WOF, Rozrywka, FILOLOGIA POLSKA, FILOLOGIA POLSKA, DRUGI ROK


Język filmu

Kino i film to sztuki narracyjne, bardzo pokrewne z literaturą (są bliższe literaturze, niż teatrowi)

Tworzywem dzieła filmowego jest widmo fonofotograficzne (widmo - ulotność, fono - dźwięk, fotograficzne - obraz fotograficzny) czyli obraz. Kino, podobnie jak literatura, jest sztuką intencjonalną, ma charakter fantomatyczny (można wyłączyć telewizor i film zniknie - ulotność). Pojęcie widma posiada w sobie także elementy ruchu i ulotności).

Utwór filmowy pochodzi bezpośrednio od fotografii.

Język filmu

Traktuje się go przez analogię do języka werbalnego jako system znaków (używanie podobnej terminologii co w języku, np. gramatyka filmu). Kadr - najmniejsza część filmu, teoretycznie mógłby on być odpowiednikiem fonemu, ale praktycznie nie można tego tak traktować, ponieważ kadr jest o wiele bardziej skomplikowany od fonemu i do jego opisu potrzebna jest cała wypowiedź. Dlatego też nie można mówić o całkowitej analogii filmu i języka, mimo to filmoznawstwo zawdzięcza lingwistyce wytworzenie terminologii filmu. Język filmu, podobnie jak zwykły język, ma pewne reguły (konwencje), mimo to jeżeli ich się nie zastosuje to dzieło i tak może być zrozumiałe.

Język filmu to środek ekspresji (wyrazu). Pojęcie o jest bliższe poetyce niż lingwistyce. Ekspresja artystyczna nie rządzi się takimi ścisłymi regułami jak lingwistyka. Jest to w tym wypadku określenie o charakterze metaforycznym.

Podstawowe jednostki języka filmu:

  1. Kadr

(franc. quadre - rama) - najmniejsza jednostka filmu (wg Płażewskiego - jednostka statyczna). Jest to fragment filmu, który postrzegamy jednym rzutem oka, trwa on mniej więcej jednej sekundę i odpowiadają mu 24 klatki na taśmie filmowej (kadr nie jest tym samym, co klatka! - kadr jest tym, co postrzegamy na ekranie.) Kadr trwa tyle, aby człowiek miał czas na zorientowanie się i zakodowanie co w danym kadrze się znajduje (mózg człowieka potrzebuje na to właśnie ok. 1 sekundy). Nie jesteśmy w stanie jako widz wyznaczyć granic kadru.

  1. Ujęcie

To fragment filmu zawarty między dwoma połączeniami montażowymi. Połączenie montażowe to miejsce łączenia dwóch kawałków taśmy filmowej rzutowanej na ekranie (miejsce sklejenia nazywa się sklejką w sensie technicznym, a w rzucie ekranowym jest to właśnie połączenie montażowe)

Podstawowe połączenia montażowe:


 stosowane raczej w dawnych filmach

 (lata 30ste - 60te)


Ujęcie to fragment filmu powstały w wyniku ciągłej pracy kamery, tzn. od jej uruchomienia do zatrzymania ( jest to pojęcie genetyczne - bo mówi o genezie powstania ujęcia). Ujęcie takie nie zawsze wchodzi w całości do filmu - często ulega ono cięciu na stole montażowym.

1

_________ ujęcie 1

­1 1

____ 2 ___ ujęcie rozcięte(1), w które zostaje wklejona przebitka (2)

___ ___ 

Funkcje przebitki:

poszerzenie zawartości znaczeniowej ujęcia (np. ujęcie: mężczyzna wstaje, podchodzi do okna, patrzy przez nie i wraca na fotel, przebitka: rozcięcie taśmy, gdy męszczyzna wygląda przez okno i pokazanie w tym momencie krótkiej sceny za oknem + powrót do ujęcia podstawowego.

doprecyzowanie, wzbogacenie ujęcia podstawowego. Dotyczy to z reguły scen zbiorowych, np. zbiorowa scena (z większej odległości) + przebitka: pokazanie jakiegoś szczegółu w tłumie (zbliżenie na jakąś osobę, rzecz).


  1. Scena

To fragment filmu, w którym jest zachowana jedność miejsca, czasu i akcji. Składa się z reguły z kilku lub kilkunastu ujęć (ale może się składać także tylko z jednego ujęcia). Jedność miejsca, czasu i akcji rozumie się tu ściślej niż u Arystotelesa.

  1. Sekwencja

To fragment filmu, w którym jest zachowana tylko jedność akcji. Składa się z reguły z kilku lub kilkunastu scen, ale może też być zredukowana do jednej. Jedność akcji można rozumieć jako jeden wątek np. sceny kryminalne (popełnianie morderstwa) 1. sekwencja: do momentu popełnienia morderstwa, 2 sekwencja: śledztwo.

Dotknięcie ręki - Krzysztof Zanussi

Czołówka (napisy początkowe) też są oddzielną sekwencją, chyba że są częścią akcji (na tle akcji właściwej).

Ruchy kamery:

  1. jazdy - ruch postępowy kamery, kamera jest umieszczona na wózku i towarzyszy filmowanemu obiektowi (najczęściej człowiekowi). To najczęściej jazda równoległa

Służy ona temu, aby pokazać coś w ruchu

travelling - długa jazda, ujęcie jest wydłużone, przykuwa uwagą widza (Trzy kolory. Niebieski - Krzysztof Kieślowski)

Odmianą jazdy jest jazda po osi pionowej filmu (biegnie w głąb ekranu):

To przesunięcie kamery - najazdy i odjazdy nie muszą być pełne. Każda zmiana ustawienia kamery w przestrzeni jest najazdem lub odjazdem.

  1. panoramy - ruch obrotowy kamery. gdy kamera jest na statywie i porusza się wokół własnej osi

Wnoszą one dodatkowe zabarwienia znaczeniowe.

Panoramy neutralne - opisują przestrzeń, służy prezentacji przestrzeni. Panoramę liczy się ją w stopniach. Za pełną panoramę uznaje się 180° - pokazuje pole naszego widzenia. Panorama wskazuje na ciągły charakter przestrzeni. Wskazuje, że nie jest ona wykreowana sztucznie na potrzeby filmu.

Odmianą panoramy jest szwenk (odskok) - krótka, szybka panorama robiona kamerą „z ręki” (bez statywu). Często ukazywane jest w ten sposób coś co np. dzieje się na ulicy. Wyłapywanie pojedynczych osób z tłumu. Wyraźnie widzimy to, co jest na początku i na końcu, środek widzimy w postaci rozmazanych plam. Pełni często funkcje humorystyczne - aby ukazać tłum.

Plan - odległość kamery od filmowanego obiektu, która wyraża się zmienną wielkością tego obiektu na ekranie. Miarą wielkości planu jest sylwetka ludzka:

Plany rozpraszające:

  1. plan daleki (totalny) - kamera jest tak oddalona od filmowanego obiektu, że jest on dostrzegalny jako niewielki punk lub w ogóle niewidoczny. Konsekwencją tego jest duży zakres pola widzenia (np. western, since fiction)

  2. plan ogólny - człowiek występuje na tle scenerii jako niewielka sylwetka, ważne miejsce ma przestrzeń. Człowiek wpisany jest tutaj w przestrzeń (zwykle więcej niż jedna postać - np. ludzie tańczący na Sali balowej, wnętrze sejmu). Może służyć do ukazaniu przestrzeni lub relacji między ludźmi.

  3. plan pełny - postać człowieka jest pokazana od stóp do głów. Stopy są przy dolnej ramie kamery, a głowa przy górnej

  4. plan amerykański - widzimy człowieka od kolan w górę

  5. plan średni - widzimy człowieka od pasa w górę. Jest to plan najbardziej neutralny. Służy do ukazywania akcji do przodu. Wielkość postaci jest tutaj najbardziej zbliżona do autentycznej wielkości. W przypadku planów neutralnych najważniejsze jest „dzianie się”.

Plany skupiające:

  1. półzbliżenie - widzimy popiersie człowieka

  2. zbliżenie - widzimy twarz człowieka lub fragment. Wielki plan → zbliżenie

  3. detal - duże zbliżenie, fragment ciała człowieka, albo niewielki przedmiot w dużym powiększeniu

Przestrzeń w tych planach zanika

Punkty widzenia kamery

  1. neutralny - uznaje się za niego taki punk, do którego widz ma najdogodniejszy wgląd widzenia sytuacji. Najczęściej na wprost na wysokości widzenia dorosłego człowieka.

  2. nacechowane punkty widzenia:

Obiektywy

Typy obiektywów:

  1. 0x08 graphic
    wąskokątne (z długą ogniskową)

soczewka to wycinek koła, dlatego przy obiektywie wąskokątnym ma się mniejszy obraz widzenia, ale wszelkie zniekształcenia są praktycznie niewidoczne.

0x08 graphic

  1. szerokokątne (z krótką ogniskową)

Przy obiektywie szerokokątnym jest szerszy obraz widzenia, ale widoczne są zniekształcenia (na brzegach obrazu zakrzywienia obrazu wynikają z kolistości soczewki). Większe nagromadzenie przedmiotów na tej samej przestrzeni

Transfokatory (teleobiektywy) - efekt „najazdu” n przedmiot (zoom). Przejście z obiektu wąskokątnego do szerokokątnego (zmiana ogniskowej)

0x01 graphic

0x01 graphic

Ujęciu scen dramatycznych służy lepiej obiektyw wąskokątny (długotrwałe budowanie napięcia), zaś w wypadku filmu komediowego - obiektyw szerokokątny.

Montaż

Montaż - polega na cięciu i klejeniu taśmy filmowej, co ma na celu „montowanie” filmu. Polega na segmentacji i porządkowaniu materiału filmowego zgodnie z zamysłem twórcy. Zanim zostanie dokonany montaż musi on wstępnie powstać w planach twórcy. Montaż dokonuje się już na poziomie ujęcia - to dostosowanie przestrzeni do jego czasu trwania.

Scenopis - rozpisanie noweli filmowej w formie literackiej na ujęcia. To wstępna segmentacja materiału.

Ujęcie musi trwać na tyle długo żeby widz zorientował się w jego zawartości, ale na tyle krótko, żeby się nim nie znudzić (nie może trwać której niż kadr!).

Zawartość informacyjna ujęcia jest mniejsza w planach bliskich (półujęciach). Plany ogólne (dalsze) zaś powinny trwać dłużej, bo mają większą zawartość informacyjną. Ważne w czasie trwania ujęcia jest też to czy dany obraz jest dynamiczny czy statyczny.

Rodzaje montażu:

  1. montaż cięty - występuje tam, gdzie mamy dużo krótkich ujęć. Obraz jest przez to bardziej dynamiczny, widz jest cały czas zaangażowany w niego i mobilizuje zmysły do szybkiego rejestrowania ujęć.

  2. montaż płynny - występuje ta, gdzie mamy dłuższe ujęcia. Tego typu kompozycja często zawiera więcej szczegółów, np. wkomponowuje się w przestrzeń muzykę i dzieła sztuki. Jest to odbiór bardziej percepcyjny i kontemplacyjny.

Tempo montaży wpływa na odbiór obrazu filmowego.

Funkcje montażu:

  1. Budowanie tempa montażu

  2. Wpływanie na poetykę odbioru

  3. Nadawanie tempu filmowemu porządku (rytm montażowy - zrytmizowanie długości ujęcia do jego zawartości)

  4. Wpływanie na kompozycje utworu filmowego. Od montażu zależy charakter całego filmu:

  1. Budowanie napięcia dramaturgicznego:

David Wark Griffith: Narodziny Narodu (1915)

Nietolerancja (1916)

Rozpowszechnił on tę funkcję już w drugim dziesięcioleciu XX wieku w w/w filmach.

  1. Funkcja skojarzeniowa (w tym zawiera się też metafora) - zestawienie obrazów, które nadaj im dodatkowe znaczenie np. kobieta kołysząca dziecko na czarnym tle (Nietolerancja) wskazuje na obecność grzechu pierworodnego od początku ludzkości.

  2. Funkcja znaczeniotwórcza - ujęcia zestawione ze sobą wpływają na siebie nawzajem (kontekst wewnątzfilmowy)

Radziecka szkoła montażu (wykreowana w latach 20stych) - wskazywała na decydującą rolę montażu w odbiorze ujęcia.

Nazwiska związane z tą szkołą:

Znaczenie ujęcia jest zestawieniem jego zawartości oraz montażu.

Fraza montażowa - ukazanie pewnej sytuacji poprzez montaż. zestawienie montażowe obrazu, dźwięku słowno - muzycznego, stanowiące najmniejszy niepodzielny element filmowej akcji.

Stałe frazy montażowe (przykłady):

  1. ujęcie / przeciwujęcie - stosuje się ją przy filmowaniu rozmów. Z jednego profilu pokazuje się osobę mówiącą, a za chwilę z odwrotnego profilu osobę odpowiadającą - 15° od kamery.

  2. przejścia montażowe:

suture - wszywania widza w strukturę filmu poprzez manipulowanie jego spojrzeniem

  1. Sekwencja montażowa - pokazanie pewnego fragmentu za pomocą montażu na poziomie montażu (jego sens wypływa właśnie z montażu)

Orsan Welles, Obywatel Kane, 1941

Często powtarzane sekwencje to np. przebieg dziejów: zrobienie kompuś kompromitującego zdjęcia → zaniesienie go do drukarni → drukowanie gazety → trafienie gazety ze zdjęciem do odbiorcy. lub ukazywanie spadających kartek kalendarza jako symbol upływu czasu.

Montaż przezroczysty

Styl zerowy - dążenie do tego, żeby obraz filmowy był przezroczysty - obraz filmowy powinien być jak okno, przez które oglądamy quasi-świat. Dążenie aby obraz pozbawiony był określonego stylu. Ułatwienie widzowi utożsamiania się z tym, co się dzieje na scenie.

Edgar Morin Kino i wyobraźnia - wprowadził powszechne pojęcie projekcji identyfikacji, dotyczącej analizy wizji odbiorcy:

Wszystkie one wymagają, aby widz zatopił się w obrazie i zapomniał wówczas o czynności oglądania. Ukazaniu tych mechanizmów służy montaż zerowy - odchodzi od niego kino postmodernistyczne.

Montaż → twory fragmentaryczne

Montaż przezroczysty - montaż, który stara się ukryć elementy montażowe

Stosuje się różne metody, aby zakryć montaż:

W montażu przezroczystym ważne było to, żeby nie eksponować kamery.

Reguła nie przekraczania osi akcji:

0x08 graphic

Tylko po tej, gdy będzie się poruszać to zauważymy kamerę, zjeżdżanie kamery jest widoczne

0x08 graphic
Po jednej stronie aktorzy, po drugiej ekipa, kamery, reżyser - nie można przekraczać granicy, inaczej zostaje zaburzona relacja przestrzenna.

Narracja

Film i literatura mają ze sobą wiele wspólnego - są to sztuki narracyjne (opowiadają pewną historię), dzieją się w czasie. W literaturze środkiem podawczym narracji jest słowo, zaś w filmie jest to obraz - pojawia się tu różnica tworzywa. Podobieństwa między nimi wynikają z tego, co jest niezależne od tworzywa.

Elementy narracji:

Wydarzenia muszą być ze sobą powiązane np.

Pojawiają się także partie opisowe, będące ekspozycją akcji (np. film niemy)

Sposób obrazowania - ukazywanie w filmie opowieści za pomocą obrazów.

Słowo nie jest elementem najważniejszym w kinowej narracji (było ważne w kinie niemym → napisy). Prawie nie występuje ono w funkcji narracyjnej (pozostałością po kinie niemym są napisy na ekranie np. gdzie i kiedy dzieje się akcja). Słowo występuje też w przypadku narracji subiektywnej, kiedy wyłania się głos zza kadru.

  1. Narracja obiektywna - trzecioosobowa, jest stworzona przez ciąg obrazowy.

Narrator filmowy - ktoś, kto stworzył historię, wykreował ją, ale nie widać go na ekranie i nie słychać, to wewnętrzna instancja opowiadania. Śladem po narratorze jest rama kadru - narządzie, którym posługuje się narrator. To prezentowanie obrazów filmowych - cechy obrazów filmowych mówią o cechach narratora.

Narrator decyduje o zakresie widzenia. Ważne jest to, co zawiera obraz, ale także to, co jest pomijane. Od narratora zależy także:

Narrator jest autorem implikowanym - wnioskujemy o nim, kiedy widzimy „owoc” jego pracy (to, co po sobie pozostawił)

Narracja filmowa prezentuje, a nie relacjonuje - przed oczami widza rozgrywają się wydarzenia. Nie ma tu dystansu czasowego. W literaturze akcja rozgrywa się w czasie przeszłym, który nie jest tożsamy z czasem wydarzeń. W literaturze narracja to relacja wydarzeń. W filmie nie ma czasu przeszłego → nałożenie się czasu projekcji, narracji i czasu wydarzeń.

Film d'Art. - 1907 - „film artystyczny”, chciano we Francji zrobić teatr z filmu, sfilmowano spektakl.

  1. Narracja subiektywna - pierwszoosobowa (Największa różnica między filmem, a literaturą):

Pani jeziora - dosłownie potraktowano tu narrację subiektywną, zakres widzenia jest bardzo ograniczony.

konwencjonalność w filmie - osoba w wieku 70 lat i w wieku 20 lat.

Strategie narracyjne:

  1. Narracja analityczna - reżyser „prowadzi widza za rękę”, aby dostrzegł to, co reżyser uznał za ważne. Sposób ukazywania świata przedstawionego następuje fragment po fragmencie. Istnieje niewielka możliwość odczytania danego filmu inaczej niż zaplanował to sobie reżyser. Ten typ narracji jest rozczłonkowany na składniki - przestrzeń i czas filmowy ulegają rozczłonkowaniu, aby odtworzyć je tak, jak zaplanował reżyser. Zakłada ona małą możliwość interpretacji. Występuje tu dużo agresywnych zbliżeń kamery - ukazywane jest to, co jest ważne dla danej historii.

  2. Narracja syntetyczna (całkująca) - pozostawia więcej swobody widzenia, bardziej odległe plany, unikanie wyrazistych najazdów. Elementem jest głębia ostrości.

Te dwie strategie to bieguny przeciwstawne.

Twarzą w twarz, Krzysztof Zanussi 1967 (czas trwania 30 min.)

Narracja

Wysokoczuła taśma - głębia ostrości i wielopłaszczyznowe ujęcie. Dzięki temu możliwa była narracja syntetyczna charakteryzująca się dużym zaufaniem dla widza

Orson Welles, Obywatel Kane (1941)

Od końca lat 20stych stosowano jednoplanową inscenizację. W ramach jednego ujęcia mogło dziać się jednocześnie kilka istotnych sytuacji (stosowano redundancję).

Figury stylistyczne narracji filmowej:

(przejęły swoje nazwy z teorii literatury, mają także podobną konstrukcję)

  1. Powtórzenie

Obraz lub układ obrazów zostaje powtórzony. Często służy to znaczeniu symbolicznemu.

  1. Refren

Wielokrotne, rytmiczne powtórzenie w podobnych odcinkach czasu. Pełni funkcje rytmizacyjne.

  1. Synekdocha

Część zamiast całości, np. pokazanie wieży Eiffla, co oznacza Paryż.

  1. Antyteza

Zestawienie przeciwieństw, np.