dr hab. Jarosław Bystroń

Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki

Probiotyki - definicje:

- wg definicji WHO probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystne działanie w organizmie gospodarza.

- wg Fuller (1989) probiotyki to żywe mikrobiologiczne dodatki żywieniowe, korzystnie działające na organizm gospodarza poprzez poprawę równowagi mikroflory jelitowej.

- w 2001 r. Schrezenmeir i De Vrese zaproponowali, by probiotykiem nazwać „produkt zawierający wystarczającą ilość mikroorganizmów, które zmieniają mikroflorę (kolonizacja) w określonych segmentach organizmu gospodarza i w ten sposób wywierają korzystny wpływ na jego zdrowie”

Właściwości probiotyków:

• pochodzenie - mikroflora jelit człowieka

• odporność na niskie pH żołądka oraz enzymów i kwasów żółciowych w dwunastnicy

• zdolność do przeżycia i aktywności metabolicznej w środowisku jelita grubego

• zdolność adherencji do komórek nabłonka jelitowego i trwałej lub przejściowej kolonizacji przewodu pokarmowego

• korzystne działanie na organizm gospodarza

• trwałość i żywotność w czasie przechowywania oraz w środowisku dla niego niekorzystnym

Do mikroflory probiotycznej zaliczamy głównie:

1. Bakterie kwasu mlekowego (lactic acid bacteria) - lactobacillus, streptococcus, bifidobacterium.

2. Bakterie z rodzaju Bacillus sp.i Lactococcus sp., Pediococcus sp. oraz drożdże (Saccharomyces boulardii)

Lactobacillus - L. casei, L. acidophilus, L. rhamnosus

L. lactis, L. bulgaricus, L. reuteri

Bifidobacterium - B. bifidum, B. longum, B. breve

B. thermophilus, B. infantis

Streptococcus - Str. intermedius, Str. thermophilus

Źródła probiotyków:

Żywność

- fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, sery dojrzewające)

- fermentowane produkty mięsne

- kiełbasy dojrzewające (typu salami),

- szynki dojrzewające (Schwarzwald, Prosciutto)

II. Suplementy diety np.:

Enterol	Saccharomyces boulardii
Lacidofil	L. acidophilus + L. rhamnosus
Lactiv up	L. acidophilus NCFM, inulina
Lactoral	L. rhamnosus + L. plantarum + B. longum
Lakcid	Lactobacillus acidophilus
Lakcid forte	Lactobacillus acidophilus
Probiolac	L. acidophilus, L. bifidus, Str. thermophilus. L. delbruecki subs. bulgaricus
Trilac	L. acidophilus L. delbrueckii subsp. bulgaricus B. bifidum

Probiotyki - podstawowy cel stosowania:

Stosowane w trakcie i po antybiotykoterapii w celu:

- odtworzenie naturalnej mikroflory jelit, →

zahamowanie wzrostu patogennych opornych na antybiotyki mikroorganizmów

np.. Candida sp., MRSA, antybiotyko-oporne CNS, Cl. difficile

Stosowanie probiotyków w leczeniu biegunek po antybiotykoterapii, biegunek zakaźnych i w biegunkach podróżnych prowadzi do istotnego zmniejszenia ich częstości, skrócenia czasu trwania oraz zmniejszenia liczby stolców i liczby nawrotów.

Probiotyki → produkcja SCFA (short chain fatty acids) - krótko łańcuchowe kwasy tłuszczowe → odżywiają komórki nabłonka jelit, co ma fundamentalne znaczenie w procesach naprawczych uszkodzonego nabłonka jelit → skrócenie czasu trwania biegunki

Antibiotic - associated diarrhea - AAD

Mikroflora probiotyczna stosowana jest w niwelowaniu AAD, która najczęściej wywołana jest antybiotyko-opornymi:

- Methicilin-resistance Staphylococcus aureus (MRSA),

- Vancomycin-resistance Staphylococcus aureus (VRSA)

- Methicilin-resistance Staphylococcus intermedius (MRSI),

- koagulazo-ujemnymi gronkowcami np.. S. epidermidis (MRSE),

- Cl. difficile - wywołuje rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego

Inne „udokumentowane” zastosowanie probiotyków:

1. Brak tolerancji na laktozę

Hipolaktazja (zmniejszone wydzielanie laktazy) dotyczy około 35% populacji polskiej, a objawy kliniczne nietolerancji występują u około 5-10% z nich.

L. acidophilus wytwarza enzym beta-galaktozydaza - bierze udział w hydrolizie laktozy.

Spożycie jogurtów zawierających szczepy L. acidophilus zwiększa strawność laktozy u osób nie tolerujących tego cukru.

2. L. rhamnosus skraca czas występowania biegunki u dzieci wywołanej rotawirusami - rotawirusowe zapalenia żołądka i jelit.

Ponadto L. rhamnosus stymuluje układ odpornościowy (GALT → IgA) i zmniejsza możliwość reinfekcji rotavirusami.

3. Zapobieganie chorobom nowotworowym

Badania kliniczne przeprowadzone w Japonii wykazały pozytywny efekt doustnego (w postaci jogurtów) podawania szczepów L. casei spp. Shirota w zapobieganiu reemisji nowotworów jelita grubego i pęcherza moczowego.

4. Zapobieganie Helicobacter pylori

Bakterie kwasu mlekowego, a szczególnie szczepy L. johnsonii są zdolne do przetrwania w kwaśnym środowisku żołądka i próbuje się je wykorzystać w inaktywacji bakterii Helicobacter pylori, uznawanych za czynnik etiologiczny choroby wrzodowej żołądka.

Żywność probiotyczna

• powinna na opakowaniu zawierać szczegółową informację o zastosowanym probiotycznym szczepie bakterii tj. rodzaj, gatunek, szczep;

• informacje o minimalnej ilości żywych bakterii probiotycznych do daty końca przydatności do spożycia;

• informację o warunkach przechowywania produktu; kontakt dla konsumentów w celu uzyskania szczegółowych informacji dotyczących produktu.

Przyjmuje się, że produkt mleczny ma właściwości probiotyczne jeżeli w jednym gramie zawiera co najmniej:

- 10 mln jednostek Bifidobacterium lub

- 100 mln jednostek Lactobacillus

Stosowane w przetwórstwie spożywczym szczepy probiotyczne powinny:

• posiadać dokładnie zidentyfikowane pochodzenie, gatunek, szczep

• posiadać badania in vitro potwierdzające bezpieczeństwo stosowania i mechanizmy działania szczepu

• posiadać badania in vivo na modelach zwierzęcych

• posiadać kontrolowane badania z podwójną ślepą próbą z placebo na ludziach lub inne odpowiednio zaprojektowane badania spełniające międzynarodowe kryteria

• wykazywać odporność na niskie pH i sole żółci, tj. przeżywalność przechodzenia przez przewód pokarmowy

• wykazywać antagonizm w stosunku do mikroorganizmów chorobotwórczych

Prebiotyki

Prebiotyki to nie trawione w naszym przewodzie pokarmowym składniki żywności, które stymulują wzrost probiotyków, a tym samym korzystnie oddziałują na nasze zdrowie.

Do prebiotyków należą:

1. fruktooligosacharydy (FOS) np. inulina - głównie stymulują wzrost

Bifidobacterium, ponieważ bakterie te posiadają

enzym β-fruktofuranozydaze.

2. galaktooligosacharydy (GOS) - stosowane jako dodatek do mleka w proszku dla niemowląt, gdyż prebiotyki te są naturalnie obecne w mleku kobiecym.

3. glukooligosacharydy

4. ksylooligosacharydy

5. mannooligosacharydy (MOS) - produkowane są ze ścian komórkowych

drożdży Saccharomyces cerevisae

- mają właściwości immunostymulacyjne,

(głównie poprzez stymulację zdolności fagocytarnych komórek żernych)

Wpływ inuliny na skład mikroflory jelita grubego człowieka:

Korzeń cykorii (Cichorium intybus var. sativum) początkowo był uprawiany w Europie jako substytut kawy. W latach 70-tych odkryto, że zawiera do 20% inuliny, która stosowana jest obecnie jako prebiotyk w produkcji jogurtów.

Synbiotyki:

Synbiotyki to produkty żywnościowe zawierające w swoim składzie zarówno prebiotyki jak i mikroflorę probiotyczną.

---