Co rozumiemy przez marketing terytorialny (komunalny)?
To całokształt skoordynowanych działań podmiotów lokalnych regionalnych lub ogólnokrajowych zmierzających do wykreowania procesów wymiany i oddziaływania poprzez rozpoznanie, kształtowanie i zaspokajanie potrzeb oraz pragnień mieszkańców.
Przedmiotem marketingu terytorialnego są:
różnorodne usługi organów administracji oraz wyodrębnionych służb i instytucji, których forma, zakres oraz zasoby i tryb udostępniania kształtowane są odpowiednio do interesów mieszkańców (także grup osób i podmiotów gospodarczych) i innych „klientów”;
społeczne, polityczne, ekologiczne, techniczne i ekonomiczne warunki realizacji na danym terenie ich własnych celów społeczno-gospodarczych, maksymalizujących dla zainteresowanych jednostek łączną sumę korzyści.
W marketingu terytorialnym jednostka terytorialna, a właściwie jej administracyjny odpowiednik (gmina, region) występuje jako specyficzny koncern kształtujący na podstawie miejscowych zasobów, oferujący oraz wymieniający na ściśle określonych zasadach i w określonych formach specyficzne „produkty terytorialne” dla bliższych i dalszych klientów.
Agroturystyka a turystyka wiejska
Agroturystyka to turystyka wakacyjna wykorzystująca gospodarstwa wiejskie.
Turystyka wiejska to głównie turystyka wakacyjna skoncentrowana na obszarach wiejskich. Często utożsamiana z agroturystyką, lecz turystyka wiejska jest szerszym pojęciem i obejmuje także rozwój szlaków turystycznych, miejsc na pikniki, centrów informacyjnych, muzeów rolniczych i folklorystycznych oraz innych instytucji związanych ze środowiskiem wiejskim.
Efekty poczynań agroturystycznych maja charakter spektakularny (są widoczne niemal natychmiast); działania w zakresie turystyki wiejskiej mogą uwidocznić się dopiero po kilku lub kilkunastu latach.
Między tymi pojęciami występuje sprzężenie zwrotne: gospodarstwa agroturystyczne zmieniają turystyczne oblicze wsi i odwrotnie - turystyka wiejska rozszerza pole działania i możliwości agroturystyki.
W odniesieniu do praktycznych działań, to w języku lokalnych liderów, przedsiębiorców, w tym także tych zajmujących się turystyką, nie odróżnia się agroturystyki od innych form turystyki na wsi.
Pod pojęciem agroturystyka, rzadziej turystyka wiejska, kryją się wszelkie formy turystyki kojarzone ze środowiskiem wiejskim.
Kulturowe uwarunkowania rozwoju agroturystyki
Malowniczy i urozmaicony krajobraz - oprócz walorów przyrodniczych na atrakcyjność krajobrazu składa się również zabudowa.
Walory kultury materialnej i duchowej oraz folklor.
Duchowe dziedzictwo: język (gwara), legendy, gawędy, pieśni, baśnie, regionalne zespoły pieśni i tańca, zwyczaje i obyczaje charakterystyczne dla danego środowiska, obrzędy świąteczne (odpusty, jarmarki, dożynki), regionalne wesela, czyku szeroko rozumiana tradycja i kultura danego regionu;Dziedzictwo materialne: pamiątki historyczne, muzea, zabytki budownictwa, warsztaty rzemiosła ludowego, wytwory sztuki ludowej, stare gospody itp.
Przyroda stanowi dla turysty bardzo ważny motyw, decydujący o wyborze agroturystyki. Postrzega on ją jednak w sposób specyficzny, tzn. nie traktuje jako zbioru elementów środowiska, ale włącza doń także niektóre elementy powstałe dzięki pracy człowieka (krajobraz kulturowy) np. sad, malowniczą stodołę, niektóre elementy architektury wsi.
Dochodzi do połączenia w pewną całość infrastruktury gospodarstwa lub całej wsi i reprezentowanych przez nią walorów kultury materialnej z otaczającą ją sferą przyrodniczą.
Jednym z czynników warunkujących rozwój agroturystyki jest zrównoważony rozwój obszarów wiejskich (dobrze zachowane środowisko przyrodnicze oraz dziedzictwo kulturowe).
Produkt agroturystyczny
Produkt markowy- udział kultury w kreowaniu marki
W agroturystyce można byłoby wykorzystać trzy typy wizerunków marki:
marka symboliczna - określająca pewien styl życia, taki jak dbałość o sprawność fizyczną, ochrona środowiska, poznawanie historii, kultury, folkloru,
marka rytualna - pozwalająca wykorzystać różnego rodzaju święta, uroczystości oraz obrzędy,
marka dziedziczna - związana z istotą agroturystyki i oparciem zaspokojenia potrzeb turysty na walorach wsi i jej dziedzictwa.
Produkt agroturystyczny ma określone cechy związane z miejscem powstania, posiadanymi walorami turystycznymi i osobą świadczącą usługi, produkt ten charakteryzują wartości związane ze specyfiką środowiska wiejskiego (kultury, folkloru, wyznawanych wartości, zachowania itp.). Produkt ten jest przeznaczony dla określonej grupy ludzi, wyznających pewne wartości (np. odnośnie do ochrony środowiska czy zachowania tożsamości) i widzących korzyści w ich realizacji.
Produkt agroturystyczny ze swej istoty może być markowy, co sprzyja jego lepszemu pozycjonowaniu i umocnieniu pozycji konkurencyjnej
Agroturystyka jest rodzajem działalności gospodarczej w turystyce, polegającej na przyjmowaniu gości za odpłatnością w gospodarstwie rolnym.
Agroturystyka to wypoczynek bezpośrednio w zagrodzie, połączony z obserwacją i uczestnictwem w codziennych zajęciach jej stałych mieszkańców, możliwość korzystania z produktów gospodarstwa, a także z innych ofert, które to gospodarstwo stwarza.
Agroturystyka to forma wypoczynku odbywającego się na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywności rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym lub równoważnym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym, usługowym).
Turystyka wiejska może dotyczyć zarówno osób, które prowadzą gospodarstwa rolne, ale też i takich, które po prostu mieszkają na wsi i zajmują się tego typu działalnością. Turystykę wiejską mogą organizować zarówno samorządy terytorialne, instytucje, podmioty gospodarcze czy też osoby spoza środowiska wiejskiego, niekoniecznie związane z miejscem stałego pobytu na wsi oraz zawodem rolnika.
Agroturystyka to organizowanie pobytu turystów przez rodzinę rolniczą we własnym gospodarstwie rolnym. Istotą agroturystyki jest zawsze pobyt gościa w gospodarstwie rolnym.
Usługi gastronomiczne w agroturystyce
Do podstawowych rodzajów usług agroturystycznych zalicza się również usługi gastronomiczne, świadczone dla własnych gości - wczasowiczów. Gospodarstwa agroturystyczne, rekompensując swoim gościom często występujący brak wybitnych atrakcji przyrodniczych, a niekiedy prostotę warunków zakwaterowania, powinny włożyć wiele wysiłku w urozmaicenie tego typu usług i spełnienie wymagań gości.
W ramach tych starań mieszczą się:
przygotowanie potraw regionalnych i potraw własnego pomysłu stanowiących jedną z głównych atrakcji pobytów agroturystycznych,
serwowaniem dań wegetariańskich i dietecznych, na bazie zdrowej żywności,
reklamowanie specyficznej kuchni, np. rybnej, z dziczyzny itp.
Usługi i zajęcia rekreacyjne w obrębie gospodarstwa
udział wczasowiczów w domowej produkcji żywności (masło, sery, przetwory, wina, wypiek chleba),
nauka uprawy roślin doniczkowych,
nauka umiejętności i sztuki ludowej,
instruktaż majsterkowania i robót ręcznych,
wspólne muzykowanie.
Podróże motywacyjne (Incentive travel) jako forma wspierająca turystykę biznesową
Atuty Polski:
Ok. 200 zabytkowych obiektów (zamków, pałaców, dworów) przystosowanych do goszczenia uczestników konferencji i przyjęć związanych z turystyką biznesową;
Tradycje w obyczajowości i kulturze (dziedzictwo kulturowe);
Kultura współczesna i związane z nią imprezy i wydarzenia (np. Jazz Jamboree, festiwale filmowe, Festiwal Kultury Ziem Górskich itp.);
Gościnność i zalety polskiego stołu (tradycyjne smaki polskiej kuchni (wędzonki, oryginalne dodatki do mięs, pierogi, gatunkowe piwa itp.);
Zaplecze organizacyjne - Stowarzyszenie „Konferencje i Kongresy w Polsce”, Stowarzyszenie „Convention Bureau”.
Pomysły na imprezę incentive w Polsce
koncert lub recital chopinowski, koniecznie we wnętrzu muzealnym lub pałacowym,
wieczór w operze zakończony stylową, elegancką kolacją,
wieczór folklorystyczny, z udziałem w tańcach i zabawach,
zwariowana impreza w stylu „Raz na ludowo” - tradycja „Śmigus-Dyngus” - przebieranie w stroje regionalne, nauka tańca ludowego,
imprezy agroturystyczne - wizyta w gospodarstwie, wędkowanie, posiłek na trawie, konkurs na fotografie bocianów, przejażdżka bryczkami i wozami,
spotkania różnych kultur „gdzie Wschód spotyka Zachód” - zwiedzanie miejsc kultu w Polsce - kościoła katolickiego, ewangelickiego, prawosławnej cerkwi, bożnicy i meczetu, w jednym z nich koncert organowy lub chóru,
spotkanie z polskimi narodowymi tradycjami - np. udział w uroczystej zmianie warty przy Grobie Nieznanego Żołnierza,
wizyta w papierni, gdzie własnoręcznie wykonamy kartki z czerpanego papieru,
wizyta w prawdziwej kuźni - wykucie (samodzielnie lub zespołowo) podkowy, która powinna przynieść właścicielowi szczęście,
samodzielne wykonanie rzeźby w drewnie w pracowni ludowego artysty,
malowanie jajek wielkanocnych lub kraszanek z wydmuszek przy niewielkiej pomocy pracownika skansenu etnograficznego lub autentycznej babci, która opowie, jak drzewiej bywało,
ręczne lepienie naczyń lub ozdób z gliny, które zabierzesz ze sobą,
konkurs poszukiwaczy złota wzorowany na tradycjach miasta Złotoryi,
testowanie polskich tradycyjnych napitków - piwa i miodu,
prywatna impreza w aqua-parku z muzyką i serwowanymi drinkami, kulig lub przejazd wozami drabiniastymi wymoszczonymi pachnącym sianem z pochodniami i kapelą,
posmak polskich tradycji myśliwskich - wyjazd do puszczy lub parku narodowego, wizyta w muzeum lub rezerwacie, impreza strzelecka lub foto safari, posiłek myśliwski,
posiłek w stylu chłopskim, szlacheckim lub arystokratycznym - w chacie, karczmie lub pałacu,
prywatne przyjęcie na plaży lub molo, z muzyką i pochodniami.
Wnioski z analizy marketingowej gospodarstw agroturystycznych:
produkt agroturystyczny jest produktem niedojrzałym, znajdującym się w początkowej fazie rozwoju,
głównym motywem podejmowania działalności jest poszukiwanie dodatkowych bądź alternatywnych dochodów,
tylko niewielka grupa gospodarzy pragnie prowadzić agroturystyczny biznes, aby wykorzystać swoje predyspozycje i kwalifikacje.
Negatywne cechy polskiej agroturystyki
adaptowanie złych nawyków i złych cech miejskiego stylu życia oraz rozluźnienie obyczajów,
objawy niechęci wobec przybyszów wyrażające się konfliktami na tle zazdrości o wyższy standard życia gości, czasami kradzieżami i bójkami pomiędzy młodzieżą miejscową i turystami,
niszczenie tradycyjnych sprzętów i budynków w zamiarze dorównania miejskim standardom,
pogłębienie zamiast niwelowanie różnic pomiędzy społecznościami wiejską i miejską.
Turystyka wiejska
wszelka turystyka, której cechą charakterystyczną jest pobyt na wsi,
jej głównym motywem jest przeciwstawianie miejskiego i wiejskiego stylu życia.
Charakterystyczne cechy turystyki wiejskiej:
środowisko krajobrazowo-przyrodnicze całkowicie odmienne od wiejskiego,
zdrowa i niezanieczyszczona żywność, niewielki ruch, brak hałasu, kontakt z tradycjami wiejskimi, folklorem wsi.
W zasadach zrównoważonego rozwoju turystyki wiejskiej w odniesieniu do zasad dziedzictwa i kultury zwraca się uwagę na następujące wartości:
poszanowanie różnorodności lokalnego dziedzictwa i kultury regionu,
sprzyjanie autentycznej turystyce kulturalnej, bez sprowadzania kultury miejscowej do roli towaru.
Specyfika produktu agroturystycznego
Oferta gospodarstw agroturystycznych to jeden z rodzajów produktów turystyki wiejskiej. Specyfikę produktu agroturystycznego wyznacza:
powiązanie turystyki z gospodarstwem rolnym,
zapewnienie wypoczynku na obszarach wiejskich wraz z możliwościami poznania kultury, tradycji,
świadczenie usług noclegowych, żywieniowych, a także dodatkowych atrakcji.
Główne motywy przy wyborze obiektów agroturystycznych:
lokalizacja w ulubionym krajobrazie,
środowisko zapewniające czyste powietrze i kontakt z naturą,
odmienność od życia miejskiego, cisza i spokój,
życie i praca w gospodarstwie.
Wiejskie wyżywienie,
Kultura i obyczaje ludowe,
Zwierzęta gospodarskie.
Grupy docelowe:
rodziny z dziećmi
ludzie starsi
miłośnicy przyrody
osoby zainteresowane sportem i rekreacją
grupy towarzyskie
obcokrajowcy
Walory kulturowe turystyki wiejskiej, wykorzystywane także przy tworzeniu produktu agroturystycznego
Dziedzictwo kulturowe rozumiane szeroko nie tylko jako kultura materialna i niematerialna, ale także jako stosunek mieszkańców wsi do otaczającego środowiska;
Charakterystyczny krajobraz kulturowy okolicy, w którym działalność człowieka harmonijnie współistnieje z przyrodą;
Zabytki, obiekty sakralne, wiejskie zespoły architektoniczne, parki wiejskie, zamki i pałace, dwory, karczmy i zajazdy, obiekty techniki wiejskiej (np. młyny, wiatraki, stare warsztaty rzemieślnicze), muzea i izby regionalne, skanseny, miejsca związane ze sławnymi ludźmi, obiekty wojskowe, miejsca legendarne;
Działalność artystyczna współczesnych twórców i tradycyjnie corocznie organizowane różnorodne imprezy (folklorystyczne, handlowe - targi i jarmarki), nauka rzemiosła ludowego - np. możliwość samodzielnego wyplecenia koszyka czy utkania kilimu, który jest namacalną pamiątką pobytu w gospodarstwie, możliwość robienia przetworów domowych z warzyw i owoców (często wg charakterystycznego dla danego regionu przepisu).
Warunek wskazany (konieczny?): budowa oferty gospodarstwa i wsi powinna opierać się na walorach kulturowych regionu. Są one ważnym elementem składowym produktu poszerzonego, uatrakcyjniają produkt i czynią ofertę agroturystyczną zamkniętego gospodarstwa niepowtarzalną.
Polskie (dolnośląskie) dziedzictwo kulinarne jako element atrakcyjności turystycznej
Kuchnia jako produkt turystyczny
Polskie tradycje kulinarne a Fast Food
Tradycje kuchni polskiej jako atrakcja turystyczna dla turystów Unii Europejskiej
Regionalne produkty żywnościowe i ich ochrona w UE
Kultura kulinarna wschodniego pogranicza (legendy kuchni kresowej, ukraińskie smaki)
Polak człek biesiadny
Kuchnia obrzędowa
Śniadanie na trawie
Kuchnia wielkopolska
ślepe ryby, rzadkie pyrki (zupa ziemniaczana),
pyry z gzikiem (ziemniaki z białym serem ze śmietaną i cebulą lub szczypiorkiem),
plyndze (placki ziemniaczane),
szagówki (kluski z ziemniaków i mąki krojone na ukos),
kulanki (okrągłe kluski z surowych ziemniaków),
kluchy na łachu lub parowce (pyzy drożdżowe),
galart (galaretka z mięsa),
rogale świętomarcińskie.
Kuchnia kaszubska
pomuchel (dorsz),
bulwy z mlekiem i szpyrkami (ziemniaki ze skwarkami i maślanką),
plińce (surowe tarte ziemniaki kładzione na wodę lub mleko),
rynczoki (placki gryczane pieczone na fajerkach płyty kuchennej),
furkase (kura w warzywach z ryżem i włoską kapustą),
stupka z pulkami (śledź smażony z ziemniakami).
Kuchnia śląska
żurek śląski,
golonka duszona w piwie,
kluski śląskie,
śląska kiełbasa.
Kuchnia białostocka
pierogi z baraniną,
babka ziemniaczana z kwaśnym mlekiem,
wędzonki po białorusku.
Garncarski szlak na Podkarpaciu
jako przykład turystycznej atrakcji
Teren - cztery miejscowości ok. 20 km od Rzeszowa: Medynia Głogowska, Medynia Łańcucka, Pogwizdów i Zalesie. Wyróżniały je niegdyś tradycje garncarskie, które przetrwały jako kulturowa spuścizna. W drugiej połowie XIX w. czynnych tu było ok. 120 warsztatów ceramicznych. Wyrabiano w nich przede wszystkim naczynia użytkowe o zróżnicowanym zdobnictwie i kształtach. Gdy naczynia gliniane zostały wyparte przez inne, z trwalszego materiału, rękodzielnicy z Medyni i okolic zmuszeni zostali do poszukiwania innego odbiorcy swoich wyrobów. W latach 60-tych XX w. na fali rozwijającej się mody na ludowość powstał tu znany w Polsce i poza jej granicami ośrodek ludowego rzemiosła artystycznego w ramach Spółdzielni „Cepelia”. Jednak pod koniec stulecia spadło zainteresowanie i nastąpił całkowity zastój w rzemiośle garncarskim. Pozostali wszakże ludzie - doświadczeni garncarze, którzy okazali się najcenniejszym kapitałem w tworzeniu nowego produktu turystycznego. Zanim jednak dziedzictwo Medyni stało się świadomie eksponowanym walorem turystycznym, należało je ożywić, reaktywować i nadać mu zupełnie nową funkcję. Najtrudniejsze okazały się kontakty z ludźmi, zajmującymi się garncarstwem, których trzeba było zintegrować i zachęcić do współpracy. Rozpoczęto od kiermaszu wyrobów. Wiązało się to z ryzykiem. Nawet na niewielki kiermasz należało wypalić ok. 500 sztuk średniej wielkości naczyń bez gwarancji ich sprzedaży.
Efekty przyszły po kilku latach. W 2000 r. w ramach projektu gminnego „Medynia - gliniane złoża” utworzono Zagrodę Garncarską z tradycyjnym piecem do wypalania ceramiki i zorganizowano pierwsze warsztaty garncarskie. Wzięło w nich udział zaledwie dziewięć osób z pobliskich miast. Ale już w 2003 r. zorganizowano pięć turnusów wakacyjnych warsztatów, zatrudniono siedmiu garncarzy, utworzono 11 kół, a w każdym turnusie uczestniczyło 30 osób z kraju i z zagranicy. Dzisiaj warsztaty dają zatrudnienie nie tylko garncarzom, ale stanowią dodatkowe źródło dochodów dla gospodarzy oferujących noclegi i wyżywienie, dla właścicieli zaprzęgów konnych, sklepikarzy itp. W 2004 r. w ramach kolejnego projektu wytyczono ścieżkę turystyczną, która prowadzi do wszystkich obiektów związanych z dawnym ośrodkiem garncarskim na terenie czterech miejscowości. Poza Zagrodą Garncarską powstała Galeria Rzeźby Ceramicznej Władysławy Prucnal, utworzona w rodzinnym domu artystki. Duże wrażenie na turystach robi mozaika ceramiczna znajdująca się w kościele parafialny w Medyni Głogowskiej. Mozaika zdobiąca prezbiterium, chór i ambonę wykonana została przez miejscowych garncarzy w l. 1958-59. Z tego samego materiału wykonane zostały także stacje Drogi Krzyżowej. „Garncarski szlak” to 30-kilometrowa pętla z wypożyczalnią rowerów, miejscami przystankowymi, tablicami informacyjnymi, m.in. o tradycyjnych pracowniach ceramicznych. Na trasie znajdują się także miejsca atrakcyjne przyrodniczo, jak bobrowiska, leśne stawy, punkty widokowe. Kultura i turystyka to dziedziny, które w Medynie Głogowskiej ściśle ze sobą współdziałają. Kultura jest w tym regionie najważniejszym czynnikiem aktywizacji turystycznej, a turystyka motorem napędowym dla rozwoju różnorodnych form kultury.
Marketing jest zbiorem działań polegających na dokładnym poznaniu potrzeb wybranej grupy odbiorców i możliwie doskonałym przy stosowaniu oferty do oczekiwań tej grupy.
Zastosowanie marketingu na szczeblu zarządzania społecznościami lokalnymi (gminy, miasta, województwa, regionu) wynika dzisiaj z faktu, iż każda organizacja nastawiona lub nienastawiona na zysk, musi szukać nowych sposobów podnoszenia efektywności swych działań. Najprostszym sposobem jest redukowanie rozbieżności, jakie istnieją pomiędzy oczekiwaniami i potrzebami danej społeczności a sposobem zaspokojenia tych potrzeb i oczekiwań poprzez proponowaną ofertę.
Odmienność podaży produktów i usług w marketingu terytorialnym wobec marketingu przedsiębiorstw wynika z kilku czynników:
podmiotem oferującym produkt lub usługę nie jest zwykłe przedsiębiorstwo, lecz określony podmiot władzy samorządowej lub administracji, czy też instytucja specjalnie do tego powołana (agencje rozwoju terytorialnego, fundacje, stowarzyszenia),
podmiotem oferującym produkt może być także firma prywatna, działająca z inspiracji lub na bezpośrednie zlecenie instytucji samorządowych lub administracji (efekt podwykonawstwa w zakresie świadczenia usług lub działanie w sieci podmiotów współrealizujących dany rodzaj usługi),
część produktów i usług oferowanych różnym grupom odbiorców może mieć charakter nieodpłatny, choć świadczenie usług odpłatnych jest tutaj również jak najbardziej dopuszczalne.
Segmenty docelowe marketingu terytorialnego:
adresaci znajdujący się na rynku wewnętrznym w stosunku do danej społeczności lokalnej,
adresaci znajdujący się na rynku zewnętrznym w stosunku do danej społeczności lokalnej.
Rynek wewnętrzny: adresatów można porównać do stałych odbiorców lokalnej oferty samorządowej. Co więcej, są oni niejako skazani na lokalną ofertę, nie mogą na co dzień korzystać z innej, niż ta, która jest im proponowana w stałym miejscu zamieszkania lub pobytu (infrastruktura urbanistyczna, transportowa, społeczna, kulturalno-wypoczynkowa, gospodarcza, kulturowa, ekologiczna, ogólna atmosfera miejsca itp.).
Jako stali odbiorcy grupa ta podlega procesowi ciągłego dysonansu poznawczego. Ocenia bowiem na bieżąco swój stopień zadowolenia z proponowanej im oferty. Stopień niezadowolenia ujawnia się jedynie w akcie wyborczym lub swoistej apatii wobec oferty.
Zróżnicowanie odbiorców.
W ujęciu marketingowym chodzi o to, by ich lojalność wobec oferty miasta czy gminy była rzeczywista i pozytywna i by mogli oni stwierdzić: „lubię moje miasto, jestem zadowolony z polityki władz miejskich, podoba mi się to, co robią, podoba mi się styl i sposób w jaki wprowadzają zmiany itp.”
Druga grupa - o wysokim potencjale mobilności. Środowiska opiniotwórcze. Od nich zależy powodzenie strategii. Najbardziej krytyczna. W tej grupie znajdują się osoby najlepiej wykształcone, osoby młode, szukające atrakcyjnego miejsca pracy po studiach, przedsiębiorcy, uznani naukowcy, wykładowcy, twórcy kultury. Choć ilościowo segment ten jest mało liczebny to jednak zaniedbanie jego oczekiwań może mieć negatywne skutki dla przyszlości marketingu terytorialnego w danej społeczności lokalnej, a w konsekwencji grozi pojawieniem się procesów wyhamowywania rozwoju danej społeczności.
Rynek zewnętrzny: to potencjalni klienci oferty marketingu terytorialnego. Jest ona bardzo silnie zróżnicowana - kilka segmentów docelowych: krajowi i zagraniczni przedsiębiorcy, wystawcy, turyści, studenci, pracobiorcy, liderzy opinii, twórcy, pracownicy naukowi itp.
Podstawowy problem docelowy - zmienić klientów potencjalnych w klientów rzeczywistych. Kolejny etap - zmiana klientów okazjonalnych w klientów regularnych, czyli spowodowanie zwiększenia częstotliwości wizyt i budowanie lojalności klientów zewnętrznych wobec oferty społeczności lokalnej.
W praktyce marketingu terytorialnego kluczowym zagadnieniem pozostanie jednak problem zdefiniowania segmentów zewnętrznych i znalezienia skutecznych sposobów dotarcia do nich z atrakcyjną ofertą
Kultura w produkcie gastronomicznym
W ostatnich latach wzrasta nasilenie zjawiska, określanego mianem turystyki kulinarnej, gdzie podstawowym motywem podróży stają się atrakcje gastronomiczne.
Przyjmując definicję kultury, iż jest to „ogół duchowego i materialnego dorobku ludzkości wytworzony w kolejnych etapach rozwoju historycznego, nieustannie utrwalany i wzbogacany” można powiedzieć, że w zasadzie każdy ze znanych przejawów działalności gastronomicznej oparty jest na dorobku kulturalnym społeczności. Można zatem wnioskować, że oferta gastronomiczna może mieć wiele wspólnego zarówno z kulturą, jak i turystyką.
Podstawowe komponenty produktu gastronomicznego:
oferta podstawowa (obejmująca asortyment potraw, napojów, towarów handlowych),
obsługa konsumenta,
usługi dodatkowe, np. imprezy okolicznościowe i kulturalne (koncerty, kabarety, recitale, wystawy),
cechy wnętrza (wielkość, kolorystyka, i dekoracja sali konsumenckiej, wyposażenie, umeblowanie, ogrzewanie, akustyka, oświetlenie),
zewnętrzny wygląd zakładu: budynek (forma, stan techniczny, kolorystyka), otoczenie (parking, ogródek, taras, sąsiedztwo),
inne cechy usługi, np. godziny otwarcia lokalu, lokalizacja, forma płatności, sposób załatwiania reklamacji
Zasadniczym komponentem produktu w gastronomii jest oferta podstawowa. Przygotowywanie potraw i napojów opiera się na doświadczeniu wcześniejszych pokoleń i jest przejawem szeroko pojmowanej sztuki kulinarnej. W zasadzie każda kuchnia narodowa wypracowała sobie swoistą tradycję w tej dziedzinie. W polskiej tradycji można wskazać:
zupy: żurek, krupnik, kapuśniak,
mięsa: pieczona i niezwykle cenna smakowo dziczyzna,
potrawy z kaszy,
napoje alkoholowe (miód pitny, piwo grzane).
Obok tradycji kulinarnych równie ważne i obecne są nowatorskie kompozycje współczesnych mistrzów kuchni, których dokonania można często określić dziełami sztuki. W tego typu daniach (np. desery) liczy się nie tylko smak, ale również dekoracja i sposób podania, niekiedy bardzo wyszukany i zaskakujący.
W obsłudze konsumenta podstawowe segmenty to sposób obsługi oraz strój kelnerów. Nadal liczne są placówki, gdzie obsługa prezentuje w dziedzinie stroju klasyczne podejście (ciemne spodnie, spódnica, biała koszula, bluzka, ewentualnie ciemna kamizelka). Coraz częściej jednak osoby zarządzające gastronomią zdają sobie sprawę, jak ważny jest strój obsługi, zwłaszcza w lokalach nawiązujących do tradycji. Np. w restauracji usytuowanej w starym młynie kelnerki obsługujące gości powinny być ubrane w tematyczne stroje, nawiązujące do tradycyjnego stroju ludowego.
Imprezy okolicznościowe jako kolejny komponent. Sposób ich organizacji został wypracowany na przestrzeni wieloletniej tradycji funkcjonowania zakładów i przebiegu tego rodzaju imprez. Najczęściej i bezdyskusyjnie z kulturą kojarzone są wszelkiego rodzaju koncerty, recitale, występy, wystawy odbywające się w zakładach gastronomicznych jako uatrakcyjnienie ich oferty. Przykłady mogą być bardzo zróżnicowane: wystawy prac plastycznych, występy iluzjonistów, pokazy tańca.
Wystrój wnętrz jako istotny komponent produktu gastronomicznego. Jego atrakcyjne cechy mogą również wpływać na doznania konsumentów oraz być powiązane z tradycją eksponowaną przez lokal gastronomiczny. Oprócz dodatkowych elementów plastycznych jego istotę stanowi wyposażenie użytkowe: stoły, ławy i krzesła nawiązujące do stylu lokalu. Np. niektóre restauracje oferujące polską kuchnię ludową serwują dania na drewnianych dłubankach czy deskach, jak to dawniej w polskich domostwach bywało. Dekorację wnętrz stanowią ponadto tradycyjne sprzęty domowe: kołowrotki, naczynia, lampy itp. Liczne są także przykłady, że sala konsumencka została upodobniona do wnętrza mieszczańskich domostw z przełomu XIX i XX w. (tak np. wyglądają w Łodzi lokale oferujące kuchnię żydowską).
Coraz częściej można spotkać w zakładach gastronomicznych ciekawe rozwiązania aranżacji wnętrza, będące wyrazem własnej inwencji restauratorów oraz elementy wywołujące refleksję czy uśmiech. Mogą to być np. zdezelowany rower, udekorowany stokrotkami, zabytkowa wanna w sali konsumenckiej.
Pozostaje jednak szeroka gama lokali gastronomicznych, gdzie przede wszystkim w kwestii wystroju stawia się na elegancję, czystość i wysoką jakość wyposażenia zarówno umeblowania, jak i bielizny oraz zastawy stołowej. Są to lokale oferujące klasyczne formy i strój obsługi.
Zewnętrzny wygląd lokalu - kolejny składnik produktu gastronomicznego. Coraz częściej placówki gastronomiczne mają swoje siedziby w obiektach zabytkowych. Niewątpliwą atrakcją wielu lokali są tzw. ogródki letnie. Nierzadko ozdabiają je egzotyczne rośliny, pięknie brukowane podłoże czy niewielka fontanna.
Ciekawym rozwiązaniem jest umieszczanie sezonowych punktów gastronomicznych, np. letnich smażalni czy wędzarni ryb wśród zabudowań tradycyjnego, czynnego portu rybackiego (Unieście). Stwarza to namiastkę specyficznego klimatu - szumu morskich fal, krzyku mew, wpływających i wypływających kutrów, dymu z wędzarni.
Podsumowanie
Przedstawione komponenty produktu gastronomicznego pozwalają uchwycić ścisły związek gastronomii z szeroko pojętą kulturą. Można sformułować dwa wnioski:
przejawy kultury w produkcie gastronomicznym są zaskakująco liczne i zróżnicowane, obejmują wiele gałęzi dorobku społeczności;
gastronomia i kultura mogą mieć ze sobą wiele wspólnego, ale tak naprawdę tylko od osoby prowadzącej placówkę zależy, czy tak będzie w rzeczywistości.
Marketing terytorialny to zespół technik i działań zastosowanych przez społeczności lokalne (lub organizacje) w trakcie procesu planowania projektu rozwoju ekonomicznego, turystycznego, urbanistycznego, społecznego, kulturalnego lub projektu o charakterze tożsamościowym.
Analiza tzw. mixu terytorialnego, analiza potrzeb wyrażanych lub ukrytych, jednostek istniejących lub potencjalnych, jest elementem wspierającym te działania.
Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego
Cele strategiczne:
Optymalne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz dziedzictwa kulturowego regionu
W promocji regionu należy skoncentrować się na jego głównych atutach:
wielonarodowości
wielokulturowości
bliskim położeniu sąsiednich krajów - Czech i Niemiec
bogactwie i różnorodności walorów naturalnych i dziedzictwa kulturowego
Podstawę promocji zasobów turystycznych województwa stanowić będą jego główne obszary - subregiony.
Priorytety rozwoju turystyki województwa:
Markowe produkty turystyczne
Cele szczegółowe:
kreowanie markowych produktów turystycznych w oparciu o walory regionalnych osobliwości przyrody, kultury i krajobrazu
uzupełnianie oferty rekreacyjnej o propozycje turystyczne, kulturowe i sportowe
przygraniczne imprezy kulturalne dla turystów z kraju i zagranicy
Uzasadnienie:
Na podstawie audytu turystycznego stwierdzono, że największy potencjał rozwoju związany jest z:
turystyką kulturową
turystyką biznesową (Wrocław jako centrum życia gospodarczego)
turystyką na obszarach wiejskich (szansa rozwoju obszarów o istotnych walorach turystycznych, ale słabych gospodarczo, zagrożonych marginalizacją)
turystyką tranzytową, w tym przygraniczną
Rozwój lokalny turystyki
Cele szczegółowe:
eksponowanie i wykorzystanie aspektu wielonarodowości i wielokulturowości regionu w rozwoju oferty turystycznej
popularyzacja dorobku wybitnych twórców z regionu
popularyzacja dorobku kulturalnego i naukowego istotnego dla stymulacji ruchu turystycznego.
Uzasadnienie:
aktywizowanie lokalnej społeczności
wspieranie lokalnych inicjatyw kreujących ruch turystyczny w oparciu o bogate zasoby dziedzictwa kulturowego, jak również walory naturalne.
Jeden z błędów pojawiających się w planach rozwoju turystyki polega na tym, że nie uwzględniają one możliwości jej naturalnego wrastania w ramach regionalnych struktur społecznych.
Jeśli u miejscowej społeczności wytworzy się regionalną samoświadomość, wykraczająca poza jej bezpośrednią sytuację społeczną, i jeśli powstaną przy tym refleksyjne struktury kulturowe, turyści wyprzedzą przedsiębiorców i w sposób bardziej bezpośredni powiąże się zysk czerpany z turystyki z gospodarką regionu.
Strategia Jeleniej Góry
(uchwalona 28 września 2004)
7. Wizja rozwoju miasta (kierunki)
D. Dzięki procesom rewitalizacyjnym i nowym inwestycjom oraz intensywnej działalności promocyjnej Uzdrowisko Cieplice stanie się znane w Europie i na Świecie. Powstaną w jego pobliżu atrakcyjne obiekty turystyczno-rekreacyjne, jak np. zespół basenów termalnych. Prócz usług uzdrowiskowych kuracjusze i turyści korzystać będą z bogatej oferty imprez kulturalnych i rekreacyjnych.
E. Jelenia Góra będzie obszarem intensywnego zagospodarowania turystycznego, przez co stanie się ważnym elementem na mapach turystycznych Polski i Europy. Znacząco wzrośnie liczebność turystów korzystających z walorów miasta, w tym również turystów zagranicznych. Miasto współpracować będzie z powiatem jeleniogórskim w zakresie promocji turystyki i organizacji imprez sportowych i kulturalnych.
I. Pomimo utraty statusu miasta wojewódzkiego oraz funkcji szkolnictwa i garnizonu wojskowego Jelenia Góra dzięki posiadanemu i rozwijanemu potencjałowi społeczno-gospodarczemu pozostanie ośrodkiem o silnym oddziaływaniu w skali regionu i kraju. Zapewni to realizacja wielu funkcji regionalnych i ponadregionalnych (edukacyjnych, naukowych, przemysłowych, turystycznych (uzdrowiskowych, komunikacyjnych, kulturalnych, sportowych, handlowych, administracyjnych i innych).
Jelenia Góra, dzięki konsekwentnej realizacji polityki ekorozwoju, będzie miastem o wysokiej jakości wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego. Wysoka jakość środowiska, rewitalizacja istniejącej zabytkowej zabudowy, poprawa ładu przestrzennego i estetyki, stanowić będą istotne impulsy rozwoju funkcji uzdrowiskowej i turystyczno-wypoczynkowej miasta.
P. Jelenia Góra będzie nadal miastem przedsięwzięć kulturalnych i rekreacyjnych. Wzrośnie przy tym liczba prestiżowych przedsięwzięć o charakterze międzynarodowym. Mieszkańcy miasta i turyści korzystać będą mogli z wielu różnorodnych obiektów i usług gwarantujących im możliwość samorealizacji w sferze kultury i rozrywki.
Strategia rozwoju Jeleniej Góry
(uchwalona w 1998 r.)
Analiza SWOT
P1 - Lokalny rozwój gospodarczy
tradycje turystyczne i uzdrowiskowe
P2 - Walory użytkowe miasta
liczne zabytki kultury materialnej
P3 - Lokalny ekosystem
-----
Kierunki rozwoju (wizja) do końca I dekady XXI w.
Jelenia Góra będzie atrakcyjnym ośrodkiem turystyczno-wypoczynkowym oraz uzdrowiskowym:
rozwojowi uzdrowiskowej funkcji miasta (m.in. w oparciu o wody termalne) towarzyszyć będzie wysoki standard oferowanych usług uzdrowiskowych, atrakcyjnych także dla kuracjuszy z krajów Unii Europejskiej.
D. Jelenia Góra będzie znaczącym w ponadregionalnej skali ośrodkiem akademickim oraz obszarem wysokiej aktywności kulturalnej:
rozwojowi miasta w tym zakresie sprzyjać będzie realizacja lokalnej polityki w dziedzinie szkolnictwa i kultury, a w tym wdrażanie atrakcyjnych rozwiązań programowych i pro aktywnych instrumentów w sferze działań marketingowych.
Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego
do 2020 roku
(uchwalona 30 listopada 2005 roku)
Sfera gospodarcza
Cel: Zbudowanie konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki Dolnego Śląska
3. Priorytet: Wspieranie aktywności gospodarczej na Dolnym Śląsku
3. promowanie produktów regionalnych i ich marketing, w tym: budowanie i wdrażanie strategii marketingowych, obejmujących produkty dolnośląskie, a nakierowanych na odbiorców poza regionem;
9. wspieranie integracji i rozbudowy gospodarczej dolnośląskiego potencjału turystycznego oraz uzdrowiskowego i ich promocja, w tym: rozszerzanie oferty uzdrowiskowej i turystycznej regionu poprzez dofinansowywanie i promowanie zmian ilościowych i jakościowych. W szczególności wspierane będą projekty zmierzające do ulepszenia i rozbudowy potencjału uzdrowiskowo-turystycznego Dolnego Śląska;
Sfera przestrzenna
Cel: Zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu i jego integracja z europejskimi obszarami rozwoju
2. Priorytet: Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich
3. wykształcenie nowej koncepcji wsi - rozwój pozarolniczej aktywności mieszkańców terenów wiejskich i wykształcenie nowych funkcji dla tych terenów, w tym: tworzenie pozarolniczych Źródeł utrzymania dla rolników w formie agroturystyki lub innych form aktywności;
10. zapewnienie warunków przestrzennych i odpowiednich warunków ekologicznych dla utrzymania i rozwoju funkcji uzdrowiskowych, w tym: pełne i racjonalne wykorzystanie walorów krajobrazowych i klimatycznych, zasobów wód leczniczych i termalnych oraz wykształconej na ich podstawie bazy uzdrowiskowej.
„Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu”
jako produkt turystyczny
Realizuje jeden z celów Narodowej Strategii Rozwoju Kultury ma lata 2004-2013 - tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych (city & culture) w najważniejszych miastach Polski.
Poznań należy do grupy 5. miast - obok Warszawy, Krakowa, Gdańska i Wrocławia - posiadających największe szanse na europejskim rynku turystyki kulturowej.
Program ten ma być produktem markowym, narodowym produktem turystyki kulturowej. Produkt o unikalnych cechach, integrujący różne sfery potencjału kulturowego i życia kulturalnego Poznania, będzie dawał szansę na uwypuklenie roli miasta jako ośrodka ważnego na arenie kulturowych atrakcji Polski i Europy.
Unikatowy produkt uwzględniający historię miasta, które było w swoich dziejach zarówno miastem królewskim (stolica księcia Mieszka I, królów Bolesława Chrobrego i Przemysła II), jak również cesarskim (przejazd cesarza Ottona III na Zjazd Gnieźnieński, pobyt Napoleona w 1806 r., który uczynił z Poznania na kilka tygodni stolicę ówczesnej Europy, miasto-rezydencja cesarza Wilhelma II);
Nie tylko obszar narodowego dziedzictwa, ale również miejsce przenikania się i asymilacji różnych kultur (współistnienie Polaków, Żydów, Niemców; historia i tradycje kolonistów z Bambergu - „poznańscy Bambrzy”, bliskość i powiązania z Berlinem;
Punkt odniesienia dla licznych szlaków tematycznych, w tym także tych sięgających w głąb regionu (Szlak Piastowski i Szlak Cysterski) - zachęcający do zapoznania się z kulturą i tradycjami Wielkopolski;
Szansa na realizację wielu ciekawych projektów, powiązanych z Miejskim Programem Rewitalizacji. To możliwość odnowienia znacznych obszarów powierzchni miasta, przewrócenia mu przedwojennej świetności, podniesienia standardu życia mieszkańców, a także ciekawa inicjatywa dla inwestorów.
Turystyka kulturalna to przemieszczanie się osób z miejsc stałego zamieszkania do miejsca atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji i doświadczeń oraz zaspokojenia własnych potrzeb. Turystyka kulturalna obejmuje zarówno wytwory kultury z przeszłości, jak i wytwory kultury współczesnej oraz sposoby (modele) życia danych grup ludzi i regionów.
Współczesny turysta kulturalny to:
osoba z wyższym wykształceniem,
o wysokim statusie zawodowym,
w znacznym procencie będąca studentem lub emerytem,
posiadająca dochód wyższy od średniej w Unii Europejskiej.
Współczesny turysta masowy to:
osoba goniąca za przyjemnością i konsumpcją,
preferująca wypoczynek fizyczny,
osoba o płytkich zainteresowaniach,
wykazująca bierny lub bardzo powierzchowny kontakt z dobrami kulturalnymi.
Badania natężenia zainteresowań humanistyczno-artystycznych
Turysta kulturalny posiada bardziej rozwinięte od turysty masowego zainteresowania humanistyczne i być może jest nieco bardziej od niego wrażliwy na piękno otaczającego nas świata. Jeśli przyjąć, że turystyka ma podstawy humanistyczne, to na pewno turystyka kulturalna w dużo większym stopniu niż turystyka wypoczynkowa jest powiązana z ideami humanizmu.
Edukacyjna rola turystyki kulturalnej
Turystyka kulturalna jest ważnym czynnikiem oddziaływania na ludzi. Dobrze zorganizowana może podnieść świadomość kulturową oraz ogólny poziom wiedzy o świecie. Z tych powodów, a także w związku z dobrą perspektywą rozwoju turystyki kulturalnej, podejście do niej powinno być jak najbardziej profesjonalne i planowe.
Na obecnym rynku ważne jest rozpoznanie nie tylko wieku czy płci konsumenta, ale także zdobycie wiedzy o tym, jaką posiada on osobowość, jakie preferuje wartości, jakie są jego zainteresowania.
Projekty regionalnych produktów turystyki kulturalnej na przykładzie Wielkopolski
Projekty polegają na opracowaniu tras turystycznych obejmujących zwiedzanie miejsc i obiektów zabytkowych oraz połączeniu ich z ofertą noclegowa, gastronomiczną, rekreacyjną oraz udziałem w imprezach kulturalnych.
Zaplanowano do realizacji w latach 2005-2008 następujące projekty:
Wielkopolska Piastowska
Szlak zamków, pałaców i dworków
Szlak budowli i kościołów drewnianych
Szlak zabytków techniki,
Skanseny wielkopolskie
Miejsca pielgrzymkowe w Wielkopolsce
Zabytkowy Poznań
Rozrywkowy Poznań
Wielkopolska Wybitnych Polaków
Muzea w obiektach zabytkowych
Integracyjna rola turystyki kulturowej
na przykładzie planowanego projektu
Szlaki romańskie w Europie
Szlaki romańskie - kulturowe korzenie Europy (pokłosie międzynarodowej konferencji w Słubicach).
Zgłoszone postulaty:
stworzenie wspólnego europejskiego logo dla wszystkich „Szlaków romańskich w Europie”,
organizacja cyklicznych spotkań i imprez promujących romańskie dziedzictwo kulturowe,
utworzenie na terenie euroregionów „Pro Viadrina Europa” i „Pomerania” wspólnej polsko-niemieckiej trasy kulturowej opartej o zabytki późnoromańskie tych regionów.
Wśród zgłoszonych propozycji tras najciekawsze były:
szlak templariuszy
trasa „Opactwa Normandii”
„Wege in die Romanik” z powiatu Helmstedt (Dolna Saksonia) - tu kilka „pereł” o znaczeniu ogólnoeuropejskim: katedra fundacyjna cesarza Lothara III, bazylika pierwszej północnoniemieckiej komandorii templariuszy w Supplingenburgu i karolińska kaplica chrzcielna św. Piotra i Pawła z IX w., znajdująca się w opactwie św. Ludgera, która może być uznana dla saskiej Ostfalii za odpowiednik naszego Ostrowa Lednickiego
szlak kościołów drewnianych w Małopolsce
Szlak Cysterski (z możliwością włączenia niektórych obiektów, np. klasztoru pocysterskiego w Cedyni, do szlaku romańskiego).
Turystyka dziedzictwa kulturowego, turystyka dziedzictwa - podróżowanie w celu poznawania miejsc, przedmiotów kultury materialnej i duchowej oraz działań, które w sposób autentyczny przedstawiają historię oraz wartości kulturowe zarówno przeszłe, jak i teraźniejsze. Ta forma turystyki obejmuje zwiedzanie miejsc historycznych i archeologicznych, poznawanie lokalnych tradycji i zwyczajów, udział w imprezach kulturalnych, a także poznawanie dziedzictwa przemysłowego, w tym starych kanałów, linii kolejowych, fabryk itp.
Turystyka alternatywna, wraz ze swoim humanistycznym wymiarem i wychowawczym aspektem jest jednym z istotniejszych czynników ponownego, pełnego narodzenia człowieka. Człowiek, członek cywilizacji przemysłowej żyje we wzrastającym napięciu, w którego zmniejszeniu może pomóc turystyka. Można zatem powiedzieć, że turystyka objawia się jako działalność mogąca przynieść człowiekowi pogrążonemu na co dzień w cywilizacji wysokiej wydajności pracy, ogólne odprężenie, pozwalające na odzyskanie równowagi. Dotyczy to tylko i wyłącznie turystyki alternatywnej, która jest w stanie przezwyciężyć groźne patologie współczesnego świata oraz dysfunkcje turystyki masowej.
Turystyka kulturalna to przede wszystkim turystyka miejska.
Aspekt historyczny:
W dziejach sztuki występuje pojęcie stolic sztuki, czyli środowisk o powszechnym znaczeniu dla kultury artystycznej Europy i świata. Taką stolicą były niegdyś Ateny Peryklesa, potem Rzym cezarów, bizantyjski Konstantynopol, znacznie później Florencja, a w XVI wieku znów Rzym, później był Paryż, a jeszcze później i inne stolice.
Świadomość jedności kultury europejskiej, wyrażająca się w jej różnorodności nie jest zatem przypisana jednemu miejscu, elitom kulturalnym Europy lub władzom państwowym, ale istnieje także na poziomie regionalnym i lokalnym. To przecież właśnie miasta włoskie w epoce renesansu, każde z osobna i wszystkie razem, promieniowały sztuką na całą ówczesną Europę, także na Polskę, dzięki swoim obywatelom i lokalnym władzom.
Od niemal początków zjawiska nazywanego turystyką miejską, funkcja kulturalna miast była jednym z głównych czynników przyciągających do miast turystów. Stolice europejskiej sztuki i kultury już w dobie Odrodzenia stawały się celem podróży dla przedstawicieli ówczesnych elit społecznych, a także dla mobilnych i otwartych na świat synów mieszczańskich.
W XVIII-XIX wieku było tak w przypadku Paryża, Londynu, Berlina, Wiednia, Sankt Petersburga, w XX wieku ważnymi centrami kultury światowej stały się również Nowy York czy Los Angeles.
Współczesność:
Dzisiaj rozwój turystyki ma istotny wpływ na funkcjonowanie miast i zmiany w przestrzeni miejskiej. Dlatego też jednym z najczęściej podejmowanych ostatnio w geografii turyzmu tematów badawczych jest rola turystyki w aktywizacji społeczno-gospodarczej miast. Jak się wydaje, najbardziej doniosła rolę odgrywa przy tym turystyka kulturowa jako jedna z form turystyki miejskiej (obok biznesowej, gastronomicznej, kongresowej, sportowej).
Turystyka miejska (turystyka na obszarach miejskich) obejmuje:
Wszystkie formy turystyki, które mają miejsce na terenach miejskich,
Formy turystyki związane z walorami i zagospodarowaniem turystycznym występującymi na obszarach miejskich,
Turystykę, której celem jest odwiedzanie i poznawanie miasta traktowanego jako dziedzictwo kulturowe i uznawanego za niepodzielny element przestrzeni turystycznej.
Górnośląski szlak dziedzictwa przemysłowego
29 obiektów związanych z tradycją górniczą i hutniczą, energetyką, kolejnictwem, łącznością, produkcją wody oraz przemysłem spożywczym.
Muzeum produkcji zapałek (Częstochowa)
Muzeum Historii kolei (Częstochowa)
Sztolnia Czarnego Pstrąga (Tarnowskie Góry)
Zabytkowa kopalnia rud srebronośnych (Tarnowskie Góry)
Zabytkowa stacja wodociągowa „Zawada” (Karchowice)
Muzeum Chleba (Radzionków)
Górnośląskie Koleje Wąskotorowe (Bytom - Miasteczko Śląskie)
Dworzec PKP (Sosnowiec)
Centralne Muzeum Pożarnictwa (Mysłowice)
Galeria „Szyb Wilson” (Katowice)
Osiedle Nikiszowiec (Katowice)
Osiedle Giszowiec (Katowice)
Dworzec PKP (Ruda Śląska - Chebzie)
Kolonia robotnicza „Ficinus” (Ruda Śląska)
Muzeum Górnictwa Węglowego (Zabrze)
Skansen górniczy „Królowa Luiza” (Zabrze)
Szyb „Maciej” (Zabrze)
Radiostacja gliwicka (Gliwice)
Muzeum Techniki Sanitarnej (Gliwice)
Oddział Odlewnictwa Artystycznego (Gliwice)
Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej (Rudy)
Zabytkowa kopalnia „Ignacy” (Rybnik)
Muzeum Energetyki (Łaziska Górne)
Tyskie Muzeum Piwowarstwa (Tychy)
Muzeum Prasy Śląskiej (Pszczyna)
Muzeum Techniki i Włókiennictwa (Bielsko-Biała)
Dworzec PKP (Bielsko-Biała)
Muzeum Ustrońskie im. Jana Jarockiego (Ustroń)
Browar Żywiec i Muzeum Browaru (Żywiec)
T. Edensor uważa, że zamiast skupiać się na badaniu różnych typów turystów, należy badać różne formy turystyki. Gdy turystykę potraktujemy jako spektakl, to wtedy różne role grane przez turystów wynikają z różnych form spektakli. Ten sam turysta może w ciągu jednych wakacji odgrywać kilka różnych ról. Jego zdaniem nie należy też turystyki przeciwstawiać pracy, lecz raczej szukać w turystyce kontynuacji wzorów życia codziennego, na przykład wypełniania obowiązków.
Podejście semiotyczne stwarza nowe perspektywy dla badania turystyki. Znaczenie, znak, scena, przedstawienie, styl to podstawowe kategorie, które umożliwiają patrzenie na turystykę jako na zjawisko społeczno-kulturowe, a nie tylko ekonomiczne. Obiektem zainteresowania badaczy tej orientacji są przede wszystkim miejsca zwiedzane przez turystów (atrakcje turystyczne) oraz wszelkiego rodzaju informacje o tym, co warto zwiedzać.
Semiotyka, nauka o systemach znaków pozajęzykowych i ich społecznym kontekście stała się jedną z podstaw integrujących różne dziedziny humanistyki, zwłaszcza historię literatury, historie sztuki, filozofię, socjologię, antropologię, badania kulturoznawcze. Świat z tej perspektywy jawi się jako system znaków, a komunikacja traktowana jest jako fundament ludzkiej kultury. Podejście semiotyczne jest zatem jednym z najważniejszych, jeżeli pragniemy traktować turystykę jako działalność przede wszystkim kulturową.
Podróż w aspekcie historycznym i kulturowym
W podróż wyrusza się z różnych powodów, rozmaite też są sposoby przeżywania i sensy życia budowane przez wędrowanie i jego krajobrazy. Podróż jest również obrazem poznawania, figurą sprawdzania, testowania znanych wcześniej odpowiedzi, jest próbą wartości. Obecnie mamy do czynienia z ucodziennieniem podróży, zwiększającą się mobilnością społeczeństw, a przede wszystkim z radykalnym ścieśnieniem świata, skróceniem odległości w wymiarze czasu. Dzisiaj nie jest problemem wybrać się w podróż na drugi koniec świata. Jak się wydaje, jedynym ograniczeniem są możliwości finansowe.
Współczesne wzorce osobowe jako figury czterech typów wędrowania (koncepcja Z. Baumana), z których każda odzwierciedla relacje człowieka i otaczającego świata rozsypując się na wiele, kalejdoskopowo oglądanych kawałków. Są to: spacerowicz, pielgrzym, włóczęga oraz turysta.
Pielgrzym, peregrinus - pielgrzymowanie szczególnie rozwinęło się w średniowieczu. Znane wielu kulturom i religiom. Pielgrzym wyruszał najczęściej pieszo, aby dotrzeć do miejsca kultu, zmierzał do świętości, sacrum, które może zagwarantować sens światu oraz jednostce. Pielgrzymki także jako kara za przewinienia (w Niderlandach od 1207 r.)
Obecnie postać pielgrzyma to metafora losu człowieka nowoczesnego. W aspekcie religijnym - skoro życie jest pielgrzymką, to jej punkt docelowy wyznacza jedyny cel życia, przekształcając wszystko, co się czyni w narzędzia temu celowi służące, przy czym zgodność narzędzi i celu została zawczasu pątnikowi zagwarantowana.
W aspekcie świeckim - celem pielgrzymki nie jest zbawienie duszy, ani dążenie do miejsc świętych, ale „spełnienie powołania”.
Wg Baumana w dzisiejszym świecie nie ma już miejsca dla pielgrzyma, bo nie ma już ostatecznego celu życiowej wędrówki, celu nad cele. Życie jest w tym świecie jak i dawniej wędrówką, ale bez wyznaczonego z góry kierunku.
Pielgrzymowanie jako świat tradycji, system wartości, idei, jako cel, pokuta, poświęcenie, przesta istnieć.
Włóczęga - sposób bycia w przestrzeni, osobliwy sposób manifestowania wolności oraz próba odrzucenia ograniczeń i rygorów codziennego życia. Nie wskazuje miejsca, do którego się zmierza. Sama wędrówka, ruch, bycie ciągle w drodze są dla włóczęgi ważniejsze od dotarcia do samego celu. Celem i sensem jest ciągłe bycie w drodze.
W aspekcie historycznym - „człowiek gościńca” był kimś bez stałego miejsca zamieszkania, ze wszystkimi tego egzystencjalnymi i prawnymi konsekwencjami. Jego los nie był łatwy, był efektem przymusu, bardzo rzadko wolnym wyborem. Wędrówka bez z góry określonej trasy była zaprzeczeniem ładu, włóczęga wymykał się spod kontroli, nie podlegał żadnym normom.
Dzisiaj - włóczęga chce się wyrwać z pęt społeczeństwa konsumpcyjnego, nastawionego eksploatorsko i zaborczo wobec świata, skoncentrowanego na sukcesie, osiągnięciu zamierzonych celów. Życie współczesnego włóczęgi może także wynikać z zawodowych obowiązków.
Tak jak nasi przodkowie byli „pielgrzymami przez życie” obecnie wszyscy jesteśmy po części włóczęgami. Zazwyczaj nie wiemy, co będzie jutro, ale skoro nie mamy na to wpływu, staramy się tym zbytnio nie martwić. Z tego względu nie warto także przywiązywać się do miejsc i osób, ponieważ w każdej chwili możemy ponownie ruszyć w drogę.
Turysta -postać nowoczesnego turysty to ważny symbol aspiracji i dążeń w naszej globalnej kulturze. Bycie turystą oznacza pewien sposób spędzania wolnego czasu, raz przyjętą postawę kolekcjonowania wrażeń. Podróż przenosząc człowieka z jednego środowiska w inne jest z jednej strony swoista próbą siły i woli, stałości przekonań i charakteru, z drugiej jej testem chłonności umysłu. W opinii Baumana jednostka ponowoczesna (postmodernistyczna) nie może poszczycić się wewnętrznym bogactwem i dlatego staje się kolekcjonerem doznań, ponieważ tylko nimi może wypełnić wewnętrzną pustkę. Kolekcjoner przeobraził się ze zbieracza przedmiotów w zbieracza wrażeń.
Turystę od włóczęgi różni to, że podróżować nie musi. Nikt go z domu nie wypędza, oprócz niespełnienia oraz pragnienia przygody. Także w odróżnieniu do włóczęgi turysta nie jest bezdomny. Zabiera więc w podróż dom, od którego pragnie się oddalić, ale tylko po to, żeby do niego powrócić z nowymi, egzotycznymi doznaniami. Co najistotniejsze to, że nie wolno w nowym miejscu zapuszczać korzeni, nie wolno czuć się jak w domu.
Żyjemy w społeczności globalnej, w społeczności podróżników i jest to rzeczywistość, a nie metafora. Podróżowanie, które niegdyś było doświadczeniem wyjątkowym, rzadkim, teraz jest rutyną Stało się czymś zwykłym i pospolitym jak wsiadanie do samochodu i przejechanie kilku ulic dalej, odwiedzenie miejsc, w których się zatrzymuje zazwyczaj. Podróż stała się codziennością, turysta jest normą, świat jest manifestem
Wolimy być turystami niż włóczęgami - kolekcjonujemy wrażenia, szukamy nowych doświadczeń i , w odróżnieniu od włóczęgi, w obcych stronach czujemy się bezpiecznie.
Nowe tendencje w turystyce miejskiej
W ostatnich kilkunastu latach w motywacjach i zachowaniach turystów coraz wyraźniej zaczęły pojawiać się elementy, które pozwalają stwierdzić, iż mamy już do czynienia z nową formą turystyki - przejście z „3 S” na „3 E” (entertainment, excitement, education) lub wcześniej dostrzegane przejście z modelu turystyki doby industrialnej, dla której charakterystyczne były zmiana (change), komercjalizacja (commercialization) i utowarowienie (commodification) na model doby postindustrialnej- znaczenie (meaning), nowość (novelty) oraz tożsamość (identity).
Chociaż zmiany te dotyczą całej turystyki, to szczególnie widoczne są one w odniesieniu do turystyki miejskiej. W społeczeństwach postindustrialnych miasto nie jest miejscem produkcji, ale konsumpcji. Miasto jako „urządzenie rozrywkowe” (entertainment machine). Uważa się, że wynika to z roli, jaką pełnią miasta w dobie globalizacji. Konsumpcja jest napędzana przez lokalną specyfikę: kawiarnie, galerie sztuki, walory przyrodnicze/architektoniczne oraz postrzeganie miasta w kategoriach estetycznych- to określa miasto jako jedyną w swoim rodzaju atrakcję.
Przykład Seattle jako kwintesencja opisanego zjawiska - siedziba Microsoftu jest w tym samym stopniu ośrodkiem kultury, co tworzonej dla młodych i przez młodych innowacji technologicznych (muzeum współczesnej muzyki rozrywkowej - Experience Music Project Museum, projektu Franka Gehry,ego)
Turystyka kulturalna
O znaczeniu turystyki związanej z uczestnictwem w ważnych wydarzeniach kulturalnych mogą świadczyć dane statystyczne z lat 90-tych:
Nowy York - 46% widzów oglądających spektakle teatralne na Brodwayu stanowiły osoby spoza rejonu miejskiego NY
Londyn - 61% turystów w teatrach West Endu
Edynburg - 57% oglądających spoza obszaru miejskiego, w tym 18 % z zagranicy.
Napływ do miast turystów zainteresowanych odbywającymi się w nich wydarzeniami kulturalnymi dotyczy nie tylko dużych aglomeracji, ale - a może przede wszystkim - mniejszych miast.
W Europie przykładami miast, w których funkcja kulturalna jest głównym magnesem przyciągającym turystów są Salzburg (Austria), Walencja i Pampeluna (Hiszpania), Wenecja, Siena i Werona (Włochy), Edynburg (Wielka Brytania), Bayreuth czy Weimar (Niemcy). W USA takim miastem jest Nowy Orlean, a w Brazylii Rio de Janeiro czy Salvador.
Trasy turystyczne we Wrocławiu
(oferta Biura Promocji UM Wrocławia)
Wrocław na przełaj
Pl. Solny, Rynek, Uniwersytet, cerkiew św. św. Cyryla i Metodego, Ostrów Tumski, Ogród Botaniczny, Muzeum Przyrodnicze;
Na wschód od Rynku
Bazylika św. Elżbiety, Stare Jatki, Hala Targowa, Wzgórze Polskie, Muzeum Narodowe, Panorama Racławicka, Muzeum Architektury, Bastion Sakwowy;
Rynek - ZOO
Kościół Marii Magdaleny, k. Św. Wojciecha, Most Grunwaldzki, Park Szczytnicki z Ogrodem Japońskim, Hala Ludowa, Ogród Zoologiczny;
Wrocław Południowy
Bazylika św. Elżbiety, Park Południowy, Cmentarz Żydowski, Wieża Ciśnień na Grobli;
Mosty Wrocławia
Sikorskiego, Mieszczański, Pomorskie, Uniwersytecki, Wyspy Słodowa i Bielarska, most św. Macieja, Piaskowy, Młyńskie, Tumski, Pokoju, Grunwaldzki, Szczytnicki, Zwierzyniecki, Oławski;
Rynek i okolice
Opera Dolnośląska, Teatr Lalek, Uniwersytet, Stare Jatki, Rynek, Kamienica Rybischów, Kościół Dworski im. Opatrzności Bożej, Synagoga „Pod Białym Bocianem”, siedziba klubu sportowego „Gwardia” (niegdyś Nowa Giełda), zespół budynków sądowo-więziennych;
Na południe od Rynku
Rynek, pl. Solny, Kościół Dworski, Pałac Królewski, k. Św. Doroty, Stanisława i Wacława, Opera Dolnośląska, ul. Świdnicka;
Na zachód od Rynku
Rynek, Arsenał Miejski, k. Św. Barbary, k. Św. Antoniego, synagoga „Pod Białym Bocianem”, pl. Solny;
Trasa nocna
Rynek, Bazylika św. Elżbiety, Stare Jatki, Więzienie Miejskie, Uniwersytet, Most Piaskowy, Most Tumski, Ostrów Tumski, k, św. Wojciecha, Pałac Hatzfeldów, ul Świdnicka, Kamienica Rybischów;
Top 72
Rynek, pl. Solny, Bazylika św. Elżbiety, Uniwersytet, Więzienie Miejskie, Arsenał, Ossolineum, Most Uniwersytecki, Wyspy Słodowa i Bielarska, m. Piaskowy, Biblioteka Uniwersytecka, Kościół NMP, cerkiew Cyryla i Metodego, Ostrów Tumski, Katedra, k. Św. Krzyża i św. Bartłomieja, k. Św. Idziego, k św. Marcina, Muzeum Archidiecezjalne, Ogród Botaniczny, Ogród Botaniczny, Muzeum Przyrodnicze, Wzgórze Polskie, Muzeum Narodowe, Panorama Racławicka, Muzeum Etnograficzne, Hala Targowa, Hala Ludowa, Park Szczytnicki z Ogrodem Japońskim, Ogród Zoologiczny, Most Zwierzyniecki, Most Grunwaldzki, pl. biskupa Nankiera, k. św. Macieja, kamienica Rybischów, Dzielnica Czterech Świątyń, k. Św. Barbary, k. Św. Antoniego, synagoga „Pod Białym Bocianem”, k. Dworski, Pałac Królewski, k. Św. Doroty, Opera, k. Bożego Ciała, Basteja św. Hioba, k. św. Wojciecha, k. św. Krzysztofa, pałac Hatzfeldów, k. św. Marii Magdaleny, Muzeum Architektury, cmentarz żydowski, dworzec kolejowy, Dworzec Główny, Park Nowowiejski, k. św. Michała,
Empiryczna i ideologiczna ekspansja społeczeństwa nowoczesnego jest nierozłącznie powiązana w różny sposób z nowoczesną rozrywką, a zwłaszcza z turystyką i zagranicznymi podróżami.
Badania turystów otworzyły możliwości dotarcia do sedna procesu, dzięki któremu nowoczesność, unowocześnianie i kultura nowoczesna budowały globalne podstawy swego imperium.
Granice społeczeństwa nowoczesnego nie wpisują się idealnie w taki system, jaki tworzą granice religii, języka czy narodu. Istnieją nisze społeczeństwa tradycyjnego na obszarach nowoczesności oraz wysunięte placówki nowoczesności w najbardziej oddalonych zakątkach świata.
Jedną z najbardziej uderzających cech nowoczesnych społeczeństw jest to, do jakiego stopnia towar stał się integralną częścią kultury: języka, muzyki, tańca, sztuk plastycznych i literatury. W społeczeństwie nowoczesnym towar stał się integralną częścią życia codziennego.
Turystyka w procesie globalizacji kultury
I faza globalizacji kultury:
50 lat temu podstawowym rodzajem działalności, kształtującym światową kulturę było przemieszczanie się zinstytucjonalizowanego kapitału i turystów w odległe rejony świata oraz przygotowanie peryferii na ich przybycie. Nastąpiło to po trzystu latach zabiegów przy udziale podróżników, żołnierzy, misjonarzy i antropologów.
Turystyka nie miała jeszcze wówczas charakteru ruchu masowego - turyści to grupa zamożnych ludzi, ciekawych nieznanych wrażeń i poszukujących nowych doświadczeń kulturowych, zazwyczaj w tzw. niecywilizowanym świecie.
II faza globalizacji kultury:
Turystyka masowa będąca udziałem tzw. klasy średniej - podróżowanie jako nakaz społeczny (wchłanianie Trzeciego Świata przez Pierwszy)
Ponadto nowe zjawisko - ekspansja Trzeciego Świata. Strukturalne odwrócenie turystyki - siłą dominującą z perspektywy potencjalnego przekształcania kultury jest przemieszczanie się uchodźców, „ludzi z tratw i ciężarówek”, robotników rolnych i innych emigrantów, wędrujących z peryferii ku centrom władzy i bogactwa, także emigrantów politycznych.
Skierowanie uwagi na produkcje kulturowe pomaga uniknąć niektórych problemów przy posługiwaniu się pojęciem kultury. Kiedy wypowiadamy się w kategoriach pewnej kultury, automatycznie sugerujemy możliwość istnienia jednomyślności. Tymczasem każda kultura to szereg modeli życia. Modele te podlegają organizacji na wiele sposobów wg wszelkich znanych reguł logiki oraz kilku takich, które pozostały nam nieznane: podobieństwa, komplementarności, równoległości, analogii, podobieństwa, opozycji, przeciwieństwa. Wszechogarniająca totalna kultura nigdy nie istniała. Levi-Strauss błędnie przypisał totalność kulturom pierwotnym, aby wydobyć kontrast między nimi a naszą własną kulturą. Kultury pierwotne wydają się totalne dzięki temu, że są niewielkie, izolowane i cała grupa akceptuje niewiele modeli.
Układ zależności
oferent - klient (najważniejszy i najbardziej bezpośredni kierunek zależności):
oferent odbiera impulsy od klienta, wskazujące na jego wymogi i preferencje, co pozwala z kolei temu pierwszemu tworzyć oczekiwaną ofertę,
oferent jest głównym kreatorem produktu, z którym wychodzi do klienta;
władza lokalna - klient (stroną dominującą jest władza lokalna):
stanowi naturalne zaplecze dla miejscowej aktywności, nakierowanej na klienta,
kształtuje społeczny i gospodarczy klimat uzdrowiska,
klient poprzez m.in. przywilej opiniotwórczy oddziałuje na miejscowy establishment;
oferent - władza lokalna:
oferentem powinna kierować świadomość, że atrakcyjność produktu turystycznego trzeba budować odwołując się nie tylko do trendów światowych, ale tez biorąc pod uwagę pewne wartości niszowe, które mają znaczenie dla lokalnej społeczności,
miejscowa ludność dostarcza informacje o gotowości świadczenia pracy, ale też o swoich preferencjach i posiadanych zasobach,
informuje o poziomie akceptacji oferenta;
władza lokalna - społeczność lokalna:
wychodząc naprzeciw oczekiwaniom oferenta, władza lokalna musi uwzględniać także miejscowe interesy,
stały monitoring oczekiwań społecznych pozwoli ograniczać obszary konfliktu na linii władza - mieszkańcy oraz oferenci - mieszkańcy;
klient - społeczność lokalna:
znaczące wzajemne wpływy i oddziaływania kulturowe - w tej zależności kryją się procesy kulturowego otwarcia i tolerancji;
władza lokalna - oferent (w tym przepływie mieszczą się organiczne szanse rozwoju miejscowości uzdrowiskowej):
władza tworzy warunki dla działalności - od niej w dużej mierze zależy, czy oferent będzie miał preferencje w zakresie uzyskiwania zezwoleń oraz czy uruchomiona zostanie dla niego szybka ścieżka proceduralnej obsługi,
oferent przedstawia swoje potrzeby i oczekiwania, biorąc pod uwagę to, co leży w interesie lokalnych władz, a za ich pośrednictwem i lokalnej społeczności.
Turystyka uzdrowiskowa to bardzo specyficzna i zindywidualizowana, przy czym wysmakowana i zrytualizowana forma pobytowa. O powodzeniu działań i kreowaniu ofert na bardzo już wymagającym i konkurencyjnym rynku decydują daleko szersze względy niż postrzegane oddzielnie warunki przyrodnicze i klimat, podstawowa infrastruktura techniczna i społeczna, przyjęte priorytety gospodarcze czy interesująca przeszłość i bogate tradycje. Tu odgrywa rolę cały splot uwarunkowań, wtopiony w różne obszary ludzkiej aktywności i wyrastających z kulturowego podglebia.
Klient - pacjent od zawsze rdzeń każdego uzdrowiska czy kurortu. Od jego zainteresowania miejscowością czy konkretnym obiektem oraz chęci korzystania z proponowanych tam usług zależały rozgłos i prestiż, a co za tym idzie rozwój danego ośrodka. Przykładem może być spektakularny awans Lądka Zdroju na przełomie XVIII i XIX stulecia, do którego przyczyniły się niewątpliwie pobyty tak znakomitych pacjentów, jak królowie pruscy Fryderyk II i Fryderyk Wilhelm II, car Aleksander I, Johann Wolfgang Goethe czy Iwan Turgieniew.
Oferent, zarówno wytwórca, jak i dystrybutor produktu związanego z turystyką uzdrowiskową, to drugi - obok klienta - filar funkcjonowania każdego uzdrowiska czy kurortu. Od przygotowania ofert i zapewnienia im oczekiwanych przez klientów standardów zależeć będzie w dużej mierze powodzenie działalności. Oferent jest tym podmiotem, który spina oczekiwania zarówno ze strony klienta, jak też władzy lokalnej i społeczności lokalnej. Jego poziom myślenia i przewidywalności, umiejętność szybkiego reagowania na bodźce, wrażliwość na miejscową specyfikę, wynikającą zarówno z dziedzictwa kulturowego, jak i bieżącej aktywności, czy wreszcie umiejętność wrastania w miejscowe środowisko posiada równie duże znaczenie, co zdolności czysto biznesowe.
Władza lokalna - z nią wiąże się myślenie o produkcie w turystyce uzdrowiskowej zarówno na poziomie strategicznym, jak i operacyjnym. To strategia określa, czy nawet przesądza, jakie produkty wspierać, a jakie pomijać. Od poziomu otwarcia i determinacji czynników decyzyjnych zależy, czy opracowywane plany będą skutecznym stymulatorem rozwoju i czy przełożą się na realizację konkretnych przedsięwzięć. Aktywna polityka turystyczna niweluje bariery rozwoju miejscowości.
Kurort, mając zdolność przyciągania znamienitych turystów z najwyższej półki polityki, kultury, nauki, czy gospodarki posiada silniejszy potencjał wabienia, niż miejscowości związane z innymi formami turystyki pobytowej. W dużej mierze od miejscowych czynników decyzyjnych zależeć będzie, jak ta zdolność zostanie wykorzystana.
Społeczność lokalna - integrowanie turystyki ze społecznością lokalną kończy się zazwyczaj wówczas, gdy stali mieszkańcy odkrywają korzyści z funkcjonowania tej dziedziny gospodarki, dostrzegają celowość i sens jej rozwijania, nie zawsze do końca uświadamiając sobie, jak głęboko wdziera się ona w pokłady ich codziennej egzystencji, mentalności, zachowań czy nawyków, jak powoli i nieustannie dokonuje zmian w ich kulturowym modelu. Turystyka uzdrowiskowa wykazuje szczególnie znaczący wpływ na kształtowanie poziomu kultury lokalnej społeczności.
Włączenie kultury do działalności gospodarczej, jaką jest niewątpliwie turystyka, pozwoliło ostatecznie uświadomić fakt (nadal nie dla wszystkich tak oczywisty), że kultura jest towarem podlegającym prawom rynkowym, a jej produkty mogą mieć wartość handlową trudną do przecenienia. Włączanie do oferty turystycznej (czy rekreacyjnej) najbardziej atrakcyjnych i lokalnie specyficznych przejawów dorobku kulturalnego i artystycznego regionu lub jego części może stać się ważnym czynnikiem wzrostu zainteresowania terenem, a w konsekwencji przyciągnąć turystę, szczególnie tego z zagranicy (za którym, być może, podąży też inwestor). Nie odkrywamy zresztą lądów dawno odkrytych - o tym, że ten mechanizm jest skuteczny, świadczy przykład wielu regionów europejskich, które swoją ekonomiczną podstawę zbudowały na turystyce, wykorzystującej nie tylko walory geograficzno-przyrodnicze, ale także kulturowe.
Wnioski końcowe
W ostatnich latach, wraz ze zbliżaniem się momentu wejścia Dolnego Śląska w struktury Unii Europejskiej, zauważalny staje się wzrost udziału produktu kulturowego w planowaniu działań związanych z rozwojem turystyki jako gałęzi gospodarczej,
Dokonuje się ciągła ewolucja w pogłębianiu roli kultury i zakresu jej wykorzystywania dla potrzeb turystyki - od ujmowanego przedmiotowo historycznego zaplecza do podmiotowej aktywności (imprezy kulturalne, udział w reaktywacji rzemiosła itp.),
Wzmacnia się rola kultury jako produktu turystycznego na najniższych lokalnych szczeblach, ożywiając zainteresowanie osobliwościami i topograficznie najbliższą tradycją, wspomagając tym samym trudny i długotrwały proces budowania więzi lokalnych i wzmacniania lokalnej tożsamości.
Każdy obiekt ludzkiej penetracji, od tworów materialnych, takich jak przyroda i natura, po obiekty symboliczne w wąskim tradycyjnym sensie, jak dzieła sztuki jest zawsze i wyłącznie tworem ludzkiej aktywności, czyli jest czyjś. Otoczenie, w którym żyjemy, brane za naturalne czy przyrodnicze, dane skądinąd czy niezależne, jest w gruncie rzeczy antroposferą.
Nie można niczego stworzyć ani pojąć, gdy nie mieści się to w pewnym polu oraz tle kulturowym.
Florian Znaniecki