia załogi. W większych zakładach pracy są organizowane zawodowe zakładowe straże pożarne, w mniejszych zakładach - ochotnicze straże pożarne, natomiast w zakładach małych ochrona przeciwpożarowa spoczywa na samych pracownikach. W zakładach tych przewidziane jest stanowisko referenta ochrony przeciwpożarowej.

Podstawą bezpieczeństwa pożarowego zakładu jest masowe przeszkolenie załogi z zakresu obrony przeciwpożarowej.

Pracownik, który pierwszy zauważy powstanie pożaru, obowiązany jest natychmiast zaalarmować innych pracowników, straż pożarną i kierownictwo zakładu, a następnie przystąpić do gaszenia pożaru za pomocą wszelkich dostępnych środków (podręczny sprzęt, środki gaśnicze, koce azbestowe, piasek itp.).

Na terenie zakładu pracy w miejscach widocznych i łatwo dostępnych powinny się znajdować instrukcje przeciwpożarowe dla pracowników. Przy wszystkich telefonach powinny być umieszczone tabliczki z napisem :

„W razie pożaru alarmować straż pożarną - tel. nr 998”.

W pomieszczeniach szczególnie zagrożonych pożarowo, jak garaże, stolarnie, lakiernie, magazyny z paliwami płynnymi itp., powinny być wywieszone tablice zabraniające palenia tytoniu.

Należy dodać, że w większych zakładach pracy wszędzie tam, gdzie może nastąpić samozapalenie się materiałów, np. w składach węgla, pomieszczeniach transformatorów, bezpieczników olejowych itp., instaluje się czujniki maksymalne. Czujniki takie reagują na podwyższenie temperatury ponad ustaloną normę lub na pojawienie się dymu.

34/35. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe

Pierwsza pomoc. Dokumentacja powypadkowa

1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia,

• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

1. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się - w zakresie uprawnień do świadczeń - wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ustępie 1, chyba, że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

• w związku z odbywaniem służby w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej działającej w zakładzie pracy,

• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające w zakładzie pracy organizacje polityczne lub zawodowe lub uczestnicząc w organizowanych przez nie czynach społecznych.

1. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w miejscu wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

2. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

3. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

4. Choroba zawodowa jest to choroba, która powstała na skutek długotrwałego działania czynnika szkodliwego dla zdrowia, występującego w miejscu pracy. Za choroby zawodowe uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych:

• zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć,

• pylice płuc,

• przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji powodujących napadowe stany spastyczne oskrzeli i choroby płuc przebiegające z odczynami zapalno-wytwórczymi w płucach, np. dychawica oskrzelowa, byssinoza, beryloza,

• przewlekłe zapalenie oskrzeli wywołane działaniem substancji toksycznych, aerozoli drażniących - w razie stwierdzenia niewydolności narządu oddechowego,

• rozedma płuc u dmuchaczy szkła i muzyków orkiestr dętych w razie stwierdzenia niewydolności narządu oddechowego,

• przewlekłe zanikowe, przerostowe i alergiczne nieżyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy, wywołane działaniem substancji o silnym działaniu drażniącym lub uczulającym,

• przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym (guzki śpiewacze, niedowłady strun głosowych, zmiany przerostowe),

• choroby wywołane promieniowaniem jonizującym łącznie z nowotworami złośliwymi,

• nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników rakotwórczych występujących w środowisku pracy, z wyjątkiem wymienionych w pozycji 8,

• choroby skóry,

• choroby zakaźne i inwazyjne,

• przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy, nadmiernym przeciążeniem, zapalenie pochewek ścięgnistych, kaletek maziowych, uszkodzenie łękotki, mięśni i przyczepów ścięgnistych, martwica kości nadgarstka, zapalenie nadkłykci kości ramieniowej, zmęczeniowe złamanie kości,

• przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane uciskiem na pnie nerwów,

• choroby układu wzrokowego wywołane zawodowymi czynnikami fizycznymi lub chemicznymi (zmiany wywołane działaniem promieniowania jonizującego należy zakwalifikować według pozycji 8),

• uszkodzenie słuchu wywołane działaniem hałasu,

• zespół wibracyjny,

• choroby wywołane pracą w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu atmosferycznym,

• choroby wywołane działaniem przeciążeń grawitacyjnych (przyspieszeń),

• choroby centralnego układu nerwowego, układu bodźcotwórczego i przewodzącego serca oraz gonad wywołane działaniem pól elektromagnetycznych,

• ostry zespół przegrzania i jego następstwa.

1. Świadczenia przysługują pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub chorób zawodowych oraz członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek wypadku przy pracy lub choroby.

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmują:

• jednorazowe odszkodowanie - dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

• jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,

• świadczenia wyrównawcze - dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

• rentę inwalidzką - dla pracownika, który stał się inwalidą,

• rentę rodzinną - dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,

• odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy - dla pracownika lub dla członków jego rodziny,

• nieodpłatne świadczenia lecznicze, położnicze i rehabilitacyjne, zaopatrzenie w leki bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub za częściową odpłatnością na zasadach i w zakresie określonych w odrębnej ustawie, przedmioty ortopedyczne, protezy, środki pomocnicze oraz prawo do przysposobienia zawodowego i innych świadczeń w naturze - dla pracownika lub rencisty oraz dla członków rodzin tych osób.

8. Świadczenia określone w ustawie nie przysługują pracownikowi, gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione przez zakład pracy naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

8. Pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy doznał uszczerbku na zdrowiu, uzasadniającego prawo do świadczeń określonych w ustawie lub do świadczeń z tytułu czasowej niezdolności do pracy, przysługuje odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy.

9. Pracownikowi, który uległ wypadkowi w drodze do pracy, przysługuje:

• jednorazowe odszkodowanie - w razie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

• renta inwalidzka - w razie zaliczenia do jednej z grup inwalidów.

8. Postępowanie w razie wypadku:

Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, jest obowiązany zawiadomić niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego. Jeżeli skutki wypadku ujawniły się w okresie późniejszym pracownik jest obowiązany zawiadomić swojego przełożonego niezwłocznie po ich ujawnieniu.

Każdy pracownik, który zauważył wypadek lub dowiedział się o nim, jest obowiązany natychmiast udzielić pomocy poszkodowanemu pracownikowi i zawiadomić o wypadku przełożonego pracownika poszkodowanego oraz służbę bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kierownik zakładu pracy jest obowiązany zapewnić:

1. udzielenie pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi,

2. zabezpieczenie miejsca wypadku,

3. zbadanie miejsca i przyczyn wypadku,

4. sporządzenie właściwej dokumentacji wypadku.

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w sposób wykluczający dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych, uruchamianie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane, dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Zgodę na uruchomienie urządzeń lub dokonanie innych zmian w miejscu wypadku wyraża kierownik zakładu pracy lub upoważniona przez niego osoba w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po sporządzeniu - jeśli zachodzi potrzeba - szkicu lub fotografii miejsca wypadku.

12. Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków

Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych bada zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi kierownik zakładowej służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadków innych niż określone w ust. 1 ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzą pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy.

W zakładzie pracy, w którym nie działa służba bezpieczeństwa i higieny pracy w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków uczestniczy kierownik zakładu pracy albo pracownik tego zakładu lub wyspecjalizowana osoba trzecia, której zakład pracy zlecił wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

W zakładzie pracy, w którym nie działa społeczna inspekcja pracy, w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków uczestniczy przedstawiciel pracowników znający przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:

1. dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego urządzeń oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,

2. przesłuchać poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,

3. przesłuchać świadków wypadku,

4. zasięgnąć, w miarę potrzeby, opinii lekarza lub innych specjalistów.

Przed przesłuchaniem świadek powinien być uprzedzony o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.

Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody jest dopuszczalne, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.

13. Czynniki decydujące o stanie bezpieczeństwa pracy

O skuteczności akcji zapobiegania wypadkom przy pracy decyduje poznanie warunków pracy, a więc poznanie stanu bhp w zakładzie produkcyjnym. Badanie stanu bezpieczeństwa pracy w zakładach ma na celu wykrycie istniejących zagrożeń. Na zagrożenie wypadkowe przy pracy mają wpływ trzy czynniki: materialny, organizacyjny i ludzki.

Do czynnika materialnego zalicza się:

• materiały, tj. surowce, półprodukty, produkty, materiały pomocnicze, opakowania itp.,

• teren fabryczny, tj. składowiska, pomosty, kanały, rowy, mosty, nasypy, ogrodzenia itp.,

• budynki, pomieszczenia i środowisko pracy, tj. elementy konstrukcyjne budynków, instalacje elektryczne, instalacje ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, instalacje sanitarne, wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia powietrza itp.

• urządzenia techniczno-produkcyjne, tj. maszyny i urządzenia związane z procesami produkcyjnymi, remontem i konserwacją poszczególnych urządzeń, transportem oraz magazynowaniem.

W skład czynnika organizacyjnego wchodzą: organizacja pracy na stanowisku roboczym, organizacja produkcji, organizacja działalności bhp w zakładzie pracy i inne.

Do czynnika ludzkiego zalicza się człowieka wraz z jego cechami w stosunku do wymagań na danym stanowisku roboczym, tj. anatomiczno-fizjologicznymi, psychicznymi (zdolność, zręczność, uwaga) oraz dotyczącymi jego kwalifikacji.

Zwykle bierze się przede wszystkim pod uwagę dwa pierwsze, których działanie i skutki można przewidzieć w warunkach pracy.

14. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy i nagłych zachorowaniach

Pierwszej pomocy obowiązany jest udzielić każdy znajdujący się na miejscu wypadku. Po udzieleniu pierwszej pomocy należy wezwać lekarza pogotowia lub przewieźć rannego do szpitala.

Udzielający pomocy nie może pozostawić samego rannego do czasu przybycia lekarza.

Podstawowymi zasadami przy udzielaniu pierwszej pomocy są:

1. zabezpieczenie i natychmiastowe usunięcie poszkodowanego z miejsca wypadku, jeżeli niebezpieczeństwo zagraża mu w tym miejscu w dalszym ciągu,

2. przerwanie działania lub usunięcie czynnika szkodliwego,

3. pobieżne obejrzenie i stwierdzenie, czy jest on przytomny, czy oddycha, czy są oznaki krwawienia itp.

Po wstępnych oględzinach ofiarę wypadku należy położyć wygodnie na ziemi, ławce lub prowizorycznych noszach i rozluźnić ubranie. Rannych z widocznymi obrażeniami czaszki i klatki piersiowej należy ułożyć tak, aby głowa i tułów skierowane były skośnie ku górze. W razie wymiotów należy przechylić głowę chorego na bok. Podawanie płynów łykami dozwolone jest jedynie wtedy, gdy chory jest przytomny i nie ma wyraźnych objawów uszkodzenia narządów przewodu pokarmowego (żołądka, jelit).

U rannych, którzy stracili przytomność, należy niezwłocznie stwierdzić, czy odbywają się czynności oddechowe, a jeżeli oddechu brak należy zastosować sztuczne oddychanie. Sztuczne oddychanie stosuje się jednak tylko wtedy, gdy wiadomo, że nie ma obrażeń klatki piersiowej lub brzucha.

Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran. Rannych z krwotokiem można transportować dopiero wtedy, gdy krwotok został zatrzymany, a na ranę założono opatrunek.

Aby zatrzymać krwotok zewnętrzny, stosuje się następujące sposoby:

1. ucisk krwawiącego naczynia,

2. założenie opaski Esmarcha,

3. opatrunek uciskowy,

4. uniesienie kończyny lub części ciała ku górze.

Ucisk krwawiącego naczynia wykonuje się zwykle ręką, starając się przycisnąć naczynie do kości w tym miejscu, gdzie przebiega ono powierzchownie. Uciskanie żyły jest łatwe, natomiast uciskanie tętnicy, której tkanki są grube i twarde, sprawia zwykle pewne trudności. Ucisk wykonuje się jednym palcem, wszystkimi palcami, a nawet całą ręką złożoną w pięść.

W przypadku krwotoku z naczyń krwionośnych kończyn, po doraźnym zatrzymaniu krwotoku na skutek uciśnięcia naczynia, należy niezwłocznie założyć na kończynę opaskę Esmarcha. Jest to gumowa rurka długości około 125 cm o przekroju 15 mm , mająca na jednym końcu łańcuszek z oczkami, a na drugim haczyk. Opaskę zapina się po kilkakrotnym opasaniu kończyny. W braku opaski Esmarcha można ją skutesznie zastąpić grubą rurką gumową, szeroką taśmą gumową, elastyczną opaską, miękkim pasem skórzanym, a w ostateczności cienkim skręconym ręcznikiem. Nie wolno używać do tego celu drutu, sznurka, cienkiej taśmy itp.

Bez względu na to, czy krwotok jest z ramienia, przedramienia, uda czy podudzia, opaskę należy zakładać tylko na ramieniu lub udzie. Przed założeniem opaski należy kończynę unieść nieco ku górze, a pod opaską położyć kawałek płótna, waty, lub czystą chustkę do nosa, aby nie uchwycić skóry.

Jeżeli opaska jest założona prawidłowo, krwawienie ustaje natychmiast; kończyna staje się blada, a tętno zanika zupełnie. Nie wolno zaciskać opaski zbyt silnie ani zbyt słabo, silny ucisk wpływa bowiem niekorzystnie na ścianki naczyń, nerwy i mięśnie, słaby natomiast nie zamyka dostatecznie tętnicy. Założonej opaski nie można trzymać zbyt długo (najwyżej do dwóch godzin), gdyż długotrwałe pozbawienie kończyny substancji odżywczych roznoszonych przez krew może spowodować martwicę (obumarcie tkanek).

W przypadkach krwawienia z dużych powierzchni, ale niezbyt intensywnego, zakłada się opatrunki uciskowe. W tych przypadkach należy brzegi rany (nie samą ranę) oczyścić spirytusem lub jodyną, a na ranę nałożyć płat wyjałowionej gazy, następnie potrzebną ilość waty i dość silnie przybandażować. Mniejsze opatrunki można przymocować przylepcem.

Krwotok z ran skóry głowy daje się zatrzymać za pomocą uciskania palcami rany lub jej okolicy. Po nałożeniu materiału opatrunkowego uciska się ranę około 15 - 20 minut, następnie, nie zdejmując pierwszej warstwy, nakłada się dodatkowy pakiet materiału opatrunkowego, mocno przybandażowuje i odsyła poszkodowanego do lekarza.

Przy krwawieniu z nosa chorego układa się z głową uniesioną wyżej niż tułów, na nos i okolice karku kładzie się zimny okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody nosowej tak długo, aż krwawienie ustanie. Jeżeli krwotoku nie można zatrzymać w opisany wyżej sposób, należy chorego odesłać do lekarza, który zastosuje tamponadę nosa.

Postępowanie przy zwichnięciach i złamaniach. Chorych ze złamaniami kończyn można transportować jedynie po nałożeniu opatrunku unieruchamiającego. Wszystkie próby nastawiania uszkodzonej kończyny są bezwzględnie zabronione. Chorego trzeba jak najprędzej dostarczyć do lekarza.

Zasadniczym elementem opatrunku unieruchamiającego jest szyna. Jeżeli jej brak, można posłużyć się każdym płaskim przedmiotem długości około 15 -45 cm, a więc deską, paskiem tektury, laską, itp. Szynę przed założeniem należy wysłać miękkim materiałem i owinąć bandażem. Wskazane jest przed założeniem szyny okryć miękkim materiałem miejsce, na które ma być założona szyna, aby oszczędzić choremu bólu. Złamaną kończynę przytwierdza się do szyny (lub innego płaskiego przedmiotu) bandażem lub trójkątnymi chustkami.

Jeżeli złamaniu uległa ręka, po przymocowaniu do szyny lub łupek, zakłada się dodatkowo temblak, albo przybandażowuje do klatki piersiowej.

Ratowanie rażonych prądem elektrycznym. Porażenie prądem elektrycznym jest szczególnie niebezpieczne dla życia. Pierwsza pomoc udzielana porażonemu polega na usunięciu go z obwodu prądu. Nie wolno przy tym dotykać porażonego bez zachowania należytej ostrożności, tzn. Bez izolowania się od ziemi i od porażonego.

Należy pamiętać, że zaniedbanie właściwych i koniecznych środków ostrożności przy odłączaniu porażonego od napięcia może być niebezpieczne dla życia ratującego.

Akcję ratunkową rozpoczyna się od odłączenia tej części urządzenia, której dotyka porażony, a jeżeli to wymaga dłuższego czasu - od przecięcia przewodów. Do przecięcia przewodów pod prądem trzeba użyć nożyc izolowanych, a w razie ich braku siekiery z suchym trzonkiem. Przy napięciu wynoszącym mniej niż 600 V ratujący powinien przystąpić do akcji w gumowych butach, stojąc na chodniku izolacyjnym, a w razie ich braku, mając podłożoną pod nogi suchą, pozbawioną gwoździ deskę, lud kilkakrotnie złożoną suchą, najlepiej wełnianą szmatę, lub część ubrania.

Porażonego wolno dotykać tylko po uprzednim odizolowaniu się od ziemi i tylko rękami w rękawicach gumowych lub suchych wełnianych lub też rękami okręconymi suchymi szmatami.

Po uwolnieniu porażonego spod napięcia, w przypadku ustania oddechu, należy natychmiast przystąpić do stosowania sztucznego oddychania i jednocześnie wezwać najbliższego lekarza. Do czasu przybycia lekarza nie wolno przerywać sztucznego oddychania (nawet gdyby musiało trwać kilka godzin) mimo braku znaku życia poszkodowanego, gdyż przy rażeniu prądem elektrycznym często śmierć bywa pozorna. Dzięki natychmiastowemu zastosowaniu sztucznego oddychania udaje się często porażonego utrzymać przy życiu.

Do zabiegu sztucznego oddychania należy porażonego odpowiednio przygotować; wstępnymi czynnościami są:

• rozluźnienie w obrębie szyi i klatki piersiowej zapiętych części bielizny i ubrania,

• sprawdzenie drożności górnych dróg oddechowych; w tym celu należy palcem owiniętym chustką do nosa zbadać jamę ustną, gardło oraz nos i usunąć ewentualnie znajdujące się w nich ciała obce jak ziemia, piasek lub masa pokarmowa.

Sztuczne oddychanie należy przeprowadzać na świeżym powietrzu lub w pomieszczeniu, do którego zapewniony jest dostateczny dopływ świeżego powietrza.

W praktyce stosuje się kilka sposobów sztucznego oddychania, z których każdy ma swe właściwe wskazania. Sposób Silvestra polega na rytmicznym unoszeniu ku górze i opuszczaniu kończyn górnych chorego oraz ugniataniu nimi klatki piersiowej. Obecnie stosowanym i zalecanym sposobem sztucznego oddychania jest metoda „usta-usta”, polegająca na wdmuchiwaniu powietrza wydechowego ratownika do ust., a więc i do płuc chorego. Jest to metoda najbardziej efektywna.

Pierwsza pomoc przy urazach oczu i uszu. Ciało obce w worku spojówkowym można usunąć za pomocą zwilżonej watki nawiniętej na zapałkę. Watkę należy nawijać czystymi palcami. Znany i skuteczny, a przy tym „bezpieczny” sposób usuwania zaprószeń oka polega na płukaniu oka przy pomocy kieliszka. Ciał obcych wbitych w rogówkę nie wolno ruszać; pracownika po przybandażowaniu oka należy odesłać do lekarza okulisty.

Przy oparzeniu spojówki wapnem, należy odwrócić górną powiekę i jak najszybciej wypłukać spojówkę ciepłą wodą, najlepiej przegotowaną.

W wypadku dostania się ciała obcego do ucha należy do zewnętrznego otworu usznego ostrożnie wkroplić nieco oleju ogrzanego do temperatury ciała. Jeżeli ciało obce nie wypłynie, chorego trzeba odesłać do lekarza. Nie wolno dłubać w uchu szpilkami lub zapałkami.

Oparzenia środkami żrącymi (chemicznymi), jak stężone kwasy, ługi itp., należy polewać obficie środkami alkalicznymi - wodą mydlaną, wodą z kurzym białkiem itd. Miejsca oparzone kwasem siarkowym należy polewać bardzo obficie wodą.

36. Szkolenia w zakresie bhp

Objaśnienie pojęć:

• szkolenie - rozumie się przez to szkolenie teoretyczne lub na stanowisku pracy, będące procesem przekazywania wiadomości i umiejętności w dziedzinie bhp niezbędnych dla wykonywania określonych czynności oraz funkcji w zakładzie pracy;

• doskonalenie - podwyższanie kwalifikacji oraz systematyczne rozszerzanie wiedzy oraz umiejętności w zakresie bhp również wówczas, gdy wynika to z konieczności dostosowania ich do zmienionych zadań i warunków pracy;

• kurs - zorganizowana forma szkolenia lub doskonalenia w zakresie bhp zakończona egzaminem, obejmująca zajęcia teoretyczne i praktyczne w wymiarze 30 ÷ 60 godzin;

• instruktaż - szkolenie lub doskonalenie, w trakcie którego odbywa się teoretyczne i praktyczne przekazywanie wiadomości w zakresie bhp, związanych z określonymi zadaniami, w wymiarze nie przekraczającym 30 godzin;

• kursokonferencja - zorganizowana forma szkolenia lub doskonalenia w zakresie bhp, obejmująca zajęcia teoretyczne lub praktyczne w wymiarze do 30 godzin, w zasadzie w ciągu trzech kolejnych dni;

• seminarium - forma pracy dydaktycznej w małych grupkach;

• samokształcenie - samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności.

Zasady szkolenia w zakresie bhp:

1. Działalność szkoleniowa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzona jest przez pracodawców, a na ich zlecenie także przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia takiej działalności na podstawie odrębnych przepisów.

1. Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzą jednostki organizacyjne, o których mowa w pkt 1.

1. Organizatorzy szkoleń powinni zapewnić:

• programy poszczególnych rodzajów szkolenia i programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,

• wykładowców i instruktorów o wysokich kwalifikacjach, odpowiednich do realizowanych programów szkolenia,

• odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,

• wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia,

• właściwy przebieg szkolenia i doskonalenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów z przebiegu egzaminów i rejestrów wydanych zaświadczeń.

4. Szkolenie powinno zapewniać:

• zaznajomienie się z zagrożeniami wypadkowymi i chorobowymi związanymi z wykonywaną pracą,

• poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy na określonym stanowisku oraz związanych z tym stanowiskiem obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

• nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a także umiejętności udzielania pomocy osobom, które uległy wypadkom.

4. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:

• szkolenie wstępne, składające się ze:

1. szkolenia wstępnego ogólnego zwanego „instruktażem ogólnym”,

2. szkolenia wstępnego na stanowisku pracy, zwanego dalej „instruktażem stanowiskowym”,

3. szkolenia wstępnego podstawowego, zwanego „szkoleniem podstawowym”,

• szkolenie i doskonalenie okresowe , zwane dalej „szkoleniem okresowym”.

6. Szkolenia, o których mowa w pkt 5 mogą być przeprowadzone w formie:

• instruktażu,

• seminarium,

• kursu,

• samokształcenia kierowanego.

37/38. Powtórzenie materiału - program roczny

- 4 -

---