Socjologia polityki - ćwiczenia

WSPÓLNOTA A ZRZESZENIE

Podział na wspólnoty i zrzeszenia wywodzi się od Tönniesa Ferdynanda - stworzył teorie grup wspólnotowych ( grupy typu gemeinschaft, grupy zrzeszeniowe 2-typu towarzyskiego - geselschaft )

środowisko społeczne - tworzą te osoby, z którymi jednostka wchodzi w bezpośrednie relacje, dotyczy osób

miniukład - relacje, w które jednostka wchodzi za pośrednictwem ról społecznych, to siec powiązań wynikająca z przyjętych ról społecznych

Wspólnota - grupa społeczna zajmująca określone terytorium i obejmująca całokształt lub co najmniej większość stosunków społecznych, w które uwikłani są jej członkowie, wspólnota istnieje i trwa dzięki określonym stosunkom wewnętrznym w niej panującym, a społeczność lokalna - dzięki związkom z terytorium, na podstawie których się ukształtowała. ( wewnątrz wspólnoty może zamykać się i przeminąć całe życie jednostki ). Wg Tönniesa element pierwotny - skupienie teryt., obecnie - terytorium odgrywa coraz mniejszą rolę, nie jest już elementem wytwarzającym więzi

Wspólnota - zbiorowość, której członkowie żyją w określonym przestrzennie skupieniu, co nie oznacza konieczności trwałego zajmowania konkretnego terytorium

T. Prsons - wspólnota - zespół działających osób zamieszkujących wspólne określone terytorium, które stanowi podstawę ich głównej codziennej działalności

W przeciwieństwie do wspólnoty - ZRZESZENIE - typ grupy społecznej, w której członkowie nie muszą stale przebywać i zazwyczaj nie przebywają w przestrzennym skupieniu, chociaż w niektórych zrzeszeniach np. cechach, można było obserwować tendencje do przestrzennego wyodrębnienia się zbiorowości członków. Członkowie zrzeszenia żyją na ogół w pewnym rozproszeniu przestrzennym. ( Rozproszenie przestrzenne - co pewien czas dochodzi do przestrzennego skupienia członków zrzeszenia - ogółu lub części, między członkami istnieją kanały przepływu informacji).

Każde zrzeszenie jest grupą społeczną celową powstałą do realizacji określonego celu (celów) przy czym - cel ten jest wyznaczony przez osoby zrzeszające się i jego osiągnięcie ma służyć przede wszystkim zaspokojeniu określonych potrzeb członków zrzeszenia. (w zrzeszeniu jednostka uczestniczy tylko cząstka swoich spraw życiowych )

Wspólnota jest nośnikiem czy też podłożem procesu życia społecznego, natomiast zrzeszenie jest narzędziem, instrumentem kształtowania się i modyfikacji tego procesu. Dlatego też każda z wspólnot jest w zasadzie grupą o genezie naturalnej a zrzeszenie - konwencjonalnej (umowa).

Zrzeszenie, a zwłaszcza stowarzyszenie nie musi się opierać na kontaktach osobistych swoich członków. Skrajnym przykładem jest stowarzyszenie akcjonariuszy, w których liczy się wyłącznie liczba akcji posiadanych przez członka, nie zaś jakiekolwiek jego przymioty. Możemy powiedzieć, że związek jednostki ze zrzeszeniem ma charakter subiektywny - uczestnictwo w zrzeszeniu zależy od preferencji i upodobań jednostki.

Wspólnota

• Konieczność skupienia przestrzennego

• Cel nieokreślony

• Szeroki układ stosunków - całokształt lub większość stosunków ( podmiot wchodzi we wspólnote cała swoja osobą )

• Konieczność występowania stosunków osobowych

• Charakterystyczny emocjonalny stosunek członków do grupy ( relacje emocjonalne, bezpośrednie )

• Zazwyczaj geneza naturalna - związana z instynktem życia w grupie (geneza pierwotna - nie mamy wpływu na przynależność, jesteśmy przypisani np. na mocy urodzenia, naznaczeni, piętno nieodwracalne )

• „obiektywność” względem jednostki - jednostka nie ma swobody wyboru wspólnoty do której należy, przynależności do wspólnoty nie można zawiesić

• zbiorowość potencjalnie autonomiczna społecznie - zaspokaja wszystkie potrzeby

• względna autonomiczność wspólnoty - wspólnota zaspokaja wszystkie elementarne potrzeby, nie potrzebuje innej grupy społecznej do rozwoju

• grupa społeczna

• rodzaj zbiorowości

Jednostka tkwi zazwyczaj w pewnym systemie hierarchicznie uporządkowanych wspólnot - zbiorowości coraz wyższego rzędu, w każdej realizuje się inny aspekt życia jednostki. Rodzina zatomizowana - duże rozbicie rodziny przestrzenne (brak skupienia przestrzennego) - będzie przykładem wspólnoty jeśli członkowie będą mieli wrażenie, że stan rozbicia jest stanem tymczasowym

Wspólnota totalna - czynnik spajający - przemoc, przymus - zastępuje relacje społeczne, ważny jest kreator zewnętrzny ( przykład wspólnoty totalnej - współpacjenci zakładu psych., grupa żołnierzy w koszarach, grupa współwięźniów )

Zrzeszenie

• brak konieczności skupienia przestrzennego ale występuje skupienie społeczne - wspólność postaw, zachowań i działań wynikająca z określonego celu grupy

• cel określony

• zrzeszenie obowiązkowe to państwo

• wąski układ stosunków - angażuje podmiot w wąskim wymiarze życia społecznego - określona rola

• brak konieczności występowania stosunków osobowych

• charakterystyczny racjonalny stosunek członków do grupy - racjonalność utylitarna - jednostka należy do grupy dla korzyści

• zawsze geneza konwencjonalna

• „subiektywność” względem jednostki - jednostka wstępuje przez świadomy wybór, może tez bez trudu wystąpić

• zbiorowość zawsze heteronomiczna społecznie - uzależnienie od środowiska zewnętrznego !!!

Zasadnicza funkcja zrzeszeń jest zbiorowe dążenie i osiąganie określonych celów.

3 sposoby osiągania celu” w samotności, w walce, we współdziałaniu, które prowadzi do powstania zrzeszenia.

Podział zrzeszeń

1. zrzeszenia publiczne - mają trwale uregulowane stosunki z otoczeniem społecznym ( związki pracowników, uczonych, związki sportowe )

1. zrzeszenia publiczne formalne - maja prawnie uregulowane stosunki z otoczeniem społecznym np. partia - ustawa, związki zawodowe - konstytucja, kodeks pracy, ustawa o związkach zawodowych

2. zrzeszenia publiczne nieformalne - mają obyczajowo uregulowane stosunki z otoczeniem społecznym np. koło gospodyń wiejskich, mafia, PO

2. zrzeszenia prywatne - nie maja trwale uregulowanych stosunków z otoczeniem społecznym np. grupa towarzyska, klika,

(jeśli członek może powoływać się na role społeczną jaka pełni to mamy do czynienia z zrzeszeniem publicznym, a jak nie, bo mu to np. szkodzi - z prywatnym)

Blersteid wyróżnia 4 główne kategorie grup ludzkich ( przykłady zrzeszeń od strony organizacji formalnej )

1. grupy statyczne - sztucznie wyodrębniane dla określonych celów

2. grupy społecznościowe - zbiorowość osób mające świadomość własnej odrębności pod jakimś określonym względem

3. grupy społeczne - zbiorowości, których członkowie wchodzą ze sobą w określone stosunki społeczne

4. grupy zrzeszeniowe = zrzeszenia - najbardziej złożony typ grupy społecznej bo ma

1. świadomość grupową

2. istnieją stosunki społeczne

3. istnieje organizacja społ.

Stowarzyszenia

• stosunki zewnętrzne z otoczeniem - uregulowane formalnie

• sformalizowamy układ stosunków wewnętrznych lub przejawiają tendencję do formalizacji układu → opieranie działalności na statutach

• są to zrzeszenia w węższym znaczeniu

Jeśli wiadomy i akceptowany układ stosunków zrzeszenia z otoczeniem zostałby w istotny sposób naruszony przez członków zrzeszenia, czynniki zewnętrzne mogą stosować i stosują określone sankcje przeciwko zrzeszeniu lub jego poszczególnym członkom

• zrzeszenia o formalizacji prawnej - sankcje określone przez prawo i stosowane na drodze prawnej

• zrzeszenia publiczne nieformalne - sankcje określa obyczaj a ich egzekutorem jest opinia publiczna

Proces instytucjonalizacji zrzeszeń - zjawisko powstawania, zobiektyzowania i upowszechniania się określonych wzorów zachowania społecznego, należy niewątpliwie do kluczowych zagadnień teorii socjologicznej. Przez instytucjonalizacje socjologowie rozumieją zazwyczaj zjawiska określane równoważnie jako formalizacja lub biurokratyzacja zrzeszeń.

Istota instytucjonalizacji :

• konwersja funkcji - korzyści zewnętrzne płynące z działalności zrzeszenia zaczynają przesłaniać korzyści wewnętrzne, czyli osiągane przez członków

• realizacja potrzeb członków - zrzeszanie klienteli ( zadanie zewnętrzne ) - działalność zrzeszenia staje się społecznie ważna dla środowiska zewnętrznego i temu środowisku zaczyna zrzeszenie służyć ( wzrost znaczenie klient. )

Instytucjonalizacja :

• zrzeszenie publiczne ( stowarzyszenie ) - grupa osób współdziałających dla wspólnego dobra określonego celami zrzeszenia, cele wyznaczają sami członkowie kierując się własnymi potrzebami interesami. Wektor korzyści wypływający z działalności zrzeszenia - skierowany do wewnątrz grupy zrzeszeniowej → społecznie ważna funkcją zrzeszenia jest funkcja wewnętrzna

• związek instytucyjny - zespół osób zajmujący określone pozycje, pełniący określone role w urządzeniu instytucjonalnym, którego cele działań wyznacza struktura i społeczna funkcja samego urządzenia instytucjonalnego. Zaspokaja potrzeby środowiska zewnętrznego ( systemu społecznego ), w którym związek działa → społecznie ważna funkcja - zewnętrzna

Instytucjonalizacja - rozumiana jako rozprzestrzenianie się i utrwalanie określonych wzorców zachowania społecznego jest naturalnym procesem społecznym, a wydaje się że wręcz koniecznym, warunkującym istnienie jakiegokolwiek zorganizowanego życia zbiorowego.

Klasyfikacja instytucji społecznych :

1. instytucje konstytutywne ( polityczne, religijne ) - najsilniej zinstytucjonalizowana płaszczyzna życia społecznego, najsilniej podlegająca instut.

2. gospodarcze

3. poznawcze = naukowe

4. estetyczne ( kulturalne, artystyczne )

5. biologiczne ( witalne )

6. ochrony zdrowia

7. rekreacyjno-klasyczne ( rozrywkowe ) - najsłabiej zinstytucjonalizowana płaszczyzna życia społe.

Osoby, grupy, którym zaczyna służyć zrzeszenie stają się KLIENTAMI przez co zrzeszenie upodabnia się do związku instytucyjnego - który ma krąg klientów. Klientela może narastać wokół zrzeszenia lub być przez zrzeszenie wchłaniana → olbrzymienie, gigantyzacja zrzeszenia

Olbrzymie współczesne zrzeszenia masowe składają się z :

1. aktywu ( instytucjonalny rdzeń ) - funkcjonariuszy

2. mniej lub bardziej zorganizowana masa członków - klientów

Rozrostowi zrzeszeń ( ich wzrostowi ilościowemu ) towarzysza procesy i zjawiska przemian w wewnętrznej organizacji zrzeszeń :

1. centralizacja zarządzania i decyzji w jednym ośrodku kierowniczym

• umacnianie centralnych ogniw władzy

• ograniczenie kompetencji komórek i instancji stow.

• dążenie do zwiększenia efektywności działań

rozrost aparatu administracyjnego - jest aparatem usługowym wobec władzy wykonawczej danej organizacji

• rola aparatu wzrasta wraz ze stopniem zinstycjonalizowania zrzeszenia

3. profesjonalizacja i etatyzacja stanowisk kierowniczych

• posiadanie odpowiednich kwalifikacji zawodowych lub politycznych

4. zwiększenie liczby statutów, przepisów i ich uszczegółowienie - ogranicza ryzyko popełnienia błędu

• zabezpiecza przed krytyką organów nadrzędnych i kontrolnych oraz roszczeniem klientów

5. depersonalizacja stosunków i racjonalizacja działań

• stosunki osobowe ulegają ograniczeniu a nawet zanikają

6. zahamowanie i ograniczenie indywidualnej inicjatywy członków

• członkowie w coraz większym stopniu stają się biernymi konsumentami oraz wykonawcami decyzji wydawanych przez zawodowe kierownictwo stowarzyszenia

7. słabnięcie i upadek więzi członkowskiej

• wypadkowa powyższych procesów

TEMPO INSTYTUCJONALIZACJI

• instytucjonalizacja zjawiskiem nieuchronnym

• zależy od celu zrzeszenia i stosunków z otoczeniem - im ważniejszy cel zadanie pełni zrzeszenie zinstytucjonalizowane tym szybciej ulega procesowi instytucjonalizacji (związane z rozrywką i sportem najszybciej )

• dochodzi do konfliktu bo bardziej zaspokajane potrzeby środowiska zewnętrznego niż członków pierwotnych - członkowie pierwotni otrzymują ekwiwalenty, mogą odejść gdzie indziej szukać zaspokojenia swoich potrzeb

PETRYFIKACJA ZRZESZENIA - skostnienie, cel racji bytu przestaje być istotny, zrzeszenie przetrwa dla samego przetrwania

B. MISZTAL

SOCJOLOGICZNA TEORIA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Ruch społeczny - jedna z form aktywności społecznej, obecnie najbardziej dojrzałam pożądana

3 typy aktywności:

1) zachowanie masowe - podmiot sam podejmuje działania w celu realizacji swoich indywidualnych potrzeb i

interesów (nie ma żadnej grupy, skupienia)

• cechy charakterystyczne - działający indywidualnie podmiot nie ma świadomości i nie może przewidzieć, że jego działania mogą wywołać masowe konsekwencje - gdy inne podmioty tez będą realizować podobne preferencje np. wybory do parlamentu po zamachu w Madrycie marzec 2004 - jednostki zmieniają swoje preferencje wyborcze bez świadomości, że inni zrobią tak samo → zmiana wyniku wyborów ( indywidualny protest głosujących ), głosowanie na Leppera dla jaj - wynik - ma szerokie poparcie

2) działanie masowe - podejmowane przez grupę skupiona w jednym miejscu i czasie, jednostki chcą realizować nadal (jak w zachowaniu masowym) swoje indywidualne preferencje i potrzeby (maja podobnie zdefiniowany cel, ale jest to cel każdego z osobna ), działając w tym skupieniu podmioty wzajemnie modyfikują swoje zachowania, odpowiadają na to jak zachowuje się grupa, ale grupa tez reaguje na zachowanie jednostki np. podczas demonstracji jedna osoba rzuci kamieniem - złamanie bariery - reszta też zaczyna rzucać (rebelie i zamieszki), kibice na meczu - jeden zaczyna śpiewać, dołączają inni ( wyjątek od reguły skupienia przestrzennego - audytorium przed tv ), działanie może być destrukcyjne lub konstruktywne

3) działanie społeczne - podejmowane najczęściej w jednym miejscu i czasie ( wyjątek przestrzeń wirtualna), inna definicja celu niż w działaniu masowym, tutaj cel jest wspólny , świadomość wspólnego celu wywołuje poczucie więzi społecznej, chęć realizacji tego celu sprzyja wewnętrznej organizacji grupy (wyraźnie widoczna postać lidera), świadomość konieczności pracy z innymi !!!, cel wspólny to cel wymagający współpracy !!! (np. strajk)

Ruch społeczny - szczególny typ działań społecznych, odróżniając go od aktywności niższego szczebla (rebelii, zamieszek, puczy)

Prze II wojną światową

• uważany za coś nienaturalnego

• niezorganizowany

• kierowany instynktami zwierzęcymi

• formy zachowań

• był to „tłum” - początek ruchu społecznego

• instynkt

Początkowo ruchy społeczne były analizowane w kategorii zachowań zbiorowych, wisiało nad nimi piętno „anormalności”, odstępstwa od istniejących i uznanych wyobrażeń i tradycji.

Po II wojnie :

• oswojono się z konfliktem

• odróżnienie różnych form zachowania

• twórcza rola ruchów społecznych

• ruch społeczny zmierza do zmiany porządków

• chce w dowolnej sferze wcielić zmianę w życie trwale ( implementacja )

• efektywność, bliskość, działanie celowe

• kontakt z otoczeniem, społeczeństwem ( ale społeczeństwo to proces dynamiczny )

• brak dychotomii

• pojawia się twórcza rola ruchów społecznych, musi być cel, jest to działanie celowe, ten cel dotyczy szerszej zbiorowości, są to działania racjonalne

Wcielenie w życie pewnej koncepcji zmiany społecznej - odróżnia to ruch społeczny od innych form społecznych, np. od tłumu. Celem ruchu jest wprowadzanie trwałych zmian w płaszczyźnie społecznej.

Ruch społeczny - grupa osób podejmująca aktywne działanie, pomiędzy ta grupą są silne więzi społeczne, cel jednoczy tych ludzi. Drugim elementem jest napięcie emocjonalne, które pojawia się na początku konstytuowania się ruch społecznego. Ta aktywność jest zawsze skupiona w czasie i przestrzeni, jest ona zorganizowana i celowa. Tym celem jest zmiana. Cel musi być wspólnym działaniem ( celem - zmiana - IMPLEMENTACJA ) - zmiana trwała - wywoła nieodwracalne konsekwencje w porządku społecznym

Każdy ruch przechodzi ewolucję, od powstania aż do zaniku. Najpierw jest entuzjazm, później jest cel. Entuzjazm i cel stanowią zaczyn ruchu. Później jest ideologia ( program ) a na końcu działanie.

Jednostka przystępuje do ruchu gdy :

• wierzy, że cel jest do osiągnięcia

• wierzy, że jest słuszny

• duża waga zagadnienia - cel musi być istotny

• celu nie można inaczej osiągnąć jak tylko poprzez wspólna działanie

• jest świadomość co do realizacji celu - wspólnie

DEPRYWACJA - społeczna odmiana frustracji i upośledzenia społecznego, powoduje ją różnica między potrzebami a stanem realnym, poczucie niezadowolenia grupy społecznej, która utraciła lub obawia się utraty dobra, które jej się wcześniej słusznie należały na mocy regulacji prawnych

3 strefy deprywacji

1. strefa własności - utrata lub obawa utraty własności, dóbr materialnych -np. przez nacjonalizację, zmniejszenie ulg itp.

2. strefa zachowań - grupy społeczne utraciły możliwość działania z ich normami, nowe regulacje, przepisy zabraniają zachowań wcześniej uchodzących za legalne - prohibicja, zakaz palenia w miejscach publicznych, cenzura, godzina policyjna, zakaz zgromadzeń

3. sfera statusu - spada gwałtownie pozycja społeczna danym grupom społecznym lub zawodom w wyniku przemian społ.-polit., sfera prywatności - jednostki nisko oceniają swój status, kiedy zmieniło się postrzeganie psychiczne jednostki

Geneza ruchów społecznych :

1. Perspektywa psychologiczna. - powstaje w specyficznych stanach psychiki jednostki - motywacja negatywna (brak zaspokajania potrzeb - frustracja bodźcem do przystąpienia do ruchu społ, silniejsza) lub motywacja pozytywna. Problem wywołujący frustrację musi uchodzić w świadomości jednostki za problem niezwykle ważny, na tyle ważny by jednostce chciało się działać, musi uchodzić za problem wspólny - taki, który można jedynie rozwiązać wspólnie (współpracując ze sobą). Ta frustracja musi być stanem ciągłym lub występującym w dłuższym czasie. Z frustracja wiąże się kwestia upośledzenia - subiektywnego uczucia, że nie otrzymujemy tego, co nam się słusznie należy, mamy 3 typy upośledzenia :

1. ubytkowe - nasze potrzeby i aspiracje pozostają na tym samym poziomie, ale zmniejszyły się możliwości rzeczywiste realizacji potrzeb w wyniku działań obiektywnych np. wojna, powódź, susza, kryzys gospodarczy

2. aspiracyjne - nasze potrzeby i aspiracje rosną szybciej niż możliwości ich zaspokojenia

3. progresywne - po przełomie społ.-gosp. Jesteśmy rozbudzeni aspiracyjnie, aspiracje gwałtownie wzrastają, zmieniają się - rozbudzenie aspiracyjne, brak możliwości zaspokojenia - pojawia się reglamentacja → upośledzenie ubytkowe

(Deprywacje )

Ruchy społeczne są interpretowane tutaj jako rezultat procesów przystosowania jednostki do świata społecznego, a ich początkiem są pewne stany umysłowe i motywacyjne.

Ruchy społeczne definiowane jako „wysiłek znacznej liczby ludzi w kierunku rozwiązania problemu, co do którego sądzą oni, iż jest on ich wspólnym problemem”. Aby przystąpić do ruchu społecznego, pewna grupa jednostek musi się znajdować „z tej samej strony burty” i dodatkowo jednostki te muszą jednocześnie wierzyć, że w ich sytuacji pozostaje coś do zrobienia oraz chcieć zaangażować się bezpośrednio w takie działanie. Ten rodzaj psychologicznego podejścia uzależnia uczestnictwo w ruchu społecznym od stanu motywacji, a pośrednio od systemu przekonań żywionych przez potencjalnych uczestników. W odróżnieniu od instytucji czy organizacji społecznych, ruchy społeczne są bowiem w wysokim stopniu naładowane wartościami i emocjami, nie tylko dlatego, że dotyczą kwestii moralnych czy politycznych nieobojętnych, ale i dlatego, że mobilizacja uczestników do działań odbywa się poprzez pobudzenie stanów emocjonalnych i weryfikacją uznawanych przekonań.

1. Perspektywa socjologiczna.

Powstaje w sytuacji stanu wewnętrznego napięcia miedzy granica systemu a otoczeniem systemu - schemat znany już nam systemu politycznego (teoria wartości dodanej)

Wejścia skrzynka systemowa wyjścia

Sprzężenie zwrotne

Na wejściach - żądania i wyrazy poparcia

Produkty wyjścia - decyzje polityczne

Sprzężenie zwrotne - kanał, za pomocą, którego podmioty reagują na decyzje polityczne

Smelser:

System polityczny i otoczenie - wyróżnia 3 poziomy:

1. zachowań jednostkowych

2. poziom norm

3. poziom wartości

U genezy każdego ruchu społecznego leży indywidualny problem jednostkowego (indywidualnego ) podmiotu - formułuje żądania, np. żądanie anulacji pochopnie zaciągniętego kredytu - system mieli→ decyzja pozorna → podmiot jest coraz bardziej sfrustrowany, stawia nowe żądania, podmiot zauważa, że nie tylko on jeden ma taki problem, bo i kuzyn, i sąsiadka itp. atakuje system norm → domaga się zmian rozwiązań normatywnych → formułuje się ruch społeczny (sytuacja się powtarza z wydana decyzją ) → przeniesienie na poziom wartości - przekonstruowanie żądań - już nie chodzi o spłatę kredytu, ale o godne życie, zapewnienie minimum socjalnego, sprawiedliwość społeczną - hasła dotyczące wartości → sytuacja przedrewolucyjna

3 rozwiązania tej sytuacji:

1. spacyfikować ruch społeczny - ten sposób niczego nie rozwiąże, nie spadnie napięcie społeczne, wzrośnie do sytuacji rewolucyjnej

2. władza będzie się starała odpowiedzieć na te żądania - kosztownie organizacyjnie i ekonomicznie

3. pozorne - najmniej kosztowne, polega na wciągnięciu lidera i jego otoczenia w strukturę systemu społecznego (poszerzenie wejścia, zostaje wciągnięty, zostaje mu wyznaczona rola polityczna)

↓

zgonie z teorią wartości dodanej

ruch społeczny pojawia się z chwila rosnącego napięcia wywołanego nie wypełnieniem żądań przez władze polityczną

Ukształtowała się ona najwcześniej. Zdaniem Blumera ruchy społeczne są wyższą formą organizacyjna zachowań zbiorowych; od prymitywnych zachowań zbiorowych odróżnia je to, iż podejmują wysiłek skoordynowany implementacji zmiany społecznej. Ruchy te lokowały kwestie ruchów społecznych w perspektywie zmiany kulturowej i społecznej; podkreślały one zbiorowy charakter tych wysiłków. Perspektywa socjologiczna lokuje zagadnienia ruchów społecznych w kategoriach zmiany ustanowionego porządku, bądź to w dziedzinie układu kulturowego, bądź też w dziedzinie szerszego układu wartości. Perspektywa ta ukazuje głównie mechanikę wydarzeń społecznych, ich następstwo i zakres. Dostarcza nam ona podstawowych rozróżnień, wskazując na swoista nieuchronność procesów zmiany dokonywanych za pośrednictwem ruchów.

2. Perspektywa polityczna.

Ruch społeczny wg niej jest narzędziem walki o interesy grupowe. Konflikt w społeczeństwie - stan naturalny, nieunikniony, bezskuteczna jest walka ze stanem napięcia, chęć uniknięcia go. Konflikt jest pożyteczny dla procesu społecznego, ponieważ :

1. sprzyja krystalizacji interesów, ukazuje sprzeczne interesy

2. aktywizuje, przyspiesza procesy społeczne

Rozlanie konfliktu - obejmuje on coraz więcej osób i problemów, eskalacja - radykalizacja środków, metod. R

Zarysowała ona inny aspekt ruchów społecznych :ich konfliktogenny charakter. Ruch społeczny postrzegany jest jako forma spluralizowanego zachowania pojawiającego się w ramach określonej jednostki terytorialno-społecznej : społeczności. Jego cecha jest zbiorowy wysiłek mający na celu przyciągnięcie społecznego poparcia dla jakiejś innowacyjnej idei. Ruch jest zawsze skierowany przeciwko czemuś ( jest to tzw. przedmiot ruchu czyi punkt sporny z reszta społeczeństwa ) w równej mierze co w kierunku czegoś ( ideologia ruchu ). W tym sensie więc każdy ruch społeczny powoduje uwikłanie w konflikt, zaś ulokowanie w ramach określonej społeczności nadaje mu kontekst polityczny.

(4.Perspektywa społeczno-historyczna.

Unaocznia ona fakt, że ruch społeczny nie sposób jest wydzielić ze społeczeństwa i jakikolwiek szereg „technologicznych” działań przeciwko ruchom społecznym może przynieść instrumentalne efekty na krótka skalę, działanie przeciwko ruchom społecznym jest działaniem przeciwko samemu społeczeństwu. Innymi słowy, ruchy społeczne są wskaźnikiem historycznym procesów doświadczanych przez społeczeństwa : raptowne załamania w pojawianiu się lub funkcjonowaniu ruchów społecznych świadczy o równie raptownych okresach transformacji, które staną się udziałem tych społeczeństw w bliższej lub dalszej przyszłości. )

C. OFFE

NOWE RUCHY SPOŁECZNE

PRZEKRACZANIE GRANIC POLITYKI INSTYTUCJONALNEJ

• - ruchy społeczne ulegają ewolucji, dostrzegamy to w sposób wyraźny od lat 90-tych XX wieku -powrót najnowszych ruchów społecznych do korzystania ze środków masowego przekazu - wykorzystanie internetu jako narzędzia oddziaływania, zmienia strukturę ruchu społecznego, hasła

• stare ruchy korzystały z radia, TV, prasy

• nowe ruchy po latach 70-tych - pacyfistyczne, ekologiczne z nieufnością traktowały media, opierały się na oddziaływaniu bezpośrednim - happeningi itp.

• media interesowały się nowymi ruchami, ale ruchy mediami nie

• oddziaływanie pośrednie stosowane przez stare ruchy przez nowe uważane za nieskuteczne

• nowe ruchy - niezorganizowane, spontaniczne, aż pojawiła się (ponownie) aparat administracyjny (typowy dla starych) - dba o łączność internetową - zmniejsza się rola lidera - ruchy najnowsze

• ruchy najnowsze (lata 90-te→) powrót do haseł gospodarczych dotyczących skutków oddziaływania kapitalizmu, haseł dotyczących dystrybucji społecznie cennych dóbr - np. bezpieczeństwo społeczeństwa, przedstawianie aspektów globalnych - typowe dla najnowszych

• specyficzna koncepcja polityki - ruchy społeczne działają w sferze polityki nie zinstytucjonalizowanej - nie padają słowa walka o władzę, polityka, przedstawiają wizję polityki nie zinstytucjonalizowanej - założenie : każda decyzja indywidualna podmiotu dotycząca jego stylu życia jest decyzja polityczna ponieważ wywołuje konsekwencje polityczne → polityczny charakter ma decyzja czy na obiad zjemy hot-doga czy ziemniaczki, w co pakujemy kanapki, czym jeździmy na uczelnię- każdy człowiek uprawia politykę)

↓

konflikt wizji polityki starej ( zajmuje się gospodarką, władzą) i nowej

Lata 70-te

• Jakościowe rewolucje dotyczące ruchów społecznych

• Porównanie przez pryzmat paradygmatów

• 2 odmiany ruchów społecznych

1. stare (od przełomu XIX/XX wieku do lat 70-tych)

• dotyczące gospodarki

• dotyczące zbiorowości, grup społecznych ( klasowość )

• ruch formalny, legitymizowany ( zgodnie z prawem )

• zaangażowanie określonych grup społecznych np.. robotnicy

• negocjowały z władzą realizując choćby część postulatów

nowe

• ochrona środowiska

• skupia się na jednostce i jej różnych aspektach funkcjonowania

• charakter spontaniczny ( pikiety, manifestacje, strajki, okupacje)

• młodzi wykształceni tzw. białe kołnierzyki, outsiderzy - emeryci, gospodynie domowe, studenci

• nie mogły się z władzami dogadać

G.A.ALMOND, G. BINGHAM POWELL Jr.

KULTURA POLITYCZNA

• Kultury politycznej pod żadnym pozorem nie można utożsamiać z kultura osobistą decydentów politycznych, ponieważ :

1. kultura polityczna - termin opisujący stan świadomości każdego podmiotu, a nie tylko decydentów

2. terminy te są tak odległe, że zawierają zupełnie odmienne treści (rozbieżność istotnościowa, esencjonalna)

• kultura osobista może być jednym ze składników kultury politycznej

• koncepcja funkcjonalistyczna - stopniowalne ujęcie polityki, każdy posiada mniejszą lub większą kulturę polityczną, ale zawsze ją posiada

• kultura polityczna - twór świadomościowy, opisuje świadomość (podobnie jak opinia publiczna, mity, stereotypy)

Kultura polityczna - jest całokształtem indywidualnych postaw i orientacji politycznych podmiotów indywidualnych i zbiorowych (uczestników danego systemu) dotyczące rzeczywistości politycznej. Jest to sfera subiektywna, leżąca u podstaw działań politycznych i nadająca im znaczenie. Owe indywidualne orientacje łączą w sobie kilka składników :

1. orientacje poznawczą - prawdziwa lub fałszywa wiedzę o obiektach i ideałach politycznych (elementach rzeczywistości politycznej)

2. orientację afektywną - poczucie więzi, zaangażowanie, sprzeciw itp. wobec obiektów politycznych

3. orientacje oceniającą - sądy i opinie o obiektach politycznych, opinie, które zwykle wymagają zastosowania wobec obiektów i wydarzeń politycznych kryteriów wartościujących (przyjmujemy swój schemat moralny i na jego podstawie formułujemy wnioski dotyczące złej, dobrej decyzji, oceniamy racjonalnie - czy decyzje są efektywne czy nie )

Orientacja jest przekonaniem wewnętrznym. Postawa jest przekonaniem manifestującym - przybiera różne formy - forma werbalna, forma działań.

Obiekty orientacji politycznych :

• system polityczny jako całość

• poszczególne rola i struktury polityczne

• indywidualni lub grupowi wykonawcy ról

• specyficzne dążności decyzje polityczne

Lata 80-te modyfikacja - umieszczenie kultury w modelu analizy systemowej, tak konstruowano pytania o role kultury w systemie.Ta perspektywa jest aktualna pomimo odchodzenia od analizy systemowej

3 typy kultury politycznej jednostki

1. uczestnicy - jednostki kierujące się ku strukturom i procesom „wejściowym” systemu i biorące udział lub dostrzegające możliwość wzięcia udziału w artykulacji potrzeb oraz w podejmowaniu decyzji

2. poddani - osobnicy mający świadomość istnienia systemu oraz wpływu jaki na ich życie wywierają wytwory systemu, takie jak świadczenia socjalne, prawa itd., lecz nieskłonni brać udział w jego działalności; są to konsumenci decyzji politycznych

3. zaściankowy - poza systemem, w otoczeniu bliższym lub dalszym

Podkryteria ( kryteria pomocnicze )

Wyobrażenia jednostki jako o ewentualnym uczestniku systemu ( aktywność ). Wizja polityki związana ze stopniem zaufania społecznego, jakim obdarza jednostka decydentów, jak ocenia elitę jednostka. Tendencje do postrzegania o wysokiej kulturze politycznej. Dwa przeciwstawne modele uprawiania polityki :

1. konfrontacji - polityka „jastrzębia” ( model męski )

2. negocjacji - model „gołębia” ( model damski)

Proces sekularyzacji kultury politycznej ( laicyzacja )

Proces ten polega na aspektowym postrzeganiu ról społecznych, w tym roli politycznej postrzeganej przez jednostkę. W kulturze sekularyzowanej możemy wyróżnić funkcje polityczne od innych funkcji ( np. funkcja ojca ). Jednostka wie, gdzie ma się zgłosić, gdy ma problem - aspektywność. W kulturze tradycyjnej jednostka nie dostrzegała ról. Postrzeganie człowieka globalnie.

Sekularyzacja polega na tym, że wiemy do jakiej osoby można się zwrócić z określonym problemem ( zadania osób publicznych są zapisane w konstytucji ). Analizując proces rozwoju wyróżniamy szereg stopni i rozwiązań kombinowanych, które mogą tworzyć kontinuum z tradycyjną kulturą polityczną na jednym i sekularyzowanym na drugim biegunie. Jedną z najbardziej interesujących w tym ciągu jest kultura zorientowana na ideologię. Pojawia się ona wtedy, gdy jednostka wykształciła zespół aspektowanych orientacji politycznych, ale nie zdołała jeszcze wyrobić w sobie otwartych, komercjalnych postaw związanych z pełnią sekularyzacją. Jest to etap przejściowy między kultura tradycyjną a sekularyzowaną. Ideologia kreuje jednoznaczny, zamknięty obraz życia politycznego i oferuje swoiste wyjaśnienie oraz kod postępowania politycznego w każdej niemal sytuacji. Ideologia zastąpiła tradycję, jest wytworem działań politycznych. Nie tradycje, ale tez nie pragmatyzm wyznacza kierunek działań politycznych.

3 typy kultury politycznej na społeczeństwo :

1) tradycyjna

2) sekularyzowana

3) zorientowana na ideologię

Sekularyzacja nie sprzyja stabilizacji politycznej. Aby była stabilizacja należy ustalać takie normy i przypisywać kompetencje osobom, które wcześniej sprawowały te funkcje w kulturze tradycyjnej.

Socjalizacja polityczna

Proces nabywania kultury politycznej - charakter jednostkowy. Socjalizacja to społeczne ukształtowanie człowieka. Socjalizacja jest procesem, dzięki któremu kultury polityczne utrzymują się i ewoluują. W procesie socjalizacji jednostki przyswajają sobie problemy kultury politycznej, kształtują orientacje wobec zjawisk politycznych. Proces socjalizacji trwa przez całe życie człowieka. Socjalizacja polityczna może dokonywać się w formie jawnej lub ukrytej. Jawna - polega na otwartym przekazywaniu informacji, sugerowaniu wartości i ocen zjawisk politycznych. Wykłady wiedzy obywatelskiej w szkołach średnich stanowią przykład jawnej metody socjalizacji politycznej. Ukryta metodą jest przekazywanie wzorców niepolitycznych, które modyfikują postawy wobec odpowiednich ról i obiektów w systemie politycznym.

Instrumentu socjalizacyjne :

1. rodzina

2. szkoła

3. grupa rówieśników lub grupa odniesienia

4. doświadczenie zawodowe

5. środki masowego przekazu - media

Socjalizacja niespójna - poszczególne ośrodki socjalizujące jednostkę wpajają idee przeciwstawne, osoba socjalizowana - wybór, który model przyjmie jako swój. jeśli ta osoba nie opowiedziała się za żadnym modelem - outsider.

Możliwe tez przesocjalizowanie :

- objaw - utrata tożsamości, indywidualności

- bezkrytyczne przyjmowanie wszystkiego jako prawdy obiektywnej

- socjalizacja perexcerus - przezniszczenie

Podkultura polityczna

• spójny podsystem w ramach dużego systemu

• kultura polityczna, która można odróżnić od kultury obowiązującej powszechnie w społeczeństwie

• społeczeństwie podkulturze politycznej mówimy wtedy, gdy można wyróżnić szczególny zespół orientacji politycznych, różniący się od innych w tym systemie, to czy dane zjawisko zdefiniujemy jako oddzielna podkulturę, zależy w znacznym stopniu od charakteru spraw i problemów branych pod uwagę

Robert Dahl - gwarancje instytucjonalne demokracji

1. zapewnienie możliwości do tworzenia i przynależności do organizacji społecznych i politycznych - suma poszczególnych woli jednostek minus egoizm jednostki, większość arytmetyczna

2. wolność wypowiedzi ( ale nie w ujęciu nieograniczonym ) - można się wypowiadać zgodnie z prawem danego państwa, prawa jednostki a prawo do wypowiedzi - kompromis jest wypadkową

3. prawo wyborcze oparte na zasadzie konkurencyjności

4. zapewnienie obywatelom dostępu do urzędów publicznych - p.3 i p. 4 - związane z zasada równości praw - izonomia, co za tym idzie dostępność do urzędów publicznych, nie stosuje się obecnie cenzusów majątkowych, wykształcenia, itp.

5. zabezpieczenie prawa liderów politycznych do ubiegania się o poparcie i głosy wyborców - możliwość prezentowania własnych poglądów, istnieje zespół reguł nadrzędnych wobec praw liderów do ubiegania się alternatywnych głosy wyborców, obecnie telewizja decyduje alternatywnych poparciu

6. istnienie alternatywnych źródeł informacji - to umożliwienie głównym aktorom życia publicznego dostępu do telewizji

7. wolne i uczciwe wybory ( fair ) - praktyczna realizacja wyborów, czy procedura głosów jest przeprowadzona uczciwie ?

8. instytucje powołane do realizowania polityki powinny zależeć od wyborców - nie eliminowanie innych procedur, wyborcy powinni wpływać na politykę cały czas

M. WEBER - 3 CZYSTE TYPY PRAWOMOCNEGO PANOWANIA

PANOWANIE, WŁADZA, RZĄDZENIE

Panowanie - prawdopodobieństwo, że określony rozkaz zostanie wykonany, może opierać się na różnych motywacjach posłuszeństwa.

Różnica miedzy władzą a panowaniem.

Weber określał władzę jako potencjalną możliwość realizowania swojej woli. Realizacja woli obywać się mogła wobec oporu innych osób.

Władza polityczna:

• monopol na środki przymusu fizycznego

• podmiotem władzy politycznej jest tylko państwo

• stosunek z wolą ( realna szansa by rozkaz został wykonany), kategoria amorficzna - bezpostaciowa

Panowanie jest szczególnym rodzajem władzy (pojęcie węższe). Nie każda władza jest panowaniem, ale panowanie jest rodzajem władzy. Jest rodzajem władzy realizowanej (akt sprawowania władzy)

Aby panować musi być :

• panujący

• poddany

• wola panującego, aby te władzę sprawować (musi posiadać narzędzia sprawowania, tymi instrumentami jest aparat zarządzający)

Panowanie musi się spotykać z odbiorem społecznym. Panowanie jest władzą uprawomocnioną i urzeczywistnioną.

Typy panowania:

1) panowanie legalne

Najczystszym typem takiego panowania jest władza biurokratyczna. Ideą podstawową tego typu jest przeświadczenie, że można tworzyć swobodnie dowolne prawa i zmieniać je za pomocą formalnie poprawnego ustawodawstwa. Zespół zarządzający jest bądź wybierany, bądź mianowany. On sam i wszystkie jego składniki stanowią organ zarządzający. Organa mają charakter heteronomiczny i heterokefaliczny - możemy je nazwać „urzędem". Zespół zarządzający składa się z urzędników mianowanych przez panującego.

Typem rozkazującym test „przełożony” a uzasadnieniem jego prawa do rządzenia, w granicach przedmiotowego zakresu „kompetencji". Podstawą wydzielania owego wyspecjalizowanego zakresu jest funkcjonalność oraz wymagania fachowe stawiane sprawności urzędnikom.

Typem urzędnika jest wyszkolony fachowiec, którego stosunek służbowy określony jest umową, a wysokość i prawo do pensji wyznacza jednoznacznie ranga stanowiska wg ścisłych reguł awansowania, nie zaś ilość wykonywanej pracy. Jego urzędowanie jest pracą zawodową wykonywaną na mocy rzeczowego obowiązku służbowego. Obowiązek posłuszeństwa jest ujęty w ramy pewnej hierarchii stanowisk, podporządkowującej niższe stanowiska wyższym oraz regulującej procedurę składania zażaleń. Podstawą funkcjonalności przedmiotowej jest dyscyplina organizacyjna.

Biurokracja nie jest jedynym typem panowania legalnego. Reprezentują ją urzędnicy podlegający rotacji, wybierani losowo lub w wyborach, a także zarządzanie parlamentarne i komisyjne oraz wszystkie rodzaje kolegialnych ciał rządzących i zarządzających, o ile ich kompetencje opierają się na ustanowionych zasadach, a egzekwowanie praw władzy odpowiada typowi legalnego zarządzania. W okresie powstania nowoczesnego państwa ciała kolegialne przyczyniły się do rozwoju panowania legalnego.

2) panowanie tradycyjne
Na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących. Jej najczystszym typem jest władza patriarchalna. Związek, w którym występuje ten typ panowania, opiera się na stosunkach o charakterze wspólnoty, typem rozkazującego jest „pan", słuchającego „poddany", zespół zarządzający ma charakter „służby". Panowanie to opiera się na zwyczaju, tradycji. Na podstawie owej tradycji panujący sprawują swoje rządy.

Jeśli chodzi o pozycje sługi występują dwie formy: _

1. Czysto patriarchalna struktura zarządzania : słudze pozostają w całkowitej osobistej zależności ód pana. Rekrutuje się ich bądź to w sposób czysto patrymonialny — niewolnicy, oddani, eunuchowie - bądź niepatrymonialni - faworyci, plebejusze. Ich zarządzanie jest w pełni heteronomiczne i heterokefaliczne, zarządzającemu nie przysługuje żadne osobiste prawo do urzędu, nie stosuje się żądnej fachowej selekcji.
Najczystszym typem tego panowania jest władzą sułtana,

2. Struktura stanowa. Słudzy nie są osobistymi sługami pana lecz ludźmi niezależnymi dzięki własnej pozycji osób społecznie wyróżnionych. Urząd zostaje im nadany na mocy przywileju lub koncesji pana albo prawo do urzędu uzyskują na mocy kontraktu i nie można ich samowolnie pozbawić. Techniczne środki zarządzania pozostają w ich rękach, nie zaś w dyspozycji pana. Jest to panowanie stanowe. Strukturę hierarchiczną często łamią przywileje. Pojęcie dyscypliny nie istnieje tu w ogóle. Całokształtem stosunków rządzi tradycja, przywileje, feudalna czy patrymonialna wielość, godność stanowa i dobra wola.

Panowanie patriarchalne (ojcowie rodzin, wodzowie klanów, „ojcowie ludu" ) jest jedynym najczystszym typem panowania tradycyjnego. 'Współistnienie zachowań ściśle wyznaczonych przez tradycję oraz dziedzin zachowań swobodnych jest wspólną, cechą wszystkich tradycyjnych form panowania.

3) panowanie charyzmatyczne

Na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma), w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy.

Źródłem osobistego oddania jest tu egzaltacja, jaką budzi coś wiecznie nowego, niecodziennego, niebywałego. Najczystsze typy władzy charyzmatycznej to władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów.

Typem rozkazującym jest przywódca. Typem, słuchającego jest uczeń. Jest się posłusznym przywódcą wyłącznie ze względu na jego czyste osobiste, niecodzienne cechy, nie zaś ze względu na wyznaczone mu stanowisko lub przejęte tradycyjnie godność. Zespół, zarządzający dobierany jest ze względu na charyzmę i osobiste oddanie, a więc bez względu na kwalifikacje fachowe.

Panowanie charyzmatyczne jest swoistą, niezwykłą i całkowicie osobową postacią stosunków społecznych. Wówczas, gdy istnieje, a nawet później, gdy zabraknie nosicieli charyzmy, wykazuje tendencję do przekształcania się w coś przyjętego. Owo uznanie władzy charyzmatycznej za coś przyjętego następuje :

1) poprzez tradycjonalizację porządków,

2) poprzez przekształcenie się charyzmatycznego zespołu zarządzającego; zespół uczniów lub zwolenników, w zespół legalny lub stanowy, w drodze zawłaszczenia wewnętrznych lub zespolonych z przywilejami praw władzy

3) poprzez przekształcenie sensu samej charyzmy.

LEGITYMIZACJA WŁADZY

Legitymizacja - def. Linza - pewien stan akceptacji, wyrażany przez znaczące kręgi ( ilościowe i jakościowe ) dla systemu politycznego. Przejawia się w pozytywnej ocenie form jego funkcjonowania.

Podejście tradycyjne - Weber - kiedy stan akceptacji dla władzy wynika z wiary.

O legitymizacji władzy mówmy wtedy, gdy świadomy i aktywny udział obywateli w procesie sprawowania władzy.

David BEETHAM

1. Wymiar legitymizacji władzy.

Pojęcie legitymizacji zawiera w sobie różne elementy ( jest wielowymiarowe ). Władza jest legitymowana jeśli :

1. Jest zgodna z ustalonymi regułami

2. Reguły te znajdują usprawiedliwienie wśród władzy i poddanych

3. Istnieją przejawy akceptacji władzy poprzez poddanych

Te 3 poziomy wzajemnie się uzupełniają, posiadają jednak własną odrębność i charakterystykę.

Poziom reguł :

Władza jest legitymizowana wtedy, gdy nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami. Reguły władzy mogą być :

• Niepisane, nieformalne

• Sformalizowane

Przeciwieństwem legitymizacji władzy na poziomie reguł jest nielegalność władzy. Władza jest nielegalna 4kiedy nabyta jest z pogwałceniem reguł lub gdy jest sprawowana w sprzeczności z nimi. Tam gdzie reguły są łamane bez przerwy mówimy o chronicznym braku legalności.

Usprawiedliwienie reguł

Władza jest legitymizowana o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi. Władza musi :

• Pochodzić od uznanego autorytetu ( szczególnie ważne we władzy politycznej )

• Wypracować reguły zabezpieczające odpowiednie kwalifikacje osób sprawujących władzę

• Być postrzegana jako służąca interesom ogólnym, nie zaś sprawującym władzę ( struktura władzy )

Te uzasadnienia zależą z kolei od :

• Panujących w danym społeczeństwie przekonań o tym co jest źródłem autorytetu

• Tego, jakie cechy sprawującego władzę są pożądane i jak je nabyć

• Wyobrażeń na temat interesu ogólnego, korzyści i społecznych potrzeb, które system władzy zaspokaja

W żadnym społeczeństwie owe przekonania nie są jednolite. Jedną z cech stosunków władczych jest :

• Nierówność pozycji, społecznych szans

• Odrębność wyznawanych wartości

• Bez minimum wspólnych przekonań nie może istnieć usprawiedliwienie reguł władzy.

Reguły władzy nie są legitymizowane jeśli nie są zgodne z panującymi przekonaniami :

• W warunkach niewolnictwa i sztucznej, podzielonej społeczności

• Za przyczyną zmiany przekonań ( pozbawienie wsparcia )

• Z powodu zmieniających się warunków (dysfunkcja usprawiedliwienia i przekonań)

Akceptacja reguł:

Zakłada czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na zależności władcze, przyzwolenie wyrażające się w konkretnych zachowaniach np.:

• Zawarcie umowy ze zwierzchnikiem

• Złożenie przysięgi posłuszeństwa

• Udział w wyborach

Stanowią wkład do legitymizacji stosunków władzy. Zachowania te posiadają - wobec tych, którzy je przejawiają:

1. moc tworzenia subiektywnej identyfikacji z układem władczym

2. znaczenie publicznych symboli i deklaracji. Są wyrazem i potwierdzeniem pozycji jednostek, które posiadają władzę.

To co uważane jest za przyzwolenie i to od kogo to przyzwolenie wymaga się jest kulturowo określone. Uniwersalna cechą legitymizacji jest wymóg wyrażania publicznej akceptacji zależności władczych.

Zachowania polegające na zaprzestaniu współpracy, biernym oporze, aż po jawne nieposłuszeństwo i zbrojna opozycję są miarą erozji legitymizacji władzy.

Różne wymiary legitymizacji i formy jej braku przedstawia tabela.

Kryteria legitymizacji władzy	Formy braku legitymizacji władzy
A. Zgodność z regułami (zgodność z prawem)	Nielegalność (złamanie reguł)
b. Powszechna akceptacja reguł	Deficyt akceptacji reguł (sprzeczność między regułami a powszechnymi przekonaniami, brak zgodności przekonań dot. reguł sprawowania władzy)
C. Legitymizacja poprzez czynne przyzwolenie	Delegitymizacja (wycofanie czynnego poparcia)

2. Problemy legitymizacji władzy państwowej !!!!!!

Państwo to szereg wyspecjalizowanych instytucji, które posiadają monopol stanowienia prawa i władzy sądowniczej na określonym terytorium oraz środków zorganizowanego przymusu niezbędne do zapewnienia tym instytucjom skuteczności.

Państwo jest odpowiedzialne za określenie reguł, które rządzą wszystkimi innymi relacjami władzy. To powoduje konflikty, gdyż stawką jest kontrola procesu tworzenia norm. Konflikty maja gwałtowny charakter, gdyż zdolność stanowienia ogólnych reguł jest skoncentrowana w ośrodku centralnym władzy.

Władza państwowa nie podlega nadrzędnemu prawodawcy (przejaw suwerenności państwa)

Suwerenność jest warunkiem władzy państwa, ale i słabością. Warunkiem, ponieważ w sprawowaniu legalnej kontroli nad terytorium nie jest związana żadnym autorytetem. Słabością, ponieważ nie można potwierdzić własnej prawomocności poprzez odwołanie się do nadrzędnego autorytetu. Stwierdzenie o braku nadrzędnego autorytetu należy opatrzyć dwoma zastrzeżeniami:

1. Każde państwo jako część systemu międzynarodowego wzajemnie uznaje suwerenność drugiego państwa. System międzynarodowy nie posiada efektywnych środków skuteczności, dlatego można co najwyżej potwierdzić prawomocność suwerenności państwa.

2. Suwerenność jako monopol stanowienia prawa i zapewnienia jego skuteczności nie jest tożsama ze zdolnością państwa do realizowania różnych celów, częściowa kompensacją takiej słabości są systemy wzajemnego bezpieczeństwa. W zamian za wyrzeczenie się z pewnych oznak suwerenności, zwiększają one zakres kontroli nad środowiskiem międzynarodowym.

Podtrzymanie konstytucyjnych reguł zależy od spełnienia 2 warunków :

1. niezależność sądowniczych instytucji państwa - umożliwia podporządkowanie prawu działań legislatywy i egzekutywy. Zależy to nie tylko od formalnej niezależności wymiaru sprawiedliwości, lecz także od rozwoju etosu bezstronności oraz istnienia niezależnych środków masowej komunikacji.

2. rzeczywiste podporządkowanie armii cywilnej kontroli

1. upolitycznienie armii (w systemie jednopartyjnym)

2. całkowita depolityzacja armii - izolowanie od konfliktów i nacisków społecznych ( w systemie liberalnym)

3. Reguły konstytucyjne i ich legitymizacja

Autorytet polityczny i jego źródła.

Decydującą zmianą w sferze idei legitymizujących władze polityczną w czasach nowożytnych była erozja wiary w nadrzędną wartość urodzenia i dynastycznych sukcesji. Państwo przestało być uważane za własność władcy. Postrzegano je jako własność ludu, z którego pochodził również autorytet polityczny. Obecnie państwa potwierdzają zasadę suwerenności poprzez różne formy odpowiedzialności rządu przez reprezentantami społeczeństwa. W monarchiach konstytucyjnych szczególnie żywa jest dodatkowa wiara w tradycjonalizm i dziedziczenie. W krajach komunistycznych zasada suwerenności została ograniczona przez założenia marksizmu-leninizmu (kierownicza rola partii). W Islamskiej Republice Iranu zasada suwerenności ludu współistnieje z teokratycznym kanonem akceptacji kandydatów n stanowiska państwowe przez instancje kościelne. Istnienie systemów, w których władza pochodzi z 2 konkurencyjnych źródeł jest możliwe. Jak te sprzeczności pogodzić w jednej konstytucji:

1. różne zasady legitymizacji mogą odnosić się do różnych typów władzy, oddzielonych od siebie zgodnie z zasadami konstytucyjnymi ( np. legislatywa w wyborach powszechnych, premier mianowany)

2. ograniczenie jednego źródła autorytetu przez inne (w modelu komunistycznym przez partię, tworząc dwoistość autorytetu państwowego)

We współczesnym świecie występują konstytucje, które czerpią prawomocność nie tylko z zasady suwerenności ludu (konstytucja wymaga aprobaty obywateli). Należy odróżnić więc legitymizacje porządku konstytucyjnego i legitymizacje wynikającą z powszechnej akceptacji. Konsekwencją uniwersalizacji zasady suwerenności obywateli jest to, że akceptacja musi być powszechna, nawet jeśli władza opiera się na niedemokratycznym źródle autorytetu. Akceptacja może być wyrażona poprzez :

• wybór Konstytuanty (uzupełnieniem może być plebiscyt za zatwierdzeniem konstytucji)

• rewolucje ( masy demonstrują gotowość do poświęceń)

Idea suwerenności związana jest ściśle z ideą narodowej autonomii i samokreślenia. W społeczeństwa tradycyjnych państwo należało do rządzącej dynastii (pochodzenie władzy było nieistotne). Efektem „uniwersalnej” idei suwerenności ludu była nacjonalistyczna „partykularyzacja”. Obecnie w państwach o ukształtowanej narodowej tożsamości idea narodowej niezależności jest źródłem silnego poparcia dla państwa. W państwach, gdzie tożsamość jest słabo rozwinięta, nacjonalizm staje się siłą delegitymizującą istniejący porządek konstytucyjny.

Interes ogólny jako norma legitymizacji władzy.

Aby władza była akceptowana musi:

• zaspokajać interesy dominujących jak i podporządkowanych

• spełniać funkcje niezbędne dal społeczeństwa jako całości

Państwo tradycyjne pełni funkcje „publiczne” w oparciu o prywatne zasoby władzy (finanse władcy i państwa są nierozerwalne). Państwo nowoczesne zaspokaja wszystkie potrzeby obywateli w oparciu o środki publiczne. Wynikające spory mogą prowadzić do sytuacji, gdy część społeczeństwa przekonuje się, że rząd mija się z interesami ogółu. Źródłem takiego przekonania jest :

• oczywiste niepowodzenie rządu ( np. przegrana wojna lub gwałtowna inflacja )

• partykularyzm rządu (wykorzystywanie stanowisk publicznych do prywatnych celów)

Cele władzy państwowej (władza musi je osiągnąć):

1. ustanowienie monopolu środków zorganizowanego przymusu

2. zaspokajanie materialnych potrzeb ludności

4. Poparcie jako forma legitymizacji władzy.

Poparcie wyrażone przez podporządkowanego legitymizuje władzę, która jest nad nim sprawowana. Legitymizacja wynika z :

• publicznego potwierdzenia prerogatyw władczych

• powinności wynikających z nich dla podporządkowanego

Legitymizacja stosunków władczych poprzez wyrażenie przyzwolenia jest potrzebna rządowi bez względu na to, jak solidne są procedury, na których oparta jest władza. We współczesnych systemach politycznych wyróżniamy poparcie :

1. w ramach systemu wyborczego

2. Typu mobilizacyjnego

Instytucja wyborów łączy funkcje :

• Bez pośredniego lub pośredniego wybory rządu

• Wyrażanie dla tego rządu poparcia

Mobilizacja polityczna spełnia tylko druga rolę. Wiąże się to z odmienną rola partii politycznych.

Wyborczy tryb poparcia opiera się na 2 przesłankach:

1. nikt nie ma prawa wyrażać poparcia w imieniu drugiej osoby

2. rzeczywisty wybór pomiędzy alternatywnymi stanami

Formalny podział władzy przestał odzwierciedlać porządek klasowy i asymetryczne relacje między płciami. Sposobem na wspomniana dysfunkcję było ograniczenie praw wyborczych do populacji mężczyzn, posiadających określenie zasoby majątkowe. Obecnie społeczne i polityczne nierówności muszą współistnieć z równością w zakresie praw obywatelskich (np. nieformalna reprodukcja stosunków dominacji może objąć również prawa obywatelskie np. społeczna nierówność między kobietami a mężczyznami). Najbardziej oczywistym przykładem reprodukcji nierówności klasowych w sferze polityki jest wykorzystanie zasobów ekonomicznych w celu kształtowania wyników wyborów. Brak instytucji wyborów nie oznacza braku legitymizacji.

Mobilizacyjny typ legitymizacji zakłada, że poparcie jest wyrażone poprzez długotrwała masową aktywność obywateli i współpracę z rządem, realizująca określone cele ( zazwyczaj wynikiem rewolucji, a masowa mobilizacja polityczna jest kontynuacja procesów rewolucyjnych). Poparcie systemu władzy nie wiąże się z wyborem kandydatów aspirujących do stanowisk politycznych ( nacisk na realizacje celów). Permanentna mobilizacja tworzy zapotrzebowanie na przywódców charyzmatycznych (Lenin, Hitler, Mao). Ich autorytet jest odzwierciedleniem społecznego buntu przeciwko istniejącemu systemowi władzy. W przypadku mobilizacyjnego typu legitymizacji władzy podstawowe znaczenie ma siła przekonań zbiorowych a nie demokratyczny wybór.

Legitymizacja poprzez demokratyczny wybór wymaga pluralizmu idei i formacji politycznych. W wypadku wzoru mobilizacyjnego, wyrażanie alternatywnych poglądów lub przeciwstawianie się oficjalnej polityce rządu stanowi zagrożenie dla legitymizacji jej władzy.

Historia systemów komunistycznych dowodzi, że możliwe jest przejście od mobilizacyjnego do wyborczego typu legitymizacji (odwrotny proces ma małe szanse powodzenia).

ARENDT LIJPHART

DEMOKRACJA W SPOŁECZEŃSTWIE SFRAGMENTARYZOWANYM

Przedmiotem badań jest demokracja konsocjonalna, w której odśrodkowe tendencje charakterystyczne dla społeczeństw sfragmentaryzowanych są równoważone przez nastawienie i kooperacyjne zachowania przywódców różnych segmentów społecznych.

Demokracja konsocjonalna jest modelem empirycznym i normatywnym.

Społeczeństwo sfragmentaryzowane to społeczeństwo podzielone przez „podziały segmentalne”. Podziały te mogą mieć naturę :

• Religijną

• Ideologiczną

• Językową

• Regionalną

• Kulturową

• Rasowa

• Etniczną

Podziały segmentalne - tam gdzie podziały polityczne pokrywają się ściśle z obiektywnymi liniami zróżnicowania społecznego, zwłaszcza tymi, które są szczególnie widoczne.

Partie polityczne, grupy interesy, instytucje masowej komunikacji, szkoły i stowarzyszenia maja tendencję do organizowania się zgodnie z liniami segmentalnych podziałów. Grupy takie będziemy określać segmentami.

Stabilność polityczna -w państwach demokratycznych jest wysokie prawdopodobieństwo, że pozostaną one demokratyczne oraz że cechuje je niski stopień wewnętrznej przemocy - rzeczywistej i potencjalnej. Stabilność obejmuje takie składniki jak :

• System reprodukcji

• Instytucje obywatelskie

• Legitymizacje

• Efektywność

1. DEMOKRACJA KONSOCJONALNA

Określana przez 4 główne cechy:

1. Rządy szerokiej koalicji,

• mogą przybierać różne formy

• Koalicyjny gabinet w systemie parlamentarnym

• Rada lub komitet ze szczególnymi uprawnieniami doradczymi

• Szeroka koalicja prezydenta i wyższych funkcjonariuszy państwowych w systemie prezydenckim

• Podstawową jej cecha jest kooperacja przywódców politycznych wszystkich znaczących segmentów po to, by skutecznie rządzić krajem

• Styl przywództwa jest integracyjny ( w modelu brytyjskim nastawiony na rywalizację )

• Formuła szerokiej koalicji łamie zasadę, że w systemach parlamentarnych gabinety powinny mieć poparcie większości, ale niekoniecznie przytłaczającej. Jest to zgodne z „regułą wielkości” Williama Rikera, oparta na założeniu teorii gier. W o sumie zerowej, gdzie dopuszczalne są porozumienia dotyczące podziału wygranych wszyscy posiadają takie same informacje i działają racjonalnie, tworzone są tylko zwycięskie koalicje o minimalnych rozmiarach.

• Zasada wielkości określa warunki w jakich formowane są zwycięskie koalicje o minimalnych rozmiarach ( koalicje tylko o takim zasięgu, które zabezpiecza wygraną - nie większym )

• Riker twierdzi, że reguła wielkości jest ograniczona przez „efekt informacyjny”. Tworzenie koalicji zależy od posiadanych informacji ( im więcej jest informacji tym mniejsze koalicje ).

• Kiedy pojawiają się wspólne korzyści zasada wielkości przestaje obowiązywać - warunek sumy zerowej - rozpatrywane są tylko bezpośrednie konflikty miedzy reprezentantami a nie wspólne korzyści

• W świecie rzeczywistym warunek sumy zerowej ogranicza zastosowanie reguły wielkości do 2 skrajnych sytuacji

1. jednorodnych społeczeństw wzajemnego wysokim stopniu integracji

2. społeczeństw wewnętrznie podzielonych

• funkcje szerokiej koalicji są czytelne w kontekście 2 rozbieżnych zasad

1. consensusu

2. rządów większości

• im większa waga problemu tym większość musi być większa.

2. Zasada wzajemnego weta ( chroni interesy mniejszości )

• Wzajemne weto mniejszości - uzupełnienie do reguły szerokiej koalicji

• Reguła wzajemnego weta mniejszości gwarantuje każdemu segmentowi całkowite bezpieczeństwo polityczne, niebezpieczeństwo wiąże się z wykorzystaniem weta do tyranii mniejszości, w rzeczywistości nie jest to dużym zagrożeniem

1. prawo jest prawem „wzajemnego weta”, które posiadają wszystkie mniejszościowe segmenty koalicji (jego nadużywanie - mało prawdopodobne bo może się odwrócić przeciwko samej mniejszości)

2. sam fakt posiadania prawa weta daje poczucie bezpieczeństwa (zmniejsza prawdopodobieństwo użycia)

3. Zasada proporcjonalności

• Jej przeciwieństwem jest zasada „zwycięzca bierze wszystko” stosowana w niczym nie ograniczonej formule rządów większości

• Pełni 2 ważne funkcje

1. metoda alokacji stanowisk publicznych i funduszy publicznych między wszystkie segmenty

2. Rozwija formułę szerokiej koalicji - wszystkie grupy maja wpływ na decyzję zgodnie z proporcją ich ilościowej siły ( segmenty reprezentowane proporcjonalnie )

• Powstaje dylemat jak rozwiązać kwestię „tak” czy „nie” (w głosowaniu) w proporcjonalny, składzie gabinetu - nie ma rozwiązania, ale istnieją 2 metody łagodzące jego konsekwencje:

1. łączenie rozstrzygniętych kwestii i rozwiązywanie ich na drodze wzajemnych ustępstw

2. delegowanie najtrudniejszych decyzji w ręce przywódców poszczególnych państw

4. Wysoki stopień autonomii każdego segmentu w zarządzaniu własnymi wewnętrznymi sprawami ( autonomia segmentów i federalizm)

• Odstępstwem od reguły rządów większości jest zasada autonomii segmentów ( prowadzi do rządów mniejszości - w zakresie spraw tylko dla niej ustalonych)

• Szczególna forma autonomii segmentów jest federalizm, teoria federalizmu posiada cechy wspólne z konsocjonalizmem, szczególnie gdy podziały segmentowe nakładają się na regionalne

• Zakłada autonomię części składowych federalnego państwa

• Zakłada nadreprezentację mniejszych części w izbie „federalnej”

II. WARUNKI SPRZYJAJĄCE DEMOKRACJI KONSOCJONALNEJ ( zakłada kooperację miedzy przywódcami segmentów społecznych )

Kluczowa rolę posiada rola politycznego przywództwa.

• Równowaga władzy - jeżeli jeden segment posiada przewagę, to jego przywódca będzie dążył do dominacji a nie do kooperacji z pozostałymi segmentami. Pojęcie równowagi władzy zawiera dwa elementy

• Równowagę władzy miedzy segmentami

• Obecność co najmniej 3 różnych segmentów

Im więcej segmentów tym trudniej dochodzi do kooperacji. Jeżeli istnieją 2 segmenty to zyski jednej ze stron są jednocześnie stratami drugiej.

• System wielopartyjny - w społeczeństwie sfragmentaryzowanym, gdzie system polityczny oparty jest na wolnych wyborach istnieje tendencja przekształcania podziałów społecznych w podziały międzypartyjne, partie staja się reprezentantem segmentów ( sprzyja to demokracji konsocjonalnej ). Obok partii funkcje te spełniają rządy lokalne lub reprezentacje regionalne. Demokracji konsocjonalnej najbardziej sprzyja system umiarkowanie wielopartyjny.

• Wielkość kraju a demokracja konsocjonalna.

Demokracje konsocjonalne istnieją w małych państwach ( Austria, Belgia, Holandia ), wielkość kraju ma wpływ na demokrację :

1. bezpośredni

• większe prawdopodobieństwo bezpośrednich kontaktów ( częstych interakcji ) wewnątrz elity - co powoduje wysoki poziom wzajemnej dobrej woli

• skłonność do odczuwania zagrożenia wewnętrznego i wewn. lub kryzysu międzyn. ( wszystkie segmenty muszą ja odczuwać jako wspólne )

• mniejsze kraje są łatwiejsze do rządzenia ( mniejsza ilość interesów i aktorów )

• pośrednie

• równowaga miedzy możliwościami systemu a żądaniami kierowanymi pod jego adresem

• redukcja obciążeń systemu decyzyjnego ( bo stabilność zależy od stopnia obciążenia )

• Krzyżujące się podziały

1. Sposób przecinania się podziałów określa szanse demokracji konsocjonalnej

2. krzyżowanie się podziałów może mieć istotne konsekwencje dla intensywności nastawień i emocji powodowanych przez te podziały

3. zakres krzyżowania się podziałów międzysegmentowych z podziałami socjoekonomicznymi jest różny

Krzyżowanie powodowane jest uczestnictwem w różnych grupach, sprzyja umiarkowanym postawom i

zachowaniom.

Krzyżowanie się podziałów intensywnie może doprowadzić do powstania szeregu zantagonizowanych grup.

Teoria demokracji konsocjonalnej nie zakłada występowania krzyżujących się podziałów jako podstawowego czynnika podtrzymującego polityczna stabilność w sfragmentaryzowanych społeczeństwach.

• Poczucie lojalności grupowej - jej wysokość wpływa na stopień potencjalnej konfliktowości podziału.

Potencjalna konfliktogenność podziałów między segmentami zależy od tego, jak ich intensywność jest łagodzona poprzez poczucie lojalności grupowej. Poczucie lojalności może spajać całe społeczeństwo lub jego określony segment.

Integrująca rola więzi społecznych jest istotniejsza, gdy spaja całość społeczeństwa. Potencjalną siła integrującą jest nacjonalizm. Istotna nie jest tylko jego siła, ale to czy jednoczy społeczeństwo czy też wytwarza nowa lojalność wobec „narodu”, który ma inny zasięg niż lojalność wobec państwa.

• Izolacja segmentów - wyraźne granice między segmentami ograniczają wzajemne kontakty → ograniczają prawdopodobieństwo, że drzemiący pod powierzchnią konflikt wybuchnie, przekształci się w otwarta wrogość.

Społeczeństwo homogeniczne - występuje wzrost częstości kontaktów, który prowadzi do lepszego wzajemnego zrozumienia i dalszej homogenizacji

Społeczeństwo sfragmentaryzowane - intensywne kontakty pomiędzy segmentami prowadzą najczęściej do napięć i wrogości; wykazuje tendencje organizowania się zgodnie z istniejącymi podziałami, a segmentowa izolacja pomiędzy powstałymi w ten sposób organizacjami sprzyja rozwojowi demokracji konsocjonalnej.

Izolacje segmentów należy traktować jako metodę budowania konsocjonalizmu niż warunek jego powstania.

• Integracyjne tradycje elit - stabilne rządy demokratyczne w społeczeństwie sfragmentaryzowanym sa możliwe gdy przywódcy polityczni uprawiają integracyjny styl polityki. Elity kooperują by przekroczyć bariery segmentalnych podziałów (obawiają się destabilizacji tych podziałów). Uzupełniającym czynnikiem motywującym przywódców do wzajemnej współpracy są integracyjne tradycje elity.

Tradycje akomodacji i współpracy elit sprzyjają rozwojowi demokracji konsocjonalnej, nie są jednak warunkiem koniecznym powstania konsocjonalnego typu rządu.

SOKÓŁ

Kontekst legitymizacji

• legitymizacja nie jest jedynym sposobem stabilizacji systemu społecznego

• system funkcjonujący, reżim uprawiany w praktyce, nie musi być legitymizowany, może być stabilny np. z powodu przymusu, przemocy, nawyku, dobrobytu społecznego, tradycji, oportunizmu ( boimy się kar, chcemy nagrody - pragmatyczny instrumentalizm) i pragmatyczne przyzwolenie

• legitymizacja - proces, prowadzi do legitymacji, to uprawomocnienie, rodzaj relacji społecznej miedzy rządzącymi a rządzonymi, kierunek społeczeństwo - do rządzących, czasem relacja odwrotna związana z pewnym procesem przekonywania do swojej prawomocności (formuła legitymizacyjna)

• legitymacja = prawomocność, stan systemu społecznego

• (Mosca - oddziaływanie władzy na społeczeństwo, by przekonać do prawomocności - formuła polityczna)

• Różne treści bierze pod uwagę przy konstruowaniu formuły politycznej, różnego typu organizacje np. doktryna, źródła prawomocności, koncepcja przyszłości, cechy formuły (relacji władczej), główne elementy budujące formułę, koncepcja interesu społecznego

• Społeczeństwo odpowiada w różnoraki sposób, różne postawy wobec technik np. akceptacja, obojętność lub ukryty sprzeciw, jawny sprzeciw,

• Pierwsza koncepcja prawomocności - tradycyjna - wymaga spełnienia pewnych zewnętrznych lub transcendentalnych wartości lub warunków, np. boskie pochodzenie, boskie powołanie, boska inspiracja, prawa natury, prawa historii, nieśmiertelna tradycja, prawa ludzkie itp.

• Druga koncepcja prawomocności - w ramach liberalnej teorii demokracji, ta forma rządów jest prawomocna, która gwarantuje szeroka i świadomą partycypacje obywateli w procesie politycznym oraz zdobywa aktywne poparcie obywateli

• kolejna koncepcja - odbicie makiawelskiej, prawomocność jako przekonanie, prawomocny porządek występuje wówczas, gdy co najmniej część społeczeństwa, a zwłaszcza sama elita władzy, uznaje go za „wzorowy” i „obowiązujący”, a inne grupy społeczne nie są zintegrowane przez alternatywna wizję porządku społecznego, uznawaną za bardziej „wzorową” i „obowiązującą”.

• Legitymacja to wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa (Lipset)

• Legitymizacja - wywołanie przekonania, że struktury, procedury, działania, decyzje, kierunki polityki, urzędnicy i przywódcy, mają cechę „słuszności” właściwości i wartości moralnej i że winny być one akceptowane ze względu na te właściwości (Dahl)

• Koncepcja prawomocności behawioralnej - interesuje ją przymus fizyczny i wszelkiego rodzaju psychologiczne oraz socjotechniczne formy manipulacji jako instrumentaria osiągnięcia prawomocności, legitymacja systemu politycznego - akceptacja bo sam fakt istnienia władzy, brak alternatywy oraz beznadziejność prób podważenia reżimu

• Idee a wartości polityczne

• Po co potrzebna legitymizacja?

• Do czego służy legitymizacja

• Władzy

• Wzbudza posłuch

• Jest nobilitująca

• Sprzyja trwałości porządku społecznego

• Autorytet

• Możliwość realizacji celów społecznych, zwiększa pewność realizacji celów władzy, jej siłę i efektywność

• Poszerza zakres działalności państwa wewnątrz i na arenie międzynarodowej, rozszerza zakres realnej władzy

• Obniża skutki realizowanej władzy (organizacyjnie i materialnie), powoduje zmniejszenie materialnych nakładów związanych ze sprawowaniem władzy

• Umożliwia skuteczne operowanie środkami sprawowania władzy, nie wymagając stosowania przymusu

• Społeczeństwu

• komfort psychiczny, że mają wpływ,

• uczestnictwo w procesie decyzyjnym,

• uczestnictwo w selekcji liderów politycznych

• możliwość uczestnictwa w roli liderów i otwartego ostępu do wszystkich ról przywódczych

• możliwość kontestacji politycznej

• wpływ na ustanowienie demokratycznych relacji wewnątrz elit

• Koncepcja Eastona- ponownie mamy do czynienia ze sprzężeniem zwrotnym, modelem, legitymizacja : personalna, ideologiczna i strukturalna

• Legitymizacja ideologiczna - odwoływanie się przez władzę do wartości i pryncypiów, które maja tworzyć akceptacje systemu

• Określenie celów i podstawowych pryncypiów prac systemu, regulujących jego zachowania wobec otoczenia i styl pracy wewnętrznej

• Wyróżnienie tych ideałów, celów i zasad, które pomagają w interpretacji przeszłości, tworzą podstawę do ocen teraźniejszości i wyznaczają wizje przyszłości

• Legitymizacja strukturalna - jej źródłem - przekonanie o prawomocnym, legalnym i praworządnym charakterze struktury i norm reżimu

• Legitymizacja personalna - podstawowa rola - zachowanie autorytetów, ich sposób działania politycznego, osobowość. Gdy legitymizacja personalna jest silna - autorytety mogą naruszać nawet normy reżimu, a także ustalony tryb rozpatrywania żądań tego systemu. Szerszy niż prawomocność charyzmatyczna u Webera bo zakłada oddziaływania manipulacyjne fabrykujące „fałszywą” charyzmę

BEETHAM

• Koncepcje 3 sposobów, wykorzystuje wcześniejsze sposoby interpretacji legitymizacji

• Myśl ( podstawy historyczne) a teoria polityczna/politologiczna (ma wiedzę naukową, sprawdzone empirycznie)

• Poziom 1. wykorzystanie nurtu tradycyjnego, legitymizacja = legalizm

• Poziom reguł - władza zdobyta i sprawowana w zgodzie z regułami - prawomocna i legalna; sposób niedemokratyczny - pucz, rewolucja - legalne, gdy poparcie mobilne, może odwoływać się do przestrzegania norm niekonstytucyjnych ale akceptowanych przez społeczeństwo, może się sama legalizować - przez swoją sprawność, może ustalić nowe reguły, których będzie przestrzegać

• Poziom 2. - nurt systemowo-funkcjonalistyczny, legitymizacja = wspólnota przekonań

• Poziom przekonań - władza jest legitymizowana, gdy rządzący i rządzeni podzielają wspólne przekonania odnośnie:

• Sposobu rządzenia

• Koncepcji interesu społecznego

• Źródeł autorytetu władzy (mogą mieć róże źródła, wszystkie strony mają wykazywać te same źródła niezależnie od ich ilości)

• Poziom 3. nurt behawioralny

• Poziom zachowań jednostkowych - wymaga się aktywności od poszczególnych podmiotów np. udział w wyborach

• suma poparcia zdobyta na wszystkich 3 poziomach - koncepcja sumowania - stopniowania

• jak dana grupa społeczna decyduje o legitymizacji np. Hungtington - gdy np. 50% faceci

• aktywne działania legitymujące system:

• poparcie demokratyczne = wyborcze - 2 poziomy

• akceptujemy reguły demokratyczne (niezależnie na kogo głosujemy)

• akceptacja sposobu uprawiania praktyki władzy przez konkretne ugrupowanie

• poparcie mobilizacyjne - poparcie dla władzy zdobytej w sposób niedemokratyczny, poparcie dla celów, działań, forma : uczestnictwo w wiecach, manifestacjach, pochodach, w czynach społecznych, liczy się skutek, a nie moment podjęcia tego działania, zabieg kosztowny, ale przynosi skutki, muszą być sukcesywnie powtarzane - wtedy pozytywne skutki, reżim niedemokratyczny nie stać na to organizować te działania co miesiąc

PARETO - TEORIA KRĄŻENIA ELIT

• residua

• derywacja

Teoria nieracjonalnego działania społecznego - człowiek w życiu kieruje się różnymi sentymentami, popędami, instynktami czyli residua. Stara się jakoś te popędy usprawiedliwić. Do tego celu służą derywacje = działania logiczne lub pseudologiczne, mające na celu usprawiedliwienie residuów. Kierujemy się w życiu residuami ale staramy się je usprawiedliwiać derywacją. Każda residua może być opatrzona kilkoma derywacjami.

Najmocniejsze residua nie podlegają usprawiedliwieniu ( nie potrzebują ich ). Taki mechanizm jest typowy dla działania społecznego i tym różni się od działania w ramach nauki ( naukowych )

W działaniach naukowych kładzie się nacisk na derywacje. Derywacje przesądzają o jakości całego wywodu. Residuły to z góry przyjęte aksjomaty.

Działania logiczne muszą spełniać dwa warunki:

• podjęto środki adekwatne dla określonego celu. Wybrano środki najlepsze jakie zapewniają realizację określonego celu

• autor działający uważa, że podjął dobre środki ( subiektywnie ), tak jak i środowisko ( obiektywnie )

Pareto interesowały 2 rodzaje residuów:

1. residua kombinowania

Osoby kierujący się tymi residuami to lisy:

• zdolności innowacyjne

• skłonność do zmian

• determinacja w dążeniu do zmian

• spryt

• zaciętość

2. residua konserwatywna

Osoby to lwy:

• przywiązanie do tradycji

• chęć ugruntowania obecnego status quo

• niechęć do zmian

Dwie warstwy społeczne:

1. elita (warstwa wyższa)

• rządząca

• nierządząca

2. nieelita (w. niższa)

Krążenie elity odbywa się pomiędzy warstwami wewnątrz elit - krążenie wewnątrzelitowe

Idealna elita rządząca to połączenie osób lisów i lwów ( po równo ) Parytet zapewnia:

• stabilność działania

• skuteczność i efektywność działania

W rzeczywistości jest inaczej - następuje degradacja elit

Jedynie lisy maja szansę przedostać się do wąskiej elity rządzącej, krążenie odbywa się wewnątrz elity.

Degradacja elit.

Momentem jest sytuacja, gdy ludzie lwy zaczynają dominować w elicie rządzącej ( jest ich więcej, bo zaczynają się kierować innymi rezyduami, następuje erozja elity, zmiana typu rezyduów, jakimi kierował się podmiot ). Władza deprawuje ( koncentracja na obecnym status quo ). Żeby dostać się do elity, jednostki musza wykorzystać spryt i determinację ( residua kombinowane = cechy lisa ). Z elity nierządzącej do rządzącej przechodzą lisy. Z czasem lisy tracą swój spryt i przekształcają się w ludzi lwy ( chcą utrzymać władzę). Elita ma skłonność do stagnacji. Pareto widział degradacje elity w sytuacji, gdy ludzie tracą psychiczne zdolności pozwalające na efektywne sprawowanie władzy ( tracą residua kombinowane )

Krążenie odbywa siew elitach rządzącym i nierządzących.

Erozja jest związana z utrata psychologicznych predyspozycji umożliwiających sprawne rządzenie. Proces degradacji jest nieuchronny ale można go opóźnić. Mogą tego dokonać najbardziej wartościowe jednostki znajdujące się w elicie rządzącej, dlatego należy umożliwić im znalezienie się w elicie rządzącej, te lisy to „wybitne lisy”.

Nieelity to grupa wykluczona, bierna, materiał podlegający rządzeniu, brak tam wartościowych jednostek. Demokracja wg Pareto to czysta fikcja, miał sympatie elitarystyczne.

1. MOSCA

Odpowiednikiem elity u Mosca jest klasa rządząca :

• Klasa rządząca

• Klika ( warstwa decyzyjna )

• Warstwa wykonawcza

• Klasa poddanych ( plebs ) - nierządzących, odpowiednik nieelity

Klasa rządząca jest swoista, ponieważ jest mniejszością ( posiada jednak dobra organizację wewnętrzna - z tego wynika jej przewaga). Klasa rządząca (jednostki) muszą się wykazać pewnymi cechami, które są pożądane przez „społeczeństwo”, posiada cenione atrybuty.

Cechy pożądane zależały od :

• Okresu historycznego

• Miejsca o jakim mówimy

Np. W średniowieczu takimi cechami było męstwo, w Oświeceniu - pochodzenie i bogactwo

Oprócz tych cech mniejszość musi spróbować realizować potrzeby społeczne ( wąsko pojęte) - klasy rządzącej.

2 tendencje, które regulują krążenie elit ( 2 sposoby krążenia elit )

A - tendencja arystokratyczna (konserwatywna) - do wymiany osób wewnątrz elity (klasy rządzącej) dochodzi jedynie pomiędzy kliką a warstwą wykonawczą (wymiana wewnętrzna = syndrom krążenia u Pareto), wyznacznikiem jest pochodzenie

B - tendencja demokratyczna - krążenie między klasą poddanych a klasą rządzących. Wyznacznikiem decydującym jakie jednostki pojawia się jest posiadanie tych pożądanych cech.

Mosca był zwolennikiem tendencji demokratycznej. Postrzegał istotne niebezpieczeństwo w postaci izolacji klasy poddanych w tendencji arystokratycznej. Większość, która nie widzi szans w pojawieniu się w klasie rządzącej może się wzburzyć - kontrelita. Pierwszym etapem jest zorganizowanie. Wyłania ze swego grona elitę, klikę, warstwę wykonawczą. Zawsze wygra większość. Usprawiedliwieniem była Rewolucja Francuska. Żeby zapobiec sytuacji zorganizowania się mniejszości należy wprowadzić w życie tendencję demokratyczną - należy szukać w klasie poddanych ludzi wartościowych i umożliwić im pojawienie się w klasie rządzącej.

Klasa rządząca wyłania ze swego grona lidera. Lider powinien posiadać pożądane cechy.

Lider pełni rolę instrumentalną wobec klasy rządzącej (wtórną )

Pojawia się element stabilizujący tzw. formuła polityczna.

Jest instrumentalna wobec klasy rządzącej.Jest koncepcją usprawiedliwiającą ( legitymizującą )sprawowanie władzy właśnie przez tę klasę rządzącą. Tę formułę polityczną klasa rządząca lansuje.

Nowa klasa = nowa formuła = nowy lider ( charakter instrumentalny )

Ten lider jest jednak nadal instrumentalny.

R. MICHELS

Mówi, że zawsze w państwie rządzi mniejszość. Jeśli dochodzi do zmiany władzy to zawsze w ręce innej mniejszości. Owa mniejszość ( elita ) ulega nieuchronnie degradacji ale ta degradacja nie wynika z utraty psychicznych predyspozycji ( Pareto ) czy ze złej tendencji ( Mosca ). Wynika ze struktury, jaka pozostaje powołana do obsługi elity.

Objawy degradacji są podobne do objawów instytucjonalizacji zrzeszeń. Struktura ulega nieuchronnie oligarchizacji, a więc jej przejawami jest gigantyzacja, biurokratyzacja, depersonalizacja więzi między członkami tej elity. Pozycja lidera ulega patologicznemu wzmocnieniu. Pozostaje często ponad kontrolą społeczną.

Oligarchizacja struktury różni się od instytucjonalizacji. Struktura powołana do realizacji funkcji społecznych ( zew. ) zaczęła koncentrować się na realizacji funkcji wewnętrznych ( obsługa lidera ). Staje się niewydajna społecznie. Elita ulega degradacji. Ten proces oligarchizacji Michels nazywa „żelaznym ( spiżowym ) prawem oligarchii”

Najlepiej jest to widoczne na przykładzie struktury partii sprawującej władzę.

Ta degradacja jest ponownie nieuchronna ( można ją opóźniać ). Temu opóźnieniu służy kontrola społeczna.

ŻELAZNE PRAWO OLIGARCHII ( SPiŻOWE )

Proces oligarchizacji rozpoczyna się gdy następuje różnicowanie interesów i uzupełnienie ich przez cechy, które nabiera uwalniający się od mas przywódca. Spontanicznie pojawiający się przywódcy pełnią swój urząd bezpłatnie i honorowo - stają się zawodowcami. Następnie zostaje utworzone zawodowe przywództwo, które jest tylko preludium powstania kierownictwa stabilnego i nienaruszalnego.

Powstałe w ten sposób zjawisko oligarchizacji da się częściowo wyjaśnić czynnikami psychologicznymi tj. poprzez duchowe przemiany - „organizacja jest matką panowania wybranych nad wyborcami, upoważnionych nad upoważniającymi, delegowanych nad delegującymi.”

Każda organizacja partyjna stanowi potężną oligarchię:

• wszędzie są tam wybrani i wyborcy

• wszędzie występuje niemal nieograniczona władza wybranego przywództwa nad wybierającymi masami.

Powstawanie oligarchii w najróżniejszych formach demokracji to tendencja ograniczona, a więc taka, której nieuchronnie podlega każda organizacja. Przeciętna jednostka ludzka jest ze swej natury skazana na podleganie kierownictwu, tym bardziej, iż funkcje nowoczesnego życia ulegają coraz większemu podziałowi.

W tych warunkach grupa odczuwa potrzebę przywódcy w stopniu jeszcze większym.

Wszystkie te trzy teorie są pesymistyczne.

HIGLEY, BURTON

• koncepcja elity - elita - zbiór jednostek, które dzięki swej strategicznej pozycji w kluczowych organizacjach społecznych są w stanie kształtować procesy decyzyjne regularnie (punkt widzenia i przewidywanie działania osób należących do elity są postrzegane przez inne wpływowe osoby jako istotne parametry określające treść ewentualnych decyzji i zmian w strukturze władzy) i substancjalnie (bez ich poparcia lub sprzeciwu rezultaty tego procesu w sprawach istotnych z punktu widzenia ich interesów byłyby inne), to głównie decydenci

• integracja strukturalna - istnienie względnie intensywnych i nieformalnych powiązań komunikacyjnych, oraz wzajemnych oddziaływań między frakcjami elity

• normatywny consensus - względne porozumienie elit dotyczące reguł i kodów

• typy elit

1. elita sfragmentaryzowaa - minimalny stopień strukturalnej integracji, niewielki zakres normatywnego consensusu, skutek - niestabilność systemu politycznego

2. elita zintegrowana normatywnie - wysoki stopień strukturalnej integracji i normatywnego consensusu, siec powiązań komunikacyjnych i interakcyjnych obejmuje wszystkie lub prawie wszystkie frakcje, skutek - system stabilny, demokratyczny charakter

3. elita zintegrowana politycznie - strukturalna integracja i porozumienie dotyczące wartości wydają się niezwykle silne, powiązania komunikacyjne i wzajemne oddziaływania wiążą wszystkie podgrupy elity, ale są one scentralizowane i kontrolowane przez dominująca frakcje - partię, której ta frakcja przewodzi, normatywny consensus - sztywny - zakłada publiczny imane politycznej i ideologicznej jedności elity, system rządów - stabilny

• porozumienie elit - nagła, świadoma zmiana wzajemnych relacji pomiędzy zwalczającymi się frakcjami na drodze wynegocjowanego kompromisu, który obejmuje kwestie najbardziej sporne, porozumienie - rzadki przypadek

• po pierwsze musi być konflikt poprzedzający porozumienie, drugi czynnik - kryzys polityczny, cechy procesu porozumienie - czas, bezpośrednie, zazwyczaj tajne negocjacje przywódców wiodącej frakcji, spisanie formalnego dokumentu, który przekazuje treść wzajemnych ustępstw i gwarancji do wiadomości publicznej, ważna rola - doświadczonych liderów

• porozumienie elit - stabilizuje środowisko polityczne i reguluje konflikty między rywalizującymi elitami, ale w bezpośredni sposób nie prowadzi do rozwoju systemów w pełni demokratycznych

• typy demokracji - kryteria

1. proceduralne demokracji -Dahl, stworzenie klasyfikacji czy spełnia wszystkie kryteria czy nie, na czym polega różna interpretacja tych zasad, realistyczna demokracja (reżim spełniający zasady demokratyczne ale nie w pełnym zakresie) = POLIARCHIA, ideał = demokracja

2. porozumienie elit, miedzy elita a społeczeństwem dotyczące kierunku rozwoju demokracji (kształtu)

• 4 typy demokracji

1. skonsolidowana - system rządów spełniający wszystkie proceduralne kryteria demokracji, wszystkie znaczące politycznie grupy akceptują istniejące instytucje polityczne i demokratyczne reguły gry, masowe uczestnictwo w zinstytucjonalizowanych procesach demokracji proceduralnej - ideał

2. nieskonsolidowana - elity nie mają zaufania, brak consensusu elit odnośnie demokratycznego porządku w polityce ( warunki proceduralne spełnione, ale brak porozumienia

3. ograniczone - nie są spełnione wymogi proceduralne (co najmniej 1), ale jest porozumienie, bardzo często na fundamentach tradycji

4. pseudodemokracja - żaden z warunków nie jest spełniony, atrapa, żeby obniżyć koszty rządzenia, systemy jednopartyjne

głosowanie przeciw konstytucji sygnalizuje brak demokratycznej konsolidacji.

• podział miedzy elitami - relacje miedzy elitami a stabilnością systemu

LIPHART

• demokracja konsocjonalna - antyteza modelu westminsterskiego opartego na rywalizacji np. brytyjski (wygrany bierze wszystko, interesy reprezentowane przez elektorat zwycięski są uwzględnione, reszta musi czekać, bo róże podejście do zasady większości (proporcjonalne), podział na segmenty społeczne

• władza - dobro, które może paczkować poprzez udział, pojawienie się nowych decydentów

• im większa koalicja tym więcej informacji, mniej stabilna, bardziej różnorodna

• model westminsterki - wąska koalicja - minimalnie zwycięska koalicja ( najmniejszy możliwy koalicjant dla zapewnienia większości)

• segment społeczny a grupa - segment społeczny - głębokie podziały społeczne, różne kryteria - linia podziału w tym samym miejscu

COPYRIGHT BY AS ^® & Juanita^®

All rights reserved 2004

23

---