Kształtowanie się i rozwój mowy dziecka w 1. roku życia

Niemowlę bardzo szybko nabywa umiejętności różnicowania fonemów. Potrafi rozpoznać, kiedy dwa dźwięki reprezentują różne fonemy. Zdolność ta nazywana jest percepcją kategorii dźwięków. Inaczej mówiąc jest to zdolność wykrywania różnic między dźwiękami mowy i związku tych różnic, ze znaczeniem. Jest umiejętnością wrodzoną. Dzieci spostrzegają kategorie dźwięków pochodzących także z języków, których nigdy nie słyszały. Tracą tę zdolność w końcu pierwszego roku życia w odniesieniu do opozycji dźwiękowych, z którymi nie miały kontaktu. Spore znacznie w dalszym rozwoju mowy dziecka ma to w jakim środowisku się znajduje, ponieważ „przestraja” się i eliminuje te dźwięki, które nie będą potrzebne, a wzmacnia różnicowanie dźwięków, z którymi się będzie stykać.

Oprócz rozróżniania różnych typów i właściwości mowy, niemowlęta ujawniają preferencje dotyczące słuchania. Dziecko zdecydowanie preferuje głos matki. Poza tym dzieci wolą, gdy mówi się do nich stosując intonację „jak do dziecka”, a nie „jak do innego dorosłej osoby”. Noworodki zwracają głowę w kierunku dźwięku, który usłyszą. Dostosowanie się mówiącego do oczekiwań dziecka powoduje wzrost prawdopodobieństwa słuchania i dzięki temu uczenia się języka przez niemowlę.

Słuch fonemowy jest bardzo ważny, gdyż bez niego nie byłby możliwy stały postęp w opanowywaniu systemu językowego.

Pozwala na odróżnienie dwóch różnych wypowiedzi i percepcję mowy. Dotyczy analizowania, identyfikacji, segmentacji, klasyfikacji głosek i ich zapamiętywania. Słuch fonetyczny jest związany ze słuchem muzycznym. Nawet małe dzieci są wyczulone na rytm, przy dźwiękach muzyki klaszczą, przysiadają, podskakują.

Do komunikowania się z otoczeniem małe dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne, używając takich środków jak:

płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja

Formy płaczu:

1. Płacz podstawowy (monotonny, przerywany krzyk)

2. Płacz z bólu (krzyk z nagłym początkiem, głośny, ostry)

3. Płacz gniewny (silne podniecenie, poczerwienienie twarzy)

4. Płacz ma oprócz tego wartość komunikacyjną.

Rodzaje gestów :

1. Gesty wskazujące (9-13 miesiącem życia, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie

przedmiotu dorosłemu, pokazywanie przedmiotu oraz wskazywanie przedmiotu)

2. Gesty reprezentujące (po 14 miesiąca życia, tworzą względnie trwałe układy ruchów ciała, rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia)

Komunikacja ostensywna polega na zwróceniu uwagi na obiekty w otoczeniu przez ich wskazanie. Gesty te dzielimy na: protoimperatywy (służą wpływaniu

na odbiorcę w celu uzyskania wskazywanego obiektu) oraz protodeklaratywy (sposób komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywierania wpływu na uwagę odbiorcy).

Ważny w komunikacji jest także uśmiech.

Dzięki niemu dziecko:

1. Komunikuje zadowolenie

2. Wzbudza pozytywne reakcje u dorosłego, wywołuje uśmiech na jego twarzy

3. Przedłuża interakcję

Pięć stadiów rozwoju wokalizacji (wg R.E. Starka):

1. Odruchowy krzyk i życiowe odgłosy ( 0-8 tydzień) - dźwięki krzyku są ważnym wskaźnikiem zdrowia dziecka

2. Gruchanie i śmiech (8-20 tydzień) - dziecko wydaje dźwięki w społecznej interakcji; w 16. tygodniu krzyk staje się bardziej zróżnicowany: sygnalizuje dyskomfort, prosi przywołuje; w tym samym czasie pojawia się śmiech

3. Zabawy wokalne (16-30 tydzień) - dziecko zaczyna wypowiadać proste sylaby z przedłużaniem dźwięków podobnych do samogłosek lub spółgłosek;

4. Gaworzenie samonaśladowcze (25-50 tydzień)

5. Gaworzenie i ekspansywna mowa niezrozumiała (9-18 miesiąc)

Zanim dziecko zacznie wymawiać słowa, wymawia poszczególne dźwięki, które stanowią podstawę dla późniejszej mowy dziecka. Wczesna wokalizacja dziecka nie jest przypadkowa. Zawiera dźwięki zupełnie nie przypominające dźwięków mowy takie jak kwilenie, płacz, krzyk, chrząkanie, pomrukiwania i różne inne fizjologiczne odgłosy. Doskonalenie się w wydawaniu dźwięków jest możliwe dzięki głużeniu i gaworzeniu. Zdaniem tych czynności jest usprawnianie funkcjonowania narządów mowy.

Głużenie to samorzutne wydawanie dźwięków, bez wpływu otoczenia. Pojawia się u dziecka w 2 miesiącu życia. Kojarzone jest z dobrym samopoczuciem. Towarzyszą mu ruchy organów mownych i całego ciała. Co ważne podejmują je wszystkie dzieci, także te, które nie słyszą od urodzenia. Jest reakcją wrodzoną. Zwykle zanika około ósmego miesiąca.

Około 3 miesiąca życia dziecko zaczyna produkować jednosylabowe samogłoskowe dźwięki zwane gaworzeniem. Jest to świadome powtarzanie dźwięków, sylab, często nie występujących w języku polskim, nie sposób wyrazić je znakami. Podczas, gdy najwcześniejsze dźwięki często służą dziecku do sygnalizowania pewnych form niezadowolenia, nowym formom wokalizacji towarzyszy uśmiech lub śmiech, co pozwala zakładać sygnalizację pozytywnych odczuć.

Mając 5 miesięcy dziecko dysponuje umiejętnością czytania z ust, która pomaga mu przy odbieraniu mowy.

W wieku 6 miesięcy pojawia się gaworzenie samonaśladowcze. Polega na łączeniu przez dziecko kilku identycznych dźwięków w rodzaju „nababa”. W ciągu następnych miesięcy dziecko dodaje do nich coraz więcej różnych dźwięków w tym i takie, które występują tylko w innych językach niż używany w otoczeniu dziecka. Gaworzenie dzieci z różnych środowisk językowych jest bardzo podobne. Do prawidłowego rozwoju zdolności artykulacyjnych przyczynia się u małych dzieci: słyszenie zarówno własnej mowy, jak i mowy innych osób oraz Gaworzenie jako istotny trening rozwoju tej zdolnościW późniejszym etapie rozwoju dziecko szybciej uczy się słów składających się z dźwięków i sylab, których już używało co potwierdza rolę, jaką w rozwoju mowy odgrywa gaworzenie.

7 miesiąc - Zachowanie świadczące o rozumieniu pewnych wyrazów.

8 - 10 miesiąc - Pojawia się gestykulacja, która ma służyć komunikowaniu się dziecka z matką lub innym opiekunem. Wyróżniamy dwie funkcje tych reakcji:

• Komunikowanie próśb - Dziecko chcąc dostać zabawkę, wyciąga do niej ręce, spoglądając jednocześnie to na matkę, to na zabawkę. Czasami ruchom w kierunku zabawki towarzyszą objawy niepokoju lub płacz. Dziecko uspokaja się w chwili gdy matka, aby spełnić prośbę dziecka zbliża się do zabawki.

• Komunikacja referencjalna - Pojawia się około 11-12 miesiąca. Początkowo polega wyłącznie na pokazywaniu przez dziecko trzymanego przedmiotu w celu zwrócenia uwagi dorosłego lub uzyskania jego aprobaty. Z czasem dziecko przechodzi od pokazywania do podawania trzymanego przedmiotu dorosłemu, oczekując przy tym aprobaty lub komentarza. Dziecko używa gestów, jednocześnie wokalizuje i rzuca szybkie spojrzenia to na dorosłego, to na przedmiot, na który pragnie zwrócić jego uwagę.

9 miesiąc - “Rewolucja dziewiątego miesiąca” według M. Tomasella (1999). Istnieją dowody na to, że już dziewięciomiesięczne niemowlę zaczyna ujawniać posiadanie teorii umysłu, co przekłada się na rozumienie intencji innych osób.

Pod koniec 1 roku życia

1. Zaczyna się łączenie różnych dźwięków (da-duu, buu-nii) Tę ostatnią fazę gaworzenia charakteryzuje pojawienie się pewnych podstawowych cech mowy, następuje pewnego rodzaju “ujęzykowienie gaworzenia”. Dziecko dodaje zmienną intonację do wydawanych dźwięków, dzięki czemu można usłyszeć zarys intonacji charakteryzującej mowę dorosłych z otoczenia. Wiele dźwięków produkowanych w tym okresie, posłuży mu w tworzeniu pierwszych słów.

2. W tym okresie zachodzi zjawisko zwane dryfowaniem gaworzenia tj. hipotetyczne stopniowe podążanie dziecięcego gaworzenia w kierunku tego języka, który dziecko słyszy i którym wkrótce będzie się posługiwać.

3. 
   Dziecko zaczyna wymawiać kilka specyficznych dźwięków lub ich kombinacji (np. dee-dee). Następnie dziecko zaczyna wiązać te dźwięki poszczególnymi przedmiotami, sytuacjami lub ludźmi. Od tego momentu tego rodzaju dźwięki będą spełniać w zachowaniu dziecka funkcję słów.

4. Uwidaczniają się dwa składniki dialogu : Wzajemność, intencjonalność

2

---