Całość odpowiedzi z psychologii rozwojowej, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa


1. Czym są teratogeny i jak działają na rozwijający się płód?

Teratogeny są czynnikami pozagenetycznymi(środowiskowymi), które w okresie prenatalnym mają negatywny wpływ na rozwijający się płód, mogą go uszkodzić. Powodują trwałe zaburzenie strukturalne lub czynnościowe w rozwijającym się płodzie. Zaburzenia te mogą ujawniać się przed, jak i po urodzeniu.

Działanie teratogenów na płód zależy od:

16% wad rozwojowych spowodowanych jest przez teratogeny, 30%- uwarunkowanych genetycznie, a w przypadku 50% brak jest dokładnych czynników- etiologia wieloczynnikowa.

Rodzaje teratogenów i ich wpływ na rozwijający się płód:

2. W jakim okresie następuje:

3. Praktyczne wskazówki:

a). Wskazówki dla kobiety w ciąży:

b). Wskazówki dla matki, która ma dziecko w wieku niemowlęcym:

c). Wskazówki, dla matki, która ma dziecko w wieku poniemowlęcym:

IV. Wskazówki, dla matki, która ma dziecko w wieku przedszkolnym:

- należy pamiętać, że w tym okresie wzrasta sprawność motoryczna dziecka, które staje się bardziej ruchliwe, jest skłonne wykonywać kombinacje różnych czynności ruchowych, dlatego należy mu zapewnić dostęp np. do sprzętu sportowego- rolek, łyżew, roweru, piłki, skakanki, albo zapisać na dodatkowe zajęcia, np. pływanie, taniec.

- w tym okresie następuje usprawnienie motoryki rąk i koordynacji wzrokowo- ruchowej, dlatego należy nakłaniać dziecko do wykonywania różnych czynności wymagających precyzyjnych ruchów rąk, np. trzymania ołówka, wycinania różnych kształtów papieru, rysowania, odwzorowywania różnych przedmiotów-, co w dodatku wspiera aktywność jednej z rąk i usprawnia ją motorycznie.

- w tym wieku u dziecka następuje szybki wzrost zasobu słów(ok. 10 słów dziennie), dlatego też trzeba z dzieckiem dużo rozmawiać, czytać mu książki, żeby je następnie opowiadało, streszczało, pokazywać różne obrazki i zachęcać, żeby nam opowiadało, co na nich widzi-, aby zdobyło umiejętność mówienia pełnymi zdaniami, określało przyczyny i skutki różnych zjawisk, zdobyło orientację w przestrzeni i czasie.

V. Wskazówki dla matki, która ma dziecko w młodszym wieku szkolnym:

- w tym okresie u dziecka zwiększa się w sferze motorycznej szybkość i siła działań, ma dużą potrzebę ruchu, warto je zapisać np. do jakiegoś klubu sportowego, gdzie mogłoby się realizować w grach zespołowych, np. piłka nożna, koszykówka.

- warto pamiętać, że w tym okresie u dzieci pamięć w coraz większym stopniu staje się logiczna i dowolna, wzrasta jej trwałość, pojemność i szybkość, dlatego powinno się je zachęcać do ćwiczenia tej pamięci, np. poprzez opowiadanie własnymi słowami, ze zrozumieniem przeczytanego tekstu, wysuwanie wniosków, a nie tylko utrwalać pamięć mechaniczną, bo będzie bezsensownie i bez zrozumienia przyswajać różne rzeczy i może mieć w przyszłości problemy z przedmiotami, w których konieczne jest logiczne myślenie, np. matematyką lub fizyką.

- warto pamiętać, że początek szkoły to ważny okres krytyczny w życiu dziecka, wyznaczający jego funkcje w okresie szkolnym. Należy pamiętać, że jego aktywność poznawcza w tym czasie staje się dowolna, selektywna i systematyczna, dlatego też nie można jej zabijać- dziecko samo musi dochodzić do nowych wiadomości, umiejętności, musi być ciekawe czegoś w określonym obszarze, nie wolno go zmuszać, żeby miało ze wszystkiego dobre oceny, bo będzie traktować naukę jako przymus i uczyć się tylko dla ocen, a bez nich zabraknie mu motywacji do nauki. Warto się pytać np., czego się nauczyło a nie, jaką ocenę dostało.

VI. Wskazówki dla matki, która ma dziecko w okresie dojrzewania:

- w tym okresie następują zmiany hormonalne(intensywna produkcja estrogenów dziewcząt i testosteronu u chłopców, co przyczynia się do rozwijania potrzeb seksualnych, dlatego należy starać się jak najwięcej rozmawiać z dzieckiem, nawet na tematy trudne, związane z seksem, nie lekceważyć ich próśb, dotyczących rozmowy, bo inaczej znajdzie sobie kogoś innego do rozmowy albo poszuka informacji na temat seksu w Internecie.

- pamiętać, że w tym okresie rozwijają się u młodzieży silne potrzeby- samostanowienia, akceptacji, uznania, sukcesu, miłości a rodzice nie są już autorytetem, gdyż wzrasta znaczenie grupy rówieśniczej, dlatego nie należy domagać się od dziecka, aby poświęcało cały swój czas rodzicom, siedziało w domu, tylko się uczyło i nie nawiązywało przyjaźni z rówieśnikami, bo to właśnie grupa rówieśnicza zaspokaja jego najważniejsze potrzeby- bezpieczeństwa, przynależności, wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości i tożsamości.

- należy pamiętać, że w tym wieku wzrasta przekora dziecka, im bardziej rodzice naciskająca nie, tym bardziej stawia opór. Dlatego ważna jest umiejętność prowadzenia negocjacji, porozumienie a nie walka, np. należy dziecku pozwolić na noszenie takich ubrań, jakie mu się podobają, jeśli nie wiążą się z żadną ideologią, umożliwić też pielęgnowanie jego zainteresowań, np. kulturalnych- chodzenie do teatru, kina, itp.

4. Periodyzacja rozwoju

* Kryterium podziału na etapy rozwojowe według Piageta- ze względu na etapy zdobywania wiedzy o świecie(sfera poznawcza)

* Polskie kryteria podziału na etapy rozwojowe:

- ze względu na dominujący sposób poznawania rzeczywistości

- ze względu na dominujący rodzaj aktywności przejawianej przez dziecko

- ze względu na dominujący sposób oddziaływania środowiska na podmiot

Periodyzacja rozwoju

I. Okres prenatalny- od poczęcia do narodzin

II. Okres wczesnego dzieciństwa- od narodzin do 3 r.ż.

- okres noworodkowy- 1 miesiąc życia

- okres niemowlęcy- do końca 1 r.ż.

- okres poniemowlęcy- od 2 do 3 r.ż.

III. Okres średniego dzieciństwa

- wiek przedszkolny- od 4 do 6 r.ż.

IV. Okres późnego dzieciństwa

- młodszy wiek szkolny- od 7 do 10/12 r.ż.

V. Okres adolescencji- od 10/12 r.ż. do 20/23 r.ż.

- wczesna adolescencja- wiek dorastania- od 10/12 do 15 r.ż.

- późna adolescencja- wiek młodzieńczy- od 16 do 20/23 r.ż.

VI. Okres wczesnej dorosłości- od 20/23 do 35/40 r.ż.

VII. Okres średniej dojrzałości- wiek średni od 35/40 do 55/60 r.ż.

VIII. Okres później dorosłości- wiek starzenia się 55/60 r.ż. i więcej

Wczesne dzieciństwo- okres niemowlęcy- od urodzenia do końca 1 r.ż.

1. Sfera motoryczno- somatyczna

W 1 r.ż. dziecko intensywnie się rozwija, wzrost zwiększa się o 50%, a waga podwaja się po 3-4 miesiącach. W tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu, czyli kościec i mięśnie. Obserwuje się intensywny rozwój tkanki tłuszczowej, co sprzyja termoregulacji. W tym okresie ma również miejsce szybki przyrost masy tkanki mózgowej. Zmiany w układzie nerwowym to przede wszystkim- mielinizacja włókien nerwowych nerwów czaszkowych oraz rozrost pól i okolic kory. Procesy te powodują wzrost dokładności i szybkości przewodzenia nerwowego. Od 6 miesiąca rozpoczyna się proces wyżynania się zębów mlecznych trwa do 3 r.ż.

Rozwój postawy ciała, lokomocji- zanim dziecko opanuje kolejne nawyki ruchowe, musi zdobyć kontrolę nad pozycją ciała tj. postawą. W 3 m.ż. dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę, w 8 m.ż. potrafi siedzieć samodzielnie bez podparcia 10 stać, trzymając się oparcia. Następuje też rozwój lokomocji- obroty w pozycji leżącej- 3 m.- z pleców na bok, 5 m.- z brzucha na plecy, 6m.- z pleców na brzuch. W 8 m.- samodzielnie siada i pełza, w 9-10m.- raczkuje, wstaje przy pomocy podparcia, 11-12 m.- samodzielnie chodzi.

Rozwój chwytu- rozwój ruchowy obejmuje również zmiany w zakresie chwytu i manipulacji.

0-2m- chwyt bezwarunkowy, nieskoordynowane, tzw. ruchy błędne.

2-4 m.- okres neutralny- zanika odruch bezwarunkowy.

4-5 m.- początek chwytu dowolnego- chwytają obie ręce, pracuje bark, brak dominacji jednej ręki- ruch wahadłowy, chwyt całą dłonią, palce owijają przedmiot, następnie następuje jego zbliżenie do ust i wypuszczenie.

5-6 m.- chwyt 4 palcami- nakładkowy- z wyłączenie kciuka. Dziecko sięga ku przedmiotowi jedną ręką- postukuje, potrząsa przedmiotem, nie jest w stanie utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie.

7-8m.- chwyt „nożycowy”, kontrolowany wzrokiem- przywodzenie kciuka do pozostałych palców, dziecko sięga po przedmiot jedną ręką, zaczyna się przewaga jednej ręki.

9 m.- chwyt pęsetkowy- przeciwstawienie kciuka i palca wskazującego, chwytanie opuszkami palców- dziecko chwyta, jednocześnie kilka przedmiotów, angażując obie ręce, manipuluje przedmiotami, używając obu rąk.

Istotnym aspektem rozwoju manipulacji jest koordynacja wzrokowo- ruchowa. Chwytanie i sięganie przebiega pod kontrolą wzroku od okresu chwytu dowolnego, od 4 m. Od tej pory dziecko opanowuje przekładanie przedmiotów, poszukiwanie przedmiotów, które zniknęły z pola widzenia. Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotem używając obu rąk. Zaczyna się zróżnicowanie chwytu prawej i lewej ręki. Doskonali się chwytanie drobnych przedmiotów przy użyciu chwytu pęsetkowego.

2. Sfera poznawcza

Dziecko już od pierwszych dni swojego życia identyfikuje bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu. Już od urodzenia wszystkie jego zmysły są zdolne odbierać bodźce z otoczenia, chociaż wybiórczo i nieprecyzyjnie. Powoli uczy się różnicować i z czasem potrafi to czynić nawet w odniesieniu do tych, które wydają się podobne- np.. różnicuje odcienie kolorów.

Wzrok, stanowiący dla człowieka podstawowy zmysł orientacji w otoczeniu, w okresie wczesnego dzieciństwa rozwija się bardzo intensywnie. Noworodek reaguje na zmianę intensywności światła- otwiera oczy w ciemności i zamyka je przy ostrym świetle. Do ok. 3 m.ż. proces akomodacji soczewek nie zachodzi prawidłowo, co powoduje, ze niemowlę może widzieć jedynie obiekty znajdujące się w bardzo bliskiej odległości, oddalone od niego o 21 cm. Niemowlę widzi, zatem twarz matki w sytuacji karmienia lub zabiegów pielęgnacyjnych. W wieku 12 miesięcy ostrość wzroku dziecka dorównuje ostrości wzroku dorosłego. Noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego, przy czym preferują barwę żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej. W 5 m. ż. dziecko spostrzega głębię przedmiotów.

Po urodzeniu dziecko dysponuje układem nerwowym i receptorami. Spostrzeganie odbywa się zza pomocą receptorów- tu i teraz, układ nerwowy przekształca informacje w ślady pamięciowe, ale niemowlę nie potrafi z nich korzystać, bo synapsy i sieć neuronalna są jeszcze słabo rozwinięte.

Dziecko w tym okresie poznaje świat polisensorycznie- przy pomocy wszystkich zmysłów. Najważniejszą rolę w tym okresie odgrywają kontaktoreceptory-(receptory-dotyku, smaku, węchu), bo to głównie dzięki nim czerpie informacje o świecie zewnętrznym. Ważny jest w tym okresie kontakt dotykowy z opiekunem- kontakt zmysłowy, karmienie piersią, dzięki któremu kształtuje się przywiązanie między matką i dzieckiem.

W tym okresie myślenie dziecka ma postać sensomotoryczną- zmysłowo- ruchową, dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, wykorzystując w tym celu także działanie, operowanie motoryczne na przedmiocie.

0-2 m.ż- dziecko ogranicza się do ćwiczenia odruchów wrodzonych.

Ok. 4 m.ż.- zaczyna różnicować znane twarze i podstawowe barwy.

Do komunikowania się z otoczeniem małe dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne, używając takich środków jak- płacz, spojrzenie, ruchy, gesty ciała, mimika, wokalizacja.

Ok. 4 m.ż- dziecko zaczyna głużyć, ok. 5 m.ż.- gaworzyć-pełni to funkcję ekspresji emocji, wytwarzane są wzory dźwięków, ok. 11/12 m.z.- następuje początek mowy właściwej- pierwsze słowa dziecka- 2 sylabowe- mowa czynna, rozumienie kilkunastu słów, poleceń- mowa bierna.

3. Sfera emocjonalna

W okresie tym następuje różnicowanie się uczuć, wytwarzanie więzi między dzieckiem a osobą dorosłą oraz początki interakcji z innymi dziećmi.

Do 3 m.ż.- stany pobudzenia emocjonalnego są słabo zróżnicowane- dziecko jest zdolne do przeżywania zadowolenia lub niezadowolenia, łatwo zmieniające się Dziecko wyposażone jest w 4 emocje pierwotne- strach- reakcja na silny dźwięk, bodziec wzrokowy, radość- zadowolenie z własnego organizmu(sucho, nic nie boli), wstręt- reakcja na bodźce związane ze zmysłem węchu i smaku, złość- reakcja na unieruchomienie głowy dziecka lub zmysłów wzroku i słuchu w postaci płaczu, gwałtownych ruchów.

Później dziecko uczy się nowych źródeł emocji, poszerza je, emocje pierwotne przekształcają się w inne- np. strach w lęk, zadowolenie w radość.

Ok. 11-12 m.ż- źródłem jego emocji stają się inni ludzie, własne działania i ich efekty. Pojawiają się przywiązanie, radość, zazdrość, nieśmiałość. Nadal jednak są to stany nietrwałe, łatwo zmieniające się od pozytywnych do negatywnych odwrotnie.

4. Sfera społeczna

Ok. 3 m.ż.- pojawia się u dziecka ożywienie na widok matki- tzw. kompleks ożywienia.

4-5 m.ż.- okazuje niezadowolenie, gdy nikt się nim nie zajmuje, obserwuje inne dzieci, reaguje uśmiechem na obecność innych.

Ok 6-8 m.ż.- widoczne są oznaki przywiązania do opiekuna(matki)- rozwija się ono do urodzenia, przejawia się w postaci nieufności wobec innych osób, protestu, negatywnych emocji, gdy matka je opuszcza, redukcja negatywnych emocji w obecności opiekuna.

Ok. 8-9 m.ż.- dziecku próbuje współdziałać z innymi- daje zabawki, obserwuje inne dzieci, uśmiecha się do nich, naśladuje ich ruchy, reaguje protestem na zabieranie zabawki, różnicuje w wyglądzie twarzy wyraz radości od strachu.

11/12 m.ż- zabawa z matką lub rodzeństwem, próby zwracania na siebie uwagi innych, rówieśników poprzez gaworzenie, dziecko złości się, gdy rówieśnik oddala się, porzuca zabawkę i dąży do nawiązania kontaktu z rówieśnikiem.

Ok. 12 m.ż- następuje początek tzw. „odniesienia społecznego”- dziecko zaczyna odczuwać, ze jest częścią układu społecznego, nie wyodrębnia siebie jeszcze ze świata społecznego, nie ma poczucia odrębności fizycznej i psychicznej.

Wczesne dzieciństwo- okres poniemowlęcy- 2- 3 r.ż.

1.Sfera somatyczno- motoryczna

Następuje intensywny rozwój somatyczny wszystkich układów wewnętrznych- mięśni, układu kostnego oraz dalszy rozwój tkanki nerwowej, doskonalenie się połączeń nerwowych.

Obserwuje się zwolnienie przyrostu wagi przy nadal szybko postępującym wzroście. Stąd proporcje ciała ulegają zmianie- sylwetka dziecka ulega wyszczupleniu. W 3 r.ż.- obwód klatki piersiowej staje się wyraźne mniejszy od obwodu głowy.

Na 2 r.ż. przypada okres rozwoju manipulacji specyficznej- dziecko uczy się dostrajać swoje ruchy do kształtu przedmiotów, ich wielkości, oddalenia. Ruchy dziecka nabierają precyzji. Stopień rozwoju koordynacji wzrokowo- ruchowej umożliwia dziecku proste czynności konstrukcyjne- dziecko potrafi budować wieżę z klocków- w 18 m.ż- z 3-4 klocków, 21 m.ż.- z 5 klocków, 24 m.ż.- z 6 klocków, 30 m.ż.- z 8 klocków, potem zestawia klocki jeden za drugim na płaszczyźnie budując pociągi(ok. 21 m.ż.), potrafi też budować babki z piasku.

Ten okres to początek twórczości plastycznej- rysowania i malowania- okres tzw. bazgrot i głowonogów, umiejętność rysowania kółka(3 r.ż.).

W tym wieku dziecko również uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku i samoobsługi(praksje). Podstawą nabywania tych umiejętności jest mechanizm naśladowania wzoru proponowanego przez dorosłych. Większość dzieci w 2 r.ż. potrafi posługiwać się łyżką, ołówkiem. Ok. 2,5 r.ż.- potrafi przenieść szklankę napełnioną w połowie wodą, zdejmuje i nakłada części ubrania(sweterek, spodnie). W 3 r.ż.- potrafi umyć twarz, ręce i wytrzeć się ręcznikiem.

Zdobywa również umiejętność panowania nad swoim ciałem, co prowadzi do swobodnego poruszania siew przestrzeni- chodzi, biega, wspina się, wchodzi po schodach, jeździ na trzykołowym rowerku.

2. Sfera poznawcza

Dziecko ok. 2 r.ż. odkrywa istnienie umysłu, wie, ze różni ludzie mogą mieć swój odrębny umysł- odmienne pragnienia, myśli, intencje, uczucia, poglądy, co umożliwia mu rozumienie innych, odczytywanie ich intencji, pomaganie im, wczuwanie się w ich stany emocjonalne, ale również manipulowanie nimi.

Uwaga dzieci w tym okresie jest wciąż mimowolna, mało podzielna. W 3 r.ż. w zabawie trwa 20- 30 minut, natomiast pamięć jest mimowolna, szybka, trwała i mechaniczna.

Pod koniec wieku poniemowlęcego dziecko osiąga elementarny poziom autonomii wobec świata, odkrywa własną odrębność fizyczną i psychiczną, przez słowa i wyobrażenia interioryzuje kontakty z otoczeniem.

12-18 m.ż.- poznaje świat, przedmioty polisensorycznie, wykorzystując wiele tzw. schematów czynnościowych- np. postukuje, obraca, ogląda, smakuje, potrząsa, obwąchuje- odkrywa stałość i obiektywność przedmiotu.

Ok. 12-24 m.ż.- tworzy umysłowe reprezentacje rzeczywistości(obrazy) świata społecznego(ludzi, sytuacji społecznych i społecznych zachowań) i wykonywanych na nich działań. Te umysłowe reprezentacje rzeczywistości tworzą się w umyśle dzięki zakodowanym śladom pamięciowym(w umyśle zostaje istota przedmiotu). Później buduje sobie z nich obraz świata, mają one wpływ na budowanie jego osobowości i jej struktur(np. poznawczej)

Myślenie nadal silnie związane jest z działaniem, ale pojawia się już myślenie o charakterze wyobrażeniowym- interioryzacja działań, powiązanie z mową, tworzenie pojęć- słowo reprezentuje kilka, ale znanych przedmiotów.

24/ 36 m.ż.- następuje dalszy rozwój mowy, dziecko zna ok. 2 tys. Słów i podstawowe reguły gramatyczne(36 m.ż.), buduje proste zdania złożone z 3-4 słów.

Pojęcie jest uogólnienie wielu przedmiotów i odrywa się od ich cech sensorycznych, konkretnych(np. słowo „meble”, „zabawka”).

Poznaje takie systemy symboliczne jak- rysunek, muzyka, liczby. W zabawie ujawnia elementy fikcji czynności na niby, symboliczne używanie przedmiotów, przyjmowanie ról innych osób.

Pojawia się elementarne planowanie swoich działań, np. określenie w co się będzie bawić.

3. Sfera emocjonalna

Uczucia u dzieci w tym wieku są żywe, zmienne, szybko przechodzą w przeciwstawne, a reakcje emocjonalne są gwałtowne.

Następuje wyrównywanie proporcji procesów pobudzenia i hamowania- rozwój hamującego wpływu kory mózgowej na ośrodki podkorowe.

Dziecko w pewnym stopniu może podporządkować się zakazom i nakazom otoczenia, powściągnąć zachcianki.

Ważnym źródłem emocji są nadal potrzeby biologiczne i stan zdrowia.

Znaczące miejsce zajmują jednak emocje związane z otoczeniem społecznym- uczucia miłości, nienawiści, współczucia.

Nowym źródłem emocji stają się słowa oraz odkrycie „ja”- emocje zazdrości, wstyd, poczucie winy, zakłopotanie.

Utrwala się trwałe przywiązanie dziecka do określonych osób/ opiekunów, choć jego objawy nabierają bardziej pośredniego i symbolicznego wyrazu.

Pojawia się umiejętność rozumienia i interpretacji emocji innych- początki empatii.

Lepsze rozumienie innych może stać się źródłem lęków dziecka, np. silny wzrost napięcia emocjonalnego sytuacjach konfliktów rodzinie.

Dzieci często mówią o pragnieniach swoich i innych osób, o tym, czego chcą, co lubią. Odnosząc się do pragnień, wyjaśnią działanie emocji, interakcje. Skłonność dziecka do mówienia o własnych emocjach i refleksji nad nimi, a wreszcie rozumienie emocji innych osób sprzyja nawiązywaniu kontaktów społecznych i umożliwia mu dzielenie się własnymi doświadczeniami.

4. Sfera społeczna

W tym okresie inni ludzie stają się dla dziecka coraz bardziej ważni.

Pojawia się silna potrzeba kontaktu(zwłaszcza w 2 r.ż.)- dziecko chętnie przebywa z opiekunami i naśladuje ich zachowanie- tzw. manieryzm środowiskowy.

Również chętnie uczestniczy w codziennych czynnościach dorosłych- sprzątanie, pranie, gotowanie- możliwość ukierunkowania dziecka prospołecznie.

Uczy się również rozumienia pragnień i intencji innych- pojawia się możliwość (ograniczona) przyjmowania perspektywy innych osób- tzw. decentralizacja.

W tym okresie również dziecko podlega intensywnemu „treningowi czystości”, który prowadzi do kontroli własnego ciała i jego funkcji trawiennych, podporządkowania się ustalonym społecznie regułom postępowania.

Dziecko zaczyna być inicjatorem kontaktów społecznych. Jego możliwości komunikacyjne sprzyjają poszerzaniu i wzbogacaniu tych kontaktów. Obcowanie dziecka z rówieśnikami przyczynia się do rozszerzenia repertuaru jego społecznych zachowań.

Pierwsze kontakty z rówieśnikami ograniczają się do spojrzeń lub „zachowań zaczepnych”, będących oznaką zainteresowania.

W grach i zabawach pojawia się różnorodność reakcji wobec rówieśników- rówieśników 2 r.ż.- zabawa równoległa, samotna, ok. 3 r.ż.- zabawa wspólna, oraz początek zabaw tematycznych- dziecko wchodzi w role innych osób, głównie dorosłych- mamy, taty, służy to rozwijaniu teorii umysłu.

Również w tym okresie widoczny jest początek zachowań altruistycznych- dzielenie się zabawkami, pomaganie płaczącym.

Emocje negatywne mogą objawiać się agresją fizyczną wobec przedmiotów lub osób.

Odkrycie własnego „ja” wiąże się z pojawieniem się tzw. okresu negatywizmu i uporu.

Podsumowując można powiedzieć, że pod koniec okresu poniemowlęcego dziecko- opanowało podstawy uspołecznionych sposobów zachowania, które zapewniają przystosowanie się do innych- szczególnie w czasie zabaw grupowych; poszerzyło zakres kontaktów społecznych poza najbliższą rodzinę, a ważne miejsce zajmują inne dzieci, wie doskonale, czego się spodziewać od najbliższych, doskonale zdaje sobie sprawę z potęgi własnego wpływu na otoczenie- rodziców, dziadków i może tego nadużywać!

Średnie dzieciństwo- okres przedszkolny- od 4 do 6 r.ż.

1. Sfera somatyczno- motoryczna

Dziecko wkraczające w ten okres ma wszystkie zęby mleczne, swobodnie porusza się chodząc i biegając, jest dość samodzielne w zakresie samoobsługi.

Następuje rozrost organizmu- ok. 2-3 kg rocznie.

Wyraźne zmiany następują w proporcjach ciała- wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn.

W okresie tym są widoczne u dzieci wady postawy- rozwija się szkielet, następuje rozrost kości, jeszcze jest dużo miejsc chrzęstnych- tkanka chrzęstna- w kręgosłupie, kończynach- mało złamań, tylko zwichnięcia. Wadom postawy sprzyja zły tryb życia- źle dopasowane fotele w stosunku do kręgosłupa dziecka.

Układ immunologiczny w tym okresie pracuje gorzej- dziecko jest bardziej podatne na choroby, infekcje, przeziębienia, szybciej się męczy.

W układzie nerwowym następuje wiele zmian- m.in. dalsza mielinizacja włókien nerwowych, zwłaszcza w płatach czołowych- koordynacja połączeń płatów czołowych z innymi strukturami mózgu; wzrasta liczba synaps, tworzą się nowe połączenia między neuronami i wzrasta produkcja neuroprzekaźników, które przewodzą impulsy z jednego neuronu do drugiego- dzięki tym zmianom dzieci stają się zdolne do kierowania swoją uwagą, tworzenia planów, rozwiązywania problemów logiczno- matematycznych.

Następuje również wzrost sprawności motorycznej, dziecko łączy proste ruchy w kombinacje czynności ruchowych- np. bieg z kopaniem piłki, chwytanie i rzucanie piłki, skakanie przez skakankę.

Pojawiają się nowe umiejętności- jazda na łyżwach, rolkach, rowerze, taniec, pływanie, itp.

Duża potrzeba ruchu, zwana „głodem ruchu” powoduje, ze dziecko jest bardzo ruchliwe, nie potrafi długo skupić się na jednej czynności, toteż często zmienia rodzaj zajęcia ruchowego.

Następuje również usprawnienie ruchów precyzyjnych rąk- motoryki rak- dziecko potrafi trzymać ołówek, tnie nożyczkami papier, nawleka koraliki na igłę(6r.ż.).

Usprawnieniu ulega również koordynacja wzrokowo- ruchowa- kontrola nad ruchami ręki, dłoni, współpraca obszaru motorycznego i obszarów odpowiedzialnych za percepcję wzrokową- następuje rozwój rysunku i umiejętności odwzorowywania.

Widoczny jest również dymorfizm płciowy- świadomość własnej płci, zróżnicowanie sprawności i zainteresowań ruchowych dziewczynek i chłopców- inaczej funkcjonują i rozwijają się ich mózgi. Chłopcy wolą czynności, które wymagają większej siły i energii- bieganie, skakanie, kopanie, rzucanie piłką, natomiast dziewczynki preferują sprawności motoryczne, które wymagają równowagi i rytmiczności- skakanie na skakance, oraz precyzji- rysowanie, pisanie, wolą obserwować i słuchać innych ludzi.

Następuje dalszy rozwój samoobsługi(apraksji)- dziecko załatwia potrzeby fizjologiczne(3 r.ż.), ubiera się i rozbiera(4/5 r.ż.), je z wykorzystaniem sztućców(5/6 r.ż.)

2. Sfera poznawcza

W percepcji następują zmiany dotyczące receptorów- doskonalenie różnicowania bodźców zakresie zmysłu wzroku, słuchu i dotyku.

Wzrasta zdolność różnicowania barw i odcieni barwnych- dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesieniu do barw podstawowych.

Potrafią rozpoznawać kształt figur geometrycznych, liter- odróżniają pismo od bazgrot, rysunków, choć jeszcze nie potrafią identyfikować poszczególnych liter alfabetu, rozpoznają cyfry oraz odwzorowują je, co sprzyja doskonaleniu koordynacji wzrokowo- ruchowej.

Dziecko przedszkolne nie potrafi jeszcze dokładnie ujmować wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych, w rysunku brak perspektywy.

Wzrasta u dzieci wrażliwość słuchowa- słuch muzyczny, fonematyczny- związany z mową ludzka- umiejętność analizy i syntezy słuchowej, stanowi to podstawę do opanowania umiejętności czytania i pisania.

Pojawia się tzw. „egocentryzm czasowy”- dziecko subiektywnie odczuwa czas „tu i teraz”, stawia w centrum zdarzenia rozgrywające się w teraźniejszości, dotyczące jego samego. Obiektywizacja czasu rozpoczyna się wraz z opanowaniem miar czasu- ok. 12 r.ż.

Ważna jest też orientacja w przestrzeni- dziecko potrafi rozpoznawać wiele miejsc i je opisać, opowiadać o nich. Poszczególne miejsca wiążą się z osobami, zdarzeniami, obiektami, obiektami ma trudności z odtwarzaniem miejsc z przypadkowo umieszczonymi obiektami.

Poprawnie używa wielu pojęć odnoszących się do ujmowania przestrzeni- góra/dół, wysoko, daleko, itp.

W tym okresie pamięć jest wciąż mechaniczna, wzrasta jej pojemność, bogaci się treściowo- różnorodność wiadomości, pojawiają się skuteczne strategie zapamiętywania(6/7 r.ż.)- np. powtarzanie, organizowanie materiału, grupowanie.

Następuje gwałtowny rozwój mowy, szybki wzrost zasobu słów- dziecko przyswaja ok. 10 słów dziennie, w 5/6 r.ż. dysponuje już 15- 20 tys. słów- nazwy zawodów, jednostki miary, wagi(kg, litr), pojęcia czasowe(miesiące, pory roku), pojęcia obrzędowe(ślub, imieniny), itp.

Tworzy zgodnie z regułami językowymi tzw. neologizmy- nowe słowa przez analogię do słów znanych- np. kawniki od kawy, dżemować od dżemu, szybiarz od szyby.

Mówi już pełnymi, rozwiniętymi zdaniami, używa czasu przeszłego, liczby mnogiej, strony biernej.

Opanowuje wiele sprawności komunikacyjnych- opowiadanie, prośba, pytanie, streszczenie, prowadzenie konwersacji.

Jego myślenie ma formę konkretno- wyobrażeniowego- dotyczy konkretnego wyobrażenia przedmiotu, jego istoty, zdolności do myślenia o przedmiocie, bez zmysłowego kontaktu z nim.

Następuje rozwój obrazów umysłowych- umysłowych reprezentacji rzeczywistości- na bazie jego doświadczeń, wiedzy o rzeczywistości, powstają w jego korze mózgowej ślady pamięciowe( mają wpływ na kształtowanie się jego poglądów, struktur osobowości- np. struktury poznawczej).

Dziecko potrafi wykonywać podstawowe operacje- porównywanie, szeregowanie(kwantyfikacja iluzji), klasyfikowanie. Nadal podporządkowane są konkretnym celom i zadaniom praktycznym, rozwiązywaniu problemów w zabawie.

Dziecko rozumie zasady zachowania stałości i niezmienności przedmiotu- ilości, masy, ciężaru, zaczyna już to dostrzegać pod koniec okresu niemowlęcego, wie, że nawet, jeśli przedmiotu nie widzi, to on istnieje- np. mama, lalka i też, ze płeć jest niezmienna.

Opanowuje strategie rozumowania przyczynowo- skutkowego, chociaż często dowolnie zestawia fakty na zasadzie „wszystko ze wszystkim”, tzw. brak powściąga myślowego. Często posługuje się symbolami- rekwizyty w zabawie, działanie „na niby”, przyjmowanie roli w zabawie, symboliczne przedstawianie rzeczywistości na rysunku- np. schemat postaci człowieka, drzewa, itp.

Coraz bardziej świadomie planuje działania.

Następuje rozkwit teorii umysłu- pozwalających wyjaśniać i przewidywać zachowania innych ludzi.

Ok. 4 r.ż.- dziecko odróżnia realne zdarzenia od swoich, lub innych osób, przekonań na ich temat, wie, że różni ludzie mogą mieć różne zdanie na ten sam temat.

Ok. 6 r.ż.- zaczyna rozumieć, że istnieje coś takiego jak umysł, w którym zachodzi myślenie, jako swoista aktywność wewnętrzna, ma wykorzystuje wiedze o stanach psychicznych.

3. Sfera emocjonalna

Dziecko coraz lepiej rozumie emocje swoje i innych osób, zdobywa zdolność regulowania ekspresji własnych emocji.

Na podstawie przejawów emocji- mimiki, pantomimiki, mowy, przewiduje zachowanie rówieśników w zabawie.

Coraz bardziej jest świadome przyczyn emocji- świadome znaczenie porażki i niekorzystnych porównań, choć bardziej skłonne jest zwracać uwagę na zewnętrzne przyczyny emocji niż wewnętrzne.

Nabywa umiejętności zaradcze, które pozwalają mu manipulować zachowaniami emocjami innych przez wyrażanie własnych emocji, np. przytulanie się.

Następuje dalszy rozwój kontroli zachowania przez ośrodki korowe i nauka społecznych reguł wyrażania emocji- rozwija się zdolność regulacji ekspresji i własnych emocji- dziecko jest zdolne do hamowania przejawów emocji negatywnych.

Przejawia uczucia poznawcze, moralne, społeczne, estetyczne.

W pewnych sytuacjach społecznych doznaje uczucia lęku- np. przed brakiem akceptacji kolegów, przed osamotnieniem, przed ośmieszeniem.

Równocześnie może przeżywać wstyd przed okazywaniem lęku/strachu- tłumi go okazując gniew.

4. Sfera społeczna

Istnieje nadal silna więź(przywiązanie) z rodzicami, mimo oddalenia od rodziców, dziecko ma silne wewnętrzne poczucie związku z nimi, na którym opiera się poczucie bezpieczeństwa.

Następuje rozwój kontaktów z rówieśnikami- w różnorodnych zabawach i grach zespołowych podejmują współpracę, planują i ustalają wspólne cele.

Nawiązują się wczesne przyjaźnie- najczęściej w obrębie tej samej płci.

Następuje intensywny proces socjalizacji- integrowania się dziecka z grupą społeczną, rówieśniczą, co prowadzi do- zdobycia wiedzy/doświadczenia o grupie, zdobycia wiedzy o rolach społecznych- rola brata, siostry, kolegi, ucznia, co wiąże się z określonymi prawami, obowiązkami, etykietą roli, zdobycie wiedzy o regułach społecznego postępowania, zdobyciu wiedzy o wartościach grupowych, opanowanie umiejętności „poruszania się w grupie”.

Dziecko potrafi przyjmować cudzą perspektywę w oglądzie sytuacji- decentralizacja, co umożliwia pojawienie się zachowań prospołecznych- udzielenia pomocy, pocieszenia, dzielenia się, współdziałania.

Nieobce są mu zachowania negatywne- nasilenie negatywizmu, jawnej odmowy- 3-4 r.ż., napady buntu- odmowa, złość, gniew, agresja- zachowanie podejmowane z intencją szkodzenia innym- spadek pod koniec 6 r.z.

Agresja instrumentalna- związana z dążeniem do upragnionego celu, skierowana raczej na przedmiot, przeszkodę- nasilenie 2-4 r.ż.

Agresja wroga- zorientowana na osobę z intencją sprawienia bólu innym- wzrasta między 4 i 6 r.ż.

Późne dzieciństwo- młodszy wiek szkolny- 7- 11/12 r.ż.

1. Sfera somatyczno- motoryczna

Zmiany fizyczne nie są już tak wyraźne- waga i wzrost przyhamowują na rzecz wewnętrznego rozrastania i dojrzewania organizmu.

Nie ma już dużo miejsc chrzęstnych w organizmie, większe ryzyko złamań, w 7-8 r.ż. kościec jest jeszcze bardzo słaby- łatwo ulega deformacjom, nie powinien być znacznie obciążany.

Następuje dalsza koordynacja działania dużych grup mięśni- zwiększa się szybkość i siła działań- duża potrzeba ruchu- uczestnictwo w grach zespołowych i sportowych.

Rozwój drobnych grup mięśni- większa precyzja motoryki, chociaż nadal przewaga ruchów zamaszystych silnych nad wymagającymi dokładności.

Rozwój koordynacji wzrokowo- ruchowej- precyzja pracy rąk- możliwe pisanie, rysowanie, wycinanie, gra na instrumentach.

Prawie zakończony rozrost mózgu w zakresie ciężaru, trwa proces mielinizacji w obrębie wyższych pięter mózgu. Układ nerwowy jest w tym okresie bardzo słaby- dziecko silniej odbiera bodźce zewnętrzne, większa siła przeżyć, lek, małą tolerancja na inność.

Wzrasta odporność organizmu na zachorowanie.

Wzrasta ryzyko uszkodzeń ciała w wyniku nieszczęśliwych wypadków- skaleczenia, złamania, oparzenia.

2. Sfera poznawcza

Myślenie przybiera formę operacji konkretnych- 6-7 r.ż.- przekształcanie w umyśle informacji na podstawie doświadczeń bez konieczności dokonywania działań na przedmiocie.

-odwracalność czynności umysłowych- zrozumienie, że zarówno działania fizyczne, jak i umysłowe są odwracalne.

- zdolność nabywania i przetwarzania informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu, z próbami operowania symbolami,

- zmniejszenie się zależności myślenia od bezpośrednio danych zmysłowych, a oparcie się na wyobrażeniach- myślenie oglądowo- obrazowe,

- wytworzone pojęcie stałości liczby, długości, wagi i objętości- możliwe operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych oraz społecznych.

- pojawienie się myślenia logicznego- przeprowadza wnioskowanie o charakterze przyczynowo- skutkowym- znaczny postęp w zdolnościach wnioskowania,

- decentralizacja poznawcza- umiejętność ujmowania rzeczywistości z różnych punktów widzenia, a następnie integrowania ich w ogólny obraz stanu rzeczy

- stopniowe doskonalenie korzystania z pojęć abstrakcyjnych

Aktywność poznawcza dziecka staje się dowolna, selektywna i systematyczna.

Znacznie poszerza się zakres wiedzy, w tym o informacje dotyczące zjawisk odległych w czasie i przestrzeni.

Wykorzystywanie słowa pisanego- nauka czytania i pisania.

Ćwiczenie czynności umysłowych- analizy, syntezy, rozumowania, wnioskowania.

Percepcja- zostaje ukierunkowana i zorganizowana- patrzenie- obserwowanie.

Dobry poziom słuchu fonematycznego- umiejętność analizy i syntezy dźwięków mowy(fonemów)

Uwaga- coraz bardziej jest dowolna, przerzutna, podzielna, kontrolowana wewnętrznie, choć występują tu znaczne różnice indywidualne.

Strategie koncentracji uwagi- uczeń potrafi powiedzieć, kiedy? Na co? W jaki sposób? Należy zwracać uwagę.

Pamięć/ uczenie się- pamięć w coraz większym stopniu jest dowolna i logiczna, wzrasta jej szybkość, trwałość i pojemność. Dziecko potrafi w sposób zamierzony uczyć się i odtwarzać materiał, tworzy strategie zapamiętywania, np. stosując własne techniki powtarzania, osiąga zdolność świadomego i kontrolowanego rozwiązywania problemów(nadal konkretnych).

Mowa- następuje dalszy wzrost zasobu słów- 5-10 tys. rocznie, znaczny postęp sprawności komunikacyjnych- nawiązywanie rozmowy, podtrzymywanie wątku w rozmowie, przekonywanie, grzeczne odmawianie, komentarze, umiejętność czytania i pisania(mowa pisana)

Następuję rozwój zainteresowań- np. sportem, komputerem.

3. Sfera emocjonalna

Następuje dalsze zwiększenie regulacyjnej roli ośrodków korowych- intelektualizacja emocji, rozwój uczuć wyższych.

Dochodzi do dalszego różnicowania źródeł emocji- ważne miejsce w tym zakresie zajmuje życie szkolne.

Procesy emocjonalne stają się bardziej stałe(nastroje i ustosunkowania emocjonalne) oraz bardziej adekwatne do wywołującej je przyczyny.

Pojawiają się nowe uczucia wyższe- poczucie sprawiedliwości, dumy, solidarności, poczucie obowiązku.

Związek z rodzicami nie jest już taki jawnie czuły, mniej jest zachowań przywiązaniowych, ale więź emocjonalna nie słabnie.

Dziecko staje się na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje- lęku, złości i nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny- panuje nad wybuchami emocji.

4. Sfera społeczna

Dziecko wchodzi w nową rolę, środowisko społeczne, idzie do szkoły, staje się uczniem, co wiąże się z określonymi prawami, obowiązkami, etykieta.

Poszerza swoje kontakty, wykonuje nowe obowiązki i zadania.

Następują istotne jakościowe przeobrażenia w stosunkach dorosłymi, pojawiają się nowe „osoby znaczące”, nowe autorytety- np. nauczyciele- są ważni dla jego rozwoju, osobowości, najczęściej są wokół dziecka, spełniają najważniejsze potrzeby, dzieci identyfikują się z nimi, przyjmują ich system wartości( 11/12 r.ż- nauczyciele przestają być autorytetem, ważniejsi rówieśnicy).

Następują również zmiany w percepcji i akceptacji autorytetów- od konkretnych osób/opiekunów do ogólnych kategorii- np.- zawodu- strażaka, policjanta, itp.

Wzrasta znaczenie kontaktów z rówieśnikami, w tym także poza domem i poza szkołą.

7-9 r.ż. - kierowanie się normami instytucji/ szkoły

10- 11 r.ż.- częstsze uwzględnianie norm grupy rówieśniczej- lojalność wobec kolegów(okres gimnazjum)

I- II klasa- dziecka nie interesuje opinia kolegów, tylko nauczyciela, w IV klasie wyraźnie liczy się z opinią klasy.

Następuje również segregacja płciowa w zabawach i przyjaźniach.

Agresja- u chłopców słabnie agresja fizyczna, wzrasta werbalna, u dziewcząt wzrasta agresja społeczna, które celem jest zniszczenie czyjegoś poczucia własnej wartości.

Następują również zmiany w spostrzeganiu innych ludzi- uwzględnianie właściwości wewnętrznych, sądy wartościujące, porównywanie zachowań.

Decentralizacja społeczna- umiejętność przyjmowania punktu widzenia innej osoby w zakresie percepcji, myślenia i odczuwania.

Planowe i zorganizowane wprowadzanie w szerszy krąg społeczny- środowisko, kulturę.

Podsumowując można powiedzieć, ze dziecko w tym okresie staje się uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci.

Przyjęte na początku szkoły podstawowej wzorce związków międzyludzkich mogą mieć większy wpływ na życie dorosłe, niż zachodzące w tym samym czasie zmiany poznawcze.

Okres dorastania- adolescencja- od 11/12 r.ż. do 20/23 r.ż.

1. Sfera somatyczno- motoryczna

Następuje w tym okresie skok pokwitaniowy- akceleracja, wzmożone tempo przyrostu długości i ciężaru ciała w stosunkowo krótkim czasie- u dziewcząt- 10/11- 12/13 r.ż., natomiast u chłopców- 12-15 r.ż. Skok pokwitaniowy dotyczy zarówno układu kostnego i mięśniowego, jak i pozostałych części ciała.. Budowa ciała dziewcząt chłopców różnicuje się znacznie- drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe, intensywny rozwój narządów płciowych. U chłopców rozrastają się ramiona, a sylwetka staje się bardziej kanciasta, u dziewcząt rozrasta się miednica, przygotowując ich organizm do przyszłego macierzyństwa oraz podskórna tkanka tłuszczowa, powodująca zaokrąglenie się sylwetki. Wkrótce po zakończeniu skoku pokwitaniowego organizm uzyskuje dojrzałość płciową. U dziewcząt zapowiada ja menstruacja, natomiast chłopców obecność spermy w moczu może być pierwszym sygnałem seksualnej dojrzałości, a jest nim niewątpliwie wystąpienie wytrysku nasienia, które zazwyczaj pojawia się podczas snu.

U dziewcząt rozwijają się piersi- powiększają się i wysuwają do przodu sutki, u chłopców najpierw powiększają się jądra, dopiero potem penis.

Widoczne są dysproporcje w sylwetkach ciała- tzw. sylwetka wyrostka/ podlotka.

Nadpobudliwość ruchowa, ruchy niezgrabne, ociężałe.

W II fazie widoczny jest dymorfizm płciowy w motoryce- dziewczęta- ruchy płynne, precyzyjne, elastyczne, natomiast u chłopców- wzrost siły motoryki.

OUN(podwzgórze) uaktywnia układ hormonalny, który rozpoczyna intensywną produkcję estrogenu- u dziewcząt i testosteronu- u chłopców.

Następuje rozwój połączeń w obrębie płatów czołowych i przedczołowych, co ma wpływ na rozwój myślenia hipotetyczno- dedukcyjnego.

Zmiany hormonalne wpływają na wzrost wrażliwości i pobudliwości układu nerwowego, zachwianiu ulega równowaga procesów pobudzenia i hamowania- zmiany w sferze emocjonalnej.

Specyficzne tempo rozwoju układu kostnego, mięśniowego, sercowo- naczyniowego powoduje częste bóle mięśniowe, wahania ciśnienia krwi, podatność na choroby i omdlenia.

Na bazie zmian hormonalnych rozwijają się potrzeby seksualne- początkowo mają postać stanu ogólnego pobudzenia, a następnie przyjmują formę dążenia ku osobie płci przeciwnej(najczęściej).

2. Sfera poznawcza

Następuje doskonalenie wszystkich funkcji poznawczych, przechodzenie- od rzeczywistości do możliwości, od konkretu do abstrakcji, od tu i teraz do przyszłości.

Widoczny jest rozwój wszystkich zmysłów, który osiąga szczytową sprawność- najniższe progi wrażliwości, największa czułość zmysłów.

Pamięć- dominuje pamięć dowolna i logiczna, a w procesach uczenia się widoczne są wyższe formy uczenia- przez rozumienie, rozwiązywanie problemów.

Myślenie- faza operacji formalnych- myślenie abstrakcyjne, hipotetyczno- dedukcyjne(dzięki rozwojowi połączeń w obrębie płatów czołowych i przedczołowych). Myślenie to charakteryzuje się bardziej logicznym i abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnika w problemy, dostrzega różne opcje, stawia dociekliwe pytania, szuka racjonalnych wyjaśnień, łącząc krytycyzm i odrzucając dotychczasowe autorytety. Zaczyna posługiwać się ironią, parodią i metaforą. Według Piageta charakterystyczne cechy tego myślenia to:

- rozumowanie- „jeśli- to…”

- rozumienie przenośni, symboli, pojęć przestrzennych czasowych,

- wykrywanie zależności, zestawiane sądów, wyprowadzanie wniosków

- stawianie hipotez, rozwiązywanie problemów teoretycznych, społecznych, filozoficznych, moralnych

- metaforyczne ujmowanie zdarzeń

- krytycyzm wobec otoczenia, wykrywanie sprzeczności i niekonsekwencji

- zdolność do refleksji i autorefleksji, formułowanie własnych wniosków i poglądów

Uwaga- rozwój uwagi dowolnej

Wyobraźnia- bardzo żywa, połączona z wrażliwością emocjonalną, rozwija się młodzieńcza twórczość- pamiętniki, poezja, eseje, listy, twórczość muzyczna i plastyczna.

Widoczny jest tzw. monitoring kognitywny(poznawczy)- obserwacja i analiza własnego umysłu, psychiki.

3. Sfera emocjonalna

I. Wczesna adolescencja

Widoczna jest wzmożona emocjonalność, zmiany w treściach przeżyć oraz ich formie- przebiegu, dynamice, wyraźne gwałtowne reakcje emocjonalne.

Następuje znaczny wzrost pobudliwości i chwiejność(labilności) emocjonalnej- oscylacja między nastrojami krańcowymi.

Duża jest wrażliwość na bodźce natury seksualnej oraz silne potrzeby- samostanowienia, akceptacji, uznania, sukcesu, miłości.

Obserwuje się przewagę emocji negatywnych nad pozytywnymi- złość, gniew, obawy przed ośmieszeniem, odrzuceniem, poczucie wstydu, winy.

Widoczna jest tendencja do maskowania emocji negatywnych- manifestowanie nonszalancji, sarkazmu, ironii, przekory.

Nie oba jest wielu dorastającym osobom pogoń za sensacją, siłą przeżyć- tendencje do zachowań ryzykownych, których celem jest potwierdzenie dorosłości, radzenie sobie z lękiem, zdobycie akceptacji i uznania rówieśników.

Istnieje tzw. „bezprzedmiotowość uczuć”- odczuwanie wyraźnych emocji bez możliwości wskazania ich przyczyny, stany nieokreślonych tęsknot, lęków, pragnień.

Ogólnie mówiąc sfera emocjonalna w tym okresie dominuje nad innymi sferami rozwoju- tzw. okres „burzy i naporu”.

II. Późna adolescencja(młodzieńczość)

Następuje wyrównywanie procesów pobudzenia i hamowania- zwiększa się równowaga emocjonalna, wyrównywanie emocji pozytywnych i negatywnych.

Widoczny jest wzrost tolerancji na zwłokę oraz wzrost kontroli reakcji emocjonalnych.

4. Sfera społeczna

Widoczny jest kryzys dotychczasowych autorytetów- rodziców i nauczycieli- apogeum 15-16 r.ż., następuje powrót do rodziny na nowych zasadach- tzw. „odpępowienie”- 17-18 r.ż.

Widoczne są konflikty z dorosłymi, tendencje do unikania ich kontroli, przekora, których źródła można szukać w nieokreślonym statusie dorastającego.

Następuje ogromny wzrost znaczenia grupy rówieśniczej, która zaspokaja potrzeby bezpieczeństwa, uznania, przynależności, określa standardy zachowania i wartościowania, wpływa na kształtowanie poczucia własnej wartości i tożsamości, czasem zastępuje rodzinę.

Obserwuje się również niewolniczy(często) konformizm wobec grupy rówieśniczej- szczyt 13/14 r.ż.- tzw. „kultura młodzieżowa”, która wpływa na wzmacnianie tożsamości młodzieży i odcinanie się ich od świata dorosłych.

Relacje dziewcząt/chłopców- 10/12 r.ż.- antagonizmy między osobami o różnej płci, dziewczęta i chłopcy unikają się wzajemnie; 12/14 r.ż.- dziewczęta interesują się chłopcami, często starszymi i dążą do zwrócenia ich uwagi, chłopcy nadal przedkładają własne towarzystwo; 14/16 r.ż.- chłopcy zwracają się ku dziewczętom, tworzą się „pary”, 16/19 r.ż.- pierwsze miłości i pierwsze doświadczenia seksualne.

Okres moralności autonomicznej- początkowo pryncypialny stosunek do zasad moralnych- obowiązują one zawsze i wszędzie, następnie relatywizm moralny- złożone sytuacje społeczne wymagają plastycznego postępowania i bezwzględne stosowanie zasad może być przyczyną konfliktów.

5. Dysleksja rozwojowa

Dysleksja rozwojowa dotyczy specyficznych trudności w uczeniu się, nauce czytania i pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, inteligencji na poziomie przeciętnym, braku deficytów sensorycznych wychowawczych i sprzyjających warunków społeczno- kulturowych. Dysleksja rozwojowa nie zaburza zdolności rozumowania, rozwiązywania problemów, tworzenia pojęć i krytycznego myślenia.

Przyczyny jej powstawania

Dysleksja rozwojowa uwarunkowana jest konstytucjonalnie, tzn. genetycznie. U dziecka z dysleksją zmieniona jest struktura ośrodkowego układu nerwowego(OUN) w wyniku działania niekorzystnych czynników w okresie prenatalnym. Według teorii genetycznej do rozwoju dysleksji przyczyniają się też zmiany w 6 chromosomie. Natomiast według koncepcji hormonalnej do powstania dysleksji przyczynia się nadmierna produkcja testosteronu w okresie prenatalnym, co przyczynia się do zbyt dużego rozwoju lewej półkuli.

Warto również dodać, ze dysleksja rozwojowa nie wynika z wady wzroku, słuchu i zaniedbań środowiskowych.

Objawy tzw. ryzyka dysleksji u dzieci

U dzieci w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo wczesnoszkolnym nie można jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej. Jednak obserwuje się pewne symptomy, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi objawami zalicza się do tzw. grupy ryzyka dysleksji, gdyż bardzo często są to pierwsze sygnały nadchodzących trudności:

- pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;

- opóźniony rozwój mowy- znacznie późniejszy moment rozpoczęcia porozumiewania się z otoczeniem przy pomocy słów, utrzymujące się trudności z poprawnością wypowiedzi zarówno w zakresie gramatyki, mowa niewyraźna, niezrozumiała dla otoczenia;

- mała obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała- trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarność ruchów, niechęć do zabaw ruchowych, kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do celu,

- mała sprawność rąk- niechęć w zapinaniu guzików, sznurowania butów, używanie widelca, nożyczek,

- słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa, dziecku sprawia trudność budowanie z klocków, niechętnie bawi się klockami, puzzlami, nie umie układać układanek według wzoru, tworzy tylko własne kompozycje, niechętnie rysuje,

- opóźniony rozwój lateralizacji- dziecko używa na zmianę raz jednej a raz drugiej ręki, ma trudności w określeniu stron: lewa - prawa,

- zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków,

- ma trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowych,

- zaburzenia analizy i syntezy wyrazów,

- ma problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności z wymową, wadliwa wymowa,

- przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania,

- słabe rozumienie tekstu,

- przy pierwszych próbach pisania - niestaranne a nawet brzydkie pismo, popełnianie błędów przy przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.

6. Rodzaje dysleksji rozwojowej

I. Dysleksja- specyficzne trudności w czytaniu. Objawy:

- wolne tempo, niepewne, wymęczone czytanie

- błędy w czytaniu- zmiana liter, opuszczanie liter, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów

- zniekształcanie podobnych słów

- pomijanie linii tekstu lub ponowne odczytywanie

- przypadkowe zgadywanie słów

- gubienie miejsca w czytaniu

- opuszczanie całego wiersza

- zmiana kolejności liter i wyrazów

- przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens

- niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego

- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby

- trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli w tekście

- pomijanie interpunkcji

- niepewność czytania podobnych wyrazów - on-no, od-do

- trudności w różnicowaniu liter- b-p, d-b, p-g, n-u

II. Dysgrafia- specyficzne trudności z pisaniem, opanowaniem kaligrafii, powstałe w rezultacie organicznych mikrouszkodzeń OUN lub zaburzeń ośrodkowych funkcji wzrokowych i słuchowych. Objawy:

- nieestetyczne i nieczytelne pismo

- trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu

- trudności w przepisywaniu

- trudności w pisaniu ze słuchu

- mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w

- niezróżnicowanie ę-en, ą- om

- opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów

- opuszczanie litery y

- przestawianie liter w wyrazach

- przestawianie szyku dyktowanych wyrazów

- błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej

- zniekształcanie graficznej strony pisma

- wolne tempo pisania

- niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter

- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących, np. bułka- półka

- brak lub niewłaściwe stosowaniu interpunkcji

III. Dyskalkulia- specyficzne trudności z liczeniem, rozwiązywaniem najprostszych zadań matematycznych, trudności w dodawaniu, mnożeniu itp.

Ma swoje źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Jest zaburzeniem występującym bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.

IV. Dysortografia- specyficzne trudności w pisaniu,, objawiające się niemożnością opanowania zasad poprawnej pisowni, ortografii, co wiąże się z popełnianiem różnego rodzaju błędów, w tym ortograficznych, pomimo znajomości zasad pisowni i odpowiedniej motywacji do poprawnego pisania.

V. Hiperdysleksja- poprawna technika czytania, ale problemy ze zrozumieniem przeczytanego tekstu.

VI. Dyspraksja- specyficzne trudności, niezdolność do wykonywania ruchów celowych, precyzyjnych, problemy ze sprawnością manualną.

VII. Akalkulia, aleksja, agrafia, aortografia- występują po urazie specyficzne trudności w liczeniu, czytaniu, pisaniu.

Dysleksja może przybrać formę:

- powierzchowną- nie ma nasilenia objawów

- rozległą(głęboką)- bardzo nasilone trudności, utrudnione czynności szkolne.

Typy dysleksji rozwojowej:

- wzrokowo- przestrzenna- u jej podłoża leży zaburzenie percepcji i pamięci wzrokowej. Utrudnione jest przepisywanie i pisanie z pamięci, popełniane SA błędy ortograficzne, mylone litery asymetryczne- b-d, g-p, pojawiają się problemy z odczytaniem tekstu, czytanie jest niedokładne, następuje mylenie wyrazów podobnych

- słuchowo- językowa- uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej, powiązana z zaburzeniami funkcji językowych. Objawia się trudnościami analizą słuchową, pisaniem ze słuchu.

- integracyjna- zaburzenie integracji percepcyjno- motorycznej

- mieszana- jednoczesne zaburzenie w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej.

7. Stronność- lateralizacja, skrzyżowana lateralizacja.

Lateralizacja, inaczej stronność jest asymetrią czynnościową prawej i lewej strony ciała człowieka, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych.

Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn od lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych z prawej strony ciała.

Większej sprawności prawej strony ciała odpowiada usytuowanie ośrodków ruchu i czucia w lewej półkuli mózgu. Stąd osoby leworęczne posiadają ośrodki ruchu w prawej półkuli. Większa sprawność ruchowa jednej ze stron ciała nie pojawia się w postaci gotowej u noworodków, lecz nasila się stopniowo w procesie ogólnego rozwoju.

Wyróżnia się lateralizacja:

- jednorodną- występuje, gdy istnieje wyraźna przewaga jednej strony ciała nad druga- np. leworęczność, lewooczność, lewonożność.

- niejednorodną- skrzyżowaną- występuje, gdy nie ma wyraźnej dominacji jednej strony nad drugą- np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością i prawonożnością lub praworęczność z lewoocznością i prawonożnością. Można spotkać różne rodzaje takich kombinacji. Ma się problemy, zaburzenia ze współdziałaniem oka i ręki- koordynat koordynacją wzrokowo- ruchową.

- nieustaloną- słabą- występuje u tzw. osób obustronnych, u których brak przewagi czynnościowej jednej strony nad druga. Często mówi się, że osoby takie posługują się prawą i lewą ręką jednakowo dobrze, lecz zazwyczaj posługują się zarówno lewą, jak i prawą kończyną w sposób pozostawiający wiele do życzenia.

U osób zlateralizowanych na lewo i o lateralizacja skrzyżowanej częściej niż u osób zlateralizowanych na prawo stwierdza się zaburzenia mowy, trudności w pisaniu i czytaniu.

Skrzyżowana lateralizacja, objawy:

- zaburzenia współdziałania oka i ręki- koordynacji wzrokowo- ruchowej

- rysowanie, pisanie niekształtnych liter, w nierównych odstępach, opuszczanie linijki

- problemy z czytaniem- przeskakiwanie liter, opuszczanie sylab, wyrazów, zmiana kolejności liter

Lateralizacja nieustalona- słaba, objawy:

- trudności w nauce

- problemy w orientacji lewej i prawej strony ciała, orientacji przestrzennej

- problemy z odwzorowywaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem liter, cyfr, podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni- p-b-d-g

Dziecko leworęczne:

- nie należy przyuczać do pracy prawą ręką, jeśli jest się lewostronnym- leworęcznym, lewoocznym i lewonożnym, bo musi istnieć jednorodna lateralizacja oka i ręki.

- dzieci leworęczne przestawiane na silę prezentują zaburzenia osobowości- płaczliwość, lękliwość, ataki złości, agresji, zaburzenia nerwicowe- jąkanie, moczenie nocne. Kształtuje się u nich poczucie mniejszej wartości, lękowa postawa wobec otoczenia, unikanie kontaktów społecznych, nadpobudliwość psychomotoryczna, utrwala się niechęć do nauki, szkoły.

8. Osobowość i jej struktury.

Osobowość kształtuje się od urodzenia aż do końca okresu dojrzewania.

Osobowość- indywidualny system uogólnienia wiedzy podmiotu o otaczającej rzeczywistości, o sobie samym, wartościach i zasadach postępowania. Kształtuje się w toku indywidualnego rozwoju jednostki. Jest główny regulatorem zachowania.

Wg. J. Reykowskiego osobowość jest centralnym systemem integracji i regulacji czynności człowieka

Indywidualne doświadczenia jednostki, procesy poznawcze(spostrzeganie, pamięć, myślenie), emocjonalne, motywacyjne budują jej osobowość. Temperament też ma wpływ na osobowość, ale nie jest tym samym.

Całą nasza osobowość to indywidualna wiedza o świecie, nadawanie mu znaczenia, wiedza jak się w tym świecie poruszać.

3 struktury osobowości.

I. Struktura poznawcza

System informacji o otaczającej rzeczywistości, zbudowany na bazie indywidualnych doświadczeń jednostki, pełniący ważne funkcje w jej działaniu.

Jest to umysłowa reprezentacja rzeczywistości, będąca indywidualną(subiektywną) wersją (interpretacją) tej rzeczywistości. Jest względnie stała, dążąca samo podtrzymywania, nie zawsze uświadamiana przez jednostkę.

Struktura ta ma wpływ na nasze zachowanie, działanie, które jest odpowiedzią na otaczającą nas rzeczywistość. Często zachowanie, wybory są nieświadome.

Dziecko tworzy umysłowe reprezentacje przedmiotów, później ich kategorie.

Samopodtrzymywanie-gdy ma się wyrobiony pogląd na dany temat, to trudno go zmienić jeśli ktoś nam podaje inne informacje, sprzeczne z naszymi, bo sami sobie zbudowaliśmy obraz świata.

Struktury poznawcze dotyczą subiektywnego opisu elementów rzeczywistości :

OPIS- „Uczniowie zawsze starają się oszukać nauczyciela”

II. Struktura emocjonalno- motywacyjna(sieć wartości)

Względnie stałe ustosunkowanie emocjonalne podmiotu wobec elementów rzeczywistości oraz względnie stałe tendencje motywacyjne, wyrażające się głównymi kierunkami działań podmiotu. U ich podstawy stoi indywidualna hierarchia wartości (sieć wartości).

Jest to wiedza o znaczeniu świata dla jednostki, dotyczy tego co ważne, nieważne, użyteczne, nieużyteczne.

WAŻNE- „życie”, „zdrowie”, „ja”, „pieniądze”, „kariera”, „praca”

Człowiek nadaje pozytywne(+) lub negatywne(-) znaczenie elementom rzeczywistości.

W okresie dojrzewania następuje interioryzowanie wartości(uznawanie za własne).

Cała wiedzę o świecie dzieli się na dwa wymiary(pozytywny, negatywny) lub obojętny.

Później tworzy się pewne hierarchie wartości(im coś jest wyżej w hierarchii- to wybór do, im niżej- wybór od).

Ma to przełożenie na wymiar motywacji.

O podobieństwach w systemach wartości ludzi decydują:

Różnice w systemie wartości kobiet i mężczyzn

Dla kobiet przeważnie najważniejsza jest rodzina, a dopiero później praca, u facetów jest na odwrót. Obie wartości mają wpływ na poczucie własnej wartości, ocenianie siebie jako użytecznego, wartościowego.

III. Struktury programów czynności(charakter)

System ogólnych zasad postępowania podmiotu, jego indywidualne „reguły gry”, normy, którymi kieruje się w swych działaniach. Dają efekty stałości, powtarzalności i przewidywalności naszego zachowania.

Mówią o tym, co NALEŻY: „nie kradnij”, „bądź uczciwy”, „wymagaj dużo od siebie”, „nie przesadzaj z pracowitością”.

Człowiek dokonuje interioryzacji reguł postępowania i tylko stosuje i przestrzega tych reguł, które uzna za własne.

Zdanie- „Jasio jest leniwy”

Trzeba zmienić system wartości Jasia!

9.Etapy kształtowania się osobowości.

I. Wiek poniemowlęcy

Podstawę kształtującej się osobowości małego dziecka stanowi typ systemu nerwowego wyznaczający temperament.

W okresie poniemowlęcy następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „Ja”, które wiąże się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością dziecka, która staję się podstawą poczucia sprawstwa, a więc świadomością, że jest się autorem zdarzeń i zmian.

Ok. 12 m.ż.- dziecko odkrywa swoją fizyczną odrębność.

15-24 m.ż.- odkrywa swoje odbicie w lustrze, pojawia się poczucie własnej odrębności, początek tworzenia samowiedzy(dotyczy jedynie wyglądu zewnętrznego)

36 m.ż- odkrywa swoją odrębność psychiczną. Zaczyna rozumieć, że może być sprawcą zmian w otoczeniu, często używa zaimka „ja” i zwrotów- „ja chcę”, „ja nie chcę”. Pojawia się u dziecka „pęd posiadania” i wzrasta negatywizm i upór.

Kształtowaniu się poczucia odrębności zarówno fizycznej, jak i psychicznej sprzyja rozwój umiejętności komunikowania się umożliwiający rozmowę o przyczynach zdarzeń, o uczuciach i potrzebach, a także częste słyszenie własnego imienia.

Tworzące się poczucie „Ja” wyraża siew używaniu słowa „ja”, w tzw. pędzie posiadania- dziecko chętnie przywłaszcza sobie przedmioty oraz zaciekle broni własnych rzeczy przed rówieśnikami oraz w dziecięcym negatywizmie, czyli przeciwstawianiu się prośbom i poleceniom osób dorosłych, co przybiera formę oporu fizycznego lub stanowczej i konsekwentnej werbalnej odmowy- upór. W późniejszym rozwoju poczucie „Ja” staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie, czyli samowiedzy, stanowiącej jądro osobowości dziecka.

II. Wiek przedszkolny

* Związek mechanizmów kształtowania osobowości z typem temperamentu dziecka, rozwojem jego sfery poznawczej, społecznej i emocjonalnej.

* Mechanizmy i narzędzia budowania osobowości:

* Budowanie poczucia własnej podmiotowości- dziecko ma świadomość, iż jest sprawcą pewnych zdarzeń i skutków( w 3 r.ż objawem jest obstawanie przy swoim pragnieniu robienia czegoś samodzielnie).

* Ustalanie tożsamości płciowej

Dziecko wie, że natura dziewczynki/chłopca jest stała i niezależna od ubioru czy długości włosów- tzw. stałość płci. Jest świadome stabilności płci, tzn. , iż przez całe życie jesteśmy osoba tej samej płci, poznaje jakie zachowania wiążą się z faktem bycia dziewczynką/chłopcem- uczy się roli społecznej związanej z płcią, z czym wiąże się bycie dziewczynką/chłopcem w danej kulturze.

* Następuje rozwój zdolności do samokontroli, czyli działania zgodnie z oczekiwaniami osób znaczących, nawet przy braku zewnętrznej kontroli, objawia się w możliwości powstrzymywania się od:

* Kształtuje się poczucie obowiązku

* Początki obrazu własnej osoby i samooceny- związane x myśleniem konkretnym- samowiedza zawiera pojedyncze, niezależne od siebie informacje na temat różnych aspektów własnej osoby; w skład obrazu samego siebie wchodzą najczęściej- imię, płeć, posiadane przedmioty, codzienne zachowania.

III. Młodszy wiek szkolny

* Budowanie struktur poznawczych

Budowanie uogólnionych przekonań na temat rzeczywistości i swojego w niej miejsca- początek kształtowania trwałych preferencji i postaw.

Ok. 12 r.ż.- ukształtowane są podstawy obrazu świata w kategoriach opisu i wartości- tzw. dziecięca koncepcja świata.

* Początek procesów internalizacji norm i standardów zachowań prezentowanych przez ważne dla dziecka osoby- początek struktury programów czynności(charakteru).

* Budowanie samowiedzy- struktury „Ja”

* Kształtowanie się świadomości siebie jako podmiotu własnych działań poprzez:

* Wzbogacanie i integrowanie doświadczeń o sobie i wiedzy o swoich:

Prowadzi to do rozbudowania Ja- realnego, urealistycznienia i uogólnienia samooceny.

* Początek poczucia własnej wartości, opartego na:

* Intensywny trening sprawności i kompetencji prowadzi do ogólnych przekonań o własnej skuteczności(poczucie sprawstwa) i możliwości wpływania na swoje otoczenie(poczucie kontroli zdarzeń)

* Pozytywne doświadczenia w tym zakresie prowadzą do wysokiej samooceny, akceptacji samego siebie, ukształtowania się motywacji wewnętrznej i tzw. wewnątrzsterowności.

IV. Okres dojrzewania(adolescencja)

* Następuje rozbudowywanie struktur poznawczych- scalanie dotychczasowej wiedzy i doświadczenia, uogólnianie i integrowanie wiedzy o świecie i panujących w nich relacjach; włączanie elementów abstrakcyjnych, filozoficznych, moralnych.

* Rozbudowa sieci wartości:

* Intensywne poszukiwanie i krystalizowanie poczucia tożsamości:

Na okres dojrzewania przypada kryzys tożsamości, aby go pokonać młody człowiek musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych przez niego rolach(syna, córki, ucznia, przyjaciela) i uzyskać integrację swojej przeszłość i z teraźniejszością i koncepcją przyszłości.

Niektórzy dorastający unikają przechodzenia przez trudny proces poszukiwań własnej tożsamości, przejmując gotowe wzory tożsamości ukształtowane przez zbiorowość- grupę rówieśniczą- tzw. tożsamość syntetyczna. U innych dorastających, w niekorzystnych warunkach wychowawczych, wytwarza się opozycja w stosunku do przypisanych im ról, prowadząca do poczucia depersonalizacji i alienacji, przeżywanych jako wewnętrzna dezorganizacja i pustka- tzw. negatywna tożsamość.

Wzrasta również realizm w ocenie samego siebie, i to pomimo młodzieńczego egocentryzmu, dorastający są wobec siebie coraz bardziej krytyczni. Realizm w ocenianiu samego siebie jest też zależny od płci, stwierdzono, ze samoocena dziewcząt jest bardziej adekwatna do rzeczywistości.

* Budowa Ja- idealnego jako wizji siebie i swojej przyszłości.

„Istotą rozwoju osobowości jest rosnąca swoboda wyboru, której naturalną konsekwencją jest odpowiedzialność za własne czyny”

J. Kozielecki, Transgresyjna koncepcja człowieka,

10. Przyporządkować zdania do struktur osobowości.

* struktura poznawcza- dotyczy OPISU

* struktura emocjonalno- motywacyjna(siec wartości)- dotyczy tego, co WAŻNE

* struktura programów czynności(charaktery)- dotyczy zasad postępowania, czyli tego, co NALEŻY

-bądź uczciwy-dotyczy zasad postępowania-struktura programów czynności

-nie kradnij- dot. zasad postępowania- struktura programów czynności

-wymagaj dużo od siebie- dot. zasad postępowania- struktura programów czynności

-nie przesadzaj z pracowitością- dot. zasad postępowania- struktura programów czynności

-zawsze mieć pieniądze- struktura emocjonalno-motywacyjna

-dobro ucznia- struktura emocjonalno-motywacyjna

-zazdrość to poniżające uczucie- struktura poznawcza

-Miłość jest piękna- struktura poznawcza

11. Indywidualne tempo rozwoju- okresy zahamowań(retardacji) i przyspieszeń (akceleracji).

Indywidualne tempo rozwoju- dotyczy indywidualnego, charakterystycznego dla jednostki wzorca okresów przyspieszeń i zahamowań w jego rozwoju fizycznym i psychicznym.

Każda jednostka rozwija się w swoistym dla niej tempie i rytmie, zależnie od wielu czynników oddziałujących w ciągu życia. Różnice międzyosobnicze obserwuje się zarówno w zakresie tempa rozwoju somatycznego i psychicznego, jak też w zakresie jego rytmu. Tempo, to szybkość z jaką dokonują się w toku rozwoju różnorodne zmiany. Rytm to stopień regularności zachodzenia tych zmian w czasie, ich równomierność lub nierównomierność.

Różnice tempa i rytmu rozwoju między ludźmi uwydatniają się od wczesnego dzieciństwa. Niektóre dzieci rozwijają się szybko i równomiernie we wszystkich dziedzinach psychomotoryki. Inne zadziwiają tempem opanowania sprawności ruchowych, lecz stosunkowo wolno uczą się mówić lub mają trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów społecznych.

Wyraźnie nierównomierny rytm rozwoju świadczy o dysharmoniach rozwojowych, które pod wpływem specjalnych zabiegów opiekuńczych i oddziaływań wychowawczych mogą wraz z wiekiem zmniejszać się lub zanikać.

Halina Spionek twierdziła, że zaburzenia rytmu rozwoju u dzieci łączą się często z trudnościami w kształtowaniu orientacji w prawej i lewej stronie ciała. Rozwój ruchowy wyprzedza wówczas rozwój sfery słowno- pojęciowej, albo przeciwnie, dziecko rozwija się wolniej pod względem motorycznym niż umysłowym.

Danuta Chrzanowska- na podstawie skali rozwoju psychomotorycznego- Brunet i Lezine wykryła związki między nierównomiernym rytmem lub/i opóźnionym tempem rozwoju a zaburzeniami w zachowaniu. Najbardziej typowe były dysharmonie między opóźnioną sferą ruchową i społeczną a normalnym, a nawet szybszym rozwojem mowy i czynności manipulacyjnych w sytuacjach zabawowo- zadaniowych. Dzieci takie były przeważnie nieśmiałe i lękliwe, mało samodzielne, nadmiernie zależne uczuciowo od matki. Natomiast dzieci, które cechowała innego rodzaju dysproporcja w rozwoju psychomotorycznym, a mianowicie opóźniony w stosunku do innych sfer- rozwój mowy, odznaczały się nadpobudliwością ruchową i skłonnością do wybuchów gniewu.

Ogólnie zwolnione tempo rozwoju, czyli retardacja powstaje na podłożu biologicznym lub środowiskowym. Przyczyną opóźnienia bywają więc zarówno urazy okołoporodowe, powodujące uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, jak też niedobór bodźców zewnętrznych, stanowiących jakby „pokarm” dla aktywności psychicznej dziecka. Znane są stymulujące efekty zmiany środowiska zakładowego na środowisko rodzinne, np. w wyniku adopcji lub umieszczenia dziecka osieroconego w tzw. rodzinnym domu dziecka.

Akceleracja w aspekcie generacyjnym zwane jako trend sekularny to różnice w tempie rozwoju między pokoleniami. W rozwoju somatycznym akceleracja odnosi się m.in. do przyspieszania procesów rozrostu, np. wysokości, wagi ciała jak i do innych zjawisk związanych z różnicowaniem się i dojrzewaniem organizmu, np. procesy kostnienia, wyrzynania się zębów, pierwsza menstruacja.

Akceleracja rozwoju somatycznego zaznaczyła się wyraźnie przez ostatnie stulecie, zwłaszcza tam, gdzie następowała widoczna poprawa warunków życia, aktywizująca możliwości rozwojowe gatunku ludzkiego. Przyjmuje się podwójne uwarunkowania akceleracji- genetyczne i ekologiczne, we wzajemnym ich oddziaływaniu, np. czynniki środowiskowe odrywają w rozwoju inteligencji większą rolę niż w przypadku rozwoju fizycznego, wpływając pobudzająco lub hamująco na rozwój umysłowy. Nasycenie środowiska we współczesnym świecie rozmaitymi informacjami skłania jednostkę do intensywnej ich asymilacji. Wzbogaca to zasób doświadczeń i oddziałuje w zasadzie pobudzająco na rozwój inteligencji.

Trudno orzec, czy i w jakiej mierze zjawisko akceleracji ujawnia się w sferze rozwoju społecznego i moralnego, gdyż badań tego typu nie prowadzono. Można jednak przypuszczać, że w tym przypadku istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, gdyż przebieg i tempo rozwoju w tych dziedzinach zależy od nabywania doświadczeń społecznych w interakcji z innymi ludźmi. Jeśli chodzi o okres dzieciństwa, postawienie hipotezy o wzajemnej zależności umysłowego i społecznego rozwoju znajdowałoby uzasadnienie zarówno w zjawiskach pozytywnych, np. stwierdzony prze wielu badaczy wpływ dojrzałości społecznej dziecka na jego przystosowanie się do wymagań szkoły, a nawet przedszkola- jak też w zjawiskach negatywnych, w fakcie, iż niedostosowanie do grupy społecznej oddziałuje ujemnie na ujawnianie się możliwości intelektualnych jednostki.

12. Istnienie okresów krytycznych

Okres krytyczny jest czasem, w którym pojawienie się lub brak pewnego rodzaju doświadczeń ma szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju. Jest to okres maksymalnej podatności na pewne doświadczenia- szybko przyswaja się nowe umiejętności gdy społeczeństwo stworzy odpowiednie warunki.

Pierwsze 3 lata życia to ważny okres krytyczny- dziecko nabywa wzorce, wdrukowuje je(uczy się chodzić, mówić), jest jak gąbka w wodzie- absorbuje wszystko z otoczenia. Brak lub niedobór opieki macierzyńskiej w początkowym okresie życia może spowodować wystąpienie u dziecka zaburzeń, zahamowań rozwoju psychicznego a nawet fizycznego- tzw. choroba sieroca- nie wykształciła się relacja emocjonalna, przywiązanie miedzy matką a dzieckiem.

Eksperyment

Słynny biolog i etiolog Konrad Lorenz wykrył i opisał zjawisko imprintingu. Zaobserwował on reakcję podążania za matką u małych piskląt wkrótce po wylęgu. Stwierdził też, że zwierzęta podążają za „wabikiem” podstawionym przez eksperymentatora w miejsce matki. Inni badacze skonstruowali specjalny aparat, w którym model ptaka porusza się po kolistym torze. Zmieniając warunki eksperymentalne ustalili różne reakcje piskląt. Stwierdzono, ze reakcja podążania za modelem wytwarza się u ptaków zwykle w ciągu pierwszych 12-24 godzin po wylęgu, natomiast nieskuteczne jest zetknięcie się z wabikiem przed 12 i po upływie 28 godziny życia. Dla utrwalenia reakcji wystarczy 10- minutowy kontakt z modelem. Przywiązanie do matki lub jej zastępcy było silne i trwałe, raz wytworzona reakcja utrzymywała się nawet po kilkudziesięciu godzinach podczas eksperymentu kontrolnego.

Zjawisko imprintingu(wdrukowania) można także przypisywać człowiekowi. Imprinting reprezentuje przypadek długotrwałego przywiązania społecznego, jakie dokonuje się w ciągu bardzo krótkiego czasu. Jeśli nie wystąpi ono w odpowiednim okresie, może to pociągnąć za sobą ujemne skutki, np. deprywację społeczną.

Pozbawienie małego dziecka opieki macierzyńskiej z przyczyn losowych może stać się źródłem nieodwracalnych zaburzeń w jego rozwoju fizycznym i psychicznym. Już Z. Freud zwrócił uwagę na rolę okresu niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa w rozwoju osobowości. Wzory przyjęte wówczas od rodziców oraz stosunek matki i ojca do dziecka stają się prototypami późniejszych zachowań i postaw jednostki wobec innych ludzi.

J. Bowlby analizował zjawisko przywiązania w kategoriach instynktownych, dojrzewających w okresie niemowlęctwa. Jego zdaniem między matką a dzieckiem istnieje więź fizyczna. Ssanie piersi matki, przywieranie do niej całym ciałem, a następnie nieodstępowanie jej wzrokiem można porównać z reakcją podążania u ptaków. Matka ma od początku gotowość do ścisłego kontaktu z dzieckiem i do wzajemnej wymiany sygnałów. Odczytuje potrzeby dziecka z jego ruchów, gestów, dźwięków przez nie wydawanych itp.

Zakłada się, że dany rodzaj bodźców wywołuje zmiany w zachowaniu się jednostki tylko w określonym czasie, a gdy okres krytyczny, np. dla procesów pierwotnej socjalizacji minie, zmiany takie nie nastąpią i człowiek stanie się obojętny na bodźce społeczne.

Tak więc wczesne doświadczenia wywierają szczególny wpływ na późniejsze zachowanie się jednostki i mają szczególne znaczenie dla jej rozwoju.

13. Teoria umysłu

Teoria umysłu zaczyna się rozwijać u dziecka w wieku poniemowlęcym, ok. 2 r.ż. Dziecko na podstawie obserwacji innych dostrzega, że różni ludzie mają swoją własną psychikę, uczucia, myśli, poglądy. Odkrywa inność ich świata emocji, że różni ludzie mogą okazywać różne emocje, mają różne intencje. Teoria umysłu umożliwia dziecku rozumienie innych, odczytywanie ich intencji, pomaganie im, wczuwanie się w ich stany emocjonalne-empatia, ale również manipulowanie nimi.

Rozwój teorii umysłu jest możliwy dzięki temu, ze zwiększa się obszar kory mózgowej w obszarze czołowym. U dzieci z autyzmem nie rozwija się teoria umysłu.

Już ok. 12 m.ż. dziecko odkrywa swoją fizyczną odrębność. Ok. 15-24 m.ż. rozpoznaje siebie w lustrze- to pierwszy przejaw poczucia „ja”, własnej odrębności. Ok. 36 m.ż. odkrywa swoją odrębność psychiczną. Dziecko zaczyna rozumieć, iż może być sprawcą zmian w otoczeniu- rozwija się u niego tzw. poczucie sprawstwa, czyli rozumienie, że jest się autorem zdarzeń i zmian. Jego poczucie odrębności psychicznej i poczucie własnego „Ja” wiążą się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu i rosnącą samodzielnością. Kształtowaniu się poczucia odrębności zarówno fizycznej, jak i psychicznej sprzyja rozwój umiejętności komunikowania się umożliwiający rozmowę o przyczynach zdarzeń, o uczuciach i potrzebach, a także częste słyszenie własnego imienia. Tworzące się poczucie „Ja” wyraża się w używaniu słowa „ja”, w tzw. pędzie posiadania-dziecko chętnie przywłaszcza sobie przedmioty oraz zaciekle broni własnych rzeczy przed rówieśnikami. Oraz w dziecięcym negatywizmie, czyli przeciwstawianiu się prośbom i poleceniom osób dorosłych, co przybiera formę oporu fizycznego lub stanowczej i konsekwentnej werbalnej odmowy(upór). W późniejszym rozwoju poczucie „Ja” staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie, czyli samowiedzy, stanowiącej jądro osobowości.

Na wiek przedszkolny przypada rozkwit dziecięcych teorii umysłu, pozwalających wyjaśniać i przewidywać zachowanie innych ludzi przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu takich jak- pragnienie, emocje, wrażenia czy przekonania.

Między 4 a 5 r.ż., kiedy to dziecko buduje teorię umysłu, rozwija się reprezentacyjny model umysłu. Wiedza dziecka o funkcjonowaniu umysłu powstaje stopniowo. Dzieci w 3 r.ż. są przekonane, że rzeczy i zdarzenia są bezpośrednio odzwierciedlane przez umysł. W tym wieku dzieci dysponują kopiującą teorią reprezentacji. Na tym etapie rozwoju dziecko przewidywać zachowanie osób dorosłych w odpowiedzi na jego płacz, uśmiech czy negatywne zachowanie. Natomiast nie rozumie jeszcze różnic między światem umysłowym a realnością, między prawdziwą naturą przedmiotów a ich sytuacyjnym wyglądem, np.. mleko w czerwonej szklance. Nie rozumie zatem, że jego percepcja rzeczy jest odmienna od samej rzeczy i może się zmieniać.

Ok. 4 r.ż. dziecko potrafi odróżnić realne zdarzenia od swoich(lub innych osób) przekonań na ich temat. Poznaje, że różni ludzie mogą mieć różne zdanie na ten sam temat. Odkrywa, ze druga osoba wie co innego niż on, że każdy człowiek ma inne intencje. Dostrzega, że przekonania na jakiś temat mogą być prawdziwe lub fałszywe, rozumie kłamstwa, żarty.

Ok. 6 r.ż. zaczyna rozumieć, że istnieje coś takiego jak umysł, w którym zachodzi myślenie, jako swoista aktywność wewnętrzna, również ma i wykorzystuje wiedzę o stanach psychicznych.

W młodszym wieku szkolnym buduje samowiedzę, kształtuje się u niego świadomość siebie jako podmiotu własnych działań poprzez porównywanie siebie z innymi, porównywanie siebie w różnych rolach i sytuacjach.

14. Pojęcie rozwoju.

Rozwój- to długotrwały proces, w toku którego dokonują się kierunkowe zmiany w organizmie, psychice, zachowaniu i umiejętnościach jednostki.

Pojęcie to zostało wprowadzone przez Arystotelesa, który ujmował ten proces jako nadawanie materii formy, a wiec jako zmianę zmierzającą w określonym kierunku, zmianę celową, polegającą na przechodzeniu od form niższych do wyższych.

Silny wpływ na sposób ujmowania rozwoju w psychologii wywarła teoria biologicznej ewolucji gatunków Karola Darwina i ewolucjonistyczna filozofia Herberta Spencera. Teoria Darwina ujmowała rozwój w aspekcie filogenetycznym jako funkcję zdeterminowaną przez dziedziczność i środowisko, a w aspekcie ontogenetycznym jako funkcję dojrzewania(dziedziczność plus wiek życia) i środowiska.

Rozwój oznacza ciąg zmian(przemian, przekształceń) o określonym ukierunkowaniu niezależnie od tego, czy ich kierunek oceniany jest pozytywnie czy nie. Postęp oznacza zmiany prowadzące od stanów prostszych, niższych, mniej doskonałych do stanów wyższych, bardziej złożonych, doskonalszych.

Kierunek tych zmian zmierza do-

Procesy te doskonalą proces adaptacji dokonującej się w miarę wzrostu abstrakcyjności.

Rodzaje zmian rozwojowych wyróżnia się ze względu na:

Zmiany dokonujące się w toku ontogenezy(rozwoju jednostkowego od poczęcia po śmierć) mogą mieć charakter:

3 grupy zmian w rozwoju:

15. Interakcyjny wpływ czynników rozwojowych(genetycznych, środowiskowych i aktywności własnej).

Zasada interakcyjnego wpływu czynników rozwojowych mówi o tym, że przebieg i efekty rozwoju człowieka są wypadkową współdziałania wielu czynników:

1. Genetycznych(biologicznych, naturalnych)- wrodzone zadatki anatomiczno- fizjologiczne organizmu, czyli to, co się dziedziczy- indywidualny wzorzec tempa rozwoju, budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny(kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów), płeć, właściwości układu hormonalnego(produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny), typ układu nerwowego(struktura, funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników, typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność(silny temperament-obniża siłę docierających bodźców, więc jest zwiększone zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, osoba jest aktywna, słaby temperament- wzmacnia siłę docierających bodźców, więc jest zmniejszone zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, osoba jest bierna), stronność ciała(prawo- lub lewostronność), niektóre choroby(Zespół Downa, Pląsawica Huntintona, anemia sierpowata), predyspozycje do pewnych chorób(schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe), karnacja, grupa krwi, skłonność do tycia, uzależnień, metabolizm, budowa receptorów.

2. Środowiskowych- środowisko społeczne- rodzina(liczebność, wykształcenie, stan materialny, klimat rodzinny), przynależność do grupy społecznej(np. grupy rówieśniczej, która ma największy wpływ na rozwój jednostki w okresie dojrzewania), szkoła, oświata(klimat, zasady postępowania, skład grona pedagogicznego, klasy, program nauczania), kultura(zasady, normy, obyczaje, prawo, poziom cywilizacyjny do dyspozycji ucznia, wątki światopoglądowe, wiara, system ekonomiczno- polityczny, społeczny, reformy, też np. w okresie płodowym dla dziecka mają znaczenie warunki, w jakich żyje matka.

3. Aktywność własna jednostki- doświadczenia podmiotu, rodzaj uczestnictwa jednostki we własnym rozwoju, czyli to wszystko, co robi, czego doświadcza, np. upodobania, zainteresowania(sport, kino, teatr, literatura) i co ma wpływ na rozwój.

Doświadczenia zdobywane przez jednostkę w toku własnej aktywności sensoryczno- motorycznej i działalności przedmiotowej jest nie tylko źródłem wiedzy i podstawą kształtowania się adekwatnej struktury czynności podmiotu, ale także podstawą przekonań o rzeczywistości i opinii o sobie samym, w tym także poczucia własnej wartości o znacznej sile, dużej autentyczności przeżycia i trwałości.

Zakodowane i przetworzone symbolicznie doświadczenie jednostki oddziałuje na jej postępowanie i działalność, uczestnicząc w mechanizmie wyboru celów i organizowaniu, programowaniu i kontroli aktów działania.

Aktywność jednostki ma tę szczególną cechę, że będąc wyznacznikiem je rozwoju psychicznego, podlega sama kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem. W ciągu życia poszerzają się dziedziny aktywności człowieka i usprawniają się rozmaite wykonywane przez niego czynności.

Aktywność własna jednostki zależna jest od jej temperamentu, czyli jest genetycznie zdeterminowana, sterowana przez temperament. Warto również zaznaczyć, że temperament się nie zmienia, a jedynie modyfikowane są sposoby jego objawiania, dlatego, że ludzie wyrabiają sobie system wartości i tak np. chłopak, który ma słaby temperament i nie lubi chodzić na imprezy, bo tam za dużo hałasu i bodźców to, chociaż nie ma ochoty to i tak tam pójdzie ze swoją dziewczyną, która uwielbia imprezować, bo bardzo mu na niej zależy i jest wysoko w jego hierarchii wartości, albo pracownik o silnym temperamencie, chociaż jest zły na szefa to mu się nie sprzeciwi, bo praca jest dla niego ważna i stara się kontrolować swój temperament, dlatego wyładuje się w domu.

Przykłady interakcyjnego wpływu czynników rozwojowych:

Podsumowując - siec neuronalna umożliwia dziecku wykonywanie podstawowych funkcji po urodzeniu, dalsze jej rozbudowywanie następuje poprzez doświadczenia jednostki.

16. Skala Abgara

Skala Abgara służy do szybkiej i obiektywnej oceny stanu zdrowia noworodka w chwili urodzenia. Schemat obejmuje najważniejsze parametry stanu zdrowia dziecka- tętno, oddech, napięcie mięśniowe, reakcję na bodziec(odruch na cewnik), zabarwienie skóry.

Każdy parametr ma 0-2 pkt.

8-10 pkt- dobry stan noworodka

4-7 pkt- średnio ciężki stan

0-3 pkt- bardzo ciężki stan

Ocenę należy przeprowadzić co najmniej dwukrotnie- w 1 i 5 minucie życia. Dobrze jest, kiedy badanie przeprowadza się również w 10 minucie. Ocena w 1 minucie- pomaga zidentyfikować noworodka, wymagającego bezpośredniej pomocy. W 5 minucie- pomaga ocenić skuteczność udzielonej pomocy w przywróceniu prawidłowych funkcji życiowych lub ukazuje pogorszenie się stanu dziecka.

Po urodzeniu dziecka należy również ocenić:

17. Układ nerwowy

Układ nerwowy:

I. Struktura układu nerwowego- części składowe, obszary układu nerwowego

- siec neuronalna- komórki nerwowe wzajemnie tworzą sieć połączeń, aby było możliwe przesyłanie impulsu nerwowego

- rdzeń kręgowy- najstarsza część układu nerwowego, znajdująca się w kręgosłupie, składająca się z sieci neuronalnej- jak się ją przerwie to następuję paraliż)

- mózg- składa się z komórek nerwowych, zwanych neuronami(ok. 100 bilionów), które są połączone z innymi komórkami nerwowymi, tworząc sieć neuronalna. Neuron składa się z jądra i ciała komórki oraz z wypustek- dendrytów- krótkie wypustki, otrzymują impuls z sąsiedniej komórki i przekazują je do ciała komórki; i aksonów- dłuższe wypustki, stanowiące przedłużenie ciała komórki neuronu, przekazują impuls z ciała komórki do następnej komórki. Aksony są często pokryte warstwą substancji tłuszczowej- mieliną, która stanowi izolację i przyspiesza przewodzenie. Wypustki połączonych komórek nie stykają się ze sobą- są od siebie oddzielone przez maleńką przestrzeń wypełnioną płynem, nazwaną synapsą. Informacja jest przekazywana przez neuron w postaci impulsu elektrycznego. Przekazywanie aktywności z aksonu jednej komórki na dendryt drugiej komórki, poprzez synapsę, odbywa się za pomocą substancji chemicznych, zwanych neurotransmiterami.

Mózg składa się z 3 podstawowych części:

Mózg jest pokryty szarą substancją, zwaną korą mózgową, która jest najmłodszą częścią mózgu, ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania zmysłów, pamięci, myślenia, podejmowania decyzji i kontroli czynności dowolnych. Dzieli się na płaty, m.in. potyliczny- odpowiedzialny za wzrok, oraz skroniowy- odpowiedzialny za słuch.

Specjalizacja półkul mózgowych

Dwie półkule mózgu nie są idealne symetryczne, ale występuje lateralizacja- lewa i prawa półkula są w pewien sposób wyspecjalizowane. Lewa półkula- jest na ogół wyspecjalizowana w funkcjach związanych z mową, bardziej zorientowana językowo i pojęciowo. Prawa półkula- jest odpowiedzialna za zadania przestrzenne i matematyczne, bardziej zorientowana obrazowo.

II. Funkcjonowanie układu nerwowego

Bodziec(np. fale świetlne)- >receptor(wzroku)-> bodziec w postaci(fali świetlnej) zostaje zamieniony na impuls nerwowy w receptorze-> neurotransmitery przenoszą impuls z jednej komórki do kolejnej ->impuls dociera do odpowiedniego pola w korze mózgowej(płat potyliczny w przypadku bodźców świetlnych)

Co jest w stanie zmienić w naszym układzie nerwowym środowisko?

Typ układu nerwowego jest zdeterminowany przez geny, ma decydujący wpływ na aktywność jednostki.

1 film

Na jego podstawie udowodniono, że środowisko i bodźce z niego docierające uruchamiają aktywność własna jednostki, powodując zmiany w jej układzie nerwowym- następuje rozbudowywanie sieci neuronalnej.

Mózg również, eliminuje niepotrzebne połączenia między neuronami, gdy nie przebiegają przez nie impulsy nerwowe.

Mózg dziecka jest bardziej elastyczny, chłonny jak gąbka, szybciej się uczy i reaguje na nowe informacje z otoczenia.

Również silny stres, związany z przykrymi doświadczeniami ma wpływ na zmianę gospodarki neuro- hormonalnej. Następuje nadprodukcja noradrenaliny- hormonu stresu, zmniejsza się ilość serotoniny, która umożliwia kontrolę emocji, oraz może wzrosnąć poziom testosteronu. Zmianie ulega stężenie pomiędzy neurotransmiterami.

2 film

Film o dzieciach z uszkodzonym układem nerwowym.

Udowodniono na jego podstawie, ze poprzez oddziaływanie środowiska- ćwiczenia, zabawy, nowe doświadczenia, może nastąpić pobudzenie mózgu i poprawa jego funkcjonowania.

Jest to możliwe dzięki temu, że istnieje coś takiego jak mechanizmy plastyczności mózgu, czyli naturalne możliwości mózgu do samonaprawy, stymulowane ćwiczeniami, rehabilitacją- ćwiczenia motoryczne, nauka czytania- następuje pobudzenie pnia mózgu, później jego wyższych partii, przywracane zostają funkcje mózgu

( np., gdy lewa półkula jest uszkodzona to prawa przejmuje jej funkcje).

Dowód- przedstawiony przykład chłopca, któremu usunięto lewą półkulę mózgu- nie mógł mówić i poruszać prawą częścią ciała. Po trzech latach, dzięki ćwiczeniom- powtarzaniu przez niego nazw przedmiotów, pokazywaniu mu obrazków, ćwiczeniom motorycznym, paraliż ustąpił i chłopiec zaczął mówić.

18. Odruchy bezwarunkowe i ich rola.

Już noworodek zaopatrzony jest w stereotypowe, automatyczne reakcje na określone bodźce, zwane odruchami.

Odruchy bezwarunkowe są przekazywane genetycznie każdemu przedstawicielowi danego gatunku. Ich obecność lub brak dostarcza informacji na temat mózgu i centralnego układu nerwowego dziecka. Niektóre odruchy wrodzone występują przez całe życie- oddychanie, wydalanie, trawienie, praca serca, czkawka. Ale te, które są szczególnie interesujące powinny zanikać w 1 roku życia, co wskazuje na rozwój bardziej zaawansowanych funkcji mózgu. Istnieją wrodzone odruchy prymitywne- nie wiemy, jaki jest ich cel, biologiczna funkcja- np. odruchy Moro i Babińskiego; oraz wrodzone odruchy przystosowawcze- pozwalające noworodkowi przetrwać- np. odruch poszukiwania piersi, odruch ssania.

Przykłady odruchów bezwarunkowych oraz bodźców, które je wywołują:

- odruch poszukiwania piersi- jeśli dotkniemy policzka noworodka w pobliżu ust, odwraca on głowę i ustami zaczyna poszukiwanie piersi. Odruch ten jest przystosowawczy, ponieważ pomaga dziecku w znalezieniu brodawki piersi matki, żeby mogło jeść. Pojawia się już w 2-3 miesiącu życia płodowego i jest pierwszym wskaźnikiem, że płód może reagować na dotknięcie. Zanika na ogół w wieku 3-4 miesięcy.

- odruch chwytny- jest wywoływany przez naciśnięcie wewnętrznej części dłoni dziecka, na przykład palcem. Dziecko odpowiada poprzez mocne złapanie palca. Dzięki temu odruchowi noworodki są w stanie utrzymać własny ciężar ciała. Odruch ten zanika w 3-4 miesiącu życia i dzieci nie są w stanie utrzymać ciężaru własnego ciała aż do wieku 4-5 lat.

- odruch Moro- reakcja dziecka na utratę oparcia dla głowy lub na głośny dźwięk. Najpierw noworodek prostuje ręce i otwiera dłonie, wygina plecy w łuk i prostuje nogi, następnie wykonuje rękoma ruch przytulania do piersi(obejmowania) z dłońmi zaciśniętymi. Brak odruchu Moro jest sygnałem uszkodzenia mózgu, również jego utrzymywanie się po 6-7 miesiącach stanowi powód do zmartwienia. W istocie, jak w przypadku wielu innych odruchów występujących u noworodka, biologiczna funkcja odruchu Moro nie jest znana- odruch prymitywny.

- odruch Babińskiego- jest reakcją na delikatne pociągnięcie ręką po stopie dziecka od pięty do palców. Następuje grzbietowe wygięcie dużego palca, rozszerzenie pozostałych palców, wygięcie stopy do wewnątrz. Na ogół zanika pod koniec 1 roku życia, zastępuje go odruch podeszwowy dużego palca. Odruch ten nie występuje u niemowląt uszkodzeniem dolnej części rdzenia kręgowego.

- odruch kroczenia- reakcja dziecka na trzymanie go w pozycji wyprostowanej, lekko odchylonego do przodu, z nogami dotykającymi twardego, płaskiego podłoża, polegająca na przemiennym poruszaniu nogami. Odruch ten zanika około 3 miesiąca życia, z powodu rosnącego ciężaru nóg dziecka.

- odruch pływania- reakcja na położenie dziecka na brzuchu w wodzie, polegająca na naprzemiennym ruchu rąk, wydychaniu powietrza ustami. Następuje odruchowe zatrzymanie oddechu, woda płynie do żołądka. Odruch ten wskazuje na koordynację rąk i nóg, zanika w 6 miesiącu życia.

Niektóre z odruchów bezwarunkowych przekształcają się w odruchy warunkowe- np. odruch ssania- przy pomocy narządu odpowiedzialnego za równowagę- błędnika, dzięki nabytemu doświadczeniu, dziecko wie, że będzie karmione, jeśli znajdzie się w określonej pozycji, bo powstały w jego korze mózgowej ślady pamięciowe, albo też widzi butelkę i już chce ssać, bo mózg zakodował ten bodziec.

Emocje wrodzone, pierwotne.

- strach- reakcja na zbyt silne i szybkie niespodziewane bodźce, np. dźwięk lub bodziec wzrokowy

- złość- reakcja na unieruchomienie głowy dziecka lub zmysłów wzroku i słuchu, w postaci płaczu, gwałtownych ruchów.

- wstręt- reakcja na bodźce związane ze zmysłem węchu i smaku, np. pokarmy szkodliwe i zatrute.

- radość(zadowolenie)- reakcja na właściwy stan, równowagę własnego organizmu, np., gdy jest sucho, ciepło, nic nie boli, nie ma kolki, buzia jest uśmiechnięta, rozluźniona.

Później emocje pierwotne przekształcają się w emocje nabyte. Dziecko uczy się nowych źródeł emocji- np. zadowolenie, ożywienie na widok matki, jej uśmiechu, która gdy jest mu źle, przytuli go, sprawi, że poczuje się bezpiecznie, co kształtuje przywiązanie, więź emocjonalną między nimi.

Emocja strachu przekształca się w lęk, poszerzeniu ulegają jego źródła, np. wrzasku matki, stres przed egzaminem. Powstają też nowe przyczyny wstrętu- np. widok krwi, nielubianej osoby.

Człowiek uczy się kontroli emocji, zapanowania nad siłą i sposobem ich wyrażania.

19. Co dziedziczymy?

- Indywidualny wzorzec tempa rozwoju- indywidualny wzorzec okresów przyspieszeń i zahamowań rozwoju

- Budowę fizyczną i wygląd zewnętrzny- kształt głowy, nosa, kolor oczu, włosów, karnację, kształt palców, paznokci, długość stóp, itp.

- Płeć

- Grupę krwi

- Właściwości układu nerwowego- jego strukturę i funkcjonowanie, zestaw neuroprzekaźników

- Typ temperamentu- indywidualne zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia, aktywność

- Właściwości układu hormonalnego- produkcja i stężenie w organizmie hormonów, np. testosteronu, adrenaliny, itp.

- Stronność ciała- prawo- lub lewostronność

- Niektóre choroby- np. zespól Downa, pląsawica Huntintona, anemia sierpowata, itd.

- Predyspozycje do pewnych chorób- schizofrenia, psychoza maniakalno- depresyjna, choroby nowotworowe

- Odruchy bezwarunkowe- jednakowe dla osobników danego gatunku

Na co mają wpływ geny?

- Ogólny stan zdrowia- ogólna odporność organizmu na czynniki szkodliwe

- Ogólne zasady metabolizmu- tendencja do tycia, podatność na uzależnienia, itp.

- Ogólna aktywność- ekstrawersja, introwersja, męczliwość

- Sposoby ekspresji- mimika, pantomimika, manieryzm

- Zdolności ogólne- iloraz inteligencji, maksymalne(potencjalne) możliwości poznawcze

- Uzdolnienia szczegółowe- np. muzyczne, plastyczne, motoryczne

- Zaburzenia umiejętności pisania- dysleksja

-Podatność na lęki- tendencja do rozpaczania, zamartwiania się

- Odporność na stres- umiejętność radzenia sobie ze stresem

- Skłonność do zachowań agresywnych, aspołecznych, antyspołecznych

Wpływy mieszane- genów i środowiska

- inteligencja- wrodzone zadatki(50%-70%), wpływy środowiska i aktywność własna)

- temperament-wrodzone zadatki, doświadczenia życiowe

- zdolności- dziedziczenie pewnych predyspozycji i wpływy środowiska

20. Temperament.

Temperament zależy od typu układu nerwowego. Wyróżnia się 2 typy temperamentu:

- słaby temperament- introwertyk- melancholik. U osób z tym typem temperamentu układ nerwowy wzmacnia siłę docierających bodźców, dlatego też osoby o tym temperamencie mają obniżoną potrzebę stymulacji- zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia. Osoby te są zazwyczaj bierne, np. w szkole nie lubią przerwy, bo za dużo bodźców do nich dociera, zazwyczaj są zmęczone, mogą mieć problem z rozwojem sfery emocjonalnej i społecznej- przejmują się karami, mają problemy z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami, często stają się kozłami ofiarnymi.

- silny temperament- ekstrawertyk- choleryk, sangwinik lub flegmatyk. U osób z tym typem temperamentu układ nerwowy obniża siłę docierających bodźców, dlatego też osoby o tym temperamencie mają zwiększoną potrzebę stymulacji- zapotrzebowanie na bodźce z otoczenia. Osoby te są zazwyczaj bardzo aktywne- wszystkiego muszą spróbować, dotknąć, często sprawiają problemy otoczeniu, ignorują uwagi innych, nie potrafią wysiedzieć na lekcji, ciągle się wiercą, chodzą po klasie, z niecierpliwością czekając na przerwę, bo wtedy jest większy dopływ bodźców, można się poszaleć.

Warto również zaznaczyć, że temperament jest niezmienny przez całe życie, jedynie ulega modyfikacji i kontroli, ludzie wyrabiają sobie hierarchię wartości i tak np. pracownik o silnym temperamencie nie sprzeciwi się poleceniom szefa, bo nie chce stracić pracy, która stoi wysoko w jego hierarchii wartości i wyładuje się w domu.

Temperament to nie to samo, co osobowość. Temperament ma się od urodzenia, a osobowość się buduje od urodzenia aż do końca okresu dojrzewania- odkrywa się system wartości, buduje własną wiedzę o świecie, określone reguły postępowania, samoakceptację, poczucie własnej wartości poprzez swoje doświadczenia, relacje z otoczeniem.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Odpowiedzi- psychologia rozwojowa, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa
test 09 02 07, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa
ROZWÓJ MORALNY Piaget, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa
Definicje funkcji, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa
niemowlęctwo, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa
tabelki na psychologie, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa
test 09 02 07, studia, II semestr, Psychologia rozwojowa

więcej podobnych podstron