Pedagogika Społeczna -


I - GENEZA I ROZWÓJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

a) geneza

Pedagogika społeczna - powstała i rozwijała się jako obszar teorii i praktyki edukacyjnej (teorii i praktyki życia społecznego) silnie związane z potrzebami ludzi. Głównie miało to miejsce na przełomie XIX/XXw a jej podłoże stanowiły przeobrażenia ekonomiczne, socjalne, edukacyjne oraz społeczno-kulturowe zachodzące w europie i ameryce, postępujące wzrost gospodarczy wywołany przede wszystkim postępem naukowym i technicznym. Bezpośrednio wpływał na jakość życia ludzi warstw społecznych czy nawet regionów. Wywołał on naturalnie oprócz zmian i skutków korzystnych dla człowieka, także zjawiska pogłębiające się, i widocznych zewnętrznie społecznych nierówności oraz rozwarstwień w wielu obszarach ludzkiego życia. Był to także okres dynamicznych przeobrażeń rozwoju nauk matematyczno-przyrodniczych, techniki. W czasie intensywnego dynamicznego rozwoju przemysłu widoczny był również problem migracji ludzi ze wsi do miast. Czas ten ujawnił więc zależność człowieka jako istoty która jest silnie związana ze środowiskiem materialnym i społecznym i które determinuje rozwój indywidualny człowieka.

Uważa się że w latach 30' XX-go wieku, powstała koncepcja pedagogiki społecznej. Opracowana została przez Helenę Radlińską jako teoria i praktyka pracy społecznej, działania oświatowo- kulturowego i opiekuńczego. Dało to początek powstaniu nauki rozwijającej się na skrzyżowaniu dyscyplin humanistycznych i biologicznych. Była ona jednak wyraźnie zainteresowana przemianami jakie zachodzą w środowisku życia człowieka przez wzbogacanie go określonymi wartościami i poprawą. Edward Mazurkiewicz określił pedagogikę społeczną jako naukę praktyczną (tak określiła ją również Helena Radlińska i Aleksander Kamiński). Wg. Ryszarda Broczyńskiego - prakseologiczną. Wg. Jana szczepańskiego - teorią skutecznego działania. Wg. Kotarbińskiego - cechuje ją prakseologiczny charakter stawiania i rozwiązywania problemów.

b) Potrzeby społeczne jako inspiracje i motywy powstania oraz rozwój - pedagogiki społecznej:

Rodowód współczesnej pedagogiki społecznej wywodzi się z aktywności dobroczynnej rozwijanej w XIXw. Następujące wówczas transformacje ustrojowe, niezwykle szybki rozwój przemysłu, powstający mocny model stosunków społecznych jak i dość gwałtowne zmiany warunków życia spowodowały z jednej strony wiele zjawisk które sprzyjały emancypacji ludzi a także z drugiej strony spowodowały sporo zjawisk niekorzystnych m.in.

  1. rozbicie tradycyjnych wzorów życia społecznego

  2. zachwianie dominujących wartości

  3. nasilenie się przejawów patologii i degradacji społecznej

Problemem społecznym stało się zaspokojenie potrzeb ludzi najbiedniejszych, upośledzonych społecznie i kulturowo jak i pozbawionych realnych możliwości samodzielnego sprostania warunkom życia. Tak więc przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturalne ameryki i europy XIXw. a przede wszystkim zaś społeczne skutki tych przeobrażeń, stanowiły istotny impuls do kształtowania się pedagogiki społecznej. W polsce natomiast pedagogika społeczna wyodrębniła się z pedagogiki okresu pozytywizmu a idee tej pedagogiki dostrzega się w twórczości Andrzeja Frycza Modrzewskiego i w działalności KEN-u. Widać tutaj także wyraźne wpływy zagraniczne a przede wszystkim przeniesienie idei nowego wychowania z ameryki północnej do europy, w tym polski.

Ponadto określa się także iż początki pedagogiki społecznej w naszym kraju postrzegać należy w kontekście zarówno przemysłu i wywoływanych tym przemian społecznych jak i kształtowaniu się w ubiegłym stuleciu poglądów na człowieka jako istotę społeczną oraz późniejszego rozwoju socjologii. Prekursorzy rodzinnej pedagogiki społecznej silnie eksponują wątek potrzeb społecznych. Znaczenie uwzględniania potrzeb społecznych w wychowaniu akcentowali: Stanisław Karpowicz jak również Helena Radlińska. Ten wątek potrzeb społecznych przejawia się w różnej postaci w pracach licznych pedagogów. Należy nadmienić iż wrażliwość na potrzeby innych i chęć polepszenia losu człowieka, nadawały impuls rozmaitym poczynaniom charytatywnym i różnym formom filantropii. Działalność tego typu niejako kreowała aktywność społeczną nazywaną pedagogiką społeczną.

Pedagogika ta powstała głównie jako dziedzina praktyki społecznej służącej ratowaniu godności życia ludzkiego, niosącej pomoc i opiekę słabszym, ubogim, upośledzonym przez los czy też bezradnym wobec świata. Historia pedagogiki społecznej przynosi istotne przykłady na to że właśnie ten praktyczny, głęboko humanitarny wymiar działalności powstał i pozostaje ważnym nurtem tej subdyscypliny.

Powstała z dobroci serca i zrozumienia potrzeb innych ludzi, prowadzone często w formie altruistycznej pomocy i opieki i przerodziła się z czasem formę zorganizowaną, prowadzoną w sposób profesjonalny. Znacznemu poszerzeniu uległ obszar działalności z pedagogiki społecznej. Powstały bowiem organizacje i instytucje które zajmują się praktyką pedagogiki społecznej w obszarze zainteresowań i poczynań praktycznych znalazły się instytucje oświaty pozaszkolnej, instytucje kulturalno-oświatowe, organizacje które zajmują się organizacją rekreacji i czasu wolnego oraz stowarzyszenia które współtworzą środowisko lokalne, zawodowe i inne. Szybko także dostrzeżone zostały oświatowo-wychowawcze walory książek, czasopism a także innych massmediów. Rozwijały się również różne formy poradnictwa i upowszechniania wiedzy. Ten profesjonalny i zinstytucjonalizowany kierunek pedagogiki społecznej jest dziś dominujący. Chociaż okres transformacji przyniósł wiele zmian a także trudności w edukacji społecznej oraz pracy socjalnej należy tu także wspomnieć iż pedagogika społeczna w początkach swego rozwoju korzystała z dorobku naukowego: filozofii, socjologii, psychologii a także nauki o polityce. Pedagogika społeczna kształtowała się jako subdyscyplina odrębna od socjologii wychowania, zbliża się natomiast do polityki społecznej korzystając z jej koncepcji i poszukiwań.

Kwestia socjalna jest tutaj traktowana jako rodzaj działalności powiązanej w związku z kategorią środowiska. Bowiem poprawa warunków sytuacji bytowej, warunkuje np. lepsze wyniki w nauce uczniów pochodzących z warstw ubogich. Była to działalność która jest prowadzona w konkretnych środowiskach i w odniesieniu do nich kreowana była jako teoria pracy społecznej. A. Kamiński kontynuując te myśl wyodrębnił w związku z tym dwie specjalizacje

a) teoria pracy wychowawczo-opiekuńczej i socjalnej

b) jako teorię pracy wychowawczej w nich prowadzonej

Autor ten łączył je z realiami środowiska, z teoria pracy wychowawczej w nich prowadzonej jak i praktyką w ich przekształcaniu. Określił on iż przedmiotem badań pedagogiki społecznej nie są dziedziny rzeczywistości takie jak rodzina, praca socjalno - wychowawcza, wczasy czyli definiowane z socjologicznego punktu widzenia ale środowiskowe uwarunkowania ich funkcjonowania. Pogląd ten jest współcześnie utrwalony w teorii pedagogiki społecznej. Np. Anna Przecławska i Wiesław Theiss nawiązując do Radlińskiej, Kamińskiego, Wroczyńskiego czyli do klasy definicji środowiska wychowawczego, określają że dyscyplina ta zajmuje się teorią środowiskowych uwarunkowań edukacji i rozwoju człowieka oraz teorią i praktyką kształtowania środowiska. Występującą często w tym kontekście prace socjalną oraz pracę kulturalna traktują jako formę przekształcania środowiska. Pedagogom społecznym zależało bowiem na zmianach w środowisku dziecka, które dokonują się pod wpływem celowej działalności po to aby stworzyć jak najkorzystniejsze warunki wychowawcze.

Reasumując - przez pojęcie społeczna rozumiano:

a) prace która zmierza do aktywizowania środowiska

b) postawę zaangażowania w tworzenie warunków edukacyjnych, kulturalnych czy bytowych

c) samoorganizowanie się czyli oddolne podejmowane realne działania w celu kształtowania środowiska społecznego

d) pedagogikę która dostarcza wiedzy o pracy pedagogicznej w środowisku stając się tym samym w coraz większym stopniu teorią pracy społecznej.

Wciąż aktualne problemy życia społecznego a także potrzeby społeczne wyznaczają zadania pedagogice społecznej. Subdyscyplina ta definiuje owe zadania a także określa warunki i sposoby realizacji. Praktyka instytucjonalnej pedagogiki społecznej to działania prowadzone na rzecz ludzi wymagających pomocy i porady a także działania które zmierzają do korzystnych zmian w środowisku życia człowieka. Wydaje się jednak że jest ona mocno ograniczona słabością polityki społecznej państwa, skromnymi możliwościami materialnymi czy też słabościami instytucji które realizują zadania właściwe w pedagogice społecznej. Pedagogika społeczna niemal od początku swego istnienia nie pozostawała tylko obszarem praktyki społecznej.

Począwszy od pierwszych prób uwarunkowania tych akcji społecznych nazwą ta określono w aspekcie opieki publicznej kierowanej pod wpływem działalności Mary Richmond poszerzył się zakres badań dotyczących środowiskowych uwarunkowań rozwoju człowieka, wiedzy o życiu społecznym i jego osobliwościach. Na gruncie tych refleksji dotyczących praktyki społecznej i pod wpływem nauk społecznych \ukształtowała się subdyscyplina naukowa nazywana pedagogiką społeczną. Zarówno pedagogika społeczna kojarzona jako praktyka społeczna oraz ta ujmowana jako subdyscyplina naukowa pozostaje wierna dążeniu do rozwiązania potrzeb społecznych w zakresie teorii i praktyki.

II - OKRESY ROZWOJEOWE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W POLSCE I NA ŚWIECIE

a) spór o definicję

W 1907r. jako pierwsza w Polsce odpowiedziała na pytanie co to jest pedagogika społeczna? - H. Radlińska, później natomiast Kamiński i Wroczyński ( który tworzył w PRL). W dzisiejszej sytuacji ma miejsce tzw. ,,migotanie znaczeń”, a więc nie ma jednoznacznej jednej odpowiedzi czym jest ta nauka. Jest to ciągły proces stawania się.

R. Wroczyński określił, iż pedagogika społeczna to subdyscyplina, która koncentruje się na problematyce środków wychowawczych jako zespołu czynników działających na człowieka, warunkujących jego rozwój, a także w dużym stopniu rezultaty planowej działalności wychowawczej oraz analizuje różne rodzaje potrzeb wychowawczych w poszczególnych fazach życia człowieka (dzieciństwa, młodości, wiek dojrzały). Szczególnym przedmiotem zainteresowań tej nauki są sytuacji wychowawcze, które wymagają pomocy społecznej oraz działań kompensacyjnych (np. dotyczące powstania sieroctwa, rozbite rodziny itp.).

Według Radlińskiej pedagogika społeczna jest nauką praktyczną ponieważ koncentruje się na powstających w wyniku działań wychowawczych środowiska sukcesów czy też porażek; tak więc pedagogikę społeczną można umiejscowić na skrzyżowaniu nauk biologicznych, nauk społecznych związanych także z etyką i kulturą.

Pedagogika społeczna interesuje się więc wpływem jaki wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada oddziaływanie tego środowiska na człowieka i odnosi je do różnych sfer życia. Zwraca ponadto uwagę na kulturę, tradycję, a także wartości, które są podtrzymywane dzięki siłom ludzkim.

Natomiast według Kamińskiego pedagogika społeczna jest:

1) nauką praktyczną;

2) nauką, która ma służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki jak i społeczeństwa;

3) jest nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty i które mogą być uzyskane poprzez szereg oddziaływań dydaktyczno - wychowawczych;

4) jest nauką współpracującą z naukami biologicznymi, humanistycznym, społecznymi. Zwrócił również uwagę, iż ta nauka opiera się na badaniach empirycznych, analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko.

Ponadto mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej należy zaznaczyć, iż może być ona ujmowana zarówno w aspekcie szerszym i węższym. W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest swoistym kierunkiem pedagogicznym, dziedziną nauki, która zajmuje się środowiskiem, jednostką wraz z ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie. W oparciu o obserwowane oddziaływanie ta nauka koncentruje się na powstających w ich wyniku czynnikach powodujących powodzenie, sukcesy czy porażki. Natomiast w ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako odrębna dyscyplina naukowa zajmująca się pracą socjalną ( a w szczególności jej wychowawczą funkcją ) tym samym obejmuje ona swymi oddziaływaniami społecznymi i środowiskowymi ludzi w każdym wieku od dzieciństwa po starość, wymagających pomocy, opieki i wsparcia.

b) Okresy rozwojowe pedagogiki społecznej na świecie.

Podczas rozwoju pedagogiki społecznej możemy wyodrębnić następujące okresy:

  1. okres praktycznej działalności wychowawczej, który był jednak pozbawiony pogłębionej myśli pedagogicznej i rozważań towarzyszących wychowaniu. Okres ten był szczególny i widoczny w twórczości Pestaniocego, Distewega, Owena.

  2. Stosowania rozwoju działalności społecznej wiąże się z badaniami empirycznymi. Jest to sposób uprawiania nauki spekulatywnej. Reprezentantami tego okresu był Paul Bergmann i Paul Natrop.

  3. Okres praktykowania w pedagogice społecznej badań empirycznych; to czas umacniania się tej nauki w oparciu o wiedzę empiryczną czerpaną z badań. Szczególnie w naszym kraju jest to okres silnie związany z działalnością H. Radlińskiej. Jej największa zasługa w rozwoju tej dyscypliny była troska o nadanie pedagogice społecznej jak największej rang naukowej. W tym okresie działają również Richmond w USA, Alis Salomon w Niemczech, a także Szackiego w Rosji.

  4. Okres znacznego wzrostu ilości badań empirycznych stosowanych różnych podejść metodologicznych w większości jednak podążających w kierunku socjologii wychowania (w Polsce natomiast okres ten miał miejsce w latach 50).

  5. Okres rozwoju wiązał się z syntezą znacznej ilości badań empirycznych, formułowanie metodologii, a także wskazywanie zjawisk jakie jeszcze należy zbadać przez tą naukę.

c) Okresy rozwojowe pedagogiki społecznej w Polsce.

W historii możemy wyróżnić 4 okresy rozwojowe:

1. Okres rozwoju pedagogiki społecznej na przełomie XIX - XX w., a także okres rozwoju i stabilizacji (okres międzywojenny) przypadający na lata 1908 - 1939, 1939 - 1945;

2. Okres adaptacji i kompromisu przypadający na lata 1945 - 1980 ( PRL );

3. Lata 80;

4. Lata 90, które formułowane są nowe zadnia tej nauki.

c1) okres - 1908-1945

W Polsce okresy rozwoju pedagogiki społecznej możemy podzielić na rok 1908, który trwa do 1939 r., a pewna jego kontynuacja trwa w latach 1939 - 1945, trzeba zdawać sobie sprawę, że jest to okres wojenny. Początkowy więc etap tego kresu to czas tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej. Dużą rolę w ustalaniu zadań i celów pedagogiki społecznej pełniła H. Radlińska. Głównym zaś ośrodkiem naukowym, w którym rozwijała się Polska myśl pedagogiki społecznej było Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. A w tedy była pod kierownictwem H. Radlińskiej. Powstało studium w 1925 r. -I w Polsce prywatny uniwersytet, który kształcił w aspekcie zawodowym i 5 letnie magisteria. Była to szkoła 4 z kolei w Europie. Tego typu szkoły pojawiły się już w Berlinie, Londynie, Brukseli i Genewie. Szkoła ta kształciła w wielu kierunkach:

- oświata dorosłych;

- opieka nad matką i dzieckiem przy obecności pracy socjalnej;

- bibliotekarstwo;

- organizacja życia społecznego, a więc kierunek kształtujący działaczy samorządowych.

W tej szkole uczyli się: Krzeczkowski, Krmiłowicz, Kobyliński, Korczak, Pawłowska. W tej szkole panowała atmosfera wyraźnej tolerancji, kształciła profesjonalistów w zakresie pedagogiki społecznej. Od momentu swojego powstania do 1939 r. wykształciła 600 absolwentów.

H. Radlińska sformułowała w tym okresie podstawy pedagogiki społecznej, które znalazły odzwierciedlenie w takich pozycjach jak: ,,Podstawy wychowania narodowego”. Była to pozycja, która ukazała się w latach 1909, 1910. Była to pierwsza próba określenia czym jest pedagogika społeczna. Na drugim ogólnopolskim kongresie pedagogicznym we Lwowie Radlińska stwierdziła, iż ,,Wychowanie młodzieży jest jedną z czynności życia narodowego i w ścisłym związku pozostaje z jego całokształtem”. Następuje tutaj odwrócenie klasycznej maksymy Zamojskiego ,,Takie będą rzeczpospolite jakie jej młodzieży chowanie”. U Radlińskiej jest odwrotnie prze co nauka ta staje się bardziej konkretna, a podmiotem wychowania jest cała młodzież, a nie jakaś wybrana grupa, czy młodzież uprzywilejowana. W konsekwencji miało to istotne znaczenie dla młodzieży zepchniętej na margines w procesie wychowania. Radlińska starała się również określić program tej nauki, który miał być realizowany w warunkach wolności ,,Miało być to takie ujęci nauki wychowania w której w każdej jednostce widzi dziecię swojego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i współtwórcę jej przeszłości”. Tak więc pedagogika ta miała kreować w rozumieniu Radlińskiej postawy twórcze, wyzwalać siły tkwiące w narodzie, a także wspierać rozwój jednostki za pomocą wychowania. Autorka ta wydała również w 1913 r. dzieło zbiorowe pt. ,,Praca oświatowa - jej zadania, metody i organizacja”. Ta publikacja była pierwszym podręcznikiem edukacji poza szkolnej (równoległa) w Polsce. H. Radlińska wydała także publikację pt. ,,Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego”. Ukazała się w 1935r. i w której to zawarła twierdzenie, iż głównym punktem uwagi pedagogiki społecznej winno być zwrócenie uwagi na współdziałanie środowiska na jednostkę i jednostkę na środowisko. Radlińska bardzo prężnie działała. Dzieło pt. ,,Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” ukazało się w 1937r., w której to autorka wykazała środowiskowe ograniczania w dostępie dzieci do edukacji. Była to pierwsza próba dokonania diagnozy warunków środowiskowych pod kątem pytania na ile środowisko stymuluje czy hamuje karierę szkolną. Metoda ta wprowadzona do diagnozy środowiska.

Należy zwrócić uwagę, iż działalność Radlińskiej, a więc tworzenie jej myśli pedagogiki społecznej przypadają na 4 okresy w dziejach historycznych Polski. Jej myśl dydaktyczna zaczyna rozwijać się bowiem w czasach zaborów, poprzez czasy II Rzeczpospolitej, okres okupacji, a kończy się w czasach Polski Ludowej. Po mimo jednak tak długiego okresu działalności Radlińskiej w jej myśli pedagogicznej można zauważyć pewną spójność we wszystkich swych poglądach dążyła ona do wykształcenia aktywnego człowieka. Poprzez działalność edukacyjną w jednostce powinny wykształcić się wartości, a także i siła do współpracy w państwie, w społeczności lokalnej, a także z innymi ludźmi. W poglądach Radlińskiej możemy także dostrzec wizje niepodległościowe i patriotyzmu narodowego. Dążyła ona bowiem do propagowania kultury narodowej by nie zginęła Polska i mogła się odrodzić. Wymieniona działaczka pedagogiki społecznej upatrywała w tych myślach istotę twórców oświaty polskiej. Odwoływała się bardzo często do H. Kołątaja, S. Staszica, K. Libelta. Czerpała ona więc istotną wiedzę z polskiej tradycji. Główne zaś podstawy do działania pedagogiki społecznej upatrywała w aktualnych potrzebach społeczeństwa. Jednak by dobrze zinterpretować te potrzeby odwoływała się między innymi do Krzywickiego, Abramowskiego. Radlińska stworzyła również polską definicję pedagogiki społecznej; zaczerpnęła ją z twórczości niemieckich dydaktyków min. Bergmana i Natropa.

Wroczyński, który analizował myśl pedagogiczną Radlińskiej doszukał się w niej 2 nurtów. Z jednej strony widział w jej myśli elementy pedagogiki kultury, którą w tamtych czasach reprezentowali: Suchodolski, Hessen, Nawroczyński. Z drugiej strony w teorii pedagogicznej Radlińskiej Wroczyński dopatrzył się elementów pedagogiki socjologicznej, która była reprezentowana min. Znanieckiego, Mysłakowskiego, Chałasińskiego. Należy zadać sobie pytanie co odróżniało Radlińską od innych pedagogów społecznych tamtych czasów. Główna różnica w jej myśli pedagogicznej polegała na tym, iż zwracała ona uwagę nie tylko na wzajemne współdziałanie jednostki i środowiska ale także ukazała elementy, które hamowały rozwój człowieka. W związku z tym Radlińska kładła duży nacisk na eliminowanie niesprzyjających czynników, które wpływały hamująco na rozwój jednostki. Zwraca ponadto uwagę, iż jednostka czy grupa społeczna własnymi siłami może doprowadzić do polepszenia warunków środowiskowych.

Kolejne lata, które przypadały na 1939 - 1945 nie przerwały działalności Wolnej Wszechnicy Polskiej. Działa ona jednak w postaci tajnego studium pracy społeczno - oświatowej, którego bez zmian pozostawała Radlińska. Te kolejne lata, które przypadały 1945 - 1980 jest w związku z tym datą końcową tego okresu.

c2) okres - 1945-1980

Dlaczego bowiem kres drugiego okresu rozwojowego przypada na 1980? Jest to bowiem okres nierozerwalnie związany z wydarzeniami politycznymi. Sierpień 1980 r. zapoczątkował upadek ustroju socjalistycznego. W związku z tym pedagodzy zastanawiali się jaką rolę pedagogika społeczna odegrała w czasach minionych oraz jaką postać może, a nawet powinna przyjąć w okresie nadchodzącym. Kamiński opisując 2 okres pedagogiki społecznej w Polsce twierdzi, iż początkowe 5 lat od 1945 - 1950 r. były okresem kontynuacji myśli pedagogicznej z okresu II Rzeczpospolitej. Z biegiem czasu zaczęto zastanawiać się jakie zadania i jakie role powinna spełniać pedagogika społeczna w czasach aktualnych. Jednak lata 1950 - 1956 okazały się czasem, w którym rozwój pedagogiki społecznej został zahamowany. Miały na to wpływ naturalnie ówczesne władze, które nakazały zamknięcie katedry pedagogiki społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Aby zrozumieć dlaczego doszło do tego zahamowania należy uzmysłowić sobie, iż w tamtych czasach był to główny ośrodek sprzyjający rozwojowi tego nurtu pedagogiki.

Kolejny etap rozwoju pedagogiki społecznej to rok 1957, w którym został zorganizowany zjazd pedagogów społecznych i w którym to szumnie skrytykowano aktualne władze. Na zjeździe tym zainicjowano także powstanie na Uniwersytecie warszawskim katedry pedagogiki społecznej pod kierunkiem Wroczyńskiego. Rok 1962 stał się natomiast czasem reaktywowania katedry pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Kolejno także zaczęły powstawać ośrodki naukowe, w których znalazły swe miejsce katedry pedagogiki społecznej. Pedagogika społeczna stała się istotnym elementem na następujących uczelniach:

- 1970 r. Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu,

- 1972 r. powstaje WSP w Bydgoszczy,

- 1974 r. Uniwersytet Śląski w Katowicach,

- 1978 r. Uniwersytet Mikołaja Kopernika,

- od 1957 r. rozpoczął się w Polsce na nowo nowy okres rozwoju pedagogiki społecznej.

Kolejne lata byłe bogate w publikacje na temat pedagogiki społecznej. Uczniowie Heleny Radlińskiej przycinali się do powstania publikacji jej prac pod tytułem:

- ,,Pedagogika społeczna", która ukazała się w 1961 roku,

- ,,Zagadnienia bibliotekarstwa i wydawnictwa" - 1961r.,

- ,,Z dziejów pracy społecznej i oświatowej" - 1964r..

Poza tym został opublikowany dorobek Ryszarda Broczyńskiego w postaci 4 pozycji, a należą do nich: ,,Wprowadzenie do pedagogiki społecznej" - 1966r. i uległa licznym zmianom, a także uzupełnieniom by w końcu zostać wydaną ponownie pod tytułem ,,Pedagogika społeczna" - 1974r.. Kolejna pozycja to ,,Edukacja permanentna. Problemy - perspektywy"- 1973r..

Podczas rozwoju tego okresu pedagogiki społecznej ukazały się także publikacje Aleksandra Kamińskiego, należą do nich:

- ,,Funkcje pedagogiki społecznej", które ukazały się w 1972 roku,

- ,,Czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza" - 1965r.,

- ,,Analiza teoretycznych związków młodzieży do połowy XIX wieku" - 1971.

Bogata publikacja na ten temat na tym się nie kończy i w studiach pedagogicznych w zagadnieniu pedagogiki społecznej poświęcono aż 7 tomów. W tym czasie ukazała się także bardzo istotne publikację do których należą

między innymi:

- ,,Teoria i organizacja pracy środowiskowej w osiedlu mieszkaniowym" pod redakcją Ireny Lepalczyk i Wandy Pawłowskiej, 1970r.,

- ,,Rodzina wiejska a wychowanie" pod redakcją Stanisława Kawuli, 1973r.,

- ,,Wychowanie poza szkolne a kultura czasu wolnego w ośrodku wielkoprzemysłowym" pod red. Henryka Gąsiorowskiego, 1973r.,

- ,,Zasady badań pedagogicznych"- 1977r. (bardzo istotna pozycja).

c3) okres - lata 80

to okres rozwoju nowej fazy pedagogiki społecznej a więc fazy pluralizmu zarówno teoretycznego jak i metodologicznego. Był to okres specyficznych sytuacji politycznych. Polscy pedagodzy społeczni starają się zdystansować wobec panującego reżimu i spraw politycznych, jednocześnie krytykują ówczesną koncepcję ,,urabiania wychowanka" i jego politycznej indoktrynacji. Pedagogika społeczna w całości wyodrębniła się wówczas z niebezpieczeństw ideologicznych uprzedmiotowienia, a także zniewolenia. Pluralizm był elementem otwarcia się na nową modę, swobodne uprawiania tej nauki. W 3 więc okresie pedagogiki społecznej pedagodzy szukają nowych w zmieniającym się świecie obszarów badawczych, które stanowiły zagrożenie społeczne. W tym też okresie powstały nowe pedagogiczne ośrodki naukowe. Należą do nich:

- WSP w Olsztynie pod kierownictwem Stanisława Kawuli,

- WSP w Zielonej Górze pod kierownictwem Elżbiety Hajduk.

Oba te ośrodki powstały w 1983 roku.

Podczas trwania 3 okresu rozwoju ukazały się również nowe publikacje, a do najważniejszych należą m.in.:

1. prace i skrypty

- ,,Pedagogika societatis" pod red. Andrzeja Radziewicza-Winnickiego,

- ,.Elementy diagnostyki pedagogicznej" pod red. Ireny Lepalczyk, Jana Badury, 1987r.

2. okazały się pracy o charakterze monograficznym poświęcone Helenie Radlińskiej należą do nich m.in.:

- ,,Sprawność działania socjalnego w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej" pod red. Anny Mazurkiewicz, 1983r.,

3. prace o charakterze empirycznym ( czyli inaczej doświadczanym), należą do nich m.in.:

- ,,Edukacja równoległa w systemie oświatowym" pod red. Edmunda Trępały, 1985r.,

- ,,Pedagogiczna działalność wychowawców nieprofesjonalnych w środowisku lokalnym" pod red. Edmunda Trępały, 1988r..

Współcześnie można zauważyć iż w okresie rozwoju pedagogiki społecznej przeważały 2 tendencje:

1. był to kierunek socjalno - opiekuńczym, gdzie pedagogika społeczna formułowała podstawy teoretyczne i budowała nowy model praktyki społeczno - opiekuńcze.

2. był o kierunek środowiskowy, który koncentrował się na zagadnieniach społecznego środowiska lokalnego po przez badanie źródeł problemów jak i źródeł możliwości własnych. Był to kierunek który został określony jako teoria edukacji środowiskowej.

c4) okres rozwoju pedagogiki społecznej - lata 90

gdzie pojawiają się nowe zadania, nowe nauki. Był to okres w którym mijająca dekada przyniosła wiele nowych pytań i wątpliwości jak również ponownych prób nowych obszarów badawczych pedagogiki społecznej. Był to okres zachodzących wówczas transformacji społeczno - ustrojowej, wprowadzano reformy związane z nowym podziałem administracyjnym w kraju, reforma dotycząca ubezpieczenia społecznego, służby zdrowia jak również systemu edukacji.

W roku 1999 rodzą się nowe nadzieje ale jednocześnie napięcia społeczne. Występuje wówczas zapotrzebowane na nową koncepcję pedagogiki społecznej jak i rozwiązania racjonalne w zakresie pracy socjalnej. Oprócz ośrodków naukowych pedagogiki społecznej wymienionych poprzednio w IV okresie uaktywniły się środowiska naukowe pedagogów społecznych:

- w Uniwersytecie w Białymstoku, gdzie kierownikiem był Józef Nikiforowicz,

- na wydziale profilaktyki, resocjalizacji i problemów społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie kierownikiem był Tadeusz Pilch,

- na Uniwersytecie Jagiellońskim kierownikiem był Franciszek Adamczyk,

- na Uniwersytecie Szczecińskim kierownikiem był Stanisław Wawryniuk,

- wyższa szkoła pedagogiczna w Częstochowie, kierownikiem była Danuta Marzec.

Do istotnych prac zwartych naukowych ukazały się m.in.:

- ,,Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie" pod red. T. Pilcha i I. Lepalczyk, 1995r.,

- ,,Studia z pedagogiki społecznej" pod red. S Kawuli, 1996r.,

- ,,Pedagogika społeczna. Kręgi poszukiwań" pod red. Anny Przecławskiej, 1996r.,

- pracy o charakterze monograficznym poświęcone Aleksandru Kamińskiemu,

- pracy o charakterze empirycznym do których można zaliczyć - Barbara Smolińska - Tajs ,,Dzieciństwo w małym mieście", 1993r..

Helena Radlińska nie wątpliwie przyczyniła się do rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce i prócz znajomości jej definicji pedagogiki społecznej należy mieć świadomość w jakie dziedziny ujmuje zakres pedagogiki społecznej. Są to:

1. teoria pracy społecznej i wg autorki - ta dziedzina pedagogiki winna zajmować się badaniem środowiska w jakim jednostka żyje. Ponadto powinna zajmować się rozpoznawaniem warunków wpływających na jej rozwój oraz wyszukiwanie sposobu na odkrywanie czy wykształcenia sił jednostkowych i zbiorowych w celu zmiany środowiska na korzystniejsze.

2. teoria oświaty dorosłych, która powinna wg tej autorki zajmować się zagadnieniami kształcenia i dokształcania dorosłych (andragogika). Ta dziedzina wiedzy ma szczególne znaczenie w tamtych i współczesnych czasach w związku z koncepcją edukacji permanentnej (czyli ustawicznej).

3. historia pracy społecznej oświatowej - miało ono zajmować się poszukiwaniem pewnych powiązań czynników ewolucji wymienionych zagadnień.

Helena Radlińska podkreślała również iż te dziedziny wraz ze zmieniającym się środowiskiem, sytuacją społeczną zmieniają się i rozszerzają, w związku z tym do zadań pedagogiki społecznej należą przede wszystkim:

1. działania dotyczące gromadzenia wiedzy o rzeczywistości wychowawczej jak również rzetelny opis wyników tych obserwacji. Te wszystkie działania sprowadzają się d zadań sprawozdawczych i opinio - twórczych.

2. drugie zadanie dotyczy uogólnienia wyników obserwacji, wykrywania związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków w formie żądań ogólnych, które zawierają wyjaśnienia tych związków i zależności w celu ukazania które z nich wywołują niepożądane zjawiska, a które są istotne z punktu widzenia optymalnego rozwoju osobowości człowieka.

3. trzecie zadanie to - dostarczanie wiedzy niezbędnej do przekształcania, modernizowania środowiska wychowawczego w postaci zadań wartościowych i normatywnych, celów i zasad wychowania w związku z rozwojem społeczno - ekonomicznym społeczeństwa, ponadto wytyczenie metod realizacji celów

wychowania i sprawdzenia skuteczności tych metod w praktyce wychowawczej.

Zdaniem z kolei Barbary Smolińskiej - Tajs do zadań pedagogiki społecznej należy:

1. rejestracja, opis, diagnoza tych wpływów i skutków oddziałowywań istotnych dla człowieka.

2. wiąże się z pytaniem o aktywność człowieka w środowisku (jak oddziałuje na to środowisko, zmienia i reorganizuje).

3. wynika ze związku ze zmian społeczno - politycznych.

To 3 zadanie wiąże się także ze wspieraniu procesu demokracji, które nie powstaje automatycznie tylko musi być przez większość ludzi, społeczeństwo zaakceptowana.

Są to zadania czysto edukacyjne:

1. kształtowanie wartości poprzez dialog i prawo,

2. kształtowanie postaw podmiotowych czyli samodzielnych, aktywnych, krytycznych i twórczych,

3. budowanie instytucji życia obywatelskiego poprzez organizacje pozarządowe, wspólnotę wyznaniowe, kursy, instruktarze.

Reasumując - pedagogika społeczna jest więc nauką jedną z dziedzin pedagogiki,

- jest to praktyka działania społeczno - wychowawczego, podejmowanego w różnych instytucjach edukacyjnych i pozaszkolnych,

- pedagogika społeczna to idea, perspektywa za pomocą której pedagog może analizować rzeczywistość społeczno - kulturalną,

- przedmiotem pedagogiki społecznej jest środowisko wychowawcze.

III - GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

a) Adolf Disterweg

Termin pedagogika społeczna został wprowadzony przez Adolfa Diesterwego w przewodniku dla kształcenia nauczycieli niemieckich w 1834 roku. Żyjący w ówczesnych czasach Diesterweg dostrzegł podobnie jak inni pedagodzy XIX wieku złożoną strukturę współczesnego społeczeństwa, które wówczas było zróżnicowane pod względem klasowym i ekonomicznym.

Autor ten widział biedotę chłopskich i robotniczych rodzin dla których uczęszczanie dzieci do szkoły wymagało przezwyciężenia wielu trudności natury ekonomicznej jak i związanych z oporem środowiska. Diesterweg widział różnorodne warunki uczniów szkolnych - z jednej strony przepełnionych bogactwem i przepychem, a z drugiej dostrzegał ubóstwo, nędzę, głód i niedostępność szkoły. Chciał zmienić tą sytuację i propagował w związku z tym oświatę ludu jak i Szkołe ludowe.

Pragnął aby nauczyciele byli przygotowani na różną sytuację dzieci, które będą trafiały do szkoły, aby umieli im świadczyć pomoc w różnych trudnościach. Nauczyciele zatem powinni zostać przeszkoleni nie tylko pod względem nauczania swego przedmiotu ale także pod względem umiejętności radzenia sobie w sytuacjach ich podopiecznych. daniem Diesterwerga nauczyciel miał być pracownikiem socjalnym który poprzez swą pracę miał inspirować i uświadamiać środowisko życia dziecka. Ten główny cel Diesterwerga, przygotowanie nauczycieli do niesienia odpowiedniej pomocy dziecku , określił właśnie pedagogiką społeczną. Ponadto ten przedstawiciel upatrywał w szkole ważną rolę jako miała spełniać w podnoszeniu poziomu życia w społeczeństwie. Pedagogika społeczna wychodziła jednak że poza teren szkoły koncentrując się na środowisku życia ucznia. Poszerzeniu więc uległ teren praktyki wychowawczej. Swoim zasięgiem pedagogika społeczna obejmowała także instytucje kulturalne i socjalne, i doceniała ich ważne miejsce w procesie nauczania i wychowania. Można więc powiedzieć, że pedagogika społeczna koncentrowała się na społeczno - kulturalnych

komponentach (czyli składnikach) procesu wychowania.

b) Paul Bergmann.

Odwoływał się w swojej działalności do odkryć empirycznych, teorii ewolucji Karola Darwina jak również pedagogiki naturalistycznej. Paul Bergmann sięgając do tego dorobku rozpoczął swoją działalność teoretyczną i praktyczną. Uważał on iż pedagogika powinna mieć charakter zarówno indywidualny jak i społeczny. Człowiek wg niego, był specyficznym indywiduum, nie żyje on jednak w zawieszeniu ale w konkretnym środowisku, jest więc istotą społeczną, wychowanie jest takim procesem społecznym. Bergmann podkreślał znaczenie najbliższego środowiska wychowawczego dziecka, a więc rodziny, która pewni podstawową rolę w procesie jego wychowania.

Uważał on za konieczne objęcie rodziny opieką i kontrolą społeczną aby ujednolicić treści które przekazuje szkoła i rodzina. Ponadto zwracał też uwagę na potrzebę organizowania pracy oświatowej i kulturalno - wychowawczej dla osób które ukończyły już edukację w szkole (dotyczy to edukacji dorosłych wychowania pozaszkolnego). Miało to za zadanie wdrażać do samowychowania i samokształcenia. Wychowanie dla Bergmanna polegało (wiązało się) likwidowaniem różnic społeczno - kulturalnych wewnątrz danego społeczeństwa.Ważną postacią dla tego okresu była również postać Henryka Pestalozziego. Był to szwajcar, pisarz i twórca nauczania początkowego i w początkach XX wieku nastąpiło ponowne odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz z próbą nowego innego spojrzenia na jego koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. Starano się wykorzystać jego idee

dla wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej. W 1800 roku Pestalozzi otwiera osiedle wychowawcze dla dzieci pochodzących ze średnich warstw społecznych, a więc dzieci ludu, a także otwiera seminarium dla nauczycieli.

Swoją działalność opiera na pedagogice naturalistycznej wg której również wychował swego syna. Zapoczątkował on ideę oświaty ludu poprzez rozwój moralny i gospodarczy środowiska wiejskiego. Pragnął on pobudzić siły, które tkwią w tym środowisku. Ponadto wypracował również model ośrodka rodzinno - opiekuńczego i sam zaczął w jednym z nich pracować. Ośrodek ten stał się dla niego jak by naturalnym rozszerzeniem jego rodziny. Dzieci tutaj otrzymywały miłość i wykształcenie głównie rzemieślnicze, które przygotowywało ich do pełnienia zawodu. Praca w tym ośrodku spełniała element wychowawczy. Z jego działalności praktycznej czerpano więc ideę dla teorii pedagogiki społecznej. Podkreślano tutaj zarówno wpływ środowiska rodzinnego i lokalnego na kształtowanie się postaw wychowanków i ich proces wychowania. Pestalozzi był zdania, iż wychowanie które stanowi wszechstronny proces realizuje się tylko w przypadku planowej działalności nauczyciela, wychowawcy, a także w środowisku lokalnym i rówieśniczym. Nakreślił on także wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do swej pracy nauczycielskiej miał być również zaangażowany w pracę społeczną i wychowawczą w środowisku. Skazywał więc środowisk jako główne źródło bodźców oraz wpływów, które determinowały skuteczność pracy szkoły. Istotna była zdaniem Pestalozziego osobowość nauczyciela. Postulował więc aby nauczyciel był odpowiednio przygotowywany pod względem merytorycznym, a także dbał o rozwój osobowości odpowiedniego nastawienia do społeczeństwa i zaangażowania na rzecz innych.

c) Robert Owen.

Był to socjalista, angielski polityk, który głosił hasła podnoszenia na wyższy poziom edukacji i kultury w środowisku miejskim. Działał on wśród robotników. Zbudował dla nich fabrykę, pomógł zdobyć mieszkania, a więc jego działalność socjalna na rzecz robotników była nowością. Powoływał on również do istnienia nowe instytucje opiekuńczo - wychowawcze, a więc żłobki i przedszkola, szkoły dla młodzież dorastającej, a także kluby, biblioteki, czytelnie i place zabaw. Rozumiał on ludzi, a także ich warunki życia. W związku z tym akcentował wpływ środowiska na człowieka. Postulował w swej działalności aby kapitaliści budowali infrastrukturę światową, kulturalną i rekreacyjną. Wg niego w niej powinna znajdować się szkoła, która miała być przeznaczona dla dzieci robotników. Ponadto znajdować się tam powinni: dom kultury, świetlica, boisko sportowe. I do południa ta infrastruktura miała być udostępniona dla dzieci, po południu zaś dla rodziców tych dzieci. Dla dzieci mało być ponadto zorganizowane wypoczynki w miejscu zamieszkania, zaś dla dzieci niedożywionych i słabych na zdrowiu poza miejscem zamieszkania. Tak więc główną ideą Owena była chęć poprawy środowiska życia społecznego i wychowawczego dzieci robotników.

d) Stanisław Szacki

To radziecki pedagog społeczny, który żył na pograniczu ustroju carskiego i komunistycznego w Rosji. Wraz z grupą innych pedagogów społecznych wypracował uogólnienie teoretyczne dla pedagogiki społecznej oparte na wieloletniej praktyce wychowawczej. Stanisław Szacki przez całe swoje życie poświęcał się praktyce aktywności wychowawczej. Prowadził kolonie dla dzieci pod nazwą ,,Odważne życie". Uczył i wychowywał dzieci poprzez pracę fizyczną i działalność artystyczną. Podejmował także współpracę ze środowiskiem lokalnym w którym odbywały się te kolonie. Z działalności praktycznej wysunął wnioski odnośnie procesu wychowania i środowiska. Jednym z nich było dążenie do ulepszania i modernizowania środowiska. Uważał bowiem, że w skład środowiska wychowawczego wchodzą czynniki fizyczne, społeczne, a także ekonomiczne.

Tak więc, zanim dziecko rozpocznie naukę jest już pewien sposób ukształtowania przez środowisko rodzinne. Aby szkoła mogła więc osiągnąć zamierzone rezultaty wychowawcze powinna najpierw uwzględnić całokształt wpływów oddziałujących na dziecko. Ponadto, Stanisław Szacki zwrócił także uwagę na fakt kształtowania się dziecka w środowisku lokalnym, kształtowaniem jego osobowości w okresie za nim pójdzie do szkoły, a także po szkole. Dziecko przebywając w szkole tylko kilka godzin z całego swojego czasu musi także zagospodarować efektywnie czas wolny w środowisku pozaszkolnym. W związku z tym Szacki wyodrębnił 3 środowiska, które istotnie wpływają na rozwój dziecka:

1. środowisko rodzinne; 2. środowisko szkolne; 3. środowisko lokalne.

Środowiska te miały jednak funkcjonować na wyższym poziomie niż odbywało się to aktualnie. W związku z tym Szacki propagował kształcenie kultury pedagogicznej rodziców po to aby te środowisko rodzinne stało się wartościową środowiskiem wychowawczym. Natomiast szkoła miała w większym stopniu przyczynić się do edukacji na wyższym poziomie. A więc nie mogła ona się ograniczać do organizacji oraz realizacji na swoim terenie procesów dydaktyczno - wychowawczych, gdyż powinna kierować całym życiem dziecka obejmując swym działaniem jego środowisko pozaszkolne. W oparciu o powyższy wnioski Szacki wyznaczył szkole 4 podstawowe zakresy działalności:

1. szkoła miała przekazywać dzieciom i młodzieży wiadomości i umiejętności tak aby zapewnić dziecku wykształcenie racjonalne;

2. szkoła miała organizować życie społeczności dziecięcej i młodzieżowej lub też współdziałać w jego organizowaniu;

3. szkoła miała wspomagać rodzinę w jej funkcjonowaniu i ...............................

4. szkoła powinna wpływać pozytywnie na całe środowisko lokalne w którym się znajduje jak również przekształcać to środowisko i dokonywać w nim pozytywnych zmian.

Stanisław Szacki zwrócił również uwagę na rolę pedagoga, którego określał jako pracownika społecznego i który w jego rozumieniu miał posiadać szerokie umiejętności dotyczące organizowania własnej pracy, wnikliwej obserwacji oraz zadania różnorodnych procesów wychowawczych. Nauczyciel powinien zdaniem Szackiego spełniać więc 3 podstawowe zadania:

1. powinien być aktywista, a więc aktywnie współdziałać ze środowiskiem lokalnym, podnosząc tym samym jego stan kulturalny, społeczny gospodarczy;

2. powinien być również badaczem, a więc badać środowisko rodzinne i rozpoznawać jego niedostatki, badając jednocześnie dziecko pod względem potrzeb i rozwoju intelektualnego;

3. powinien także umiejętnie nauczać i wychowywać, a więc miał być dobrym nauczycielem i wychowawcą.

e) Mary Richmond

Jest to przedstawicielka organizacji charytatywnych na gruncie amerykańskim. W swej pracy ,,Social Diagnosy" udowodniła, że rozpoznawanie środowiska, jego uwarunkowań jest najbardziej spektakularne w dalszych poczynaniach opiekuńczych i socjalnych, gdyż są one lub też mogą być przyczyną ludzkich kłopotów, trudności czy nawet wykolejeń. Rozpoznanie tych przyczyn pozwala zdaniem Mary Richmond postawić słuszną diagnozę. Jako pierwsza też wprowadziła narzędzie tej diagnozy czyli wywiad środowiskowy.

Postulowała ona także aby opracowanie diagnozy społecznej oraz odpowiednie pod względem merytorycznym i wychowawczym prowadził przypadek, który określiła jako ,,cazus", który mógł realizować właściwie przygotowany pracownik społeczny. W tym też celu powołała specjalne uczenie w Nowym Yorku dla kształcenia pracowników służb społecznych ale ....??.... w zakresie kształcenia pedagogów społecznych (pracowników socjalnych).

Na gruncie niemieckim kobiecego ruchu na rzecz pomocy społecznej, przedstawicielka Alice Salomonn, która także zorganizowała pierwszy roczny kurs zawodowy kształcenia do opieki pomocy społecznej, a który został następnie przekształcony w szkołę socjalną dla kobiet w Berlinie. Początkowo szkoła ta była przeznaczona wyłącznie dla kobiet z czasem jednak za jej inicjatywą powstały ośrodki kształcenia mężczyzn. Określiła tą kategorię zawodową jako asystentów socjalnych i która stała się bardzo popularna i szeroko rozpowszechniona w okresie międzywojennym we Francji i we Włoszech. Wielki wkład w rozwój pedagogiki społecznej wniósł także Stanisław Karpowicz. Podkreślał on ścisły związek jaki zachodzi pomiędzy procesami życiowymi człowieka, a także procesem wychowania a środowiskiem jego życia.

f) Helena Radlińska

To twórczyni polskiej pedagogiki społecznej, która odegrała znaczną rolę w praktyce pedagogicznej II Rzeczpospolitej. Opracowała podstawy teorii, prowadziła wiele badań które łączyły w sobie elementy filozoficzne i prakseologiczne. Niektóre jej założenia podobne są do podstawowych tez pedagogiki społecznej Stanisława Karpowicza. Pod jego wpływem przyjęła także tezę dialektycznej współzależności jednostki i środowiska. Oparła się ona także na pracach Znanieckiego i Durkheima. Helenie Radlińskiej zawdzięczamy również rozwój pedagogiki społecznej ale jako dyscypliny naukowej.

Interesowała się ona przede wszystkim takimi definicjami jak:

- historia pracy społecznej i oświatowej;

- czytelnictwo i samokształcenie;

- teoria oświaty dorosłych i teorią pracy społecznej.

W swej działalności oznaczała się głębokim humanizmem i wrażliwością na krzywdy ludzkie. Dostrzegała także źródła tych nieprawidłowości i poszukiwała rozwiązań konfliktów międzyludzkich. W związku z tym wypracowała własne, indywidualne podejście w pedagogice społecznej do procesów wychowawczych. Uważała bowiem, że całe życie człowiek jest procesem integralnym (całościowym), tak i całe życie człowieka poddane jest procesowi wychowania, a na jednostkę ma wpływ bardzo dużo czynników bytowych i kulturowych. Jej działalność weszła w krąg zagadnień pedagogiki społecznej od strony dynamicznych grup, dotyczących walki niepodległościowej i klasowej. Miało to pobudzać dorosłych, młodzież z warstw upośledzonych i zaniedbanych kulturalnie do pracy samokształceniowej. Z jej inicjatywy powstał też pierwszy polski podręcznik pracy kulturalno - oświatowej, który wydała w 1913 roku. Do innych prac Radlińskiej należą ponadto ,,Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego" - 1935 rok, a także ,,Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych" - 1937 rok. W tych pracach Helena Radlińska ukazała zależność jaka występuje pomiędzy pracą wychowawczą w szkole a wpływem środowiska rodzinnego, rówieśniczego i lokalnego. Ponadto w tych pracach Radlińska szeroko przedstawia klasowe i społeczne uwarunkowania zjawisk zarówno dydaktycznych i wychowawczych oraz proponowała pomoc wyrównywań krzywd i upośledzeń żądając tym samym otoczeniem opieki wychowawczej i oświatowej nad zaniedbanymi i społecznie upośledzonymi.

Autorka wprowadziła także znaczące pojęcia takie jak: środowisko, kompensacja i profilaktyka. Środowisko w rozumieniu Radlińskiej - jest zespołem warunków, w których żyje człowiek, a także zespół bodźców, które wpływają na rozwój jego osobowości. Środowisko życia nie przesądza jednak losu jednostki ale determinuje (warunkuje) skuteczność oddziaływań wychowawczych. Dlatego też środowisko życia wychowanka powinno być nieustannie poznawane i badane wychowawcą. Wychowawca zaś jako pedagog, musi znać metody badań środowiskowych i przeprowadzać te badania. Ponadto pedagog społeczny ma za zadanie poznać i wychwycić wszystkie czynniki w środowisku, które działają hamująco na rozwój wychowanka. Powinien także szukać sposobów ich niwelowania, przezwyciężania i kompensowania. Kompensacja zaś w rozumieniu Radlińskiej polegała na celowym uzupełnianiu braków, odnajdywaniu sił, potencjału, który znajduję się w społeczeństwie tak aby zaspokoić różnorodne potrzeby. Radlińska podkreślała również konieczność stosowania diagnozy aby rozpoznać przyczyny danego stanu rzeczy, możliwości przemian i profilaktyki w celu zapobiegania patologii. Kolejne pojęcie, które wprowadziła Helena Radlińska - przetwarzanie środowiska, a polegało ono na celowej reorganizacji tego środowiska w celu odnalezienia w nim tych sił społecznych, które aktualnie są ukryte, a które są niezbędne do prawidłowego rozwoju.

g) Ryszard Wroczyński

To pedagog i historyk oświaty myśli pedagogicznej, a w swoich tezach podkreśla konieczność interwencji w poszczególnym środowisku życia dziecka. Wroczyński w 1966 roku wydał dzieło ,,Wprowadzenie do pedagogiki społecznej". Stało się to wydarzeniem naukowym tym bardziej iż jednocześnie z jego wydaniem wprowadzono do programu pedagogiki na uczelniach wyższych przedmiot pedagogiki społecznej.

Wroczyński ukazał pedagogikę społeczną poprzez przeciw stawienie jej pedagogice tradycyjnej o charakterze intuicyjnej. Wroczyńskiemu znana pedagogika niemiecka - była dla niego istotnym bodźcem, a ideą przewodnią w jego działalności było stwierdzenie iż pedagogika społeczna jest nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych a także problemów wychowania poza szkołą.

Autor ten kładł szczególny duży nacisk na wychowawczą działalność szkoły i instytucji intencjonalnego środowiska wychowawczego (pozaszkolnego). Zasługą tego autora jest duże zaangażowanie w pracy dotyczącym zagadnieniom pedagogiki opiekuńczej. Jej problematyka koncentrować się bowiem powinna na sytuacjach wychowawczych, które wymagają pomocy społecznej. Podkreślając dominującą w wychowaniu rolę szkoły nowe zadania upatrywał także w organizacji opieki nad dzieckiem w osiedlach mieszkaniowych w czasie pozalekcyjnym. Cechą charakterystyczną twórczości Ryszarda Wroczyńskiego było uwrażliwienie nauczyciela, działacza otaczającej rzeczywistości na wymagania jakie stawia wychowanie. W organizacji środowiska wychowawczego podkreślał doniosłe miejsce dla szkoły otwartej, umiejętnie łączącej w trosce o wychowanie dzieci, nauczycieli, rodziców a także instytucje szkolne i pozaszkolne.

Ryszard Wroczyński kładzie nacisk także na stymulowanie wyzwalających się w tym środowisku bodźców rozwojowych, które mają wspomagać proces dydaktyczno - wychowawczy szkoły, a także w osiąganiu celów i zadań które stają przed szkołą jako podstawową instytucją wychowawczą. W związku z tym kładzie szczególny nacisk na nowe dziedziny planowej pracy wychowawczej i do tego zakresu działań zalicza:

1. kontrolę wpływów środowiskowych;

2. działalność interwencyjną o charakterze profilaktycznym i kompensacyjnym;

3. praca oświatowo - wychowawcza prowadzona poza szkołą.

Początkowo zdaniem Wroczyńskiego, przedmiotem badań tej nauki stał się wpływ warunków środowiskowych na tworzenie ,,zasobu" umysłowego dziecka oraz jego powodzenie w nauce szkolnej. Jego zdaniem właśnie w środowisku należy szukać czynników rozwojowych jednostki. Nawiązywał także w swojej twórczości do socjologii wychowania, którą określono jako naukę w której analizuje się procesy i prawidłowości społeczne, które zachodzą w społecznym systemie wychowawczym. Określił więc w socjologii wychowania 4 dziedziny: 1. miejsce systemu wychowania w strukturze społecznej; 2. stosunki międzyludzkie panujące w szkole; 3. wpływ szkoły na zachowanie wychowanka; 4. miejsce szkoły w społeczności ludzkiej.

Tak więc pedagogika społeczna w rozumieniu tego autora zmierza nie tylko do teoretycznego wyjaśniania procesów wychowawczych ale przede wszystkim do racjonalizacji oraz rozwiązania konkretnych sytuacji wychowawczych. Dla Wroczyńskiego głównym przedmiotem wyzwalania bodźców jest rodzaj jak i jakość które oddziaływują na dziecko w życiu społecznym, zaś pedagogiczna analiza środowiska zawiera dążenie do jego przeobrażania, wytwarzania i aktualizowania w nim sprzyjających bodźców rozwojowych dotyczących planowej działalności wychowawczej.

h) Aleksander Kamiński

Był historykiem i pedagogiem, który razem z Ryszardem Wroczyńskim określił czym jest pedagogika społeczna. Zauważył, że po II wojnie światowej nastąpiło widoczne ograniczenie obszaru zainteresowań pedagogiki społecznej przez skupienie się na problemach dotyczących potrzeb wychowawczych młodego pokolenia. Określił ten kierunek mianem szkołocentryzmu. W rozumieniu Kamińskiego pedagogika społecznamiała koncentrować swoją działalność na tych sytuacjach wychowawczych które wymagają pomocy społecznej. Dzięki niemu utworzono dziedzinę tak zwanej opieki środowiskowej, która miała zajmować się organizowaniem przez szkołę zajęć dla dzieci i młodzieży w czasie pozalekcyjnym w sytuacjach gdy środowisko rodzinne nie może zapełnić niezbędnej kontroli. Wg niego można wyróżnić 4 rodzaje aktywności pozalekcyjnej młodzieży szkolnej:

1. realizowanie w ramach szkoły zajęć, które stanowić powinne najbardziej powszechną formę wychowania pozalekcyjnego. Przejawiać się ona miała np. w postaci kół turystyczno - krajoznawczych, zespołów amatorskich, teatralnych i tym podobne.

2. aktywność pozaszkolna - tym różni się od aktywności pozalekcyjnej, która jest prowadzona w ramach szkoły, że rozwój nie odbywa się pod naciskiem zwyczajów szkolnych.

3. zwrócił także uwagę na organizacje młodzieżowe, szczególnie dotyczyło to organizacji którą jest ZHP i poprzez takie oddziaływanie grup młodzieżowo - ideologicznych następuje realizacja zadań rzeczowych, które ściśle łączą się z zaspokojeniem potrzeb wspólnotowych.

4. oddziaływanie środków masowego przekazu.

Aleksander Kamiński wyróżnił także 3 cechy diagnozowania środowiska:

1. stadium przypadku 2. monografia instytucji 3. sondaż diagnostyczny.

IV - RODZINA

Co to jest rodzina i jak należy ją zdefiniować?

Jeszcze pół wieku temu odpowiedź na to pytanie nie nastręczała większych trudności. Zarówno w ujęciu normatywnym, jak i w rozumieniu potocznym rodzina oznacza parę małżeńską i dzieci, a zarazem był to nuklearny związek rodzinny oparty na prawnie zawartym małżeństwie i biologicznym rodzicielstwie. Jednakże w drugiej połowie XX stulecia nastąpiły istotne zmiany w postawach wobec małżeństwa, posiadania dzieci, ról, sposobu i zakresu funkcji realizowanych przez rodzinę.

Pojęcie rodziny coraz częściej nie wywodzi się od małżeństwa, ale od rodzenia, w efekcie rodzicielstwo bez małżeństwa nie określane jako nieślubne, obok rodziny tradycyjnej funkcjonuje na równych prawach rodzina niepełna lub nieformalna czy monoparentalna.

Klasyczne definicje małżeństwa i rodziny:

1. Grupowy i instytucjonalny wymiar rodziny

2. Nowoczesne definicje rodziny

Rodzina jako grupa społeczna

Rodzina jako wspólnota 

Rodzina jako instytucja społeczna 

Przegląd typologii życia rodzinnego 

(Post-rodzinna rodzina) Nowoczesne definicje rodziny 1

Nowoczesne formy rodziny Definicja 2

Rodzina może ale nie musi wywodzić się z instytucji małżeństwa

Alternatywne formy rodziny  Definicja

Tradycyjna rodzina rozumiana jako nuklearny związek rodzinny oparty na małżeństwie i biologicznym rodzicielstwie, stała się jedną z form rodziny, współwystępując z alternatywnymi formami życia rodzinnego.

Nastąpiło osłabienie normatywnego nakazu zawierania małżeństwa, pozostawania w związku małżeńskim, posiadania dzieci, ograniczania stosunków seksualnych do związku małżeńskiego oraz obrony zachowania tradycyjnie pojmowanej roli męskiej i kobiecej w związku.

PODSTAWOWE KIERUNKI PRZEMIAN RODZINY

TRADYCYJNA

a) duża,

wielopokoleniowa

  • ************************************************************

b) biologicznie zdeterminowana

- produkcyjna

- patriarchalna

- otwarta

- stabilna

- sakralna

- zinstytucjonalizowana

c) zespolona wokół funkcji ekonomicznych

d) długotrwała zależność od rodziców

WSPÓŁCZESNA

a) mała, podstawowa

b) planowana

c) nieprodukcyjna

d) egalitarna

e) zamknięta

f) ruchliwa

g) laicka

h) podporządk. treściom humanistycznym

- zespolona więzią ekspresyjno- osobową

i) wczesna emancypacja dzieci

RODZINA TRADYCYJNA

duża wielopokoleniowa

Forma rodziny, gdzie pod jednym dachem mieszkają ze sobą przedstawiciele więcej niż dwóch pokoleń. Obecnie występuje przede wszystkim na wsi, w mieście wspólne mieszkanie z rodzicami wynika częściej z konieczności i trudności w zdobywaniu własnego lokum przez młodych ludzi. W skład rodziny dużej może wchodzić kilka rodzin nuklearnych, podporządkowanych jednemu rodzinnemu kierownictwu.

produkcyjna

Rodzina tradycyjna jest jednocześnie produkcyjna - wytwarza dobra, które następnie sama konsumuje lub wymienia. Wszyscy członkowie rodziny mają swoje role w systemie produkcji. Także dzieci np. w rodzinach chłopskich są przyuczane do pracy i uczestniczą w zajęciach gospodarskich.

patriarchalna

Głową rodziny jest ojciec. To on sprawuje kontrolę pod poczynaniami innych i reprezentuje ich na zewnątrz. Pozycja ojca wynika z zajmowanej przez niego pozycji, a nie cech charakteru czy umiejętności.

zinstytucjonalizowana

Każdy z członków rodziny ma przypisane sobie miejsce, zadania i rolę; zachowania nie są spontaniczne, a wyznaczone przez tradycyjne normy. Przestrzega się tu także podziału na role męskie i kobiece, każda płeć wykonuje określone rodzaje czynności, a możliwość „wejścia” w inną rolę jest ograniczona. Zachowania jednostek są wyznaczone przez dobro rodziny, a stosunki cechuje dystans. Od dzieci oczekuje się przede wszystkim posłuszeństwa.

biologicznie zdeterminowana

Znacznie rzadziej stosowane są środki kontroli urodzin, co ma związek np. ze średnio większą liczbą dzieci w rodzinach wiejskich. Problem nie polega tylko na dostępności środków antykoncepcyjnych, ale przede wszystkim na świadomości, że można je stosować, oraz na chęciach i umiejętnościach kalkulowania najlepszego czasu i liczby dzieci.

otwarta

Silnie powiązana ze społecznością lokalną i „otwarcie” na kontrolę z zewnątrz.

stabilna

Związana jest z ruchliwością przestrzenną, jak i zmienność zasad funkcjonowania i ról podejmowanych przez członków. Rodzina tradycyjna byłaby znacznie mniej ruchliwa przestrzennie, jest „przywiązana do miejsca”; Zinstytucjonalizowanie implikuje natomiast stabilność form realizacji funkcji. Dzieci zwykle zajmują taką samą pozycję społeczną co rodzice.

zespolona wokół funkcji ekonomicznej

Role członków rodziny są wyznaczone przez to, jakie zadania spełniają oni w gospodarstwie i produkcji; Członkowie gospodarstwa są od siebie zależni pod względem ekonomicznym. Celem rodziny i najważniejszym wyznacznikiem jej przetrwania jest zapewnienie bytu i dostarczenie środków do życia. rodzina jest też jedyną instytucją, która dba o ekonomiczny byt rodziny.

długotrwała zależność od rodziców

Dzieci, o ile w ogóle stają się samodzielnie ekonomicznie, to dzieje się to stosunkowo późno; formalnym właścicielem „środków produkcji” jest głowa rodziny. Zależność od rodziców jest też związana z integracją wokół funkcji ekonomicznej.

RODZINA WSPÓŁCZESNA

mała, nuklearna

Ograniczona do dwóch pokoleń - rodziców i dzieci, które mieszkają z rodzicami do czasu usamodzielnienia

nieprodukcyjna

Członkowie rodziny współczesnej pracują „na zewnątrz”, zwykle są pracownikami najemnymi. Gospodarstwo domowe nie wytwarza tu żadnych dóbr - ani na własny użytek, ani na wymianę. Wszelkie dobra niezbędne do funkcjonowania rodziny i zaspokajania potrzeb są nabywane na rynku, ze środków uzyskanych z pracy.

egalitarna

Członkowie rodziny są jednakowo „ważni”; decyzje istotne dla gospodarstwa najczęściej podejmowane są wspólnie, z uwzględnieniem różnych opinii. Jeżeli ktoś zajmuje wyższą pozycję, to wiąże się to z cechami jego osobowości i umiejętnościami.

planowana

Rodzice planują optymalny czas pojawienia się i liczby potomstwa oraz korzystają
z rozmaitych środków kontroli urodzin.

podporządkowana treściom humanistycznym

Zachowania jednostek są wyznaczone w większej mierze przez ich własne dobro, a ich ocena uwzględnia indywidualne dążenia i potrzeby. Mniej przestrzegany jest podział na role typowo męskie i typowo kobiece. Stosunki w rodzinie są oparte na uczuciach i emocjach i są pozbawione dystansu. Dużą uwagę zwraca się na samodzielność dzieci, ich osobowość i własne dążenia i chęci.

zamknięta

„Własne brudy pierzemy we własnym domu”; sąsiedztwo społeczne i liczba kontaktów nawet w miejscu zamieszkania są ograniczone

ruchliwa

Wynikiem większej /związanej z najemnym charakterem pracy/ ruchliwości przestrzennej rodziny współczesnej jest także izolacja od tzw. rodziny dużej czyli zbiorowości dalszych krewnych. Rodzina współczesna ma być też „ruchliwa” w tym sensie, że z większym prawdopodobieństwem zaakceptuje zmiany w formach realizacji funkcji i ról swoich członków. Dzieci są niezależne, i częściej zmieniają pozycję w strukturze społecznej.

zespolona więzią emocjonalną

W sytuacji, kiedy podstawową rolę w zdobywaniu środków do życia pełni praca najemna, a zarabiają oboje małżonkowie /a więc każde z nich jest w dużej mierze niezależnie ekonomicznie - dotyczy to także starszego pokolenia, które ma szansę utrzymać się dzięki systemowi emerytalnemu/, podstawową rolę dla trwałości związku pełnią uczucia. Część zadań związanych z funkcją ekonomiczną przejmują od rodziny inne instytucje.

wczesne usamodzielnienie się dzieci

Jest wyznaczane zarówno przez większe szanse na samodzielność ekonomiczną, jak i przez typ wychowania pozwalający na samodzielność myślenia, poglądów i dążeń.

Cechy rodziny jako instytucji i związku partnerskiego wg F. Adamskiego

I - Cechy rodziny jako instytucji

1. Autorytatywna,

2. Stała, trwała,

3. Sakralna,

4. Wiejska,

5. Stabilna

6. Pełna konfliktów,

7. Oparta na małżeństwie z rozsądku

8. Podporządkowująca osobiste interesy

członków interesowi rodziny,

9. Zdominowana przez funkcje instytucjonalne,

10. Zachowującą integralność dzięki normom tradycyjnym, poczuciu obowiązku i presji opinii publicznej

II - Cechy rodziny jako związku partnerskiego

1. Egalitarna, demokratyczna,

2. Niestała, nietrwała,

3. Laicka,

4. Miejska,

5. Mobilna,

6. Spójna wewnętrznie,

7. Oparta na małżeństwie z miłości

8. Nastawiona na ekspresję osobowości swych członków,

9. Pełniąca głównie funkcje osobowe,

10. Nastawiona przyszłościowo,

11. Integralność jest rezultatem wzajemnego uczucia i wewnętrznego zespolenia męża, żony, rodziców i dzieci

Przemiany dokonujące się w rodzinach dotyczą głównie:

1. Struktury rodziny

2. Funkcjonowania rodziny

3. Relacji pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny

Najpopularniejszą teorią wyjaśniającą przemiany małżeństwa i rodziny jest

Teoria „drugiego przejścia demograficznego” (van de Kaa, Hoffman-Nowotny).

Jej twórcy uważają, że Europa wkroczyła w nową fazę swego rozwoju demograficznego i pocz. lat 60 rozpoczyna „drugie przejście demograficzne”, którego znamienną cechą jest „rewolucja” w sferze życia małżeńskiego i rodzinnego.

Centralnym czynnikiem powodującym dalekosiężne przemiany jest proces modernizacji (postmodernizacji), który rozpoczął się w najbardziej rozwiniętych krajach, gdzie zaobserwowano zwrot od wartości materialistycznych do postmaterialistycznych orientujących się na indywidualizację życia, co prowadziło do osłabienia zaangażowania w wartości związane z rodziną tradycyjną i wysoką płodnością. Przyjmuje się, że transformacja jest wynikiem zmian postmodernizacyjnych, które znamionują się przemianami systemów norm i wartości. Irena Kotowska za Dirkiem van de Kaa przedstawia wskaźniki przemian modelu rodziny oraz zasad jej tworzenia i rozwiązywania:

1) Spadek współczynnika dzietności ogólnej wynikający ze zmniejszenia się płodności w starszych grupach wieku, spadek współczynnika urodzeń

2) Spadek liczby ciąż przedmałżeńskich i małżeństw wymuszanych ciążą

3) Opóźnianie urodzenia dziecka w małżeństwie, spadek płodności młodych kobiet, obniżanie się współczynnika urodzeń, wzrost średniego wieku rodzenia pierwszego dziecka,

4) Opóźnienie zawarcia związku małżeńskiego, które wiąże się z częstszą kohabitacją przedmałżeńską, wzrost średniego wieku zawarcia pierwszego małżeństwa,

5) Rozpowszechnienie się kohabitacji przedmałżeńskiej, powstrzymywanie się z zawarciem małżeństwa do czasu zajścia przez partnerkę w ciążę,

6)Wzrost społecznej akceptacji kohabitacji w różnych fazach cyklu życia (także rozwiedzionych i owdowiałych),

7) Postrzeganie kohabitacji jako alternatywy dla małżeństwa i rodziny

8) Wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich

9) Zwiększenie się zakresu dobrowolnej bezdzietności

10) Stabilizacja dzietności kohortowej poniżej prostej zastępowalności pokoleń

Gary S. Becker zgodnie z ekonomiczna teorią zachowań ludzkich

Zauważa, że ze wzrostem zamożności i umacniania się poczucia bezpieczeństwa liczba dzieci maleje, rodzina nie jest zainteresowania posiadaniem dzieci, nie chce zajmować się opieką i wychowaniem zdobywa się na rezygnację z planów rodzicielskich, na rzecz kariery zawodowej czy wygodnego trybu życia.

Gary S. Becker opisuje rodzinę jako przedmiot gospodarczy i trudno nie zauważyć, że dzisiaj wszystko staje się towarem, ma swoją wartość rynkową i ciało i ludzkie życie.

Powstaje nowy świat, w którym tożsamość człowieka staje się projektem refleksyjnym, „jesteśmy nie tym, czym jesteśmy, ale tym, co z sobą zrobimy”. /wybór wartości to przemiany społ.-ekon/.

Współczesna typologia rodziny

Rodzina biologiczna jest rozumiana jako dwie lub więcej niż 2 osoby , które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy /kohabitanci/- osoby płci przeciwnej lub rodzic i dziecko.

Rodzina mała /nuklearna/ - składa się z pary małżeńskiej /lub osoby samotnej/ i jej własnych lub adoptowanych przez nią dzieci, a kontakty osobowe ograniczone są do najbliższej rodziny.

Rodzina rozszerzona /poszerzona/ - to rodzina biologiczna mieszkająca lub pozostająca w bliskiej i ciągłej relacji - z co najmniej jednym członkiem rodziny biologicznej, np.: małżeństwo dzieci, brat żony; małżeństwo dzieci, , dziadkowie itp.

Rodzina pełna jest to rodzina z obojgiem rodziców /naturalnych lub innych/ i z dziećmi, natomiast rodzina niepełna to rodzina z jednym tylko rodzicem i dziećmi, tzn. samotna matka lub samotny ojciec dziećmi.

Rodzina zrekonstruowana to rodzina składająca się z małżeństwa lub związku partnerskiego z jednym dzieckiem lub większą liczbą dzieci, z których co najmniej jedno nie jest wspólnym dzieckiem.

Czynniki determinujące przemiany rodziny współczesnej

1. Rozwój możliwości edukacyjnej kobiet i aktywizacja zawodowa kobiet - kobiety uzyskały niezależność ekonomiczną oraz dostęp do zastrzeżonego dla mężczyzn w okresie rozwoju społeczeństwa przemysłowego - rynkowego kryterium kształtowania ich pozycji społecznej.

2. Konflikt ról płci w relacjach rodzinnych; zrównanie rangi pracy kobiet i mężczyzn w kształtowaniu bytu rodziny podważano zasadność podziału ról w rodzinie ze względu na płeć, zmieniło świadomość kobiet w kwestii istoty ich praw - nie tylko w rodzinie, lecz także w społeczeństwie.

3. Zmiany w procesie reprodukcji ludności- rozwój medycyny, biologii i farmakologii umożliwił kontrole płodności i planowanie rozwoju rodziny w powiązaniu z potrzebami i planami rozwoju jednostki.

4. Upowszechnienie indywidualizmu; kategoria „ja” skutecznie konkuruje z kategoria „my”, stawiając na równorzędnym miejscu rodzinne /wspólnotowe/ i jednostkowe aspiracje i potrzeby. Innego także znaczenia nabiera sens przynależności do rodziny, postrzegany obecnie głównie przez osobistej satysfakcji, czerpanej coraz częściej z jakości związku partnerskiego, a nie posiadania dzieci /przejście od modelu „dziecko z rodzicami” do modelu „rodzice z dzieckiem”.

5. Konflikt między dążeniem indywiduum do realizacji własnego „ja”- /dążenia emancypacyjne jedn../ a potrzebą bycia w stałych i trwałych związkach z innymi ludźmi; Zdaniem Ulricha Becka narastają sprzeczności między rodziną, pracą, miłością, swobodą w realizacji indywidualnych zamierzeń. Wobec „wyzwolenia” sfery miłości z tradycji i obyczaju, człowiek stoi przed nieskończonymi możliwościami tworzenia, naprawy, poprawy,

rozwiązywania związków, wpadając równocześnie w pułapkę niepewności co do możliwości znalezienia prawdziwej miłości i spełnienia.

6. Charakter powiązań między państwem, rynkiem a rodziną w zaspokajaniu potrzeb człowieka; znaczenie rodziny w zaspokajaniu potrzeb człow. jest zależne od udziału państwa w wyręczaniu zastępowaniu rodziny w realizacji jego funkcji i zadań. Model polityki społ. i dostęp do skomercjalizowanych usług /głownie opiekuńczych/ decydują o procesie familizacji /rodzina stanowi społeczną podstawę rozwoju i zaspok. potrzeb jej członków/ bądź defamilizacji /jeżeli państwo oferuje szeroki zakres świadczeń socjalnych i usług publicznych, a rynek rozwija sieć usług komercyjnych, maleje znaczenie rodziny w różnych fazach życia jej członków/.

A.Giddens podkreśla znaczenie głównych trendów zmian w rodzinie

Postmodernistyczne trendy zmian w rodzinie

Główne tendencje zmian w polskich rodzinach w latach 90. w świetle wyników Narodowego Spisu Powszechnego /NSP/ w 2002

1. Zmniejszanie liczby zawieranych małżeństw i podniesienie wieku zawarcia pierwszego małżeństwa; liczba zawartych małżeństw w 1988r wynosiła 246,8 tys., zaś w 2002r 191,9 tys. Średni wiek kobiety zawierającej małż. podniósł się z 22,6-24,1 do 25-29 lat.

2. Zmniejszenie trwałości małżeństw; rośnie współczynnik rozwodów, określający relacje między liczbą małżeństw zawartych i rozwiązanych wskutek orzeczenia sadów w roku kalendarzowym. w 1988r współczynnik rozwodów - 19,5, zaś w 2002r - 23,6.

3. Zmniejszenie dzietności rodzin i spadek liczby urodzeń; współczynnik płodności całkowitej, który określa, ile dzieci wyda na świat kobieta, obniżył się pomiędzy 1988 a 2002r z 2,13 do 1,25 zaś liczba urodzeń żywych zmniejszył się z 589,9 tys. w 1988r do 353,8 tys. w 2002r.

4. Wzrost urodzeń pozamałżeńskich; od połowy lat 50 do połowy 80, liczba urodzeń pozamałżeńskich była stabilna na poziomie 4-5% wszystkich rodzących dzieci.

W latach 90 nastąpił gwałtowny wzrost urodzeń pozamałżeńskich; w 2002r stanowiły one 14% ogółu urodzeń, a zatem co 7 dziecko rodzi się w związkach nieformalnych.

Zmiany demograficznego modelu rodziny w Polsce

Z punktu widzenia zaawansowania procesu deinstytucjonalizacji rodziny oraz jej przemian wynikających z opóźniania decyzji o założeniu rodziny Polskę cechuje:

Ocena zamierzeń prokreacyjnych Polek

Przyczyny niepewności w sprawach decyzji prokreacyjnych

Wzrost ekonomicznych determinant decyzji małżeńskich i prokreacyjnych

Zmiany procesów demograficznych a model rodziny w Polsce 

Zmiany w formowaniu się związków małżeńskich

Rodziny według typów

Struktura gospodarstw rodzinnych, 2002

Przemiany wielkości i struktury rodzin w Polsce

Zmniejszanie się przyrostu naturalnego 

Współczynnik dzietności a całkowita liczba dzieci

Konsekwencje gwałtownego spadku dynamiki płodności małżeńskiej

Przeciętny wiek kobiet rodzących w latach 1980-2002

Przeciętny wiek kobiet rodzących pierwsze dziecko: 1980-2002

Urodzenia

Urodzenia pozamałżeńskie

Rozwody,  w tysiącach

Związki konsensualne

FUNKCJE: CELE, ZADANIA, OBOWIĄZEK, DZIAŁANIE, SKUTEK

wg J. Szczepańskiego to przyjmowanie przez rodziców różnorodnych zadań i podejmowanie działań w celu ich realizacji

Z. Tyszka określa funkcję rodziny jako pewne przyjmowanie wielostronnych zadań, które wykonywane są w trakcie różnorodnych czynności podejmowanych przez rodziców, którzy dążą do zaspokajania potrzeb dzieci i młodzieży i innych członków rodziny. Autor rozszerzył funkcję rodziny o efekt w toku podejmowanych zadań i działań.

FUNKCJE RODZINY wg M. Ziemskiej

1. PROKREACYJNA

2. PRODUKCYJNA

3. USŁUGOWO-OPIEKUŃCZA

4. SOCJALIZACYJNA

5. PSYCHOHIGIENICZNA

FUNKCJE RODZINY wg S. KAWULI

1. PROKREACYJNA

2. EKONOMICZNA

3. SOCJALIZACYJNA

4. OPIEKUŃCZA

FUNKCJE RODZINY wg Z. Tyszki

1) FUNKCJE BIOPSYCHICZNE

-PROKREACYJNA - sformalizowana postać zaspokajania potrzeb rodzicielskich małżonków i reprodukcyjnych społeczeństwa

-SEKSULANA - społecznie akceptowana forma współżycia płciowego

2) FUNKCJE EKONOMICZNE

-MATERIALNO-EKONOMICZNA - zaspokajanie materialnych potrzeb członków rodziny; w jej skład wchodzą cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna

-OPIEKUŃCZO-ZABEZPIECZAJĄCA - wyraża się w zabezpieczeniu członków rodziny w środki niezbędne do życia oraz wspomaganie w rodzinie osób, które tego wymagają.

3) FUNKCJE SPOŁECZNO-WYZNACZAJĄCE

-STRATYFIKACYJNA - wyznaczenie dzieciom pozycji
w strukturze społecznej i zawodowej społeczeństwa

-LEGALIZACYJNO-KONTROLNA - legalizacja określonych typów zachowań oraz sprawowanie wzajemnej kontroli członków rodziny

4) FUNKCJE SOCJOPSYCHOLOGICZNE:

a) SOCJALIZACYJNO-WYCHOWAWCZA - przygotowanie potomstwa do pełnienia zadowalających ról społecznych poza rodziną oraz wychowywanie wewnątrz rodziny- dopasowywanie wzajemne osobowości poszczególnych członków rodziny.

b) KULTUROWA - przekazywanie młodemu pokoleniu dziedzictwa kulturowego.

c) RELIGIJNA /dotyczy rodzin wierzących/ - wprowadzenie w wiarę i praktyki religijne.

d) REKREACYJNO-TOWARZYSKA - dom rodzinny bywa miejscem wypoczynku oraz spotkań w gronie szerszej rodziny jak również w gronie przyjaciół i znajomych.

e) EMOCJONALNO-EKSPRESYJNA - zaspokajanie potrzeb emocjonalnych oraz wyrażanie swej osobowości w gronie rodzinnym.

FUNKCJE RODZINY wg F. ADAMSKIEGO

1) Funkcje pierwszorzędowe:

-FUNKCJA PROKREACYJNA - służy podtrzymywaniu ciągłości społeczeństwa, jak również zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb współmałżonków

-FUNKCJA EMOCJONALNA - funkcja miłości, więzi w rodzinie, zapewnia zaspokojenie emocjonalnych potrzeb członków rodziny oraz stwarzanie im warunków swobodnej wymiany psychicznej służącej wyrażaniu własnej osobowości

-FUNKCJA SOCJALIZACYJNA - wprowadzenie członków rodziny w życie społeczne, uczeniu zachowań wg przyjętych norm, zasad i wzorów, przekazanie języka, wiedzy, kultury, wartości moralnych obowiązujących
w danym społeczeństwie oraz przygotowywaniu do wykonywania określonych ról społecznych, w tym także małżeńskich i rodzicielskich.

2) Funkcje drugorzędowe /AKCEDENTALNE/:

-FUNKCJA STRATYFIKACYJNA /KLASOWA/ - do niedawna determinowała losy życiowe człowieka. Wyznaczała pozycję społeczną członków rodziny w strukturze społeczeństwa /fakt urodzenia w rodzinie należącej do określonej warstwy i klasy społecznej decydował kiedyś o całej przyszłości dziecka.

-FUNKCJA OPIEKUŃCZA - polegała na wszechstronnym zabezpieczeniu członków rodziny w sytuacjach życiowych, w których sami nie mogli sprostać swym potrzebom /np. opieka nad dziećmi, ludźmi starymi, niedołężnymi, samotnymi i chorymi/; obecnie wiąże się ją także z funkcją psychiczną, emocjonalną.

-FUNKCJA EKONOMICZNA - dostarczanie dóbr materialnych w rodzinie

-FUNKCJA REKREACYJNA - potrzeba posiadania domu jako miejsca wypoczynku i psychicznego odprężenia po czasie spędzonym w środowisku pozarodzinnym, jak również dążenie do utrzymania nieformalnych kontaktów z niewielkim kręgiem osób spoza rodziny w celu towarzyskim, wymiany poglądów i łączności z szerszym otoczeniem.

-FUNKCJA RELIGIJNA - zaliczana przeważnie do funkcji socjalizacyjnej, polega na przekazie w rodzinie wartości, norm i wzorów zachowań religijnych.

-FUNKCJA INTEGRACYJNA - pełni rolę społecznej kontroli zachowań poszczególnych członków rodziny, w tym także zachowań seksualnych oraz dorastających dzieci, aktualnie nastąpiło złagodzenie nadzoru rodzinnego.

FUNKCJE RODZINY wg T. ROSTOWSKIEJ

1. FUNKCJA PROKREACYJNA

2. FUNKCJA OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZA

3. FUNKCJA SOCJALIZACYJNA

4. FUNKCJA EDUKCYJNA

5. FUNKCJA EMOCJONALNO-EKSPRESYJNA

6. FUNKCJA EKONOMICZNA

FUNKCJE RODZINY wg H. CUDAKA

1. FUNKCJA POZNAWCZA

2. FUNKCJA EMOCJONALNA

3. FUNKCJA OPIEKUŃCZO-USŁUGOWA

4. FUNKCJA USPOŁECZNIAJĄCA

5. FUNKCJA PRZYGOTOWUJĄCA DO KREATYWNEGO ŻYCIA I PRZYSZŁEGO ZAWODU

6. FUNKCJA STYMULUJĄCA ROZWÓJ ZAINTERESOWAŃ, ZMIŁOWAŃ I ZDOLNOŚCI DZIECI

7. FUNKCJA ORGANIZUJĄCA SYTUACJE WYCHOWAWCZE DLA DZIECI W RODZINIE I POZA RODZINĄ

Zmienność funkcji

Zakłada się, że rodzina realizuje takie same funkcje niezależnie od tego, jaką formę przyjmuje, jaki jest kształt rodziny jako instytucji społecznej, grupy społecznej, środowiska wychowawczego czy wspólnoty emocjonalnej. Funkcje są te same, mogą być jednak realizowane w różny sposób; rodzina współczesna wiele konkretnych zadań i funkcji, które przekazuje instytucjom państwowym, społecznym. Funkcja ekonomiczna przestaje być kluczowa dla bytu rodziny, jeśli funkcjonuje efektywny system emerytalny pozwalający na finansową niezależność osób starszych; praca najemna wiąże się z przekazaniem przyuczenia do zawodu i edukacji /powołanym do tego instytucji/. Socjalizacja jest w znacznym stopniu realizowana przez państwowe szkolnictwo, rodzina nie jest produkcyjna, a małżonkowie często niezależni od siebie ekonomicznie.

Zadania rodziny

1.Zaspokajanie potrzeb psychofizycznych dzieci

2.Troska o rozwój umysłowy dzieci, przekazywanie mu tradycji i dorobku kulturowego społeczeństwa

3.Kształtowanie uczuć dzieci, zwłaszcza uczuć moralnych, społecznych, patriotycznych, czyli uczuć tzw. wyższych altruistycznych

4.Kierowanie aktywnością dziecka w czasie zabawy, nauki i pracy

5.Przygotowanie do samodzielnego życia zawodowego, rodzinnego i społecznego

- - - - - - - - - - - - -

Zespół Munchausena

Został opisany po raz pierwszy w 1951 roku (Asher) u pacjentów dorosłych a w 1977 w dwojga dzieci, które były wielokrotnie hospitalizowane i poddawane licznym testom diagnostycznym z powodu wymyślonym przez ich matkę objawów choroby nieustającej. Jest to zaburzenie psychiatryczne w którym pacjenci podają fałszywe informacje o przebiegu choroby dla wdrożenia wielu procedur medycznych.

Zdaniem Justyny Cieleckiej-Kuszyk wspólnymi cechami tego zespołu:

a) choroba dziecka która jest symulowana lub wymyślona przez rodziców lub opiekunów dziecka

b) przedstawiony obraz choroby wymaga dużej ilości testów oraz procedur medycznych

c) sprawca neguje jakakolwiek wiedze na temat etiologii choroby

d) ostre objawy choroby znikają w momencie odizolowania dziecka od sprawcy.

Najczęściej sprawcami tej choroby SA matki, mogą być to pielęgniarki, babcie, opiekunki. Klasycznym opisem sprawcy jest matka, najbardziej zainteresowana dzieckiem w czasie jego choroby. Żywo także interesuje się problemami medycznymi i bardzo dobrze orientująca się w stanie klinicznym dziecka. Z reguły jest to osoba aktywna na oddziale na którym leży dziecko i często spędza z nim całe doby przy łóżku. Ponadto jest ona przyjazna i wyrozumiała dla innych chorych, wchodzi nawet w przyjacielskie układy z personelem i popiera wszelkie procedury n niezależnie od trudności w zdiagnozowaniu choroby. Ojciec natomiast nie jest zwykle informowany o stanie dziecka i nie ma kontaktu ze szpitalem. Często sprawcami tej choroby SA osoby które legitymują się wyższym wykształceniem, zwykle medycznym, choć zdarzają się osoby z niższych grup socjo-ekonomicznych.

Pomimo wykazywania całkowitego poświęcenia dziecku, osoby te nie przejawiają emocjonalnego przywiązania do dziecka i więcej czasu spędzają z innymi rodzicami czy personelem. Wykazuja ponadto dużą niecierpliwość jak ich dziecko nie jest poddawane kolejnym badaniom. Natomiast w krytycznym momencie gdy dziecko ma już intensywne objawy choroby - drgawki, utrata przytomności pozostają spokojne i nie wykazują zainteresowania dzieckiem.

Około 10-20% sprawców w przeszłości wywoływało objawy rzekomej choroby. Wszyscy sprawcy z reguły wykazywali brak empatii w stosunku do dziecka traktując je bardziej jako przedmiot a nie jako osobę.

Szereg zachowania psychiatrycznych które występują u sprawców wiąże się z zaburzeniami osobowości - z cechami nartystycznymi, histerycznymi oraz zachowaniami antysocjalnymi.

Istnieją dwa sposoby wywołania choroby u dziecka:

1) sprawca opisuje objawy występujące u dziecka i w ten sposób prowokują przeprowadzanie testów diagnostycznych ale bezpośrednio nie szkodzą dziecku.

2) sprawca bezpośrednio wywołuje objawy u dziecka np. przez podanie leków czy wstrzykiwanie fekaliów do krwi.

Najczęściej prowokuje się krwawienie, biegunki, wymioty, anemie, posocznice bakteryjną, objawy neurologiczne jak senność, śpiączka, bezdech

Choroba ma długi okres diagnozowania - wynosi ok. 14 miesięcy. Istnieją duże rozbieżności między badaniami a stanem dziecka. 70% dzieci z tym zespołem jest w wieku poniżej 5 lat a średni wiek wynosi 20 miesięcy.

ZRÓŻNICOWANIE RODZIN

  1. Badania nad rodziną - jej tworzeniem, strukturą, funkcjami, fazami rozwoju

zawracają uwagę na różnorodność wzorów /modeli/ życia rodzinnego.

  1. Słowo rodzina stało się polisemantyczne, ma wiele znaczeń, a zatem uzasadnione mówienie jest o rodzinach, ze wskazaniem na specyfikę poszczególnych typów rodziny. GUS w 2002r wyodrębnią następujące typy rodzin w POLSCE .

ZRÓŻNICOWANIE RODZIN - kryterium charakter związku osób tworzących rodzinę i obecność dzieci lub nie i rodzica/ów

  1. małżeństwa bez dzieci

  2. małżeństwa posiadające dzieci

  3. partnerzy posiadający dzieci

  4. samotna matka z dziećmi

  5. samotny ojciec z dziećmi

MODELE RODZINY wg. kryterium społecznych ról kobiet i mężczyzn

  1. Model rodziny tradycyjnej; ojciec jest odpowiedzialny za sytuację materialną rodziny /pracuje zawodowo/, a matka za wychowanie dzieci i prowadzenie domu /pozostaje poza rynkiem pracy/.

  2. Model rodziny z podwójnym obciążeniem kobiet; oboje rodzice pracują zawodowo, zdobywając środki na utrzymanie rodzinny, przy czym pracująca matka ponosi główna odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi i prowadzenie domu.

  3. Model rodziny partnerskiej; oboje rodzice pracują zawodowo, zdobywając środki na utrzymanie rodziny i dzielą między siebie odpowiedzialność
    za opiekę nad dziećmi i prowadzenie domu.

TYPY RODZIN ZE WZGLĘDU NA STRATEGIE RADZENIA SOBIE /wg ELŻBIETY LEŚNIAK/

  1. TYP RODZINY REGENERACYJNEJ - to rodziny o wysokim poziomie spójności
    i wysokim poziomie wytrzymałości. Swe funkcjonowanie opiera na wspólnych wartościach, wzajemnej akceptacji i lojalności, poczuciu wiary, godności. Uznają zasadę celowości podejmowanych wysiłków, odpowiedzialności. Mają poczucie sensu i celu życia oraz panują nad sytuacją.

  2. TYP RODZINY SPRĘŻYSTEJ -
    to rodzina o wysokim poziomie więzi i elastyczności. Cechuje ją otwarty wzorzec komunikacji, gotowości do kompromisu, wspólnych i aktywnych podejmowania decyzji. Jej siłą jest zdolność do zmiany i poczucia wewnętrznej jedności.

  3. TYP RODZINY RYTMICZNEJ - to rodziny doceniające przede wszystkim rolę czasu, rytmu życia rodzinnego i wspólnotowość. Rodziny te kładą nacisk na wspólne spędzanie czasu wolnego i wysoko to sobie cenią. Cechą ich działania jest przewidywalność planów i rytmów życia rodziny: w tym pracy, kultury, edukacji, odpoczynku, zdrowia, zabawy, rekreacji.

TYPY RODZIN ze względu na kryteria:

  1. LICZBA OSÓB ŻYJĄCYCH W ZWIĄZKACH MAŁŻEŃSKICH

  1. MONOGAMICZNE

  2. POLIGAMICZNE

  1. DOBÓR MAŁŻONKÓW

  1. MAŁŻEŃSTWA ENDOGAMICZNE - dobór małżonka nastąpił z tej samej grupy, klasy, warstwy społecznej lub społeczności lokalnej

  2. MAŁŻEŃSTWA EGZOGAMICZNE - małżonkowie pochodzą z różnych grup społecznych lub terytorialnych

  1. DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ, NAZWISKA, MAJĄTKU

  1. RODZINY MATRYLINEARNE /OD MATKI/

  2. RODZINY PATRYLINEARNE /OD OJCA/

  1. MIEJSCE ZAMIESZKANIA MŁODEGO MAŁŻEŃSTWA

  1. MAŁŻEŃSTWA PATRYLOKALNE /Z RODZICAMI MĘŻA/

  2. MAŁŻEŃSTWA MATRYLOKALNE /Z RODZICAMI ŻONY/

  3. ZAMIESZKUJĄCE SAMODZIELNIE /NEOLOKALNE/

  1. ZE WZGLĘDU NA POZIOM FUNKCJONOWANIA WYCHO-GO RODZINY /S. Kawula/

  1. RODZINY WZOROWO-WYCHOWUJĄCE

  2. RODZINY NORMALNE

  3. RODZINY JESZCZE WYDOLNE WYCHOWAWCZO

  4. RODZINY NIEWYDOLNE

  5. RODZINY PATOLOGICZNE

  1. ZRÓŻNICOWANIE WIĘZI SPOŁECZNEJ / S. Kowalski/

  1. RODZINY NORMALNE

  2. RODZINY ROZBITE

  3. RODZINY ZDEZORGANIZOWANE

  4. RODZINY ZDEMORALIZOWANE

  5. RODZINY ZASTĘPCZE

  1. ZE WZGLĘDU NA STRUKTURĘ /N. Han- Ilgiewicz/

  1. RODZINY PEŁNE

  2. RODZINY ZDEKOMPLETOWANE

  3. RODZINY ROZBITE

  4. RODZINY ZREKONSTRUOWANE

Alternatywne, konsensualne formy życia rodzinnego wg. A. Kwak

Układy wzajemnych powiązań seksualnych i rodzinnych, które nie są usankcjonowane prawnie i/lub nie posiadają biologicznego rodzicielstwa:

  1. Związki, które nie są oparte na prawnie zatwierdzonym małżeństwie, np. kohabitacje,

  2. Związki oparte na formalnym małżeństwie z tym, że bez biologicznego rodzicielstwa, np. bezdzietne małżeństwa dobrowolnie rezygnujące z posiadania potomstwa, rodziny rekonstruowane, w których jedno z rodziców nie ma biologicznego związku z dzieckiem,

  3. Związki poprzedzone wcześniejszym małżeństwem, które obecnie zawierają tylko kryterium biologicznego rodzicielstwa, np. rodziny niepełne

  4. Rodziny nigdy nieoparte na związku małżeńskim, tylko wyłącznie na biologicznym rodzicielstwie, np. niezamężne macierzyństwo

Związki alternatywne, konsensualne życia rodzinnego.v Surogaty rodzin /różne formy i modyfikacje zawieranych małżeństw/ R. Chester (jakiś jeden pojebany slajd)

Związki alternatywne, konsensualne /małżeńsko-rodzinne/ wg. K.Slany

  1. Kohabitacje, konkubinaty/prawo traktuje je zamienne, socjologia odróżnia jedną formę od drugiej/

  2. Małżeństwa bezdzietne ze świadomego wyboru,

  3. Małżeństwa otwarte,

  4. Małżeństwa wspólnotowo-komunalne,

  5. Samotne rodzicielstwo,

  6. Rodzicielstwo zastępcze lub kontraktowe,

  7. Związki homoseksualne

Związki alternatywne, konsensualne wg T. Szendlaka /cd/

Pozbawionych zaangażowania emocjonalnego, liczy się tylko doświadczenie seksualne, którzy unikali związania emocjonalnego z innymi osobami realizującymi ten styl życia,

Z naciskiem na pełne zaangażowanie emocjonalne z inną parą, preferującą posiadanie stałego związku z inną parą, z pewna doza intymności /pozostawienie partnerowi autonomii/,

Alternatywy dla tradycyjnej rodziny nuklearnej wg. A. Kwak

Cechy tradycyjnej rodziny:

  1. Prawnie zawarte małżeństwo,

  2. Posiadanie dzieci,

  3. Dwoje rodziców,

  4. Trwałość,

  5. Mężczyzna utrzymuje rodzinę, posiada autorytet,

  6. Wyłączność seksualna,

  7. Heteroseksualność,

  8. Gospodarstwo dwóch dorosłych osób

Nietradycyjne alternatywy:

  1. Niezamężna kohabitacja, nigdy niezamężne osoby żyjące samotnie,

  2. Dobrowolność bezdzietność,

  3. Samotne rodzicielstwo /bez małżeństwa w ogóle, poprzedzone małżeństwem/,

  4. Rozwód, powtórny związek /w tym sytuacje opieki prawnej nad dzieckiem obojga rozwiedzionych rodziców, binuklearne rodziny, rodziny rekonstruowane/,

  5. Praca zawodowa obojga małżonków, małżeństwa „otwarte”, małżeństwa rozdzielone z powodu pracy

  6. Pozamałżeńskie związki /w tym małżeństwa seksualnie otwarte, modele „wahadłowe”/

  7. Związki osób tej samej płci

  8. Gospodarstwo wielu dorosłych /w tym komuny, wspólnoty, rozszerzona rodzina, rodzina z dołączonymi członkami niespokrewnionymi, „niby” rodziny/

REASUMUJĄC

  1. Kontynuacja długookresowych przemian modernizacji struktury
    i wielkości rodziny rozpoczętych przed 1989r.

  2. Okres transformacji jest bardziej „nadrabianiem zaległości” z okresu PRL 
    niż adaptacją do zachodnich wzorców demograficznych
    /westernizacja/.

  3. Koncepcja „dojrzewania demograficznego”
    /konwergencji społeczeństw Europy 
    w zakresie wzorców zachowań demograficznych

V - ZJAWISKO SIEROCTWA, OSAMOTNIENIA - ZASIĘG, FORMY I METODY KOMPENSACJI

Współcześnie funkcjonuje pojęcie sieroctwa społecznego, które ma miejsce wówczas, gdy dziecko jest opuszczone przez rodziców. Według psychologów i pedagogów jest to zjawisko dość trudne do empirycznego zweryfikowania i uogólnienia sytuacji emocjonalnych. Wyróżnia się dwa ujęcia tego terminu:

W znaczeniu szerszym - gdy uwzględnia się psychologiczną sytuację - to te dzieci, które żyją i funkcjonują w rodzinie, lecz mają poczucie osamotnienia /gdyż rodzice nie otaczają ich miłością, choć zaspokajają ich potrzeby biologiczne i materialne/.

W znaczeniu węższym - sieroctwo społeczne występuje wówczas, gdy uwzględnia obiektywną sytuację dziecka w sytuacji, gdy rodzice żyją, lecz nie otaczają ich opieką, wskutek czego wychowują się one poza rodziną /w placówkach opiekuńczo-wychowaczych; rodzice nie utrzymują z nimi żadnego lub prawie żadnego kontaktu.

Klasyfikacja sieroctwa -wg Mariana Jakubowskiego

Sieroctwo naturalne- występuje wówczas, jeśli jedno, bądź oboje z rodziców umiera.

Gdy jedno z rodziców umiera - mówimy o półsieroctwie.

Zdaniem M. Jakubowskiego sieroctwo społeczne jest wówczas, gdy rodzice dziecka żyją, lecz w skutek różnych przyczyn dziecko jest opuszczone przez rodziców. Sieroctwo duchowe - ma miejsce wówczas, gdy dziecko mieszka z rodzicami, lecz w rodzinie jest osamotnione, gdyż brak jest więzi emocjonalnych.

Sieroctwo emigracyjne wg. St. Kozaka- określa je sytuacja, gdy, w której dziecko przebywa w rodzinie zrekonstruowanej /z ojczymem lub z macochą/ na emigracji - i tam z różnych przyczyn znajduje się pod opieką instytucji opiekuńczych z powodu wychowawczej niewydolności rodziny.

Z kolei Adam Tynelski dokonuje innego kryterium wyróżniającego typy sieroctwa społecznego /za kryterium przyjmuje przyczyny, źródła sieroctwa/

1.sieroctwo prawne /społeczne/ - występuje na skutek orzeczenia sądu ograniczającego lub

pozbawiającego rodziców władzy rodzicielskiej i przekazuje dzieci do różnych form opieki nad

dzieckiem,

2. Sieroctwo społeczne losowe -jest związane z sytuacją przejściową, losową, czasowym

pozbawieniem dziecka opieki rodzicielskiej, z powodu /choroby, wypadku rodziców, ich pobytu w szpitalu, sanatorium/,

3. Sieroctwo społeczne - wynikające z dezorganizacji rodziny, jej nieprawidłowego funkcjonowania lub rozpadu. Występuje np.w rodzinie alkoholików lub w wyniku porzucenia dziecka w związku pozamałżeńskim.

Sieroctwo społeczne - wynikające z odrzucenia dziecka nie musi być związane z jego porzuceniem. To typ sieroctwa gdy dziecko nie ma zaspokojonych potrzeb emocjonalnych, a tylko materialne. Dziecko ma poczucie osamotnienia co może mieć związek ze stosowaniem przez rodziców przemocy psychicznej i fizycznej.

Wyróżniamy także inne typy sieroctwa:

STOPNIE SIEROCTWA według. ALINY SZYMBORSKIEJ

1.STOPNIEŃ NAJWYŻSZY

2.STOPNIEŃ ŚREDNI

3.STOPNIEŃ NAJNIŻSZY

Podobnie stopnie sieroctwa wymienia JANINA MACIASZKOWA

ETIOLOGIA SIEROCTWA

Na ogół pedagogowie m.in. St. Kozak; Iwona Wagner; Andrzej Strzembosz; wymieniają dwie

grupy: grupa przyczyn mikrospołecznych /rodzina/ dezorganizacja rodziny, choroba psychiczna któregoś z członków rodziny, alkoholizm, rozbicie rodziny, negatywne postawy wobec rodziców, choroba fizyczna itp. Dlatego też pedagogowie uznając tę tezę próbują naprawić /kształtować/ środowisko dziecka. W przypadku zerwania kontaktów fizycznych, psychicznych z dzieckiem uznaje się jako najlepszą formę kompensacji wszelką rodzinę, w której dziecko mogłoby się znaleźć. Rodzina adopcyjna jest rodziną prawnie ustanowioną, kandydaci na rodziców adopcyjnych musza mieć odpowiednie przygotowanie rodzicielskie, muszą być zdrowi psychicznie i fizycznie, w odpowiednim wieku, o odpowiedniej sytuacji materialnej.

Tak jak prawnie można powołać rodzinę adopcyjną, również prawnie można rozwiązać te

rodziny, które nie dbają o dobro dziecka. Rodzina adopcyjna jest najlepszą formą kompensacji

sieroctwa. Drugą formą równie korzystna jest rodzina zastępcza. Powołana jest w sposób prawny przez sąd, bądź tez przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. W Polsce instytucje rodzin zastępczych w większym stopniu rozwinięta jest w postaci rodzin zastępczych spokrewnionych. W państwach zachodnich instytucja ta niesłychanie rozwinęła się, gdzie przygotowuje się małżonków do przyjęcia dziecka do rodziny zastępczej.

Grupa przyczyn makrospołecznych /sieroctwa/ wg A. Radziewicza-Winnickiego

1.Urbanizacja, ubóstwo rodziny, bezrobocie /obniżenie stopy życiowej rodzin/

2.Niski poziom kultury pedagogicznej, brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb,

autokratyczny styl wychowania,

3. Hedonistyczne i merkantylne nastawienie rodziców do życiaWzrost patologii społecznej

4 Porzucenie dziecka, wyjazd za granicę

5.Choroby psychiczne rodziców

6.Akceptacja społeczna na eskalację rodzin rozbitych i niepełnych,

7.Rozwój mass mediów,

8.Nieskuteczna opieka ze strony państwa dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji
materialnej

SIEROCTWO DUCHOWE - OKALECZONY PARADYGMAT MIŁOŚCI

Jedną z wyróżnionych postaci jest sieroctwo duchowe dzieci. Pojecie to dotyczy dzieci wychowywanych w rodzinach pełnych, lecz odczuwających głębokie poczucie osamotnienia.

Sieroctwo duchowe - to subiektywny stan psychiczny dziecka stanowiący emocjonalną reakcję na niezaspokojone przez rodziców potrzeby miłości i psychicznego zrozumienia przyczyn sieroctwa duchowego należy upatrywać w czynnikach wewnętrznych rodziny i czynnikach zewnętrznych.

ANNA MACIARZ uważa, iż poczucie sieroctwa duchowego opiera się na 3 sprzężonych ze sobą elementach:

Długotrwały stan głodu emocjonalnego /okaleczania paradygmatu miłości/ stanowi, więc podstawowe źródło sieroctwa duchowego.

Zaburzenie więzi emocjonalnej miedzy rodzicami a dzieckiem może mieć różne formy:

1.obojętność pozorna - rodzice kochają dziecko, ale z różnych powodów me okazują mu w dostatecznej mierze swoich uczuć /np. przyjęcie rygorystycznego stylu wychowania, brak czasu, zmęczenie rodziców, przejmowanie metod wychowania z rodziny pochodzenia;

2.obojętność rzeczywista -wyraża się brakiem pozytywnych uczuć w stosunku do dzieci /rodzice są chodni uczuciowo, brak im cierpliwości do dziecka, są oni obojętni uczuciowo i zaniedbują dziecko/

3. wrogość emocjonalną- najbardziej drastyczna postać zaburzeń. Jej konsekwencją jest jawne odrzucenia dziecka, demonstrowanie wobec niego negatywnych uczuć i okazywanie mu dezaprobaty.

OBJAWY SIEROCTWA

Syndromem utrzymywania się sieroctwa społecznego jest choroba sieroca. Do jej objawów zaliczamy: spadek odporności fizycznej i psychicznej, bierność w zachowaniu dziecka; wtulanie się w poduszkę; zahamowanie rozwoju psycho-ruchowego, emocjonalnego społecznego; kołysanie się sumitowanie, pusty wzrok, kamienna twarz, bez wyrazu; autoagresja /uderzanie głową o pręt łóżeczka, ssanie łóżeczka, koncentrowanie się na przedmiotach martwych, poczucie niższej wartości, poczucie zagrożenia, lęku, kompleks niższości.

Przebieg choroby sierocej ma trzy fazy, etapy:

DZIAŁANIA PODEJMOWANE NA RZECZ SIEROCTWA NATURALNEGO I SPOŁECZNEGO ORAZ JEJ /FORMY/ KOMPENSACJI

Koncentruje się wokół działań diagnostycznych /polegające na rozpoznaniu sytuacji dzieci w rodzinach niewydolnych opiekuńczo i wychowawczo, zdemoralizowanych, patologicznych realizowane przez placówki: PAŃSTWOWE POGOTOWIE OPIEKUŃCZE, PORADNIE SPECJALISTYCZNE

Działań profilaktycznych, prewencyjnych - zapewniające zapobieganie zjawiskom

sprzyjającym sieroctwu społ. i eliminowaniu czynników zagrażających prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny, /SZKOŁA, SĄDOWNICTWO RODZINNE, PROKURATURA GENERALNA, MASZ MEDIA, KOMITET OCHRONY PRAW DZIECKA TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ DZIECI, TOWARZYSTWO ROZWOJU RODZINY, TWP/

Działań kompensacyjnych /dom dziecka, ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, ogniska wychowawcze, wioski SOS /w Biłgoraju, Kraśniku, Rajsku, i Siedlcach/.

Zjawisko samotności i osamotnienia ma swoje podłoże psychiczne oraz społeczne w zachowaniu jednostek. Samotność jest dolegliwym uwewnętrznionym stanem świadomości konkretnego człowieka, który przeżywa poczucie dystansu od innych ludzi i wynikającą z tego tęsknotę do zbliżenia się do wspólnot ludzkich, do relacji dających zadowolenie i nadających sens dalszemu życiu. Samotność i osamotnienie to dwa różne zjawiska.

Samotność - bywa kwestią wyboru, osamotnienie raczej nie.

Samotność nie zawsze jest czymś przykrym. Są tacy ludzie, którzy wybierają ją świadomie i są zadowoleni. Ludzka samotność może mieć różne wymiary i określenia tego zjawiska stanu psychiki: izolacja, alienacja, opuszczenie czy odrzucenie. Jest to dowód złożoności problemu samotności współczesnego człowieka.

JÓZEF REMBOWSKI WYMIENIA 5 PODEJŚĆ DO POJĘCIA SAMOTNOŚCI:

Z definicji wynika, że jest to stan doświadczany w sensie emocjonalnym, jak i społecznym, posiada on trzy cechy wspólne: samotność wynikającą z braku stosunków międzyludzkich, jako doświadczenie subiektywne oraz sytuacja nieprzyjemna i stresująca.

Wyróżnia się 2 grupy przyczyn samotności:

Wynikająca z okoliczności zewnętrznych, które determinują zjawisko osamotnienia np. utrata

kontaktu uczuciowego z bliską osobą, rozpad rodziny czy małżeństwa, odrzucenie przez osobę

lub osoby kochane

Związane z cechami osobowości jednostki, jak zaniżona samoocena, pesymizm, brak pewności

siebie, unikanie

Janusz Gajda poprzez samotność społeczną rozumie sytuację charakteryzującą się osłabieniem lub brakiem więzi naturalnej z innymi ludźmi, życie niejako w luźnym związku ze społeczeństwem lub poza nim. Bez takich więzi jednostka społeczna czuje się nie tylko samotna w świecie, ale i obca w nim - wyalienowana, oddzielona od ludzkości, jako że świat ludzi jest ze swej natury społeczny.

Samotność społeczna dzieli się na samotność całkowitą i częściową.

1.Samotność częściowa to taka, w której występuje brak więzi naturalnych człowieka, ale

utrzymuje on trwałe kontakty osobiste z innymi ludźmi.

2.Samotność całkowita zachodzi natomiast wtedy, gdy brak więzi naturalnej połączony jest

z brakiem styczności osobistych, trwałych. Jest to zjawisko podobne do „izolacji społecznej"" tzn. braku obecności innych ludzi i fizycznego z nimi kontaktu.

Osamotnienie dotyczy zaś przede wszystkim psychiki. Doświadcza go pewna grupa ludzi żyjących w pełnych rodzinach, otoczona wieloma bliskimi czy połączona więzami krwi. Dotyczy najczęściej jednostek przerastających w jakiś sposób otoczenie: talentem, intelektem, ambicją

Pedagogika społeczna

25


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA Pilch Lepalczyk skrót 3 pierwszych rozdziałów
Prosz por wna koncepcj Innego Levinasa i Wewn trznego Nauczyciela J, Pedagogika społeczna, Filozo
WYCHOWANIE I KSZTAŁCENIE W ZREFORMOWANEJ SZKOLE, PEDAGOGIKA SPOŁECZ
pojęcia pedagogika społeczna
podstawowe?chy pedagogiki społecznej
Fenomenologia, Pedagogika społeczna, Filozofia
Srodowisko i wychowanie Wroczynski, pedagogika społeczna
INSTYTUT PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ, pedagogika społeczna
Pedagogika Społeczna pyt. i odp., PEDAGOGIKA SPOŁECZ
pedagogie instytucjonalne wykład 2, Pedagogika studia magisterskie, pedagogika instytucjonalna w pol
Młodzież w przestrzeni społecznej miasta, nauczanie przedszkolne i polonistyka, edukacja wczesnoszko
geneza pedagogiki społecznej, Pedagogika ogólna, pedagogika społeczna

więcej podobnych podstron