TEMPERAMENT

Temperament (z łaciny temperamentum - umiar), zespół pewnych, względnie stałych cech
, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu, procesach psychicznych zwłaszcza zaś emocjonalnych.

Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość. W znaczeniu potocznym temperament określa się jako usposobienie człowieka np. charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego, czasami się też mówi, że ktoś ma np. temperament muzyczny, artystyczny.

Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał
(V w. p.n.e.), wyróżnił on 4 jego typy:

1) sangwinik - człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu,

2) melancholik - mało uczuciowy i mało aktywny,

3) choleryk - pobudliwy i mało wytrwały w działaniu,

4) flegmatyk - mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu. Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom.

Osobowość,

1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;

2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;

3) zespół psychologicznych mechanizmów: np.
,
,
,
,
, uznawane
, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.

Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki.

Zagadnieniem osobowości zajmowali się m. in.:
,

, H. Murray, G. Murphy, E.R. Gurthie, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley,
i inni.

Osobowość - zaburzenia, odchylenia w zakresie
, woli, temperamentu,
, niezależne od czynników etiologicznych. W zasadzie nie są chorobą, tylko stanem mieszczącym się w szeroko rozumianej normie.

Obłęd moralny, termin historyczny, obecnie rzadko używany. Oznacza wrodzony lub nabyty brak uczuć wyższych. Poprzednio uważany za odrębną jednostkę chorobową, która miała być przyczyną wielu przestępstw, obecnie traktowany jest jako objaw chorobowy w przebiegu
lub głębokich
.

Psychastenia, niegdyś uznana za jedną z najczęstszych
. Głównymi objawami są: trudności podjęcia decyzji, brak pewności siebie, poczucie niższości, skłonność do nadmiernej pedanterii, obniżenie nastroju,
i
, częste
i natręctwa, brak poczucia zadowolenia z siebie, mała aktywność, unikanie kontaktów z otoczeniem.

Dziś rzadko stawia się to rozpoznanie, znikło ono z klasyfikacji międzynarodowej. Niekiedy traktuje się psychastenię jako postać
lub mówi się o psychastenicznych cechach
, włączając je do
, nerwicy lękowej, depresyjnej (
).

Wymaga długotrwałego leczenia, głównie psychoterapeutycznego, czasem nawet szpitalnego.

temperament (łc. temperamentum `umiarkowanie') 1. zespół cech psychicznych człowieka, charakteryzujących jego życie emocjonalne, wyrażających się w jakości, szybkości i trwałości reakcji uczuciowych na bodźce zewnętrzne. 2. t. sangwiniczny, choleryczny, flegmatyczny, melancholiczny - cztery gł. typy temperamentu wyszczególnione w starożytności przez Hipokratesa. 3. pot. usposobienie, natura człowieka. 4. wysoka pobudliwość fizyczna i psychiczna, energia, witalność.

Schizotymik, człowiek o osobowości schizoidalnej, charakteryzujący się oschłością, wyniosłością, odgradzaniem się od otoczenia, nieufnością wobec ludzi,
.

Freud Sigmund (1856-1939)

psychiatra wiedeński, który uzupełniając studia przed końcem XIX w. w Paryżu uformował doktrynę
. Z licznych jego prac najogólniejszą teorię zawierają: Vorlesungen zur Einfhrung in die Psychoanalyse i Über Psychoanalyse z 1910. Ważną dla psychoanalizy teorię marzeń sennych zawiera Die Traumdeutung, 1910 (O marzeniach sennych, 1923), dla psychologii życia codziennego Zur Psychopatologie des Alltagslebens, 1915 (Psychopatologia życia codziennego). Teorię kultury ze stanowiska psychoanalizy Freud rozwinął w: Totem und Tabu, 1913, a metafizyczne koncepcje psychoanalizy przedstawił w Das Ich und das Es, 1923.

Myślą centralną psychoanalizy Freuda było, że psychiczność nie jest identyczna ze
, że istnieje także życie psychicznie nieświadome. Ma ono w całości podłoże irracjonalne: pierwotnymi bowiem elementami życia psychicznego są
, zwłaszcza seksualne, rozum zaś odgrywa tylko rolę służebną.

Psychoanaliza Freuda stała się także pewną filozoficzną koncepcją kultury i człowieka, stąd też głęboko przeniknęła do niektórych poglądów filozoficznych i do twórczości literackiej.

Freuda struktura osobowości

Zgodnie z teorią psychoanalizy Freuda podstawowymi składnikami struktury
są:

-"id" najstarszy ze składników, którego treść stanowi wszystko, co dziedziczone, wrodzone, ustalone konstytucyjnie (genetycznie), przede wszystkim popędy wynikające z budowy ciała, znajdujące swój pierwszy wyraz psychiczny, którego formy nie są nam znane. Ta najstarsza część aparatu psychicznego pozostaje najważniejsza przez całe życie. Od niego zaczęła się praca badawcza psychoanalizy.

-"
", koordynuje postrzeżenia zmysłowe z akcją mięśni. Pełni funkcje samoobronne na zewnątrz, przez rozpoznawanie bodźców, gromadzenie o nich doświadczenia (w pamięci), unikanie zbyt silnych bodźców (poprzez ucieczkę), uczy się zmieniać w celowy sposób świat zewnętrzny na swoją korzyść (aktywność). Kontroluje "id" poprzez uzyskiwanie władzy nad popędami. Stara się uzgodnić relacje pomiędzy "id" i "superego".

-"
", owoc długotrwałego okresu dzieciństwa, dorastania i dojrzewania, w którym człowiek jest poddany kontroli i wpływom wychowawczym rodziców i społeczeństwa (odziedziczona przeszłość i kulturowa teraźniejszość z którymi muszą być uzgadniane działania).

Działanie "ego" jest wtedy właściwe, gdy jednocześnie czyni ono zadość wymogom "id", "superego" i realności, gdy potrafi ze sobą pogodzić ich wymogi.

Freuda teoria pomyłek

Pogląd Freuda, wg którego omyłki życia codziennego, np. przejęzyczenia, zapominanie rzeczy, mylenie imion, są wynikiem nieświadomych pragnień i motywów, a nie działaniem przypadku.

Freuda teoria snów

Pogląd który wyjaśnia funkcję i treść marzeń sennych, poddający interpretacji symbolikę zawartą w
. Zgodnie z tym poglądem marzenia senne pełnią funkcję samoobroną, rekompensującą, ostrzegawczą.

Wyróżniane są dwa podstawowe rodzaje odruchów: odruch bezwarunkowy i odruch warunkowy.

Odruch bezwarunkowy (wrodzony) jest to bezpośrednia reakcja na podnietę, np. wydzielanie
w czasie jedzenia. Odruch ten jest podstawowy dla utrzymania życia.

Odruch warunkowy (termin i badania
) jest wyuczony (
), np. z czasem już na sam widok pożywienia wydziela się ślina i soki trawienne (badania I.P. Pawłowa na psach). To samo może występować na dźwięk dzwonka, jeżeli wcześniej dźwięk ten poprzedzał podanie pokarmu.


może być bardzo skomplikowane, wieloetapowe. Wg I.P. Pawłowa integracja całości przystosowań ruchowych do środowiska polega na warunkowaniu coraz dalszych odruchów oraz ich zespalaniu w łańcuchy (serie odruchów prostych) i nadrzędne całości.

Potrzeba, w
, odczuwany przez jednostkę brak czegoś np. człowiek potrzebuje pokarmu, co oznacza, że może żyć tylko wtedy, gdy ma co jeść. Liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, stanowią one źródło aktywności każdej jednostki, która dąży do ich relatywnie szerokiego zaspokojenia.

Rozróżnia się potrzeby wewnętrzne, np. fizjologiczne oraz potrzeby zewnętrzne, które są wyrazem zależności człowieka od otoczenia. W tej grupie wyróżnić można np. potrzeby biologiczne (np. seksualne), społeczno-kulturalne (np. potrzeba sklepów, kin), potrzeby materialne (np. potrzeba samochodu, lodówki).

Brak możliwości zaspokojenia potrzeb prowadzi do
. Istotne znaczenie dla zrozumienia motywacji człowieka wywarła teoria potrzeby opracowana przez
. Wg niego najbardziej wymagają zaspokojenia potrzeby fizjologiczne i potrzeby wyższego stopnia, tj. bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku. Kolejne miejsca w hierarchii potrzeb zajmują: potrzeba wiedzy oraz potrzeby estetyczne.




Gdy jednostka zaspokoi wszystkie wymienione potrzeby, jej motywacja zostaje ukierunkowana na samorealizację - potrzeba rozwoju własnego potencjału, doskonalenia siebie. Teoria Maslowa pomaga więc w zrozumieniu, iż bez zaspokojenia potrzeb niższych, przede wszystkim fizjologicznych, jednostka nie może przejść do potrzeb wyższych.

Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa, w 1954 roku
opracował teorię potrzeb, która stanowiła źródło inspiracji dla wielu innych autorów. Maslow budując swoją teorię potrzeb opierał się na osiągnięciach szkoły stosunków społecznych Eltona Mayo.

Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego stopnia, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym (potrzeba pożywienia i wody), a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.




Hierarchia potrzeb:

1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek);

2. Potrzeby bezpieczeństwa;

3. Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość);

4. Potrzeby szacunku;

5. Potrzeby samorealizacji.

Maslow był przekonany, że potrzeby wyższego stopnia mogą się pojawić tylko wtedy, gdy są zaspokojone potrzeby niższego stopnia. Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.

Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia. Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb wyższego rzędu ma zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia.

Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka. Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.

Cattell Raymond Bernard (1905-1998), psycholog amerykański. 1945-1974 profesor uniwersytetu University of Illinois w Urbana, przedstawiciel amerykańskiej szkoły analizy czynnikowej (metody statystycznej analizy korelacji wielu zmiennych, pozwalającej ustalić tzw. czynniki, czyli hipotetyczne układy odniesienia wyjaśniające związki między tymi zmiennymi), jako pierwszy zastosował tę analizę w badaniach nad osobowością. Opracował znany kwestionariusz osobowości do badania i pomiaru poszczególnych jej składników. Zajmuje się również problematyką z zakresu psychologii motywacji. Główne prace: Personality (1950), Handbook of Multivariete Experimental Psychology (1966), Abilities (1971), Personality and Learning Theory (tomy 1-2, 1979-1980).

Świadomość,

1) w medycynie stan fizjologiczny ośrodkowego układu nerwowego uwarunkowany prawidłową czynnością
i
, charakteryzujący się zachowaniem orientacji co do miejsca, czasu, sytuacji. Najwyższy stopień przytomności. Zaburzenia świadomości opisano pod hasłem
.

2) termin psychologiczny używany w wielu znaczeniach

a) zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego zachowania.

b) najwyższy poziom rozwoju psychicznego człowieka umożliwiający odzwierciedlenie rzeczywistości.

c) stan przytomności, czuwania, odbierania bodźców.

d) zdolność do przeżywania doznań i stanów emocjonalnych.

3) "pojęcie pierwotne" w filozofii, którego znaczenie wyjaśnia się w trakcie użycia, podobnie jak "pojęcia pierwotne" matematyki wyjaśniają się w trakcie ich stosowania. Oznacza (w przybliżeniu) przytomność, zdolność do celowej orientacji i odczuwania, stanowi podstawę tworzenia wiedzy i zapamiętywania. Jako samoświadomość jest specyficzną gatunkową cechą człowieka.

Zgodnie z ustaleniami
, świadomość jest zawsze intencjonalna, nakierowana na jakiś materialny lub abstrakcyjny przedmiot i powiązana z odczuciem "ja".

W doktrynach religijnych bywa kojarzona z duszą. W wielu indyjskich systemach religijno-filozoficznych została utożsamiona z absolutem (Brahmanem), stanowiąc jego statyczny i dynamiczny aspekt, a także z bytem (sat-cit). W filozofii zachodniej do tych koncepcji zbliżają się np.: filozoficzne idee
i
.

Pojęcie świadomości przeciwstawiane jest z reguły pojęciu przyrody, ciała i materii, co wiąże się na ogół z tzw. "problemem psychofizycznym" (mind-body problem), polegającym na pytaniu o pierwotność, autonomiczność i zależność od siebie tych dwóch kategorii.

W poglądach filozoficznych typu materialistycznego (np.: J. La Mettrie, P.H. Holbach,
) twierdzi się, że świadomość jest pochodną funkcją materii (przyrody, ciała).

W innych systemach przyjmuje się, że albo materia (przyroda, ciało) pochodzi od świadomości (np.:
,
,
), albo jest kategorią niezależną, chociaż skorelowaną ze stroną cielesną (np.:
,
,
).

Współczesne badania nad świadomością angażują takie dziedziny wiedzy, jak: psychologia, filozofia, biologia (neurofizjologia), psychiatria i fizyka.

Psychoanaliza, w szerokim znaczeniu tego słowa koncepcje teoretyczne rozwijające się w filozofii na przestrzeni wieków, mające na celu wyjaśnienie struktury, funkcjonowania i rozwoju
człowieka, także zjawisk społecznych i kulturowych, działaniem nieświadomych (podświadomych) mechanizmów motywacyjnych pozostających we wzajemnym konflikcie.

W węższym znaczeniu: specyficzna metoda diagnostyki i terapii zaburzeń psychicznych i emocjonalnych, polegająca na odkrywaniu, interpretacji i rozwiązywaniu nieświadomych konfliktów emocjonalnych pacjenta.

Historycznie psychoanaliza wywodzi się z psychiatrii francuskiej
i
oraz wiedeńskiej J. Breuera z poł. XIX w., głównie z badań nad
i
.

Właściwym twórcą psychoanalizy był

Percepcja, proces poznawczy polegający na subiektywnym odzwierciedleniu przez człowieka przedmiotów, zjawisk i procesów. Proces spostrzegania przebiega dwupoziomowo:

1) poziom sensoryczno-motoryczny - ma charakter automatyczny i dokonywany jest przez narządy zmysłowe, najważniejsze z nich (wzrok, słuch, dotyk) odbierają bodźce, dzięki czemu rozpoznawane są np. dźwięki, kolory, szorstkość, gładkość.

2) poziom znaczeniowo-czynnościowy - występuje jako prostszy i bardziej złożony. Na prostszym poziomie odbieranym bodźcom nadawane jest znaczenie, np. można spostrzec człowieka, jego uśmiech. Na najbardziej złożonym poziomie percepcji możliwe jest nadawanie spostrzeżeniu pogłębionego znaczenia, tj. dostrzeganie tego, co przeżywa człowiek - jego uczuć, pragnień,
w stosunku do zjawisk itp.

Behawioryzm (angielskie behaviour - zachowanie się), kierunek w psychologii XX w., popularny szczególnie w USA. Polega na odrzuceniu pojęcia
oraz
jako metody subiektywnej i na badaniu wyłącznie
bądź ich układu (sytuacji) i reakcji fizjologicznych im odpowiadających, czyli na analizie obiektywnego zachowania się człowieka lub zwierzęcia.

Zachowanie człowieka jest, zdaniem behawiorystów, zespołem reakcji ruchowych i zmian fizjologicznych bedących odpowiedzią organizmu na określone bodźce nie tylko w przypadku prostych odruchów, ale również dla bardziej złożonych problemów (rozwiązywanie zadań intelektualnych, konflikty motywacyjne,
itp.). Zadaniem psychologii ma więc być badanie związków między bodźcami i reakcjami (formuła S-R, czyli stimulus-reaction) oraz wywieranie wpływu na zachowanie się ludzi. B. zakładał, że zachowanie się, rozwój i osobowość człowieka są efektem zewnętrznych bodźców działających na jednostkę. Zmiany zachowania się człowieka stanowią wynik
nowych reakcji (nie mają znaczenia instynkty ani cechy wrodzone, dlatego b. nazywano teorią uczenia się). Założenia kierunku zaczęły z czasem spotykać się z krytyką także jego zwolenników, co doprowadziło do powstania odłamów b., zw. ogólnie
.

Głównymi przedstawicielami tego kierunku byli:
(prekursor) który 1913 przedstawił własną koncepcję psychologii, odrzucającą analizowanie świadomości i
, jako metodę subiektywną i nienaukową, natomiast przyjmującą, że każde zachowanie się człowieka jest wyłącznie wynikiem reakcji na bodziec.
który zradykalizował założenia teorii b., ale zajął się gł. dziedzinami praktycznymi psychologii, zwł. nauczaniem programowanym i terapią behawioralną (behawioryzm radykalny i operacjonistyczny),
twórca b. celowościowego (teleologicznego), który wprowadził nowy schemat: S-O-R (stimulus-organism-reaction),
(behawioryzm umiarkowany),
(
).

Behawioryzm spowodował zmiany w metodologii psychologii jako nauki, poszerzył zakres jej zainteresowań i problematykę badawczą, a także wpłynął na nauki społ. (b. społ., reprezentowany m.in. przez
).

Psychologia humanistyczna, współczesny kierunek w psychologii, będący w opozycji zarówno do
jak i
, w ramach którego poszukuje się nowych rozwiązań metodologicznych i przedmiotowych.

Psychologia humanistyczna wychodzi z założenia, że zachowanie człowieka zależy od bardzo wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych i konieczne jest całościowe podejście do problemów człowieka. Przedstawiciele psychologii humanistycznej stosują nowe metody przy badaniu problematyki życia ludzkiego: wczuwania się, wglądu, rozumienia, analizy różnorodnej twórczości i aktywności.

Odpowiedzialność (psychologia)

Odpowiedzialność, cecha osobowości oparta na wiedzy, co jest dobre, a co złe i realizowana w praktyce; warstwa ochronna dla każdej osobowości w relacji stosunków międzyludzkich.

Podstawą odpowiedzialności jest zasada niewyrządzania zła, a czynienie dobra. Ponieważ zarówno dobro, jak i zło mogą mieć charakter subiektywny, należy sięgnąć do wiedzy (psychologii, etyki, antropologii, pedagogiki), aby kierować się obiektywnymi przesłankami. Dzięki nim odpowiedzialność nabiera cech głęboko humanistycznych.

W miłości dwojga ludzi jest to niezbędne i konieczne. Miłość nasycona uczuciowością łatwo błądzi i kieruje się subiektywizmem, a nawet
, dobro własne łatwo może przesłonić dobro drugiej osoby, kierowanie się popędem odziera ją z pełnego człowieczeństwa i może hamować rozwój nas samych, drugiej osoby i wytworzonej wspólnoty małżeńskiej.

Odpowiedzialność przedmałżeńska polega na przygotowywaniu się do wspólnego życia, uzdolnienia do miłości. W praktyce osiąga się to przez dbałość o zdrowie psychofizyczne, zdobywanie wykształcenia i zawodu, budowanie hierarchii wartości i koncepcji miłości, kierowanie swoim popędem płciowym w sposób rozumny. Już w tym okresie formowanie naszej osobowości będzie rzutować na całą przyszłość, a nasz seks przez tzw. prawo pierwszych połączeń toruje sobie drogę w psychice, podlega uwarunkowaniu i ustrukturalizowaniu.

W ten sposób może dzięki naszemu postępowaniu pomóc lub zaszkodzić w przyszłym związku. Traktowanie
wyłącznie jako źródła przyjemności może wyrządzić krzywdę ukochanej osobie, a wytworzone nawyki mogą utrudniać współżycie. Wypracowana osobowość i właściwe przygotowanie do miłości i małżeństwa są jedynym sensownym “posagiem”.

---