PSYCHOLOGIA RODZINY semestr 1

Przedmiot psychologii rodziny - człowiek jako członek rodziny

- p. materialny -> to, czym się zajmuje

- p. formalny -> z jakiego punktu widzenia

Grupy pierwotne - każdy ma związek ze wszystkimi członkami tej grupy, to rodzina

ps. rodziny - wiąże się z ps. społeczną, ps. wychowawczą, ps. rozwojową, socjologią rodziny, teologią rodziny, demografią

Rodzina jako grupa

cechy:

- kontakt twarzą w twarz

- poczucie odrębności - wiemy do jakiej rodziny należymy

- określona struktura

- określony cel - odróżnia jedna rodzinę od drugiej, cel - wspólne życie

- normy - określone w każdej rodzinie

Przemiany rodziny

a) zmiany w strukturze demograficznej

- zmniejszenie liczby członków w rodzinie - obecnie ludzie mają mniej dzieci; rodzina nuklearna (dwa pokolenia)

- dla podtrzymania równowagi demograficznej kobieta musi urodzić 2,2 dziecka

- od 1995 liczba zgonów przewyższa liczbę urodzeń

- ok. mln par nie może mieć dzieci

- choinka demograficzna jest niekorzystna (raz dużo, raz mało dzieci) -> gdy dzieci zbyt dużo, to otwiera się nowe szkoły, gdy zbyt mało, zamyka, ale potrzebne są szpitale dla starszych ludzi

- ludzie nie spieszą się z zawieraniem małżeństw

b) mniejsza trwałość małżeństwa

- wzrasta liczba rozwodów (26% nowo zawartych małżeństw rozpada się), w 75% kobiety decydują się na rozwód

- przyczyny:

• niezgodność charakterów

• alkoholizm

• niewierność

• brak zainteresowania rodziną

• przemoc

- liczba rozwodów zwiększa się ze względu na -> liberalizację prawa, społeczną akceptację rozwodów, ogólną osobowość

c) przeobrażenia wewnętrzne w strukturze rodziny

- rodzina jest bardziej chaotyczna

- wcześniej głową rodziny był mężczyzna, teraz w większości małżeństw jest demokracja

- dzieci mają większą swobodę

d) zmiany funkcji w rodzinie

- dawniej rodzice byli nauczycielami, uczyli zawodu, przekazywali wychowanie religijne, obecnie przejmują te zad. instytucje, inne osoby

- niezbywalne funkcje rodziny (nikt inny nie może ich pełnić):

• socjalizacja dzieci -> urodzenie ich i wychowanie

• zaspokojenie potrzeb psychicznych, także u dorosłych

e) przesunięcia w typach rodziny

- typy rodzin wyróżnione przez socjologów:

a) ze względu na typ władzy

-> najbardziej korzystne są rodziny demokratyczne

b) ze względu na wielkość

-> w Polsce -> rodzina rozszerzona, rodzina mała, która mieszka z dziećmi, dzieci mają dobre kontakty z rodzicami, dziadkami, wujkami, ciotkami

c) z punktu widzenia kompletności

-> ojciec, matka, dzieci

-> jeden rodzic i dzieci

-> rodzina wielorodzicowa, np. ojciec, matka, była żona ojca i dzieci

-> rodziny zastępcze

Modele:

1 Rodzina -> dzieci ->

2 M <-> Ż etap I i II

Rodzina jako środowisko

- po wojnie zainteresowanie interakcjami - model 2. mąż <-> żona, podobnie rodzice <-> dzieci

- na tym etapie ujmuje się rodzinę jako system -> osoby i interakcje, kontakty twarzą w twarz

- ilość interakcji

x - ilość interakcji

y - ilość członków rodziny

x = (y²-y)/2

Oddziaływania w rodzinie

- na dziecko wpływają osoby i relacje pomiędzy członkami rodziny, gł. między mężem i żoną

3. Oddziaływanie relacja na relację, np. męża na żonę, między mężem i dzieckiem

Ekwifinalność

syt. pocz. 1 - x

syt. koń. y

syt. pocz. 2 - x

- syt. pocz. nie decyduje o syt. końcowej

- syt. pocz. 1 to np. niezbyt dobrze dobrana para, która szybko decyduje się na zw. małż.

- syt. pocz. 2 to np. dobrana para, która w toku znajomości nauczyła się wspólnej komunikacji

- w syt. 1 mimo trudności młodzi starają się dbać o zw., dlatego kończ się pomyślnie, jak w syt. 2, gdzie mieli lepszy start

Ekwipotencjalność

x - syt. koń. 1

syt. pocz.

x - syt. koń. 2

- syt. 1-> małż. mieszka w domu rodziców, małż. kłócą się, żona wybiega do rodziców, rodzice włączają się w konflikt, mąż wychodzi z domu

- str. 2 -> małż. nie mieszka z rodzicami, kłócą się, żona wybiega do innego pokoju; potem godzą się

- ta sama syt. inaczej się kończy, ten sam pocz. prowadzi do innego zakończenia

prawo pierwszej pozycji -> jeśli dochodzi do kłótni między małż., niektórzy radzą im, aby postarali się o kolejne dziecko w celu ratowania zw.; nie zawsze jest to dobra rada, no ten konfl. ma głębsze podłoże i dziecko może nic nie zmienić

dziecko -> przymierze -> powodzenie

dziecko -> koalicja -> niepowodzenie

Przyczynowość

1. Linearność

A -> B -> C

2. Cyrkularność

A B

C

- cyrkularność obecnie dominuje

- np. mąż wychodzi z domu, nie mówiąc żonie, gdzie idzie i kiedy wróci, ona czuje się osamotniona obowiązkami domowymi; jest rozżalona i zła na męża, kiedy wraca, ośmiesza go w obecności dzieci i odtrąca seksualnie; powoduje to, że mąż znowu wychodzi, nic nie mówiąc żonie, a ona jeszcze bardziej czuje się osamotniona

Podsystemy

- system podst. konstytuuje rodzinę, kiedy zaczyna się psuć relacja, to wówczas następuje rozłam tego systemu

- przymierze -> system dobry

M -Ż -> podsystem gdzie małż. działają w celu osiągnięcia wspólnego celu

- koalicja -> system zły

M - Ż podsystem przeciwko jednemu z małżonków, nastawianie dziecka przeciwko niemu;

|| || może być trwały, podczas rozwodów jest to powszechne zjawisko,

D prowadzi do rozbicia rodziny

Granice

- granice psychiczne, które powinny występować w poszczególnych podsystemach rodziny (wtrącanie się np. starszego pokolenia w granice małż. prowadzi do konfliktu)

- granice mogą być wyraźne, ale muszą być też przepuszczalne

- brak wyraźnych granic -> dezintegracja rodziny

- granice między pokoleniami

Bliskość

odtrącenie ---------------------------------- symbioza

bliskość

zaufanie

pomoc

Rodzina jako całość - KOMUNIKACJA

- gdy nie ma dobrej komunikacji psuje się rodzina

- rozkaz nie jest komunikacją, byłaby dopiero wtedy, gdy jest wymiana informacji

- komunikacja -> nadanie inf., odbiór i odp.

- dobra komunikacja w rodzinie

• zwiększa bliskość

• uczestnicy dowiadują się o sobie więcej

• zwiększa poznanie członków rodziny

• komunikaty słowne i bezsłowne są zgodne

• rozmowy są częste i przyjemne

• partnerzy mówią do siebie, rozmawiają ze sobą

- komunikacja nieudana

• powoduje oddalenie się członków rodziny

• zmniejsza poznanie członków rodziny

• komunikaty słowne i bezsłowne są sprzeczne

• rozmowy są męczące, dają małe zadowolenie

• osoby starają się sobą manipulować

- cechy dobrej kom. odnoszą się do wszystkich podsystemów

- między mężem a żoną nie może być tylko kom. słowna, musi być też bezsłowna

Błędy w komunikacji

a) na poziomie intencji

- intencja może być niejasna, nawet subiektywnie (sam nie wiem, co chcę powiedzieć)

- ukrywanie intencji, nie wyjaśnianie jej do końca (manipulacja), np. z powodu braku zaufania (zaufanie podstawą komunikacji)

b) na poziomie wiadomości

- wiadomość może być nieadekwatna w stosunku do intencji

- sprzeczność sygnałów werb. i niewerb. (np. ojciec bije dziecko i mówi że je kocha)

c) na poziomie przekazu

- sformułowanie wiadomości, przekazanie jej w sposób niejasny (np. używanie niejasnych słów)

- wieloznaczność przekazu

d) na poziomie odbioru

- wiadomość może nie dotrzeć do odbiorcy (np. nie usłyszał)

- odbiór z reguły jest niepełny (selekcja, nie wszystkie inf. docierają)

e) na poziomie wiadomości odbieranej

- można odebrać wiad. ale zrozumieć ją źle lub nie zrozumieć

- dla nadawcy wiad. może być jasna ale dla odbiorcy jest wieloznaczna

f) na poziomie interpretacji

- złe zrozumienie intencji

- zła interpretacja odebranej wiadomości

4 rodzaje uszu w odniesieniu do komunikacji

• uszy wrażliwe -> drażliwość na różnego rodzaju sytuacje

• uszy apelowe -> czego on ode mnie chce, mówiąc lub proponując różne rzeczy

• uszy terapeutyczne -> kim on jest, co przeżywa

• uszy rzeczowe -> co on naprawdę mówi, co przekazuje najmniej konfliktów

Zasady unikania błędów w komunikacji

1. dokładne słuchanie, dopytywanie, reagowanie, upewnianie się, czy dobrze usłyszało się wiadomość

2. informacja zwrotna -> by upewnić się czy dobrze się zrozumiało

cechy inf. zwrotnej:

• inf. powinny być konkretne, dot. konkretnych zdarzeń, nie powinny być ogólnikowe, należy unikać używania kwantyfikatorów

• powinny być formułowane w formie komunikatu typu Ja -> np. ja sprzątam (komunikat typy Ty jest oceniający, prowadzi do konfliktów)

• powinny być wielostronne, dobre i złe; nie można jedynie chwalić, trzeba też mówić co jest złe

• powinny być bezpośrednie -> nie przez kogoś nadajemy inf. ale mówimy komuś osobiście

• nie powinny być zbytnio odroczone w czasie

Konfl. potrzebne -> pomagają rozw. wiele problemów

Postawy wobec konfliktów

- tłumienie konfliktów -> nie przyjmujemy ich do świad., przemilczamy wszystko, dusimy w sobie

- ujawnianie konfliktów -> świadczy o wolności

- podsycanie konfliktów -> np. przez niesłuchani tego, co się do nas mówi, przez ignorowanie

Etapy rozwiązywania konfliktów

Etap 0

- warunki wstępne

• muszą być przyjęte pewne warunki wspólne

• przyjęcie tego, że obie strony mają subiektywną rację

• wzajemny szacunek

• chęć rozw. konfl. a nie tylko dokuczenia osobie

Etap 1

- właściwe miejsce i czas, na osobności, gdy nikomu się nie spieszy, w stosownym momencie

- identyfikacja problemu -> o co naprawdę chodzi

Etap 2

- właściwe negocjacje

- obie strony muszą wysłuchać drugiej i podać swoje argumenty

- dobre słuchanie wytwarza atmosferę

- potrzebna otwartość na słuchanie

- konflikty hamuje szybka rada, kom. typu Ty, powierzchowne pocieszanie, przerywanie

Etap 3 -> przystępowanie do rozwiązania

- wyrażamy swoje uczucia, a potem szukamy rozw.

- trzeba znaleźć takie rozw. które zaspokoi obydwie str.

- wybrać rozw. najlepsze dla wszystkich

Etap 4

- sprawdzenie czy wybór rozwiązania był słuszny

Spór konstruktywny Kratochvila

Styl

1. Konkretność -> dot. konkretnego sporu, tu i teraz

2. Komunikacja -> obydwie strony biorą udział i wymieniają inf.

3. Współudział -> jednakowe włączanie się w spór obu partnerów

4. Fair play -> uczciwe prowadzenie sporu

- spór daje szanse rozw. konfliktów jeżeli spełnia te warunki

- Wyniki

1. Wiadomość

- pozytywne, gdy uczestnik rozmowy dowie się czegoś nowego o drugiej osobie, np. żona nie lubi zmywać

2. Odreagowanie emocjonalne

- czł. jest spokojniejszy, pokazał swoje emocje

3. Zbliżenie emocjonalne

- gdy powiemy o co nam chodzi, to dochodzi do porozumienia, ludzie się zbliżają do siebie

4. Efekty

- podejmujemy decyzję, co robić dalej

Wychowanie bez porażek (Kratochvil)

- rozw. konfl. nie powinno kończyć się tym, że jedna osoba zwycięża, a druga przegrywa

- aby uniknąć tego, należy ujawnić przyczyny

- osoby powinny powiedzieć dlaczego wymagają coś od innych

- 6 kroków:

• rozpoznać i nazwać konflikt

• znaleźć możliwe rozw.

• krytycznie ocenić propozycje rozw.

• zdecydować się najlepsze rozw.

• wykonać decyzję

• późniejsza ocena krytyczna

ETAPY W ŻYCIU RODZINY

- życie rodzinne zaczyna się od małżeństwa; wcześniej jest prehistoria małż. (wybór małż., narzeczeństwo)

wybór małżonka

- socjol. i psych. pole wyboru

- moment wyboru przemienia się w proces wyboru -> musi potrwać, trzeba kogoś poznać, zorientować się do tej chwili, póki ktoś się nie zaangażuje i nie zrobi mu się krzywdy

- trzeba poznać poziom dojrzałości -> tzn. czy partner ma tendencje do r-ju (chce się zmieniać na lepsze)

- ważna jest rozmowa -> nauczyć się porozumiewania przed ślubem

- ślub - wyraźny początek rodziny -> decyzja, zobowiązanie, podjęcie odpowiedzialności

1 etap -> okres po ślubie bez dzieci

- ok. 2 lata

- seks małżeński

- kobieta im starsza, tym mniej płodna -> nie powinno się zbyt długo odkładać decyzji o dziecku

- małż. zawarte z powodu ciąży -> mniej szczęśliwe, niezadowolone -> brak 1. etapu

2 etap -> okres z małymi dziećmi

- okres kryzysowy

- problemy materialne, mieszkaniowe, pielęgnacja dzieci, brak wolnego czasu

- ogromny r-j rodziców

- dziecko -> okazja do miłości bezinteresownej

3 etap -> stabilizacja

- dzieci urosły

- zagrożenie gonitwą za pieniędzmi, brak czasu

4 etap -> okres odchodzenia dzieci

- zagrożenie pustki (jeśli dzieci były jedynym celem rodziców)

-> rodzice chcą na siłę zatrzymać dziecko przy sobie

5 etap -> okres pustego gniazda (po odejściu dzieci)

- najdłuższy w małż.

- rekonstrukcja na nowo małż.

- słabnie aktywność zawodowa

- nowe role -> babcia / dziadek

- dobrze, gdy rodzina nie jest jedynym polem działania

- gdy się przejdzie przez te wszystkie kryzysy to przychodzi największe zadowolenie z małż.

6 etap-> okres starości / wdowieństwa

- obniżenie szybkości reakcji

- mniej można działać

- reakcja wycofywania się

- akceptacja

- można pogłębić kontakty społ.

- większe dośw.

Rodzina prawidłowa

- szczęście rodziny

• poczucie subiektywne

• poczucie obiektywne

- charakterystyka rodziny prawidłowej

• brak objawów patologicznych

• poczucie zadowolenia, szczęścia

• realizacja zad. rodzinnych

• zad. opiekuńcze

• dynamika zmian

- co warunkuje poczucie szczęścia?

• bliskość emocjonalna -> małżonkowie (bliskość seksualna), a w całej rodzinie czułość, zrozumienie, wzajemne zaufanie; przeciwieństwo: oziębłość, brak zaufania

• elastyczność i twórczość -> umiejęt. przystosowania się do zmian; przeciwieństwo: sztywność, fiksacja

• komunikacja

• granice elastyczne ale wyraźne -> nie powinny być splątane i sztywne, złe są też koalicje

• sprawności moralne -> cnota sprawności działania moralnego; ocena wartości czynu

cnoty moralne

* wierność

* odpowiedzialność

cnoty ułatwiające życie

* uprzejmość

* delikatność

* współczucie

Od czego zależy, że jednym się udaje, a drugim nie?

1. Przyczyny ogólnospołeczne

- wzory ukazywane przez media

- złe jest nastawienie na posiadanie

- zmiany mieszkaniowe

- urbanizacja

2. Przyczyny dot. rodziny pochodzenia

- rodzina pochodzenia warunkuje szczęście w nowej rodzinie

- zjawisko dziedziczenia społecznego

- rodzice -> modele zachowań

- metody wychowawcze -> pokazywanie zach. prawidłowych

- dośw. miłości

- prazaufanie - podst. zaufania

3. Przyczyny leżące w aktualnej, założonej rodzinie

- przed ślubem

• wiedza -> np. w rozw. konfl.

• postępowanie -> np. wspólne mieszkanie przed ślubem

• spadek reaktywności na bodźce

• błąd w wyborze

• stopień podobieństwa osobowości nie ma znaczenia

- po ślubie

• aktywność r-jowa -> zmiany

• trzeba odłączyć się od rodziców

• dbać o komunikację -> rozw. konfliktów na bieżąco

PRZEMOC W RODZINIE

Agresja i przemoc

agresja - robienie komuś krzywdy, działanie na niekorzyść innej osoby z intencją zrobienia jej krzywdy

(przemoc może być bez intencji robienia komuś krzywdy)

- fizyczna

• maltretowanie fizyczne

• wszelkie bicie

• z-ł dziecka maltretowanego (pokaleczone, poranione)

• chłopcy są bici częściej

- psychiczna

• upokarzanie, pogarda, drwiny

• przezwiska, przykre epitety

• oskarżanie, obwinianie

• ośmieszanie, kłamstwa

• ofiara tego rodzaju przemocy nigdy nie jest wysłuchana, nie wie, jakie są stawiane jej zarzuty

• skutki tej przemocy:

• tłumienie uczuć, łamanie woli

• poczucie winy

• zab. psychosomatyczne (problemy żołądkowe, bóle głowy)

• lęk, depresje

- molestowanie seksualne

Agresorzy (prześladowcy)

- czynni (najczęściej mężczyźni) - bierni (częściej kobiety, agresorzy, którzy widzą, ale nie bronią)

- sytuacje: bieżące napięcie - premedytacja (ci uważają, że robią dobrze, bijąc dzieci)

postawa agresywności - względnie stała tendencja do zach. agresywnych kształtowana pod wpływem środowiska społ.

Czynniki kształtujące agresywność

- uwarunkowania wrodzone

- wpływ środ. społ.

Agresywność w środ. społ.

1. Bezpośrednim -> rodzina, szkoła

2. Pośrednim -> media

Przyczyny agresywności w środ. społ.

• przekonania

• uczucia negatywne

• naśladowanie wzorów

- postawy nie są wrodzone, nabywane pod wpływem środ.

Co wpływa na postawy

- przekonania

• neopogańska wizja człowieka -> w pogaństwie dzieci były własnością ojca, ojciec mógł je dobrowolnie karać

• fundamentalistyczna interpretacja Pisma Św. -> nie jako opis czł. do Boga, ale jako pouczenie

• brak kompet. wychowawczych

• aprobata społ. uzasadnia przekonania

- uczucia, które prowadzą do agresji

• poczucie bezradności

• reakcja na frustrację

• nieumiejęt. kierowania emocjami

• psychopatyczne cechy osobowości (egoizm, niska empatia)

- zach. będące naśladowaniem wzorów; naśladowanie

• rodziny pochodzenia (osoby które są agresorami, często były bite w dzieciństwie)

• innych osób dorosłych

• rówieśników

Skutki doznawania przemocy

- negatywny obraz siebie, lęk, zewn. poczucie kontroli

- narcyzm -> wykształca się w czł. który ciągle musi udowadniać, że należy mu się miłość, cały czas walczy o uczucia, przez to stawia siebie w centrum

- agresywność -> następstwo frustracji i naśladownictwa

teoria frustracji -> gdy doznajemy frustracji, to stosujemy mech. obronne, często właśnie agresję

naśladowanie -> dzieci naśladują dorosłych

Następstwa przemocy medialnej

- traktowanie przemocy jako zach. powszechnego

- desensytyzacja - zobojętnienie na cierpienie innych

- trening w stosowaniu przemocy

- napięcie wywołane obrazami erotycznymi

Przemoc wobec kobiet

uwarunkowania

- napastnik -> wzory z rodzin pochodzenia, chęć utrzymania władzy, nieumiejęt. kontroli emocji, psychopatia

- ofiara -> zależność finansowa, identyfikacja z rolą, słabość fizyczna, wyuczona bezradność

Wykorzystywanie seksualne dzieci

- czynniki ryzyka

- napastnik -> potrzeba mocy, forma agresji

- ofiara -> najczęściej się zgadza (np. strach, szantaż)

- skutki -> lęk, depresja, regresja zach., zaburzony obraz siebie, problemy w małżeństwie

- skutki tym gorsze, im bliższy był napastnik

wychowanie bezstresowe

stres - skomplikowana reakcja biochem. org. lub jako wszelkie nieszczęścia, trudności, kłopoty

- stres dot. każdego

- nie ma powodu, by rodzice dodatkowo dokładali stres

- muszą być stanowczy i stawiać wymagania, ale nie używać przemocy

Terapia ofiary przemocy

1. Rozpoznanie winy agresora

- ofiary często czuję się gorsze, czują się źle, mogą np. gorzej się uczyć, gdy chodzi o przemoc seksualną mogą mieć problemy z własnym życiem seksualnym

- należy uświadomić ofierze, że wina leży po str. agresora

2. Wzmacnianie ofiary, nie obarczanie jej winą

- należy wzmacniać ofiarę, pomóc jej zobaczyć, że to nie jej wina

- ofiara czuje się winna, że do tego doprowadziła

- ambiwalencja uczuć (z jednej str. kochamy agresora, bo to np. nasz ojciec, ale z drugiej go nienawidzimy)

3. Nawiązanie kontaktu z uczuciami

- ofiara musi zrozumieć co tak naprawdę czuje

4. Przebaczenie (jako proces)

- ofiara musi rzeczywiście przebaczyć, na to potrzeba b. dużo czasu

- przebaczenie nie polega na zapomnieniu

- reakcja na agresję

* tłumienie uczuć, udawanie, że nic się nie stało

* refleksja -> ofiara wie, że stała jej się krzywda i ciągle myśli o zemście

* przebaczenie -> najlepsze rozw.

- na proces przebaczenia składają się

• uświadomienie sobie krzywdy

• wytworzenie w sobie motywacji/chęci do przebaczenia

• rozmowa z krzywdzicielem

- pojednanie powinno być dwustronne, czasem jest niemożliwe, gdy agresor nie żyje lub nie chce się kontaktować

- ale przebaczenie jest możliwe, gdyż jest procesem jednostkowym

5. Różne typy psychoterapii

Terapia agresora

1. Zmiana przekonań, uczenie metod wychowawczych

- elem. intelektualny -> należy pomóc mu zmienić swoje przekonania

2. Samoświadomość i opanowanie emocji

- elem. emocjonalny -> nauczyć się panować nad swoimi emocjami

3. Leczenie farmakologiczne

- jeśli to nie pomaga, potrzebny jest psychiatra

4. Policja, sąd

Profilaktyka przemocy

- wychowanie nie powinno tylko być skierowane przeciwko złu, ale przede wszystkim ukierunkowane ku dobru

- cele wychowania -> nie może być negatywny (brak agresji), ale pozytywny i mocny (życzliwość)

Człowiek życzliwy

nie jest agresywny, nie bije, nie upokarza, nie dokucza, nie wyśmiewa, nie przezywa, nie niszczy roślin i przedmiotów

chętnie pomaga, broni słabszych, dostrzega kłopoty innych, cieszy się z ich sukcesów, pociesza

Wychowanie w życzliwości

- podawanie wzorów życzliwości

- nadawanie zachowaniom życzliwym pozyt. znaczenia, np. chwalenie za nie

- stwarzanie syt. prowokujących do życzliwości

- przyzwyczajanie do życzliwości

Gdzie się odbywa to wychowanie?

a) w rodzinie pochodzenia

- nie aprobowanie agresji

- dośw. miłości

wzory zach. życzliwych

b) szkole, instytucjach

- nie przyzwalanie na agresję

- dawanie przykładu życzliwości

- ukazywanie wartości

- uczenie umiejęt. potrzebnych do życzliwości

• dobra komunikacja

• rozw. konfliktów

• współdziałanie

• empatia

• przebaczanie

Sposoby poznawania rodziny

Badanie rodziny

- cel -> bad. naukowe / psychoterapia (pomoc rodzinie)

- przedmiot badań -> poszczególne osoby / poszcz. relacje / rodzina jako całość

- osoby badane -> cała rodzina łącznie / poszcz. osoby

- rodzaj metody -> obserwacja / wywiad, rozmowa / kwestionariusze / metody projekcyjne

Metody badania

1. Rodzina jako całość

a) obecność wszystkich

• obserwacja

• pyt. cyrk.

• rzeźba rodziny

• rys. D. M..(?)

b) indywidualne

• wywiad

• kwestionariusz

• Skala Postaw Rodzicielskich

• rys. schematyczny

• genogram

• czarno łatka

• test oceny

• rys. rodziny

2. Poszczególne relacje

a) rodzice - dzieci

• Roe i Sielegman

• Scheffer

• Anthony i Bene

• Kagan i Lemkin (?)

b) mąż - żona

• Skala Powodzenia Małż.

• Herbst Dzień w domu (do bad. struktury władzy)

Spójność rodziny

- nadmierne korzystanie z mediów wiąże się ze zmniejszeniem spójności (brak rozmów)

- zw. cyrkularny

- kiedyś -> wszyscy siedzą naprzeciwko siebie, patrzą na siebie; obecnie -> twarze obok siebie, wszyscy patrzą w telewizor (teraz nawet większość ludzi nie ogląda razem tv, każdy robi sam coś innego)

Doświadczenie zapośredniczone

- tożsamość jedn. budowana jest w coraz mniejszym stopniu przez kontakt z najbliższym otoczeniem, w coraz większym stopniu przez odległe wydarzenia, osoby i wzory dostępne jedynie pośrednio

- wtargnięcie odległych wydarzeń do sfery życia codziennego

- efekt kolażu -> chaotyczny melanż inf., dźwięków i obrazów

- dośw. zapośr. ukazują, że świat zewn. staje się łatwiej dostępny a zarazem budzi niepokój

PSYCHOLOGIA RODZINY semestr 2

Rodzina jako system

- zbiór elementów dynamicznej interakcji, gdzie każdy elem. jest określony przez pozostałe

- CAŁOŚCIOWOŚĆ - system to coś więcej niż suma części

- CYRKULARNOŚĆ - interakcje nie są jednostronne, ale dokonują się na zasadzie sprzężeń zwrotnych

- EKWIFINALIZM - te same skutki mogą być wywołane przez różne przyczyny(ważniejsza od genezy jest struktura i funkcjonowanie systemu)

Podsystemy w rodzinie

- części systemu rodzinnego

np. mąż - żona (tworzenie podstaw nowej rodziny)

brat - siostra (uczenie się relacji partnerskiej, rozw. konfliktów)

rodzice - dzieci (wychowywanie dzieci, opieka)

Małżeństwo -> najważniejszy podsystem

- konstytuuje rodzinę, daje jej początek

- tworzy środowisko, w którym pojawiają się dzieci

- trwanie w małż. utrzymuje spójność rodziny

- warunkuje wszystkie inne interakcje w rodzinie

- jest przedmiotem wielu nauk:

• prawo -> podkreśla ramy prawne zawarcia zw. małż. , określa prawa i obowiązki małżonków względem siebie

• prawo kanoniczne -> podkreśla sakramentalność małż. oraz warunki udzielania sakramentu ->można stwierdzić nieważność, np. przy zab. psychicznych, chorobie psychicznej, niedojrzałości (niezdolność do podjęcia obowiązków małż., do wierności), zawarcie ślubu pod przymusem

• socjologia -> małż. - grupa społ. 2 osób odmiennej płci (diada - najmniejsza gr. społ.); różne typy struktury małż. (monogamie, poligamie); funkcje małż. w szerszej społ.

• psychologia -> zw. kobiety i mężczyzny w założeniu trwały na całe życie, który przez stworzenie wieloaspektowej wspólnoty życia, zmierza do realizacji wspólnego dobra

- podkreślenie wspólnoty, jedności kob. i męż. tworzących nową jakość

- wspólnota dynamiczna, która się zmienia dzięki współdziałaniu małżonków poprzez wypełnianie zad. zmierzając do wspólnego dobra

- wspólne dobro -> nie ma osobnych zysków i strat, ale wszystko liczy się razem i dot. obojga małż.

- cel -> wspólne życie

- zw. na całe życie

- całościowość (obejmuje wszystkie aspekty życia) i wyłączność (tylko z jedną osobą)

- najbardziej wymagająca relacja ze względu na czas trwania i stopień intymności

- jest to system społ. -> integralna struktura

- posiada granice oddzielające je od otoczenia i zapewniające odpowiednią intymność relacji

PŁEĆ

1. Płeć biologiczna

- genetyczna - zapisana w chromosomach

- gonadalna - w 6. m-cu po poczęciu płód męski wytwarza hormony płciowe -r-j narządów płciowych

- fenotypowa - w wyglądzie, 2- i 3-rzędne cechy płciowe, od 8. r.ż. u mężczyzn i od 10 r.ż. u kobiet

2. Płeć społeczna

- charakterystyczne role społ. podejmowane przez ludzi o różnych płciach biol.

- zad. życiowe podejmowane ze względu na własne decyzje, wartości, niewarunkowane biol.

3. Płeć jako kategoria psychologiczna

- stereotypy dot. cech związanych z płcią

- męskość i kobiecość -> opisywane przez różne teorie psych.

psychiczne różnice wynikające z płci

Stereotypy dot. kobiecości i męskości

- przekonania cech psych. kob. i męż. i wzorów zach. odpowiednich dla jednej i drugiej płci

- stanowią społ./kulturową definicję kobiecości i męskości

- najczęściej podkreślają różnice pomiędzy kob. i męż.

- ogromny wpływ na sposób myślenia o kob. i męż.

	Stereotyp kobiety	Stereotyp mężczyzny
Cechy osobowości	Emocjonalność Zdol. do poświęceń Delikatność Czułość Troska o uczucia innych Umiejętność rozumienia innych Ciepło w relacjach z innymi Cichość Potrzeba bezpieczeństwa Łagodność Zależność Opiekuńczość Takt, unikanie wulgaryzmów Empatia Religijność Zaabsorbowanie wyglądem	Niezależność Aktywność Łatwość podejmowania decyzji Dominacja Nieuleganie naciskowi Agresja Arogancja Ukrywanie emocji Aktywność, spryt Skłonność do rywalizacji Pewność siebie Logiczne myślenie
Zachowania / role społeczne	Źródło wsparcia emocjonalnego Opiekuje się dziećmi Zarządza domem Odpowiada za prowadzenie domu
Cechy fizyczne	Wdzięk Delikatność	Silny Krzepki
Zawody	Terapeutka Telefonistka Nauczycielka w szkole podst. Pielęgniarka	Kierowca ciężarówki Agent ubezpieczeniowy Instalator telefonów Chemik

Źródła stereotypów płci

- wielowiekowa dominacja mężczyzn (społ. patriarchalne)

- uprzedzenia religijne (interpretacja grzechu pierworodnego -> kobieta skusiła do grzechu)

- teorie warunkowe i pseudonaukowe-> psychoanaliza, behawioryzm

Tezy Freuda

- anatomia to przeznaczenie

- kobieta jest z natury masochistyczna

- teoria uwiedzenia -> kobiety pragną gwałtu

Zmiany stereotypów

- obecnie te stereotypy nie są spostrzegane jako kategorie całkowicie odrębne lecz nakładające się

- rozwinął się nowy model kobiety -> egalitarny

- wzrosła akceptacja dla elastyczności roli kobiet a stos. do kobiet stał się bardziej pozytywny

- stereotyp męskości jest silniejszy

Słowo płeć zaczyna być zastępowane słowem rodzaj (genów) dla podkreślania iż oprócz płci biol. istnieje płeć kształtowana społecznie i kulturowo

Psychologiczna różnica między płciami

1. Zdol. poznawcze

- brak różnic w poziomie inteligencji ogólnej

- kobiety -> lepsze zdol. werbalne (szcz. widoczne we wczesnych okr. r-jowych)

- mężczyźni -> lepsze zdol. wizualno-przestrzenne i matematyczne

2. Sfera emocjonalna

- odczuwanie podobny emocji, ale kobiety -> bardziej skłonne wyrażać smutek, niepokój, lęk; mężczyźni -> agresja, złość

- różnica w sposobie wyrażania emocji

- kobiety bardziej ekspresyjne i zgodne ze stereotypami

- kobiety -> większe zdol. do odczytywania emocji i sygnałów niewerbalnych

3. Osobowość

- kobiety ujawniają większy niepokój, neurotyzm

- mężczyźni -> większa aktywność

kob. -> większa wrażliwość na innych ludzi, zainteresowanie ludźmi, zależność od nich, potrzeba przynależności

Różnice w funkcjonowaniu kobiet i mężczyzn obejmują bardzo niewiele cech i najczęściej mają charakter bardziej jakościowy niż ilościowy

Pomiar kobiecości i męskości

1. Modele jednoczynnikowe

męskość____________ kobiecość

2. Model dwuczynnikowy (S. Bern)

skala męskości

męscy mężczyźni osoby androgeniczne

męskie kobiety

skala kobiecości

osoby nieokreślone seksualnie kobiece kobiety

kobiecy mężczyźni

- Model ten bardziej przystaje do rzeczywistości - analogiczny do poglądów Junga -> w każdym czł. jest pierwiastek męski i żeński w różnym nasileniu

- Inwentarz płci psychologicznej w adaptacji Alicji Kuczyńskiej - 35 cech charakteryzujących ludzi, skala 5-st.

- osoba androgeniczna jest najlepsza -> może odnaleźć się w każdej sytuacji, dobrze funkcjonować, ma większą odporność na stres, ma lepszą zdol. do adaptacji i rozw. problemów

DOJRZAŁOŚĆ DO MAŁŻEŃSTWA. WYBÓR WSPÓŁMAŁŻONKA

dojrzałość - osiągnięcie optymalnego, możliwego na danym etapie poziomu r-ju, ty umożliwia podjęcie i wykonanie podstawowych zad. i spełniania określonych wymagań

dojrzałość:

- do podjęcia określonych zadań

- m ch. dynamiczny (proces odgrywa się w ciągu całego życia)

- obejmuje różne wymiary

- może być określona na kontinuum

Dojrzałość do małżeństwa

- dojrz. fizyczna -> do macierzyństwa i ojcostwa

- dojrz. seksualna -> do podęcia współżycia

- dojrz. psychoseksualna -> świad. różnic płciowych, akceptacja swojej płci i ról związanych z płcią

- dojrz. prawna -> mężczyzna 21 lat, kobieta 18 lat

- dojrz. socjalna/ekonomiczna -> samodzielność ekonomiczna

- dojrz. psychiczna -> we wszystkich sferach funkcji czł. ( dojrz. emocjonalna, osobowościowa) -> szcz. ważna dla stworzenia udanego związku

Dojrzałość psychiczna do małżeństwa

1. Umysłowa

- logiczne wyciąganie wniosków

- myśl. obiektywne, samodzielne

- umiejętność przewidywania trudności, rozw. problemów

- trafna ocena współmałżonka

brak tej dojrz. -> myśl. życzeniowe, uleganie innym, konformizm

2. Uczuciowa

- zrównoważenie emocjonalne

- samokontrola emocji

- zdol. do dojrzałej miłości

3. Społeczna

- otwarcie na potrzeby innych ludzi

- bezinteresowność

Osoba dojrzała

- zdolna do odraczania zaspokajania swych potrzeb i gratyfikacji

- zdolna do opanowanych reakcji

- do perspektywicznej oceny syt.

- potrafi korzystać z własnego dośw.

- potrafi planować

- potrafi pogodzić się ze swymi niepowodzeniami

- nawiązać bliskie i wyłączne relacje z innymi

- bezinteresownie działać na rzecz innych osób

- zdolna do realistycznej oceny siebie i innych

- posiada trwały i dojrzały system wartości

Wybór współmałżonka

- socjologiczne pole wyboru

• bliskość terytorialna

• podobieństwo wieku

• podob. wykszt. i zawodu

- psychologiczne pole wyboru

• podobne cechy

• przeciwieństwa cech

- czynniki podświadome

• obraz rodzica płci przeciwnej

Jak świadomie wybrać współmałżonka

- dać sobie czas na podjecie decyzji

- moment wyboru zamienić w proces wyboru

- w tym czasie trzeba poznać

• styl osoby

• poglądy dot. małż.

• aktualny poziom dojrz.

• cechy charakteru i osobowości

• aktywność, tendencja do r-ju

• sposób/kierunek zmieniania się

• hierarchia wartości

• zdol. przebaczania

Narzeczeństwo

- zaręczyny -> moment deklaracji wobec siebie i najbliższych o zamiarze zawarcia zw. małż.

- należy omówić istotne kwestie dot. wspólnego życia

- uczenie się komunikacji miedzy sobą

- przygotowuje się do zawarcia zw. małż.

Sakrament małżeństwa

Bóg

prośba łaska

narzeczona narzeczony

przysięga

Motywacja dojrzała - realizacja wspólnych wartości

Niedojrzałe motywacje dot. zw. małż.:

- bezkrytyczne zach., miłość romantyczna, zakochanie (1. etap r-ju miłości dojrzałej)

- silna fascynacja, zwykle erotyczna (trwałość zw. małż. zagrożona jest, gdy pojawia się osoba atrakcyjniejsza niż ta, w której się zakochałam)

- ucieczka przed samotnością -> ogromna potrzeba posiadania partnera, zazwyczaj u osób osieroconych, pochodzących z rodzin rozwiedzionych, kobiet bojących się staropanieństwa -> częste przypadkowe, pochopne, szybkie wybieranie partnera

- ucieczka w małżeństwo -> u osób z trudną syt. rodzinną, życiową i chcą od niej uciec (przemoc fizyczna, seksualna, psychiczna, niezaspokojona ogromna potrzeba bliskości emocjonalnej) -> częste wchodzenie w zw. ze starszym partnerem

- nieplanowana ciąża -> gdy w kontekście dojrzałej miłości to nic złego, ale jeśli jest zdarzeniem przypadkowym i jest jedynym motywem do małż. to brakuje etapu małż. bez dzieci -> utrudnienie wzmocnienia więzi małż.

- małż. z litości -> gł. u kobiet, by poświęcić się dla tej osoby (uzależniony, niepełnosprawny, załamany); celem małż. nie może być pomoc z litości

RELACJA MAŁŻEŃSKA

a) więź małżeńska

b) miłość małżeńska -> aspekt erotyczny i psychologiczny; miłość pozwala na głębokie zjednoczenie dwóch osób, skłania do działania wbrew egoizmowi

Ad. a) WIĘŹ MAŁŻEŃSKA

- realizuje się poprzez dynamiczny wzajemny kontakt na 3 płaszczyznach:

1. Emocjonalnej -> współodczuwanie

- podstawowy wyraz więzi w małż.

- empatia, wrażliwość emocjonalna, wrażliwość na komunikaty niewerbalne, delikatność

- utrzymaniu więzi sprzyja -> wspólny system wartości, wzajemna otwartość na siebie, dobra komunikacja

2. Poznawczej -> współrozumienie

- pozwala na wymianę doświadczeń, opinii, refleksję na jakiś temat

- obejmuje kwestie werbalne, niewerbalne, słuchanie, rozumienie, akceptację, pozytywne nastawienie do drugiej osoby

- rozwija empatię i umiejętność przebaczania

3. Dążeniowej -> współdziałanie

- owoc pozostałych typów bliskości

- współdziałanie w zakresie zadań małżeńskich, rodzicielskich

Ad. b) MIŁOŚĆ MAŁŻEŃSKA

Trójskładnikowa teoria miłości Sternberga

1. Namiętność

- konstelacja silnych emocji pozytywnych (radość, fascynacja, pożądanie) i negatywnych (zazdrość, niepokój, tęsknota), którym często towarzyszy pobudzenie fizjologiczne, poszukiwanie fizycznej bliskości

- z czasem słabnie

- niezależna od woli

2. Intymność

- poczucie silnego związku z partnerem, poczucie bliskości, wzajemna zależność od siebie

- pragnienie dbania o zw. małż.

- szacunek do małżonka

- wzajemne zrozumienie

- wzajemne dzielenie się przeżyciami oraz dobrami materialnymi

- zależne od woli

- wolno rośnie, jeszcze wolniej słabnie

3. Zaangażowanie w utrzymanie związku

- zobowiązanie, myśli, pragnienia i decyzje, by utrzymać związek

- najbardziej zależna od woli

Fazy miłości w związku bliskim:

• zakochanie

• romantyczne początki

• miłość kompletna

• miłość przyjacielska

• związek pusty

• rozpad

Gdy zw. pusty -> brak intymności i namiętności

Rozwój miłości małżeńskiej -> ogromna intensywność uczuć -> pewne rozczarowanie małżeństwem i małżonkiem

3 sposoby rozwiązywanie kryzysu:

• oddalenie, pozostanie w zw. formalnym ale bez bliskości emocjonalnej

• rozpad małżeństwa

• próba akceptacji wad małżonka i praca nad relacją małżeńską

Kryzysy w rozwoju miłości małżeńskiej:

- rozczarowanie małżeństwem i małżonkiem

- zazdrość

Sposoby pielęgnowania miłości małżeńskiej:

- wspólne wyjazdy we dwoje

- randki

- rozwijanie wspólnych zainteresowań

- wspólne świętowanie rocznic ślubu

MIŁOŚĆ MAŁŻEŃSKA - ASPEKT EROTYCZNY

elementy dojrzałej miłości małżeńskiej (wg Braun-Gałkowskiej)

• bliskość

• wyłączność

• współodczuwanie

• obdarzanie

- są to etapy r-ju miłości

- obecne w dojrzałej miłości

- znajdują wyraz w przysiędze małżeńskiej

- znajdują odzwierciedlenie we współżyciu seksualnym

Współżycie seksualne

- znak miłości małż.

- nie stanowi całej miłości małż.

- może i powinno być wyrazem miłości małż.

- udane współżycie zawiera 4 elem. dojrzałej miłości małż. :

1. Bliskość a współżycie seksualne

- że Cię nie opuszczę aż do śmierci -> będziemy razem do śmierci, wspólne radzenie sobie z troskami życia codziennego, bezpośrednia komunikacja w sprawach dot. wspólnego życia

- współobecność fizyczna i psychiczna

- skutki braku bliskości, rozłąki

• osłabienie bliskości psych., więzi małż.

• pogłębienie się różnic między małżonkami

- skutki migracji zarobkowej jednego ze współmałżonków dla relacji małż.:

• dośw. samotności oraz tęsknoty

• szukanie bliskich więzi emocjonalnych i zrozumienia -> może doprowadzić do zdrady

• kontakty na odległość - powierzchowne; brakuje wspólnego bycia, realizowania codziennych zad.

• odmienne doświadczenia, osobne zmiany, inne przyzwyczajenia - po powrocie trudniej się porozumieć

• dłuższy pobyt na emigracji - przyzwyczaja do bycia samemu

• długi okres rozstania - może prowadzić do rozpadu więzi

- współobecność dot. wszystkich obszarów życia

- niezwykła intymność i bliskość fizyczna w małż. - współżycie

* dbałość o czysty wygląd

* schludność i czystość w domu

* poczucie bezpieczeństwa

2. Wyłączność a współżycie seksualne

- ślubuję Ci wierność -> nie zdradzę z inną osobą, zawsze będziesz dla mnie pierwszy i najważniejszy

- naruszanie wierności małż.

• nadmierne poświęcanie czasu, uwagi, zainteresowania innym ludziom

• nadmierne zaangażowanie w jakąś aktywność (np. gry komp.)

- wierność - b. ważny czynnik dla satysfakcji ze współżycia

- r-j zaufania, poczucie bezpieczeństwa

• brak porównywania z innymi partnerami

• przekonanie, że w razie błędów niepowodzeń, druga osoba mi pomoże

• pogłębianie wrażliwości na potrzeby drugiego

- lepsza znajomość potrzeb i oczekiwań współmałżonka

- ZDRADA MAŁŻEŃSKA - mechanizmy:

a) wynikające z potrzeb seksualnych

- brak akceptacji normy wierności

- brak satysf. seks. w związku

- jako skutek uwiedzenia -> przy ograniczonej świadomości (np. pod wpływem alkoholu)

-> przy pełnej świad. - proces, nie nagłe zachowanie

brak bliskości między małż.

poczucie osamotnienia

zła komunikacja wyodrębnianie z tła trzeciej osoby,

konflikty w małż. która okazuje sympatię, zainteres.

poczucie bycia atrakcyjnym

poczucie wsparcia, bycia rozumianym

b) wynikające z motywacji poza seksualnych

- jako odwet za niewierność partnera

- forma uzyskiwania akceptacji, uznania, zaspokajania innych potrzeb psych.

- forma leczenia zab. seksualnych

- dla uzyskania korzyści materialnych, awansu

3. Współodczuwanie a współżycie seksualne

- ślubuję Ci uczciwość małżeńską

- co utrudnia osiągnięcie satysf. seks.?

* zaburzona komunikacja

* pośpiech

* stereotypy dot. kob. i męż.

* brak świad. różnic między kob. i męż. w r-ju pobudzenia seksualnego

* udawanie orgazmu

żona czuje się atrakcyjna

dowartościowana

mąż jest miły dla żony żona chętnie podejmuje

okazuje czułość inicjuje współżycie

mąż jest zadowolony

czuje się dowartościowany

4. Obdarzanie a współżycie seksualne

- jedynie mąż jest ekspertem seksuologiem od zaspokajania swojej żony i odwrotnie

- warunki obdarzania:

• akceptacja swojego ciała

• wiedza, jak obdarzać drugą osobę (co jest przyjemne dla współmałż.)

UWARUNKOWANIA SZCZĘŚCIA MAŁŻEŃSKIEGO

- małż. udane:

• sukces małżeński (socjologia)

• zadowolenie z małżeństwa (Braun-Gałk.)

• powodzenie małżeńskie vs. niepowodzenie (Ziemska)

• dobra jakość (Rostowska)

• szczęście Muckielli

• dobre przystosowanie do małżeństwa

• dobrany związek małżeński

Kryteria powodzenia małżeństwa

1. Trwałość małż. (brak separacji, rozwodu)

2. Prawidłowe wypełnianie zad. małżeństwa - r-j osobowości małżonków, wychowywanie dzieci

3. Osiągnięcie pewnej integracji wewn. małżeństwa (brak konfliktów i kryzysów)

4. Subiektywne poczucie szczęścia małżonków -> najbardziej adekwatne kryterium

Czynniki powodzenia małżeństwa

a) ogólnospołeczne

- m.in. ogólna syt. społ. danego kraju, oddziaływanie mediów

b) indywidualne

- zewnętrzne -> tylko w pewnym stopniu zależą od małżonków

(np. czy mamy pracę czy nie mamy, pieniądze, jakość rodzin pochodzenia, syt. losowe)

- wewnętrzne

• przed ślubem

wybór współmałż., dojrz. do małż., dojrzała motywacja do zawarcia zw., stopień poznania siebie i współmałż., świad. różnic psych. miedzy kob. a męż., prawidłowa identyfikacja płciowa

miłość aktywna - nastawiona na r-j, na zmiany

• w trakcie trwania małżeństwa

cechy osobowości oraz integracja między małżonkami (cyrkularność)

Małżeństwo zadowolone

żona okazuje mężowi

zainteresowanie, docenia go

żona ma poczucie wsparcia mąż czuje się

jest zadowolona dowartościowany

pogodna

mąż ufnie rozmawia z żoną

okazuje miłość

włącza się w obowiązki domowe

Małżeństwo niezadowolone

mąż czuje się odrzucony

czuje żal, złość

żona wyraża złość mąż unika żony

niezadowolenie częściej jest poza domem

emocjonalne odrzucenie

żona czuje się osamotniona

przeżywa

- dbałość o r-j miłości

- prawidłowa komunikacja w małż.

- konstruktywne rozw. konfliktów

- zadowolenie ze współżycia seks.

- etapy a cyklu życia rodziny

- dbałość o prawidłowe granice zewn. i wewn. zw. małż.

- dojrzała religijność małżonków'

PSYCHOPROFILAKTYKA ŻYCIA RODZINNEGO

Psychoprofilaktyka

a) jako wspieranie prawidłowego funkcjonowania rodziny

- wprowadzenie czynników sprzyjających zadowoleniu z małż. i rodziny

• dostarczanie określ. wiedzy

• kształtowanie określ. umiejęt.

• dostarczanie określ. pomocy

- formy i psychoedukacja -> media, szkoła, warsztaty dla rodziców i małżeństw, poradnictwo małżeńskie i rodzinne, kursy narzeczeńskie

b) jako zapobieganie różnego rodzaju zaburzeniom życia rodzinnego

- obejmuje grupy tzw. ryzyka zaburzeń (np. osoby z dysfunkcjami, zab. psych. i seksualnymi)

- formy -> socjoterapia, psychoterapia, poradnictwo, psychoedukacja, gr. wsparcia

PRZYGOTOWANIE DO MAŁŻEŃSTWA

1. Przygotowanie dalsze (niespecyficzne)

- w domu rodzinnym, pochodzenia

a) dośw. dziecka w rodzinie (dziedziczenie społ. szczęścia małżeńskiego)

b) inf. uzyskiwane od rodziców

2. Przygotowanie bliższe (specyficzne)

- specjalnie organizowane (np. wychowanie do życia w rodzinie, lekcje wychowawcze, katecheza)

- potrzebne, bo nie wszyscy rodzice dobrze przygotowują dzieci do małż.

- przekazywany ogólny zakres problematyki

- metodologia zajęć

-> w gr. jednorodnych pod wzgl. płci (niektóre tematy)

-> prowadzący tej samej płci co uczestnicy

-> metody aktywizujące

3. Przygotowanie bezpośrednie

- kursy przedmałżeńskie, narzeczeńskie

- organizowane przez kościół

- różne formy -> np. wykładowe, konferencje weekendowe, inne kursy w małych gr.

- metodyka kursów w małych grupach:

-> uczestnicy: 7 par narzeczonych (14 osób + prowadzący)

-> wszyscy siedzą w kręgu

-> metody aktywizujące (dyskusje, rozmowy w parach, psychodrama)

-> 3 wykłady (etyka życia małż., naturalne metody plan. rodz.)

-> dzień skupienia

-> rozmowa indywidualna w poradni rodzinnej

- prowadzący

-> przygot. merytoryczne w zakresie psychologii, teologii małżeństwa

-> przygot. do prowadzenia zajęć aktywizujących (kurs instruktorski)

-> praktyka jako asystent prowadzącego

-> stan cywilny obojętny

PSYCHOPROFILAKTYKA W TRAKCIE TRWANIA MAŁŻEŃSTWA

- udział w gr. małż., rodzin

- rekolekcje, dni skupienia dla małż.

- pedagogizacja rodziców, szkolenia, warsztaty

uniwersytety trzeciego wieku

- literatura popularnonaukowa

- poradnictwo małż. i rodzinne

cele:

- zwiększyć pole świadomości

- mobilizować aktywność

- uczenie komunikacji i bliskości

ROLE RODZICIELSKIE

Rodzicielstwo jako rozwój

- bycie rodzicem -> proces wspierający r-j osobowości

- gł. czynnik r-ju -> aktywność własna

- wskaźnik r-ju -> zmiany ujawniające się w działaniu oraz automatyzacja pewnych czynności (np. zmiana pampersa)

- r-j rodziców dzięki dzieciom

Role w rodzinie

- każdy ma swoją rolę

- podjęcie określ. roli zależy od płci

- sposób realizowania określ. roli zależy od uwarunkowań społ.-kulturowych

- role są rzeczywistością dynamiczną (zmieniają się i rozwijają w zależności od sytuacji)

Fazy rodzicielstwa

• antycypacja -> myślenie o rodzicielstwie

• miodowy miesiąc -> m-c rodzicielstwa

• faza plateau -> średni okres życia rodzicielskiego

• uwolnienie się z roli rodzica -> przestaje się pełnić aktywną rolę rodzicielską

R-j osobowości rodziców

- badania -> podjęcie roli rodzica -> zwiększenie dojrzałości osobowej, zmniejszenie egocentryzmu, wzrost odpowiedzialności i empatii

Role matki - macierzyństwo

- rola społ. kobiet -> powołanie i zadanie

- nie jest to biol. instynkt -> jest to powołanie

- polega głównie na wychowywaniu dzieci, opiece nad nimi oraz na prowadzeniu domu

- obecnie wzbogacenie roli o pełnienie roli zawodowej

Być matką

- urodzić dzieci

- nie oznacza mieć dzieci (posiadać)

- zmieniać samą siebie -> matka musi dostosować się do potrzeb dziecka, musi myśleć o jego dobru

Macierzyństwo jako proces

1. Przyjęcie dziecka fizycznie i psychicznie

2. Opieka fiz. i psych.

3. Pozwolenie na usamodzielnienie, odejście

Macierzyństwo w różnych syt. życiowych

a) Macierzyństwo tragiczne

b) Macierzyństwo samotne

c) Macierzyństwo w syt. normalnej

Ojcostwo

Typy ojców

1. Ojciec nieobecny

- nieobecność fizyczna

• śmierć ojca, separacja, rozwód, porzucenie kobiety i dziecka przez mężczyznę, decyzja kobiety o samotnym rodzicielstwie, długotrwały pobyt w innym m-scu zamieszkania

- nieobecność psychiczna

• tradycyjny, sztywny podział ról rodzinnych

• błędy w interakcjach między rodzicami

2. Ojciec słaby

- syndrom Piotrusia Pana -> mężczyzna, który nie dorósł

- niedojrz. osobow. do podjęcia roli ojca

- żona przyjmuje postawę matkującą

- ojciec nie daje dziecku oparcia

3. Ojciec trujący

- niekochający albo kochający pod warunkiem, że dziecko spełni jego oczekiwania

- na jego miłość trzeba zasłużyć

- przemoc fizyczna, psych., seksualna

- przyczyny przemocy

• pogańska koncepcja

• brak kompet. wychowawczych rodziców

• wzory wyniesione z rodzin pochodzenia

• nałogi i cechy psychopatyczne

4. Dobry ojciec

- obecny fiz. i psych.

- daje wsparcie, jest autorytetem i wzorem

- pomaga, ale też wymaga

- kocha miłością bezwarunkową i daje pozytywne uczucia

Ojcowskie zaangażowanie

- odpowiada na potrzeby r-jowe dziecka

- sprawowanie nad dziećmi opieki, spędzanie z nimi czasu

- zabawa z dzieckiem

- pomoc w nauce

- towarzyszy dziecku w trudnych i dobrych chwilach

Jak być dobrym ojcem?

- dbać o relację z żoną

- być nastawionym na r-j

- stać się dojrzałym mężczyzną

- jest to proces, który rozpoczyna się w momencie urodzenia chłopca

Dojrzewanie do ojcostwa

- wejście w rolę ojcowską nie jest tak uwarunkowane biol. jak rola matki, wymaga więc woli, świadomego wysiłku

- wymaga przygotowania w większym stopniu niż macierzyństwo

- mężczyzna musi nauczyć się być ojcem

- kobiety pełnią tu dużą rolę -> najpierw matka, potem żona

Etapy dojrzewania do ojcostwa

1. Okres wychowywania chłopca / młodzieńca aż do chwili ślubu

- nauczyć się być dojrzałym mężczyzną

- akceptacja własnej płci

- identyfikacja syna z ojcem

- modelowanie zachowań (obserwacja i przejmowanie cech modela)

- syn uczy się, co to znaczy być pracowitym, uczciwym, mieć odwagę

- czynniki identyfikacji i modelowania

• zach. ojca wobec matki

• przejmowanie od ojców przekonań i opinii dot. kobiet i ról kobiecych

• docenianie/dezaprobata cech męskich u męża

• negatywne cechy i zach. ojca

• bliska więź emocjonalna ojca z synem / brak więzi

Rola ojca w wychowywaniu syna do dojrzałego ojcostwa

- dobrze wykorzystuje swoje cechy męskie

- oprócz cech typowo męskich, ujawnia także cechy stereotypowo kobiece

- akceptuje płeć dziecka

- ma bliski kontakt emocj. z synem

- ujawnia szacunek dla jego uczuć

- potrafi rozmawiać i słuchać swojego syna

Zjawisko społ. dziedziczenia ojcostwa

- mężczyźni ujawniający prawidłowe postawy wobec swoich dzieci jednocześnie opisują swoich ojców w kategoriach akceptacji

- mężczyźni o nieprawidłowych postawach ojcostwa częściej opisują swoich ojców jako stosujących przymus, wpajających poczucie winy, wrogich

2. Okres od ślubu do momentu, kiedy małżonkowie uświadomią sobie, że poczęło się dziecko

- kształtowanie prawidłowych relacji małżeńskich

- dbałość o silną więź małż.

- przez pryzmat reakcji żony, mężczyzna kształtuje swój stosunek emocj. do dziecka, które się poczęło

3. Okres ciąży i urodzenia dziecka

- wspólne przygotowanie się do porodu

- ważny jest moment porodu

- umożliwienie ojcu pełnienia funkcji opiekuńczej oraz dzielenie się obowiązkami rodzicielskimi

żona zajmuje się dzieckiem żona się przemęcza

nie ma czasu dla męża

mąż nie pomaga żonie mąż jest zazdrosny

nie zajmuje się dzieckiem czuje się odsunięty

mąż pomaga żonie żona jest zadowolona

zajmuje się dzieckiem ma poczucie wsparcia

mąż jest zadowolony żona jest miła dla męża

ma poczcie bliskości z żoną wyraża swoją wdzięczność

4. Długi i trudny okres wychowywania dzieci

- okres niemowlęcy i przedszkolny -> wchodzenie w relacje społ., nabywanie norm społ. i moralnych, szanowanie uczuć dziecka, pozwolenie dziecku na okazywanie uczuć

- wiek szkolny -> wprowadzanie w obowiązki, uczenie sumienności, odporność na porażki

- okres dorastania -> wpływ na osiągnięcia szkolne, potrzeby osiągnięć

Znaczenie ojca dla córki

- obraz mężczyzny na wzór ojca

- znaczenie dla wyboru współmałżonka

- wzrastanie w przekonaniu, że jest kochana przez pierwszego w jej życiu mężczyznę i w związku z tym, że jest warta kochania przez innych

- brak ojca -> neurotyczny głód uczuć ze strony mężczyzn

RODZEŃSTWO

- wszystkie dzieci tych samych rodziców lub jednego z rodziców

- dzieci uczą się relacji rówieśniczych opartych na partnerstwie

- wzbogacanie życia, przeżyć, kontaktów, zainteresowań

- pozwala na dawanie/uzyskiwanie wsparcia, pomoc, także w życiu dorosłym

- uczenie się rozw. konfliktów

- umiejęt. dzielenia się

- umiejęt. radzenia sobie z zazdrością, rywalizacją

Dzieci tych samych rodziców są różne

a) różny zestaw genów

b) zmiany środowiska wychowawczego

- zmiany fiz. (warunki życia, liczba osób)

- zmiany klimatu emocjonalnego

- zmiany w otoczeniu, zmiany społ., polityczne, gospodarcze

Pozycja dziecka w rodzinie -> kolejność urodzenia

-> na funkcjonowanie osoby ma wpływ

* pozycja w rodzinie

* płeć

* płeć rodzeństwa

* różnica wieku między rodzeństwem

Dzieci najstarsze

- wywołują wiele silnych emocji rodziców

- uszykują wiele uwagi rodziców

- są eksperymentem rodziców

- czują się opuszczone, zazdrosne, gdy pojawia się młodsze rodzeństwo

- traktowane bardziej surowo niż młodsze rodzeństwo

Cechy

• wysoka ambicja

• lepsi uczniowie

• nie lubią zmian

• przejawiają wiele cech rodzicielskich

• często przyjmują odpowiedzialność za życie i problemy innych

• bardziej poważni i mniej chętni do zabawy

• dokładni, dużo pracują

• trudno im prosić kogoś o pomoc

• częściej niż inni odczuwają złość i zazdrość

W małżeństwie

• uważają, że małż. to coś ważnego

• małżonkowie uważają ich za nadmiernie wymagających

• starają się wszystkim kierować w domu

Jako rodzice

• odpowiedzialni

• często wymagają od dzieci więcej niż to możliwe

Jako przyjaciele

• z trudem się przyjaźnią

• lojalni i tego też oczekują

• skłonność do ukrywania uczuć

• nie odporni na lekceważenie

W pracy

• wybierają zawód, który zapewni im autorytet

• często wybierają zawody, w których mogą pomagać

• bardziej konwencjonalni niż twórczy

• dobrze radzą sobie na stanowiskach kierowniczych

Wskazówki dla rodziców z najstarszym dzieckiem

- nie wymagać by udawało mu się wszystko

- pozwalać na błędy

- nie zmuszać do opieki nad młodszym rodzeństwem

- nie oczekiwać szybkiej dorosłości

Dzieci najmłodsze

• więksi optymiści

• postawa hedonistyczna, lubią się bawić

• często oczekują od innych pomocy

• mniej zdyscyplinowani, spóźnialscy

• zależni od innych

• lubią się wyróżniać

• szukają przygód, elastyczni, otwarci

Dzieci średnie

• wrażliwi na lekceważenie i ignorowanie

• dobrzy negocjatorzy

• mają więcej problemów emocjonalnych niż pozostałe

• czasem chcą zachować kompromis za wszelką cenę

• mogą być introwertywne

Jedynacy

• dobrze zorganizowani, punktualni

• odczuwają mniejszą potrzebę kontaktu z innymi

• łatwiej oczekują i otrzymują pomoc

• mają dobrą samoocenę

• silne więzi z rodzicami

• dużo oczekują od życia

• rzadko przyznają się do swoich błędów

Bliźnięta

• nigdy nie są identyczne

• czasem problemy z odrębnością

• czasem trudno im się rozstać

• wolniejszy r-j mowy

---