Przemiany w sektorze bankowym w Polsce w okresie transformacji ustrojowej

W 1988 roku władze państwowe postanowiły całkowicie przebudować polski system bankowy, co miało nastąpić w kilku etapach:

1. powstanie nowego systemu prawnego: ustawa Prawo bankowe i ustawa o NBP,

2. wyodrębnienie z NBP kas oszczędności i banków komercyjnych,

3. sprowadzenie roli NBP do roli baku centralnego,

4. powstanie nowych banków komercyjnych w ramach pobudzania konkurencyjności.

Ad 1) Dnia 31.01.1989 roku weszła w życie ustawa Prawo bankowe, która:

• zobowiązywała banki do utrzymywania płynności płatniczej,

• wprowadzała rozwiązania służące zapewnieniu bezpieczeństwa środków pieniężnych powierzonych bankom przez klientów, do rozwiązań tych można zaliczyć:

• zapobieganie nadmiernej koncentracji kredytów,

• zapobieganiu nadmiernym inwestycjom kapitałowym,

• nadzór nad działalnością banków, który został usytuowany w banku centralnym, jako Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego,

• ustalenie zasad dotyczących uzdrawiania banków, ich likwidacji i ogłaszania upadłości.

Nowe prawo bankowe odstąpiło od podziału jednostek prowadzących działalność gospodarczą na jednostki gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej. Osoby prawne i fizyczne otrzymały prawo swobodnego wyboru banku, z którego usług chciały by korzystać.

Dnia 31.01.1989 roku weszła w życie ustawa o NBP zgodnie, z którą NBP jest:

• centralnym bankiem państwa,

• bankiem emisyjnym,

• bankiem prowadzącym działalność umacniającą pieniądz polski,

• bankiem współdziałającym w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa,

• bankiem prowadzącym działalność kredytowa dla innych banków (kredyty refinansowy),

• bankiem prowadzącym rachunki innych banków, budżetu i jednostek budżetowych,

• bankiem gromadzącym rezerwy obowiązkowe,

• wykonuje nadzór nad działalnością bankową.

Ad 2) Wyodrębniono z NBP :

• 01.01.1988 r kasy oszczędności i utworzono odrębny bank - PKO,

• 01.02.1989 r ( na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 11.04.1988r ) zostało powołanych 9 banków państwowych:

1. Bank Gdański w Gdańsku,

2. Bank Śląski w Katowicach,

3. Bank Przemysłowo-Handlowy w Katowicach,

4. Bank Depozytowo- Kredytowy w Lublinie.

5. Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi,

6. Wielkopolski Bank Kredytowy w poznaniu,

7. Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie,

8. Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie,

9. Bank Zachodni we Wrocławiu.

Banki te stały się samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi. Miały prowadzić działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych, udzielaniu kredytów i pożyczek pieniężnych oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych. Każdy z wymienionych banków posiadał swobodę w zakresie:

decydowania o przedmiocie i zakresie swojego działania i oferowania usług bankowych,

zawierania umów z klientami - ustalanie wysokości oprocentowania lokat i kredytów.

Zmiany w systemie bankowym po 1989 roku wynikają z urynkowienia gospodarki polskiej oraz z reformą prowadzenia polityki pieniężno-kredytowej przez banki. Każdy z tych banków przejął obowiązki części oddziałów NBP. Jednak pomimo wydzielenia 9 banków NBP nadal zajmował się pewnymi operacjami komercyjnymi w zakresie obrotu dewizowego, co było sprzeczne z założeniami reformy. Ostatecznie w 1994 roku powołano Polski Bank Inwestycyjny, który przejął ostatnie funkcje banku komercyjnego od NBP. Struktura polskiego systemu bankowego stała się przez to bardziej przejrzysta.

Ad 3) Działalność NBP jako banku centralnego oznacza:

• współdziałanie przy opracowywaniu rozwiązań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i kształtowaniu systemu funkcjonowania gospodarki narodowej,

• udzielanie kredytów refinansowych innym bankom,

• organizowanie i realizowanie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych,

• administrowanie państwową rezerwą dewizową,

• sprawowanie funkcji nadzoru bankowego nad instytucjami bankowymi na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków,

• kształtowanie polityki kursowej i jej bieżącej realizacji,

• emisję znaków pieniężnych i organizowanie obrotu gotówkowego,

• organizowanie i przeprowadzanie rozrachunków międzybankowych,

• reprezentowanie interesów Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych.

Rezerwą obowiązkową zostały objęte wszystkie środki pieniężne zgromadzone w banku, przy czym stopa rezerwy nie mogła być wyższa niż 30% sumy tych środków. Ustawa nie przewidywała natomiast oprocentowania środków odprowadzonych na rachunek rezerw obowiązkowych.

Ad 4) Nastąpiła możliwość powstania nowych banków przy liberalnych zasadach ich tworzenia:

• niewielki kapitał zakładowy,

• własne pomieszczenia,

• projekt statutu,

• plan działania.

Wprowadzało to zasadę konkurencyjności oraz odejście od podziałów terytorialnych i branżowych.

X X X

W 1994 roku zostały uchwalone dwa istotne dla systemu bankowego akty prawne:

• a - o restrukturyzacji banków spółdzielczych oraz o BGŻ,

• b - o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

1. potrzeba restrukturyzacji spółdzielczości kredytowej była spowodowana:

• koniecznością wycofania się z rozwiązań deregulacyjnych, które doprowadziły do niewydolności wielu banków spółdzielczych (deregulacja nastąpiła w 1989 roku i oznaczała, że banki spółdzielcze stały się bankami uniwersalnymi pomimo tego, że nie były przygotowane do takiej funkcji i popełniały wiele błędów w swojej działalności)

• koniecznością dostosowania się do wymogów UE.

Nowa ustawa wprowadziła:

• trzystopniową strukturę spółdzielczości ( banki spółdzielcze, regionalne i BGŻ),

• obowiązek przekazywania części funduszy przez banki spółdzielcze bankom regionalnym nieodpłatnie,

• zasadę, że za ryzyko bankowe i płynność banku nie odpowiada bank spółdzielczy, ale solidarnie wszystkie banki zrzeszone w banku regionalnym.

b) Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym objęła gwarancją depozyty nie tylko osób fizycznych, ale i prawnych.

Dostosowanie polskiego systemu bankowego do wymogów UE

Dostosowanie polskiego systemu bankowego do standardów UE

Standardy europejskie są normami prawa międzynarodowego lub zagranicznego, które muszą być przełożone na język prawa krajowego. Proces ten nosi nazwę harmonizacji prawa, w tym wypadku bankowego.

Dostosowanie banków krajowych do standardów europejskich jest częścią procesu integrowania Polski ze strukturami Zachodu:

• militarnymi - NATO,

• informacyjno-intelektualnymi - OECD,

• gospodarczymi - UE.

Jest to proces złożony i dynamiczny, w którym rola banków jest ogromnie ważna.

Polska jest członkiem światowej Organizacji Handlu, jest 28 członkiem OECD. 16 grudnia 1991 r. podpisała Układ Europejski z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, stając się państwem stowarzyszonym ze Wspólnotami Europejskimi. Oznacza to, że wraz z globalizacją rynków finansowych następuje coraz szersze podporządkowanie ich normom standardów ograniczających pole swobody suwerennych wyborów banków. Muszą okazać się zdolne do przyjęcia i egzekwowania praw, regulacji oraz polityki Unii Europejskiej. Mimo że dostosowanie banków do standardów europejskich musi przybierać formę działań legislacyjnych, jest to proces z gruntu ekonomiczny. Jego istota polega na wypracowaniu własnej strategii konkurencji na jednolitym rynku europejskim. Każdy bank musi określić swoją drogę do przetrwania w obliczu wyzwania obniżki kosztów, poprawy jakości i innowacyjności usług bankowych.

Podstawową przesłanką ekonomiczną standaryzacji jest stworzenie dużego rynku zbytu na świadczone usługi, aby w ten sposób móc obniżyć koszty transakcyjne oraz koszty pośrednictwa finansowego. Standardy mają uporządkować konkurencję, tworząc jednolite warunki do gry rynkowej dla wszystkich ich uczestników, z zagwarantowaniem swobody przepływu:

• towarów,

• osób,

• usług,

• kapitału.

Termin „europejskie standardy” definiuje się jako formalne i nieformalne regulacje zachowań bankowców, funkcjonujących na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Proces dostosowania do standardów europejskich może więc być opisywany za pomocą luki, jaka dzieli nasze regulacje prawne od przyjętych w Europie Zachodniej, oraz jako proces nabywania wiedzy i umiejętności, zwyczajów i zachowań właściwych dla europejskiej bankowości przy całej jej różnorodności.

Regulacje bankowe Unii Europejskiej przedstawiane są za pomocą:

• zaleceń,

• rozporządzeń,

• dyrektyw

Rady Europejskiej.

Najbardziej powszechną formą rozpowszechniania standardów europejskich są dyrektywy.

Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do uzyskania wskazanego w niej stanu na rynku usług finansowych za pomocą instrumentów prawnych właściwych danemu systemowi prawa.

Zasadnicza część standardów europejskich wymienionych w dyrektywach dotyczy norm bezpieczeństwa wykonywania czynności bankowych i nadzoru nad bankami. Źródłem ich powstania jest Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Są one więc standardami międzynarodowymi, adresowanymi do dużych banków działających w skali globalnej.

Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, w części dotyczącej gwarancji depozytów, jest w znacznym stopniu zgodna ze standardami UE. Jest to sygnał, że standardy europejskie nie mają dotyczyć dużych banków, lecz również ich detalicznych klientów. Ochronie konsumenta poświęcono dyrektywy o zasadach udzielania kredytu konsumpcyjnego, rozliczeń transgranicznych, efektywnej stopie procentowej kredytu konsumpcyjnego oraz nieważności z mocy prawa nierównoprawnych umów zawieranych na odległość. Banki muszą pozostać instytucją zaufania publicznego i na straży tego atutu banków stoją rygorystyczne regulacje UE.

Obronie dobrego wizerunku banków w UE służy dyrektywa o zapobieganiu wykorzystywania banków do zacierania śladów nielegalnego pochodzenia gotówki uzyskanej w toku handlu narkotykami oraz działań zorganizowanej przestępczości, która została wdrożona do systemu prawa polskiego.

Część regulacji UE istotnych dla sektora bankowego nie zawiera w tytule odniesienia do instytucji kredytowych lub instytucji inwestycyjnych, lecz jest ważna dla jego funkcjonowania. Są to m.in. standardy w zakresie sporządzania sprawozdań finansowych, konsolidowania ich, łączenia i grupowania spółek akcyjnych, zasad konkurencji na jednolitym rynku europejskim. Dodatkowo dochodzą również pozaustawowe źródła prawa w postaci wyroków Sądu Europejskiego, który jako jedyny jest uprawniony do dawania wykładni obowiązującego prawa UE.

Kierunek i tempo działań dostosowawczych, wynikających z Układu Europejskiego wskazuje opracowana przez Komisję Europejską i przyjęta przez Radę Europejską na szczycie Unii Europejskiej w Cannes w 1995 r. tzw. Biała Księga. Jest ona adresowana do państw, które zawarły z UE układ o Stowarzyszeniu. Dokonuje ona umownego podziału dyrektyw na realizowane w pierwszym oraz drugim etapie. Z perspektywy UE najważniejszą sprawą jest stworzenie systemu gwarantowania depozytów, egzekwowanie właściwej relacji między funduszami własnymi a aktywami ważonymi skalą ryzyka (współczynnik wypłacalności minimum 8%) oraz wprowadzenie norm chroniących system bankowy przed praniem w nim „brudnych pieniędzy”. Dalszy etap to żądanie, aby założyciele bankowych spółek kapitałowych wykazali się 5 mln ECU jako minimalnym kapitałem akcyjnym, uporządkowaniem spraw sprawozdawczości finansowej banków, przestrzeganiem norm dotyczących koncentracji kredytów i innych wierzytelności, umiejętnością sprawowania skonsolidowanego nadzoru nad grupami bankowymi, holdingami i konglomeratami finansowymi.

Dostosowanie banków do standardów europejskich jest procesem dynamicznym, gdyż same standardy podlegają zmianom i zaostrzeniom. Obecnie obowiązujące prawo bankowe wprowadziło zmiany w kierunku funkcjonowania polskiego systemu bankowego w sposób bardziej sprawny i bezpieczny. Jednakże ocenia się, że polskie banki na tle banków działających w UE charakteryzują się:

• niskim wyposażeniem kapitałowym,

• wysokimi kosztami,

• niską technologią,

• mało elastyczną polityką wobec klienta,

• niskim bezpieczeństwem działania.

Przesłanki i proces przebudowy polskiego systemu bankowego

W drugiej połowie lat 80-tych zaczęły przeważać poglądy, że system bankowy powinien być bardziej rozbudowany, że należy dopuścić konkurencję, samodzielność banków i położyć nacisk na ich działalność komercyjną.

Ogólnie można powiedzieć, że sytuację charakteryzowały następujące elementy:

• ograniczona liczba banków, brak konkurencji i ścisła specjalizacja banków,

• łączenie przez NBP funkcji banku komercyjnego i niektórych funkcji banku centralnego,

• administracyjne ustalanie przez rząd stóp procentowych, kierunków i wielkości akcji kredytowej (obowiązywał roczny plan kredytowy i plan kasowy),

• brak przepisów prawnych regulujących działanie systemu bankowego (m.in. norm przezornościowych), jak też brak instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego,

• brak międzybankowego systemu rozliczeniowego.

Pod koniec lat osiemdziesiątych podjęto reformę, która zasadniczo zmieniła obraz systemu bankowego w Polsce. Punktem wyjścia reformy bankowej był „Program umacniania pieniądza” przygotowany przez NBP w 1987 r. po raz pierwszy w powojennej historii Polski wskazano na doniosłe znaczenie pełnowartościowego pieniądza, jego stabilności i wymienialności, zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa. Zwrócono uwagę na konieczność stworzenia instytucjonalnych zapór chroniących gospodarkę przed wypływem pustego pieniądza, a w szczególności uniezależnienia banku centralnego od rządu oraz koniunktur i presji politycznych. W celu umocnienia pieniądza - stwierdzono w „Programie” - niezbędne jest oddzielenie funkcji depozytowo-kredytowych, które powinny być domeną samodzielnych banków komercyjnych, od funkcji emisyjnej, realizowanej przez bank centralny.

Pierwszy etap reform bankowych stanowiło prawne i organizacyjne wyodrębnienie ze struktur NBP Powszechnej Kasy Oszczędności w 1987 roku. Celem tego przedsięwzięcia było usamodzielnieni PKO i umożliwienie bankowi tworzenia własnej strategii rozwoju. Jednocześnie pozostawiono nie rozwiązaną kwestię obciążeń z przeszłości (tj. długoletnich kredytów na budowę mieszkań udzielonych spółdzielniom mieszkaniowym).

11 kwietnia 1988 r. Rada Ministrów zatwierdziła dokument pod tytułem „Przebudowa organizacji i funkcji NBP i utworzenie sieci banków kredytowych” przygotowany przez NBP oraz wydała rozporządzenie o utworzeniu z dniem 1 maja 1988 r. dziewięciu banków depozytowo-kredytowych. Na tej podstawie rozpoczęto prace organizacyjne i legislacyjne, zmierzające do budowy nowego modelu bankowości polskiej.

• Za główne założenie reformy bankowej uznano stworzenie dwupoziomowego systemu bankowego, charakterystycznego dla państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej.

• Drugim istotnym elementem reformy było utworzenie dziewięciu banków komercyjnych na bazie 430 oddziałów operacyjnych NBP oraz zliberalizowanie warunków wejścia do sektora bankowego. Stworzone zostały szerokie możliwości zakładania banków w formie spółki akcyjnej, zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, krajowe i zagraniczne.

• Usunięte zostały wszelkie ograniczenia podmiotowo-przedmiotowe, klienci uzyskali możliwość wyboru banku i prowadzenia rachunków jednocześnie w wielu bankach, a stosunki relacji klient-bank zastały oparte na umowach.

• Banki komercyjne uzyskały samodzielność w zakresie kształtowania profilu swojej działalności, określania wielkości prowizji oraz odsetek od kredytów i pożyczek, a także we wszystkich sprawach związanych z ekonomiką i finansami banku.

• Istotnej zmianie uległy relacje banków z bankiem centralnym. Nowy układ stosunków, obejmujący przede wszystkim zagadnienia polityki pieniężnej i nadzoru bankowego, oparty został na wzorach bankowości zachodniej.

Ukoronowaniem prac związanych z reformą bankową było uchwalenie 31 stycznia 1989 roku dwóch ustaw:

1. Prawo bankowe,

2. Ustawa o NBP.

Wśród zasadniczych zmian wprowadzonych przez nowe prawo należy wymienić:

• Określenie wymogów niezbędnych do powołania banku i otrzymania licencji na prowadzenie działalności bankowej, a w tym:

• Wielkości minimalnego kapitału założycielskiego,

• Kompetencji osób mających prowadzić bank,

• Zestawu i treści dokumentów (statut i regulaminy wewnętrzne, struktury organizacyjne, docelowy rynek, plan działania, prognozowane bilanse i rachunki wyników).

• Utworzenie nadzoru bankowego w ramach NBP i wyposażenie go w stosowne narzędzia kontroli (badanie sprawozdawczości banków, inspekcja na miejscu, prawo do wydawania zaleceń itd.),

• Wprowadzenie zasad rachunkowości bankowej - Bankowego Planu Kont (BPK) przystosowanej do wymogów sprawozdawczości oraz do prowadzenia polityki pieniężnej. BPK zawiera dane mogące służyć do badania sytuacji finansowej, wypłacalności i płynności banków.

• Wprowadzenie podstaw do ustalania norm przezorności bankowej przez Prezesa NBP, na zasadzie delegacji i upoważnień ustawowych do wydawania zarządzeń obowiązujących banki. Do podstawowych norm, które są zobowiązane przestrzegać banki, należą następujące współczynniki:

• Współczynnik wypłacalności - stanowi najbardziej syntetyczną miarę bezpieczeństwa banku - mierzy bowiem stopień pokrycia kapitałem pozycji obarczonych ryzykiem (aktywów i pozycji pozabilansowych). Przyjęto, że współczynnik nie powinien być niższy niż 8%. Ryzyko odzwierciedlają wagi obciążające w różny sposób poszczególne pozycje. Najwyższe wagi przypisane są do kredytów, najniższe - do operacji ze Skarbem Państwa i bankiem centralnym,

• Współczynniki płynności, oblicza się je jako relację płynnych aktywów do pasywów, mierzą zrównoważenie pasywów aktywami o podobnych terminach,

• Normy dopuszczalnej koncentracji należności w stosunku do:

1. Jednego kontrahenta,

2. Pojedynczej umowy,

3. Inwestycji kapitałowych banku (zakupu papierów wartościowych, w tym akcji i udziałów), celem tych norm jest uniknięcie zagrożenia wynikającego z nadmiernego zaangażowania się banku w operacje z klientem, którego trudna sytuacja mogłaby wpłynąć na załamanie całego banku,

• Norm dopuszczalnych pozycji walutowych w relacji do kapitału własnego banku.

• Określenie ogólnych ram prawnych umów rachunku bankowego i zasad udzielania kredytów, ustalających uprawnienia i zakres odpowiedzialności partnerów (w tym zobowiązanie do stosowania zabezpieczeń prawnych przy udzielaniu kredytów, badania sytuacji kredytobiorcy itd.).

• Określenie uprawnień Prezesa NBP wobec banków zagrożonych i okoliczności władczego wkraczania w funkcjonowanie banków. Prezes NBP ma prawo:

• Wydania polecenia opracowania programu naprawczego,

• Powołania zarządu komisarycznego,

• Wydania zakazu wykonywania niektórych czynności,

• Odebrania licencji na prowadzenie działalności bankowej,

• Postawienia wniosku o zawieszenie działalności,

• Podjęcia decyzji o likwidacji lub zgłoszenia wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości banku.

• Wprowadzenie instrumentów polityki pieniężnej, przede wszystkim rezerw obowiązkowych, a następnie kredytów refinansowych i stóp banku centralnego, operacji otwartego rynku.

• Wprowadzenie powszechnego obowiązku publikacji sprawozdań finansowych banku - po ich zbadaniu przez audytora i przyjęciu przez walne zgromadzenie akcjonariuszy (dla banków - spółek akcyjnych jest to wymóg Kodeksu handlowego).

Ostatecznym celem reformy systemu bankowego było stworzenie warunków pełnienia przez banki funkcji podmiotów narzucających twarde ograniczenie budżetowe podmiotom gospodarczym i zmuszających je do racjonalnego wykorzystywania środków oraz podwyższania efektywności działania. Cel ten miał być osiągnięty przez pełną komercjalizację działalności banków. Celem zasadniczym zaś miała być - w skali makro - alokacja zasobów w gospodarce na zasadzie racjonalności i najbardziej efektywnego ich wykorzystania.

Utworzenie dziewięciu regionalnych banków komercyjnych było rezultatem nowych rozwiązań prawnych. Miały one formę banków państwowych, wyposażonych w kapitał (fundusze własne) przez NBP. Centrale banków „dziewiątki” zostały utworzone w miastach o największej aktywności gospodarczej. Uważano, że takie rozmieszczenie będzie stanowić potencjał rozwojowy nowych banków.

W 1991 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o komercjalizacji banków „dziewiątki”, czyli o przekształceniu ich w spółki prawa handlowego. Łączyło się to m.in. z nadaniem bankom statutów i powołaniem Rad Nadzorczych. Radom Banków (nadzorczym) postawiono następujące zadania:

• Przygotowanie banków do prywatyzacji,

• Przeprowadzenie restrukturyzacji aktywów,

• Podwyższenie efektywności banków,

• Przebudowę struktur organizacyjnych i dokonanie niezbędnych zmian personalnych.

Komercjalizacja była pierwszym krokiem w kierunku prywatyzacji banków „dziewiątki”. Kolejnym etapem było dokonanie w połowie 1991 roku wyboru banków do prywatyzacji. Jako podstawowe kryterium wyboru pierwszych dwóch banków przyjęto dotychczasowe wyniki działalności. Okres brany pod uwagę obejmował lata 1989 - 1990 i pierwszą połowę 1991 r. Dochody i koszty banków w tym okresie były kształtowane w znacznej mierze przez zjawiska inflacyjne, co zniekształciło nieco analizę wyników ekonomicznych.

W celu przyspieszenia modernizacji siedem banków z „dziewiątki” realizowało w latach 1992 - 1994 tzw. porozumienia bliźniacze z bankami z krajów rozwiniętych. Porozumienia polegały na współpracy w dziedzinie formułowania strategii banku, zarządzania aktywami i pasywami, ulepszania procedur kredytowych itd.

W zakładanych celach prywatyzacji banków chodziło o to, aby pełna odpowiedzialność za kierowanie bankami spoczęła na władzach banku i ich prywatnych właścicielach, a nie na Skarbie Państwa (a właściwie Ministrze Finansów reprezentującym Skarb Państwa). Zarządy, Rady Nadzorcze i nowi właściciele mieliby odtąd ponosić pełną odpowiedzialność nie tylko za realizację misji i przyjętej strategii, lecz także za bieżące kierowanie i ewentualną restrukturyzację banku. Oczekiwano, że dzięki sprywatyzowaniu banki będą się kierować w swych działaniach wyłącznie kryteriami mikroekonomicznej efektywności, co z kolei miało prowadzić do rzeczywistej realizacji postulatu narzucania podmiotom gospodarczym twardych ograniczeń budżetowych, w celu wymuszenia zmian w ich zachowaniach. Innym celem prywatyzacji było unowocześnienie działalności banków, wprowadzenia nowoczesnych metod zarządzania i nowych produktów.

Zasady prywatyzacji

Uważano, że najlepszą metodą wprowadzenia oczekiwanych zmian byłoby pozyskanie inwestora strategicznego - banku zagranicznego, który wziąłby na siebie również odpowiedzialność za zarządzanie (albo przez tzw. kontrakt menedżerski, albo przez objęcie stanowisk we władzach banku). Pierwotnie przyjmowano, że pakiet dla inwestora strategicznego nie powinien przekraczać 30% akcji (przy pozostawieniu ok. 30% dla Skarbu Państwa i rozproszeniu pozostałych akcji, w tym także między drobnych inwestorów oraz pracowników nabywających akcje z ulgą). Przewidywane, że akcje banków zostaną wprowadzone do obrotu publicznego i będą notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.

Przebieg prywatyzacji

Przebieg prywatyzacji wyglądał następująco: najpierw należało dokonać wyboru doradców do przygotowania sprzedaży, a właściwie konsorcjów, składających się z banków inwestycyjnych, audytorów, doradców prawnych, firm zajmujących się promocją i domów maklerskich (do rozprowadzenia papierów wartościowych wśród klientów). Obowiązkiem doradców było w efekcie prowadzonych w banku prac i badań oraz dokonaniu oceny, przygotowanie prospektów emisyjnych i opracowanie zasad sprzedaży, a często także poszukiwanie inwestorów zagranicznych.

Pierwsze prywatyzowane banki - Bank Śląski S.A. I Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. - znalazły inwestorów strategicznych. Byli nim holenderski bank - ING oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju S.A. W obu przypadkach odbyły się też publiczne oferty sprzedaży. Akcje WBK S.A. cieszyły się dość umiarkowanym zainteresowaniem publiczności i dlatego zastosowano przy ich sprzedaży dyskonto. Natomiast oferta sprzedaży akcji BSK S.A. odniosła „zbyt duży” sukces, popyt na akcje 10-krotnie przekroczył ofertę, mimo iż cena została wyznaczona ze 100% premią.

Doświadczenia przy prywatyzacji WBK S.A. i BSK S.A. stanowiły podstawę do zmian zasad sprzedaży, wprowadzonych przy prywatyzacji kolejnych banków - Banku Przemysłowo-Handlowego S.A. i Banku Gdańskiego S.A. w przypadku BPH S.A. zastosowano ulgi podatkowe dla nabywców indywidualnych i gwarancje emisji. Bank Gdański S.A. jest natomiast notowany za pośrednictwem Globalnych Certyfikatów Depozytowych za granicą.

Do obrotu publicznego zostały wprowadzone także akcje BRE S.A. i BIG S.A., banków mniejszych i łatwiejszych do sprzedania.

Funkcjonowanie systemu bankowego

Początkowo istnienie i funkcjonowanie banków „dziewiątki” było zależne od refinansowania przez bank centralny, gdyż ich własna baza depozytowa była bardzo skromna.

W latach 1989-1990 następowały stopniowe zmiany w polityce i instrumentach banku centralnego. W pierwszej fazie NBP posługiwał się przeważnie instrumentami o charakterze administracyjnym:

• Limitami kredytowymi i zaleceniami co do kierunków ich rozdysponowania,

• pułapami stóp procentowych.

Powoli jednak wprowadzano nowe instrumenty o charakterze pośrednim:

• rezerwy obowiązkowe,

• stopy procentowe banku centralnego,

• kredyty refinansowe,

• operacje otwartego rynku.

Wycofanie się NBP z refinansowania banków w 1990 r. stanowiło wynik zmian w polityce banku centralnego, dążącego do zahamowania ekspansji kredytowej w celu ograniczenia presji inflacyjnej. Banki zostały zobowiązane do spłaty wcześniej uzyskanych kredytów refinansowych do końca 1995 roku. Zmusiło to banki do poszukiwania innych źródeł funduszy pożyczkowych, a przede wszystkim depozytów gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych.

Jednocześnie następował rozwój rynku międzybankowego i jego instrumentów - szybko powstał rynek depozytów międzybankowych, początkowo głównie na terminy od kilkudniowych do kilkumiesięcznych. W późniejszym okresie charakter tego rynku przeszedł ewolucję: od służącego do pozyskiwania brakujących środków w celu prowadzenia działalności kredytowej do rynku pomocnego w zarządzaniu płynnością.

Rozwój nowych produktów i usług bankowych rozpoczął się bardzo szybko. Banki przede wszystkim przypomniały sobie o gospodarstwach domowych - nie tylko jako podmiotach dostarczających środki, lecz także mogących korzystać z kredytów. Początkowo, ze względu na wysokie stopy procentowe, zainteresowanie kredytami nie było duże, wzrosło jednak bardzo od 1993 roku. Kolejno rosły oferty w zakresie kredytów dla podmiotów gospodarczych. Banki angażowały się także w działalność leasingową (za pośrednictwem wyspecjalizowanych spółek), emitują karty bankowe, pośredniczą w emisji krótkoterminowych instrumentów dłużnych przedsiębiorstw, obligacji komunalnych. Banki w coraz większym zakresie kooperują z firmami ubezpieczeniowymi, agencjami nieruchomości, dealerami samochodowymi.

Podnoszenie kwalifikacji pracowników bankowych było niezbędnym elementem przebudowy systemu. Należało nie tylko doszkolić pracowników już zatrudnionych, lecz także zorganizować szkolenia dla nowo przyjmowanych ludzi. Specyficzną formą szkolenia były porozumienia bliźniacze siedmiu banków „dziewiątki”, polegające na wspólnej pracy bankowców zachodnich z polskimi partnerami. Zagraniczni doradcy pomagali przede wszystkim w budowaniu strategii banku, tworzeniu służb marketingowych, układaniu regulaminów i wprowadzaniu nowych produktów (zwłaszcza w zakresie kredytowania), w informatyzacji banków, tworzeniu informacji dla celów kierowania oraz planów kont dla banków, zarządzaniu aktywami i pasywami, gospodarowaniu zasobami ludzkimi, jak też tworzeniu służb rewizji wewnętrznej.

Dawne banki specjalistyczne: Bank Handlowy S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Bank Rozwoju Eksportu S.A. zaczęły przekształcać się w banki uniwersalne. Stanowiło to efekt poszukiwania nowych, bardziej zróżnicowanych źródeł dochodów. Procesowi temu towarzyszyła utrata przewagi na dotychczasowych polach działania. Jednocześnie z procesem ewoluowania tradycyjnych banków specjalistycznych w kierunku banków uniwersalnych powstawały nowe banki specjalistyczne, czy raczej deklarujące działalność w wybranych dziedzinach, mające realizować pewne szczególne misje np.:

• Bank Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego S.A. - założony dla popierania budownictwa mieszkaniowego,

• Bank Ochrony Środowiska S.A. - powołany w celu inwestycji służących ochronie środowiska,

• Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. - służyć miał pomocą w tworzeniu miejsc pracy dla bezrobotnych,

• Bank Własności Pracowniczej S.A. - powstał z misją popierania prywatyzacji i własności pracowniczej.

Wiele banków zakładanych w latach 1989 - 1991 było z założenia bankami uniwersalnymi, bez określenia z góry misji i zadań. Brak specjalizacji i przewagi w jakiejś dziedzinie skazywał je jednak na kłopoty. Okazało się, że rynek stał się zbyt wymagający i obecnie nieliczne małe i średnie banki zachowały samodzielność i pierwotną strukturę akcjonariuszy.

Konkurencja międzybankowa

Pobudzenie konkurencji było jednym z podstawowych celów reform w systemie finansowym. W ciągu lat następowała stopniowa zmiana charakteru konkurencji - z form prostych, głównie cenowych, przez rozwój sieci, do form rywalizacji jakościowej, poprzez szerszy zakres i komplementarność produktów, elastyczność i dopasowanie do potrzeb klienta. Nastąpiło podwyższanie jakości obsługi, innowacyjności, a także przez staranie się o tworzenie pozytywnego wizerunku banku wśród klientów.

Warunkiem przetrwania banków w okresie 1990 - 1991 było konkurowanie o depozyty. Początkowo mało uwagi poświęcano kosztom pozyskania środków, gdyż chodziło raczej o zyskanie dużej liczby klientów i rachunków, licząc na powstanie przyzwyczajenia do danego banku. Było to w wielu bankach podejście skuteczne, zapewniające pozyskanie stabilnej bazy depozytowej, mimo późniejszego odejścia od zachęt centowych.

Nieco później pojawiła się konkurencja na rynku kredytowym. Okazało się, że liczba dobrych podmiotów, z perspektywami rozwoju oraz liczba projektów nadających się do finansowania jest ograniczona, natomiast liczba banków rośnie. Konkurencja o klienta prowadziła do obniżania rozpiętości między stopami procentowymi od kredytów a stopami płaconymi za depozyty, czyli do obniżania kosztów pośrednictwa finansowego.

Istotnym elementem rozwoju konkurencji na rynku usług bankowych jest obecność na nim banków zagranicznych. Banki zagraniczne osiągają znacznie lepsze wyniki od przeciętnych, a ich efektywność jest wyższa od efektywności najlepszych polskich banków. Banki zagraniczne stanowią swego rodzaju punkt odniesienia dla banków krajowych, które starają się naśladować ich postępowanie. Są również partnerami banków krajowych na rynku międzybankowym, w umowach konsorcjalnych - dzięki czemu upowszechniają zwyczaje i zasady współpracy między bankami.

Bliżej Europy

Nowa konstytucja zapewniła wysoką pozycję Narodowe­go Banku Polskiego w systemie instytucji publicznych. Ustawa Zasadnicza z 2 kwietnia 1997 roku przypisała NBP wyłączne prawo emisji pieniądza i realizowania po­lityki pieniężnej. Politykę tę związała z nowym organem NBP - Radą Polityki Pieniężnej. Radzie, składającej się z prezesa NBP i osób powołanych przez Prezydenta, Sejm i Senat, powierzono ustalanie corocznych założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi oraz składanie Sejmowi sprawozdań z ich wykonania. Zo­stał też wprowadzony konstytucyjny zakaz finansowania deficytu budżetowego przez NBP

Od początku 1998 roku zaczęły obowiązywać ustawy z 29 sierpnia 1997 roku - nowe prawo bankowe i ustawa o NBP

Podstawowy cel działalności NBP zdefiniowano jako utrzymanie stabilnego poziomu cen, pyry wspieraniu po­lityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawo­wego celu. Ustalono zakres pracy Rady Polityki Pienięż­nej. Sprawowanie nadzoru nad działalnością banków po­wierzono Komisji Nadzoru Bankowego pod przewodnic­twem prezesa NBP, a jego realizację Generalnemu Inspe­ktoratowi Nadzoru Bankowego, wydzielonemu organiza­cyjnie w strukturze NBP Ograniczono formy prawne banków da banków państwowych, banków w formie spółek akcyjnych i banków spółdzielczych. Bank pań­stwowy może być tworzony przez rząd na wniosek mini­stra skarbu państwa, zaopiniowany przez Komisję Nadzo­ru Bankowego. Utworzenie banku w formie spółki akcyj­nej wymaga -rozwalenia KNB, wydanego w uzgodnieniu z ministrem finansów. Analogiczny sposób tworzenia banków spółdzielczych powiązano ponadto z regulacjami innych ustaw dotyczących tego sektora bankowego. W wyniku delegacji ustawowej KNB ustaliła minimalne wyposażenie kapitałowe banków spółdzielczych. Konie­czność osiągnięcia funduszów własnych na poziomie 300 tys. euro (a ostatecznie 1 mln Euro) istotnie przyspie­szyła proces łączenia banków spółdzielczych.

Lata 1998-1999 obfitowały w wiele wydarzeń makro­ekonomicznych. Rada Polityki Pieniężnej ustaliła strate­gię polityki pieniężnej do roku 2003, zakładającą w tej perspektywie obniżenie inflacji poniżej 4 procent. W 1998 roku, po raz pierwszy od osiemnastu lat, inflacja spadła do poziomu jednocyfrowego. Dwunastomiesięcz­ny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych wy­niósł 8,6 procent. W 1999 roku, mimo ożywienia cen w końcu roku, po raz pierwszy odnotowano jednocyfrową inflację średnioroczną, która wyniosła 7,3 procent. Wol­niejsze tempu wzrostu gospodarczego, przy zmiennym wpływie czynników wewnętrznych i zewnętrznych oraz zmiennych parametrach polityki pieniężnej, miało wpływ na działalność banków, zwłaszcza depozytową i kredy­tową. Rozwoju sieci placówek, szczególnie bankowości detalicznej, wpływał na wzrost kosztów działania ban­ków. Wyniki finansowe pogorszyły się. W 1998 roku zysk netto spadł do 1,8 mld zł i stanowił niespełna 3 proc. przychodów. W 1999 roku wzrósł do 3,5 mld zł (ponad 4 proc. przychodów), ale ustępował wynikom z okresu bankowego boomu w połowie lat dziewięćdziesiątych. Zwiększył się udział złych kredytów - do 13 proc. całości kredytów.

Procesy przemian w bankowości, które występowały w poprzednich okresach z różną siłą, dokonywały się tak­że w latach 1998-1999. Opadła fala upadłości banków, ograniczając się do 1 banku komercyjnego i 4 banków spółdzielczych. Powstały nieliczne nowe banki specjali­styczne (samochodowe).

W końcu 1999 roku liczba banków komercyjnych zmniejszyła się do 77. Państwo kontrolowało w końcu 1999 roku banki mające 18 proc. kapitału akcyjnego ban­ków komercyjnych. Ekspansja zagranicy doprowadziła do jej dominacji w bankowości. Inwestorzy zagraniczni w końcu 1999 roku kontrolowali banki dysponujące 74 proc. kapitału akcyjnego banków komercyjnych. W stru­kturze inwestycji zagranicznych w bankowości czołowe pozycje zajmowały Niemcy (29 proc. ) i Stany Zjednoczo­ne (19 proc.), dalej Holandia i Włochy (po 12 proc.), a na­stępnie Austria i Irlandia (po 8 proc.).

W sektorze spółdzielczym w wyniku fuzji i przejęć, głównie przez inne banki spółdzielcze, liczba banków spadła do 781, z czego 629 było zrzeszonych w bankach regionalnych związanych z BGŻ SA, 86 w Gospodar­czym Banku Południowo-Zachodnim SA we Wrocławiu, 65 w Banku Linii Gospodarczej SA w Warszawie a 1 bank pozostawał poza tymi strukturami ( Spółdzielczy Bank Rozwoju „Samopomoc Chłopska" w Warszawie). Proces łączenia doprowadził do wzmocnienia kapitałowego, co ograniczyło do 6 proc. liczbę banków spółdzielczych z niezadowalającą wypłacalnością.6

Miniona dekada zmieniła oblicze polskiej bankowości. Narodowy Bank Polski, wzorem innych banków central­nych, ukształtował się jako instytucja będąca strażnikiem narodowego pieniądza. Przy coraz silniejszej konkurencji banki dojrzewały do funkcjonowania w warunkach go­spodarki rynkowej pad względem zarządzania, poten­cjału kadrowego, wdrożonych technologii i oferowanych produktów. W końcu 1999 roku były dominującym seg­mentem rynku finansowego z aktywami sięgającymi 90 proc. całości aktywów instytucji finansowych.

Polski sektor bankowy zajmuje przodującą pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej. Wyraźnie ustępuje jed­nak bankowości krajów zachodnioeuropejskich. W skali globalnej plasuje się na 40. miejscu pod względem roz­miarów działalności.

Konsolidacja banków

Sektor bankowy jest największym i najbardziej rozwiniętym segmentem rynku finansowego w Polsce. Na koniec 1999 r. aktywa netto systemu bankowego stanowiły blisko 90% aktywów regulowanego sektora finansowego (banków, domów maklerskich, funduszy emerytalnych, zakładów ubezpieczeń oraz funduszy powierniczych i inwestycyjnych). Były one około 13-krotnie wyższe niż aktywa zakładów ubezpieczeń, drugiego co do wielkości segmentu rynku finansowego.

Udział banków w kapitalizacji Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie stopniowo maleje, jednak wciąż jest bardzo wysoki. Na koniec 1999 r. wynosił on 28,1% (wobec 32,1% na koniec 1998 r.). Dodajmy, że wśród 20 spółek mających największy udział w kapitalizacji giełdy znajduje się 10 banków.

W 1999 r. nastąpiło przyspieszenie prywatyzacji i znaczne nasilenie procesu konsolidacji banków. Przypomnijmy, że Ministerstwo Skarbu Państwa sfinalizowało prywatyzacje 4 banków:

• w styczniu (na mocy umowy zawartej w październiku 1998 r.) Bayerische Hypo -und Vereinsbank AG nabył od Skarbu Państwa pakiet 36,7% akcji Banku Przemysłowo-Handlowego SA, a po odkupieniu akcji od innych akcjonariuszy przejął nad nim kontrolę;

• w sierpniu (na podstawie umowy zawartej ze Skarbem Państwa w czerwcu) konsorcjum UniCredito Italiano SA i Allianz AG objęło większościowy pakiet (52,09%) akcji Banku Polska Kasa Opieki SA;

• we wrześniu (w następstwie umowy zawartej ze Skarbem Państwa w czerwcu) AIB European Investments Limited objął 80% akcji Banku Zachodniego SA;

• w sierpniu inwestorzy zagraniczni związani z duńskim Unibankiem weszli w posiadanie pakietu kontrolnego akcji Banku Własności Pracowniczej SA (wcześniej bank był pośrednio kontrolowany przez Skarb Państwa).

Banki w Polsce, podobnie jak w innych krajach, w coraz większym stopniu są zainteresowane konsolidacją. W 1999 r. doszło do następujących fuzji i przejęć:

• z dniem 1 stycznia nastąpiła największa w polskim sektorze bankowym fuzja - połączyły się 4 banki tworzące Grupę Pekao SA (Powszechny Bank Gospodarczy SA, Pomorski Bank Kredytowy SA i Bank Depozytowo - Kredytowy SA z Bankiem Polska Kasa Opieki SA), w wyniku czego powstał drugi co do wielkości bank w Polsce;

• Powszechny Bank Kredytowy SA nabył przedsiębiorstwo bankowe Pierwszy Komercyjny Bank SA i z dniem 1 lipca włączył jego placówki w swoją strukturę;

• z dniem 22 listopada Bank Energetyki SA połączył się z Bankiem Inicjatyw Społeczno - Ekonomicznych SA;

• doszło do konsolidacji 3 należących do Bayerische Hypo -und Vereinsbank AG banków, a mianowicie nowa emisja akcji Banku Przemysłowo - Handlowego SA została opłacona przez akcjonariusza wkładem niepieniężnym w postaci prawa własności 100% akcji HYPO-BANKU Polska SA i HypoVereinsbanku Polska SA. Następnie drugi z banków został (z dniem 11 listopada) połączony z Bankiem Przemysłowo - Handlowym SA, a HYPO-BANK Polska SA (z dniem 1 grudnia) przekształcony w bank hipoteczny.

Organy statutowe Banku Handlowego w Warszawie SA i BRE Banku SA prowadziły prace zmierzające do fuzji obu banków. Koncepcja tej fuzji miała akceptację KNB m.in. dlatego, że prowadziła do powstania jednego z największych banków w tej części Europy oraz gwarantowała najstarszemu w Polsce bankowi - działającemu od 1870 r. - nie tylko dynamiczny rozwój, lecz także zachowanie osobowości prawnej i pozostawienie zarządzania bankiem polskiej kadrze. Z powodu zdecydowanego sprzeciwu dwóch akcjonariuszy (PZU i Skarbu Państwa) do fuzji jednak nie doszło.

Procesy konsolidacyjne w polskim sektorze bankowym jeszcze się nie zakończyły. Można oczekiwać, że w nieodległej przyszłości dojdzie do połączenia Banku Austria Creditanstalt Poland SA z Powszechnym Bankiem Kredytowym SA oraz Gliwickiego Banku Handlowego SA z Wielkopolskim Bankiem Kredytowym SA. W dalszej perspektywie z dużym prawdopodobieństwem można sądzić, że Allied Irish Bank European Investments Ltd. doprowadzi do fuzji kontrolowanych przez siebie banków (Banku Zachodniego SA z Wielkopolskim Bankiem Kredytowym SA). Nasilające się fuzje banków w Europie przyspieszą łączenie się banków w Polsce - mogą np. zostać połączone Bank Własności Pracowniczej - Unibank SA i Bank Komunalny SA, co będzie naturalną konsekwencją zakupu duńskiego Unidanmark przez fińsko - szwedzką grupę MeritaNordbanken. Dodajmy, że Deutsche Bank AG, systematycznie zwiększający swoje zaangażowanie w BIG Banku GDAŃSKIM SA, zapowiedział, że z czasem doprowadzi do połączenia kontrolowanych przez siebie banków. Fuzji należy oczekiwać także w grupie banków regionalnych i zrzeszających banki spółdzielcze.

W wyniku konsolidacji liczba banków komercyjnych zmniejszyła się z 83 na koniec 1998 r. do 77 na koniec 1999 r. Powstał wprawdzie jeden nowy bank (RHEINHYP - BRE Bank Hipoteczny SA), ale nie miało to wpływu na liczbę banków komercyjnych, gdyż została ogłoszona upadłość SAVIM Banku Depozytowo - Kredytowego SA.

W 1999 r. istotnie zmieniła się struktura własnościowa banków komercyjnych, do czego -oprócz prywatyzacji i konsolidacji - przyczyniły się także następujące zdarzenia:

• Skarb Państwa podniósł fundusz statutowy Banku Gospodarstwa Krajowego wnosząc do niego posiadany pakiet akcji Banku Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego SA, który w konsekwencji stał się pośrednio (był bezpośrednio) kontrolowany przez Skarb Państwa;

• Bank Współpracy Regionalnej SA włączył do swojej sieci 5 placówek BWR Banku Secesyjnego SA (dzięki czemu zwiększyła się wartość jego aktywów i sieć placówek), a posiadany większościowy pakiet akcji banku sprzedał (31 maja br.) niemieckiej spółce DaimlerChrysler Services (debis) AG;

• w maju inwestorzy zagraniczni przejęli kontrolę kapitałową nad Kredyt Bankiem SA oraz pośrednio także nad PROSPER - BANKIEM SA;

• zmieniła się struktura akcjonariatu BIG Banku GDAŃSKIEGO SA - udział kapitału zagranicznego zwiększył się do 47,8%, co przy dużym udziale kapitału rozproszonego (45,1%) oznaczało, że jego struktura własnościowa nie była stabilna i dlatego bank mógł być stosunkowo łatwo przejęty;

• Kredyt Bank SA nabył 18,6% akcji Banku Ochrony Środowiska SA;

• belgijski Fortis Bank NV wszedł w posiadanie 98,4% akcji Pierwszego Polsko - Amerykańskiego Banku SA i tym samym przejął nad nim pełną kontrolę;

• niemiecki DG Bank AG zwiększył (do 71,1%) swój udział w kapitale akcyjnym Banku Amerykańskiego w Polsce SA „AmerBanku”;

• inwestorem strategicznym INVEST - BANKU SA została Telewizja „Polsat” SA, do której wraz z podmiotem zależnym należało na koniec grudnia 51,7% akcji banku;

• Bank Pocztowy SA został inwestorem strategicznym w Wielkopolskim Banku Rolniczym SA, dzięki czemu bank został dokapitalizowany do wymaganego przepisami poziomu;

• w grudniu kontrolę kapitałową nad Bankiem Komunalnym SA przejął Nordbanken wchodzący w skład fińsko - szwedzkiej grupy MeritaNordbanken.

W wyniku prywatyzacji liczba banków z przewagą kapitału państwowego zmniejszyła się z 13 na koniec 1998 r. do 7 na koniec 1999 r. (w tym liczba banków bezpośrednio kontrolowanych przez Skarb Państwa z 6 do 3). Aktywa banków z przewagą kapitału państwowego stanowiły na koniec 1999 r. mniej niż jedną czwartą (23,9%), podczas gdy aktywa banków z przewagą kapitału prywatnego 71,8% aktywów sektora bankowego. Pozostała część aktywów (4,2%) przypadała na banki spółdzielcze (zob. tabela 1).

Liczba banków z przewagą kapitału prywatnego wprawdzie nie zmieniła się, ale liczba banków z przewagą kapitału zagranicznego zwiększyła się z 31 do 39. Na koniec grudnia grupa tych banków obejmowała: 3 oddziały banków zagranicznych, 16 spółek akcyjnych ze 100% udziałem kapitału zagranicznego, 17 spółek z większościowym udziałem kapitału zagranicznego oraz 3 banki, które inwestorzy zagraniczni kontrolowali pośrednio.

Fundusze i aktywa netto banków z przewagą kapitału zagranicznego - świadczące odpowiednio o potencjalnym i faktycznym ich udziale w rynku usług bankowych stanowiły 50,2% i 47,2% odpowiednio funduszy i aktywów netto systemu bankowego. Dodajmy, że banki te zgromadziły 45,7% depozytów sektora niefinansowego, a udzieliły 50,9% kredytów.

Biorąc pod uwagę, że Powszechny Bank Kredytowy SA (z zależnym Górnośląskim Bankiem Gospodarczym SA), Bank Handlowy w Warszawie SA (z CUPRUM - BANKIEM SA), BRE Bank SA oraz BIG Bank Gdański SA (z BIG BANKIEM SA) są już - wobec znacznego udziału kapitału rozproszonego - faktycznie kontrolowane przez inwestorów zagranicznych oraz że Deutsche Bank Polska SA przejmie kontrolę kapitałową nad Bankiem Współpracy Regionalnej SA (z BWR REAL BANKIEM SA), należy mieć świadomość, że udział w rynku banków kontrolowanych przez kapitał zagraniczny przekracza 70% (zob. tabela 5).

Wniesiony przez inwestorów zagranicznych kapitał akcyjny odpowiadał równowartości 4 089,1 mln zł i stanowił 56,0% kapitału akcyjnego banków komercyjnych na koniec 1999 r. Najwięcej w polski system bankowy zainwestowały instytucje niemieckie i amerykańskie, odpowiednio 1 075,8 mln zł i 945,9 mln zł. Nakłady przekraczające 200 mln zł poniosły podmioty z Holandii, Francji, Irlandii i Austrii - odpowiednio 538,7 mln zł, 343,1 mln zł, 290,4 mln zł oraz 273,5 mln zł (zob. tabela 6).

W 1999 r. banki komercyjne uruchomiły 743 nowe placówki (w tym 371 oddziałów). Pomimo to liczba pracujących w bankach komercyjnych zwiększyła się zaledwie o 571 osób (o 0,4%) - zob. tabele 2 i 3. Nowo uruchamiane placówki są zazwyczaj niewielkie, oferują standardowe pakiety usług i mają na ogół zainstalowany co najmniej jeden bankomat, co pozwala na zatrudnianie niewielkiej liczby osób. Dzięki nowym technologiom informatycznym, wzrost liczby placówek (o 7,8%) nie oznacza wprost proporcjonalnego wzrostu liczby zatrudnionych. W niektórych bankach wystąpiła nawet tendencja odwrotna - placówek przybyło, a zatrudnienie zmniejszyło się. Sytuacja taka wystąpiła w szczególności w grupie 8 banków poprzednio z przewagą kapitału polskiego, nad którymi w 1999 r. kontrolę przejął kapitał zagraniczny. W tej grupie banków zatrudnienie zmniejszyło się o 511 osób, pomimo że zwiększyła się liczba ich oddziałów (o 80) i innych placówek (o 86).

Racjonalizacji zatrudnienia w bankach sprzyja niewątpliwie wzrost liczby bankomatów i placówek handlowo - usługowych akceptujących płatności kartą, a także towarzyszący mu wzrost liczby klientów korzystających z kart bankowych (bankomatowych i płatniczych). Coraz więcej banków oferuje dostęp do niektórych usług za pośrednictwem telefonu, a kilka także za pośrednictwem Internetu.

Sektor bankowy w Polsce charakteryzuje się stale rosnącą koncentracją. Na koniec grudnia do 5 największych banków należało 47,7% (na koniec 1998 r. 42,9%), a do 15 największych 79,0% (75,1%) aktywów systemu bankowego. Banki te zgromadziły odpowiednio 55,4% i 83,5% depozytów, a udzieliły 46,0% i 77,4% kredytów dla sektora niefinansowego.

Liczba banków spółdzielczych zmniejszyła się z 1 189 do 781, tj. o 408 banków, ponieważ w sektorze spółdzielczym doszło do rekordowej liczby fuzji. W 1999 r. 406 banków spółdzielczych (256 w I, 29 w II, 83 w III i 38 w IV kwartale) połączyło się z innymi bankami spółdzielczymi, 1 bank postawiono w stan likwidacji na podstawie uchwały nadzwyczajnego zebrania przedstawicieli i 1 bank, po uprzednim zawieszeniu jego działalności, został na mocy decyzji KNB przejęty przez bank komercyjny.

Banki spółdzielcze zgromadziły 5,0% depozytów sektora niefinansowego, udzieliły 5,1% kredytów netto dla sektora niefinansowego i wypracowały 5,7% wyniku finansowego brutto systemu bankowego. Blisko cztery piąte działalności tego sektora koncentrowało się w 379 bankach. Dodajmy, że w bankach spółdzielczych pracowało ponad 25 tys. osób, tj. 14,4% ogółu zatrudnionych w sektorze bankowym. Na jednego zatrudnionego w bankach spółdzielczych przypadało blisko czterokrotnie mniej aktywów netto (614 tys. zł) niż na jednego zatrudnionego w bankach komercyjnych (2 332,4 tys. zł).

Na koniec grudnia 780 banków spółdzielczych było zrzeszonych w 11 strukturach, z których 629 (zrzeszonych w 9 bankach) należało do Krajowej Grupy Banków Spółdzielczych. Poza Krajową Grupą pozostawały 152 banki, w tym 1 działający samodzielnie.

Teoria pieniądza

1. Funkcjonalna definicja pieniądza

(pieniądz należy definiować przez jego funkcje)

Dla określenia czy coś jest lub nie jest pieniądzem, świadczą usługi składające się na istotę pieniądza.

2. Statyczna (empiryczna) definicja pieniądza

Utożsamia pieniądz z jego zasobami znajdującymi się w posiadaniu podmiotów nie finansowych. Takie ilościowe podejście doprowadziło do utożsamienia pieniądza z jego miernikami tzn. agregatami pieniężnymi.

3. Funkcje pieniądza

Miernik wartości: jako powszechny ekwiwalent pieniądz pozwala na wyrażenie w jednostkach monetarnych wartości towarów będących na rynku. Cena stanowi pieniężny wyraz wartości dóbr.

Środek cyrkulacji: czyli obiegu lub pośrednika wymiany. Dzięki funkcjonowaniu pieniądza następuje proces rozdzielenia w czasie i przestrzeni transakcji kupna-sprzedaży.

Środek płatniczy: cechą charakterystyczną jest oderwanie od ruchu towarów; w tej funkcji pieniądz występuje także przy pokrywaniu zobowiązań.

Środek gromadzenia wartości: czyli akumulacji, przechowywania, nagromadzania wartości w pieniądzu jest wygodniejsza od gromadzenia kosztowności lub innych towarów.

Pieniądz światowy: pieniądze niektórych krajów są przyjmowane na całym świecie dlatego mogą pełnić funkcje pieniądza światowego.

4. Ewolucja pieniądza

Pieniądz kruszcowy: pierwszą formą pieniądza były towary konsumpcyjne, które następnie zastąpiono metalami.

Pieniądz papierowy: lokowanie monet u złotników w zamian otrzymywano kwity depozytowe.

System pełnej i ograniczonej wymienialności pieniądza papierowego.

Reglamentacja emisji pieniądza papierowego.

Pieniądz bezgotówkowy: wkładowy, żyrowany.

Pieniądz księgowy.

Pieniądz elektroniczny - nowa forma obrotu pieniądza wynikająca z komputeryzacji procesów finansowych.

5. Rodzaje pieniądza

Pieniądz pełnowartościowy - jego wewnętrzna wartość jest taka sama jak jego wartość nominalna.

Reprezentatywny pieniądz pełnowartościowy - rodzaj pieniądza o nieznacznej wartości wewnętrznej, ale z gwarancją wymiany w każdym dowolnym miejscu i czasie na pieniądz pełnowartościowy.

Pieniądz fiducjalny - którego zdolność do wypełniania funkcji pieniądza opiera się na zaufaniu publicznym.

6. Formy pieniądza

Gotówkowa: znaki pieniężne występujące w postaci biletów (banknotów) banku centralnego i bilonu

Bezgotówkowa: zapisy (depozyty) na rachunkach w banku centralnym i w pozostałych bankach.

7. Popyt na pieniądz

pożądany stan zasobów przez prywatne podmioty niebankowe (gosp. dom. i przedsięb.). Wysokość popytu na pieniądz związana jest bezpośrednio z funkcjami jakie pełni on w gospodarce.

8. Podaż pieniądza = baza monetarna * mnożnik pieniężny (M)

Parametr (M) nazywamy mnożnikiem pieniężnym. Jest liczbą przez którą należy pomnożyć wielkość wkładu pierwotnego aby otrzymać ogólną wielkość kreacji pieniądza. Jest to parametr strategiczny dla banku centralnego.

9. Poziom mnożnika pieniężnego:

• Stopa rezerw obowiązkowych do wkładów na żądanie

• Stopa rezerw obowiązkowych do wkładów terminowych

• Dobrowolne nadwyżkowe rezerwy banków utrzymywane w banku centralnym

• Czynniki określające preferencje podmiotów niefinansowych do struktury posiadanych przez nie zasobów finansowych, np. relacja między depozytami terminowymi a depozytami na żądanie.

BAZA MONETARNA - są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego.

Pod bezpośrednią kontrolą banku centralnego znajduje się tzw. baza monetarna (czyli pieniądz banku centralnego lub pieniądz wielkiej mocy), która z tego tytułu uznawana jest za cel operacyjny banku centralnego w procesie kształtowania i realizacji polityki pieniężnej.

10. Strumienie i zasoby pieniężne

Pieniądz występuje w ruchu w postaci strumieni pieniężnych (obrotów) lub statycznie w postaci zasobów pieniężnych (stanów).

• pieniądz obiega (cyrkuluje) łącząc się w strumienie pieniężne różnych operacji rozliczeniowych

• strumienie i zasoby pieniężne są ze sobą ściśle powiązane

• strumienie pieniężne zasilają zasoby pieniężne, a te ostatnie są źródłem powiększania się lub powstawania nowych strumieni pieniężnych.

11. Teorie popytu na pieniądz

• Klasyczna teoria ilościowa

• Teoria preferencji płynności

• Transakcyjna koncepcja popytu

11.1. Klasyczna teoria ilościowa

1. podejście oparte na szybkości obiegu, przedmiotem analizy było oddziaływanie pieniądza, przeciętna częstotliwość z jaką w ciągu badanego okresu jednostka pieniądza przechodzi z ręki do ręki. Zwolennikiem był: J.Fischer.

2. podejście oparte na zasobach kasowych wyjaśnia popyt na pieniądz jako zjawisko związane z

11.2. Transakcyjna koncepcja popytu

Zależność między ilością pieniądza a sumą obsługiwanych w danym czasie transakcji przedstawił J.Fischer, który sformułował równanie wymiany:

M x V = p x T

M - ilość obiegowego pieniądza

V - szybkość krążenia

P - średni poziom cen

T - rozmiary transakcji

11.3. Dochodowa koncepcja popytu

M x V = p x Y

Y - realny dochód narodowy

Popyt (zapotrzebowanie) na pieniądz wiąże się z wielkością dochodu narodowego, a nie z rozmiarami operacji pieniężnych.

11.4. Teoria płynności

• I.Keynes rozszerzył dochodową teorię popytu na pieniądz wskazując, że zależy on nie tylko od motywu transakcyjnego, ale także od motywu przezorności i motywu spekulacyjnego

• Motyw przezorności jest związany z motywem transakcyjnym, bo polega na dążeniu do powiększania posiadanych zasobów pieniężnych (9 rezerw transakcyjnych) do rozmiarów niezbędnych do opłacenia bieżących transakcji

• Motyw spekulacyjny uzależniony jest od wysokości stopy % - jej poziomem wpływu na decyzje właścicieli kapitału, wiąże się to z zasadą preferencji płynności

stopa % rośnie = spadek płynnych zasobów pieniężnych

12. Monetaryzm

• w dłuższym czasie popyt na pieniądz wykazuje stałą relację w stosunku do zmian nominalnego popytu globalnego

• przedstawiciele monetaryzmu przyjmując powyższą stabilność popytu na pieniądz odrzucając konieczność interwencji państwa ponieważ większą rolę przypisują działaniu mechanizmu rynkowemu

• większe znaczenie według monetarystów ma zwalczanie inflacji niż bezrobocia

POPYT NA PIENIĄDZ suma zapotrzebowania na pieniądz wynikająca z kształtowania się:

• Rezerw walutowych

• Wielkości deficytu budżetowego

• Wielkość zapotrzebowania na kredyty dla przedsiębiorstw

• Wielkość zapotrzebowania na kredyty dla ludności

13. Podaż (kreacja) pieniądza

1. KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym

2. KREACJA WTÓRNA realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom

O WIELKOŚCI PODAZY PIENIĄDZA DECYDYJE JEGO WTÓRNA KREACJA

WTÓRNA KREACJA PIENIĄDZA

1. Wkład pierwotny - wpłacana przez klienta gotówka na rachunek bankowy (przekształcenie pieniądza gotówkowego na pieniądz bezgotówkowy)

2. Wkład pochodny - udzielenie pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego.

Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej.

14. Karegoryzacja pieniądza

1. Agregat pieniężny M0 czyli pieniądz banku centralnego (baza monetarna; pieniądz wielkiej mocy) obejmuje: gotówkę (banknoty i monety) w obiegu oraz środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym (tzw. pieniądz rezerwowy czyli rezerwy obowiązkowe i dobrowolne).

Cechą agregatu M0 jest to, że bank centralny może w sposób bezpośredni kształtować jego wielkość.

2. Agregat pieniężny M1 czyli pieniądz transakcyjny, którego cechą jest możliwość wykorzystania dla dokonywania transakcji i realizacji płatności; obejmuje: wartość banknotów i monet znajdujących się w obiegu oraz stan środków pieniężnych ludności i podmiotów gospodarczych na rachunkach typu „a vista” i na rachunkach bieżących czekowych.

3. Agregat pieniężny M2 czyli wielkość agregatu M1 + depozyty krótkoterminowe oraz stan środków na rachunkach oszczędnościowych, a także instrumenty finansowe o charakterze krótkoterminowym.

4. Agregat pieniężny M3 jest to szczególna kategoria pieniądza obejmująca wielkość M2 + depozyty, obligacje i inne papiery wartościowe średnio i długoterminowe, które spełniają kryterium......................do pieniądza (najmniej płynna kategoria pieniądza).

STATYSTYKA MONETARNA

Zamienia dane liczbowe dotyczące stanu i jego zmian dla należności i zobowiązań czyli długów w całej gospodarce narodowej

Można wyróżnić dwa podejścia:

• podejście zasobowe - jako ruch zasobów pokazujących chwilowy stan i strukturę należności i zobowiązań istniejących w danym momencie czasu

• rachunek strumieni (rachunek zmian stanu zasobów) daje informacje jakie transakcje ekonomiczne podmiotów gospodarczych występowały w rozpatrywanym okresie i co było podstawą zmian w wielkości i strukturze należności i zobowiązań.

Bank centralny, nadzór bankowy i kontrola monetarna

Przywilej tworzenia pieniądza nadawany bankom komercyjnym wiąże się zawsze z ryzykiem i ograniczeniami. Banki rejestrowane są oficjalnie przez bank centralny i często muszą sprostać ostrym wymaganiom. Większość tych wymagań to konsekwencja istnienia ryzyka związanego z kreacją pieniądza. Ryzyko to z kolei odzwierciedla problem asymetrii informacji, tzn. trudności z określeniem wiarygodności pierwotnego emitenta.

System niewymienialnego pieniądza papierowego zbudowany jest na zaufaniu do tego typu waluty. Zaufanie to buduje się m.in. stawiając wymagania w stosunku do waluty jako prawnego środka płatniczego czy zapewniając dobre zarządzanie bankiem centralnym. I podobnie, aby pieniądz tworzony przez banki komercyjne został zaakceptowany jako prawdziwy substytut waluty, jego użytkownicy muszą mieć zapewnienie, że może być on zawsze swobodnie i natychmiast przekształcony w walutę. Banki muszą zawsze dysponować odpowiednią ilością gotówki, aby sprostać żądaniom klientów wycofujących fundusze. Historia bankowości pełna jest przykładów bankructw banków, które wpadły w panikę, gdy zaniepokojeni depozytorzy próbowali wycofać tyle gotówki, ile się dało, i to nie tylko z tego banku, ale ze wszystkich innych instytucji finansowych.

Przyczyną takich reakcji łańcuchowych jest ryzyko systemowe. Powstaje ono wtedy, gdy banki (albo-bardziej ogólnie-instytucje finansowe) wchodzą nawzajem w posiadanie dużych ilości swoich aktywów. Bankructwo jednego z nich sprawia, że jego zobowiązania, trzymane jako aktywa przez inne banki, stają się bezwartościowe. Tego rodzaju straty mogą z kolei prowadzić do kolejnych bankructw . Nawet, gdy tak się nie dzieje, to często zdarza się, że ludzie stają się podejrzliwi i próbują wycofać środki, postrzegane jako zagrożone. Niekiedy efektem jest upadek całego systemu bankowego.

W celu zmniejszenia ryzyka wszystkie kraje wprowadziły regulacje dotyczące działalności banków. Obejmują one nadzór nad rachunkami i operacjami bankowymi, ograniczenie konkurencji mogącej zagrozić stabilności banków, przepisy określające, co banki mogą posiadać, jakie osoby mogą być ich właścicielami, a nawet w jaki rodzaj działalności mogą się angażować. Wszystko to służyć ma powstrzymaniu banków przed podejmowaniem zbytniego ryzyka, zapewnić władzom monetarnym odpowiednio wczesne ostrzeganie na wypadek bankructwa oraz zagwarantować podaż usług bankowych na właściwym poziomie. Przykładem takiego zabezpieczenia jest obowiązkowe ubezpieczenie bankowe. Jeśli bank upadnie, jego klienci mogą być spłaceni.

Banki stale wymyślają nowe metody zaspokojenia finansowych potrzeb swoich klientów. Wiele nowości powstaje z chęci ucieczki przed polityką pieniężną i nadzorem banku centralnego. Przyjęte przez bank centralny jako cel utrzymanie w cuglach wzrostu pieniądza kłóci się z dążeniami poszczególnych banków do zwiększania rentowności. Nadzór bankowy ma zaś na celu ochronę klientów przez ograniczanie ryzykownej działalności banków. Naciskane przez konkurencję i wspomagane stale rozwijająca się techniką-komputeryzacja wszechstronnie zapanowała w finansach-banki często dokonują innowacji, wykorzystując luki w istniejący ustawodawstwie. W rezultacie zagrożona staje się kontrola monetarna, a banki narażone są na osłabienie. Wrażliwość czy słabość banków stale potwierdzają ich bankructwa w USA (łącznie z dużą częścią systemu kas oszczędnościowych) oraz w Europie (upadek BCCI-banku, który wykorzystał luki w krajowej regulacji).

Bank centralny

Ogólna charakterystyka.

Bank centralny - nie jest typowym podmiotem gospodarczym (nie ma charakteru komercyjnego), ani urzędem administracji państwowej, choć skupia w sobie niektóre ich cechy. Banki centralne ze względu na spełniane funkcje i realizowane zadania są uważane za instytucje sektora publicznego. Są one jednostkami państwowymi lub podporządkowanymi państwu, o różnym stopniu niezależności, np.: w USA i Niemczech bank centralny ma znaczą autonomię, zaś w Japonii, Wielkiej Brytanii i Norwegii w dużym stopniu podlega państwu.

Różnice pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi.

Bank centralny różni się od banku komercyjnego liczbą i rodzajem klientów, do których należą:

• instytucje kredytowe, które utrzymują w banku centralnym swoje rezerwy obowiązkowe,

• inne Banki centralne posiadające rachunki w walutach obcych,

• rząd - najczęściej zobligowany do lokowania swoich środków w banku centralnym,

• międzynarodowe organizacje finansowe

• i rządy obce.

Relacje między bankiem centralnym i innymi bankami komercyjnymi.

Bank centralny zajmuje nadrzędną pozycję wobec pozostałych banków. Jest on jednostką zwierzchnią upoważnioną do wydawania nakazów i zakazów innym bankom oraz nadzoruje działalność całego systemu bankowego.

Natomiast pozostałe banki są równorzędne wobec siebie.

Działają na zasadzie konkurencji.

Zadania i funkcje banku centralnego

Do podstawowych zadań banku centralnego należy:

• zachowanie wartości pieniądza krajowego,

• ochrona stabilności systemu finansowego,

• zwiększenie efektywności polityki pieniężnej.

W dążeniu do realizacji tych zadań bank centralny spełnia następujące funkcje:

• banku emisyjnego,

• centralnego banku państwa,

• funkcję banku banków.

Funkcja emisyjna polega na emisji znaków pieniężnych, organizowaniu obiegu pieniężnego i regulowaniu ilości pieniądza w obiegu. Emisja pieniądza papierowego następuje przez zamianę wkładów banków komercyjnych w banku centralnym na gotówkę.

Funkcja centralnego banku państwa polega na formułowaniu i realizowaniu strategii w odniesieniu do polityki pieniężnej, obsłudze kasowo-rozliczeniowej jednostek budżetu państwa, kredytowaniu budżetu państwa, obsłudze długu publicznego, zarządzaniu rezerwami walutowymi państwa oraz reprezentowaniu państwa za granicą.

Do funkcji banku banków zaliczamy:

• funkcje nadzorcze

• funkcje ostrożnościowe

• funkcje usługowe.

Funkcje nadzorcze - związane z przestrzeganiem prawa bankowego;

Funkcje ostrożnościowe - związane z bezpieczeństwem banków (chodzi tu o formułowanie i kontrolowanie norm ostrożności i regulowanie ryzyka bankowego, zapewnienie płynności i wypłacalności banków);

Funkcje usługowe - przejawiają się w prowadzeniu dla banków rachunków rezerw. Istnienie i odpowiedni poziom zgromadzonych na tych rachunkach środków jest warunkiem sprawnych rozliczeń między klientami różnych banków oraz między samymi bankami. Ponadto kontrola łącznych rozmiarów rezerw dostępnych systemowi umożliwia BC wpływ na podaż pieniądza (regulowanie płynności systemu i kształtowanie potencjału kredytowego). Funkcje usługowe polegają również na udzielaniu kredytów bankom komercyjnym.

Nadzór bankowy

Ze względu na specyficzny charakter działalności banków - dysponowanie środkami wielu podmiotów gospodarczych - władze państwowe ustanawiają urząd nadzoru bankowego. Przedmiotem zainteresowania tego nadzoru jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów gromadzonych przez banki. Nadzór bankowy jest sprawdzany, bądź przez bank centralny, bądź też przez Ministerstwo Finansów (Skarbu), a także przez organizację niezależną.

Do zadań nadzoru bankowego należy niedopuszczenie do:

• naruszenia prawa bankowego oraz innych przepisów prawnych obowiązujących banki

• utraty płynności przez bank

• takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją

Urząd Nadzoru bankowego ma prawo kontrolowania działalności banku, a w przypadku, jeśli uzna, że postępowanie danego banku zagraża wypełnieniu przez niego zobowiązań wobec klientów lub w sposób rażący narusza przepisy prawa bankowego, może zastosować odpowiednią karę administracyjną, aż do zawieszenia lub odwołania kierownictwa danego banku, a nawet postawienia banku w stan likwidacji.

Nadzór bankowy działa w interesie ochrony deponentów oraz w celu zapobieżenia niepożądanym następstwom ogólnogospodarczym masowego bankructwa. Jest instytucją, która udziela zezwoleń na uruchomienie instytucji bankowych. Mogą u być stosowane dwie metody:

• metoda koncesji, która wiąże zezwolenie ze spełnieniem określonych warunków przez założycieli i oznacza konieczność odpowiedniej decyzji władz administracyjnych.

• metoda normatywna, która zezwala prowadzić operacje bankowe każdemu, kto stosuje się do określonych norm.

Nowe prawo bankowe i ustawa o NBP przewidziały usytuowanie nadzoru bankowego w banku centralnym (GINB). NBP realizuje stały nadzór nad instytucjami bankowymi na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków. Podstawowym celem tego nadzoru jest zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych (w złotych i walutach obcych) zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz zagwarantowanie zgodności działalności banków z przepisami prawnymi. Czynności podejmowane w ramach nadzoru polegają na badaniu bilansów banków oraz innych materiałów sprawozdawczych, a także ustalaniu norm działalności banków w przyszłości, w celu utrzymania płynności i bezpieczeństwa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego.

W ramach sprawowania nadzoru bankowego prezes NBP może przekazać bankowi określone zalecenia, a w przypadku krańcowym - nawet cofnąć decyzję o wydaniu zgody na prowadzenie działalności.

Przejście od gospodarki nakazowej do rynkowej wymagało dalszych istotnych zmian w polskim prawie bankowym. następowało to stopniowe, poprzez kolejne nowelizacje Prawa bankowego. Zmiany określone tymi ustawami koncentrowały się wokół następujących zagadnień:

• zmian struktury własnościowej: przekształcanie banków państwowych w banki w formie spółek akcyjnych,

• określenie sposobu udzielania zezwoleń na otwarcie nowych banków,

• sprecyzowanie zasad działania nadzoru bankowego,

• określenie zakresu i instrumentów działania NBP,

• ograniczenie możliwości zadłużenia się budżetu państwa w NBP,

• likwidacja Rady Banków.

W roku 1994 zostały uchwalone dwa istotne dla systemu bankowego akty prawne: o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej, o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

Konieczność restrukturyzacji spółdzielczości kredytowej była spowodowana potrzebą wycofania się z rozwiązań wynikających z deregulacji z 1989 roku, kiedy to banki spółdzielcze stały się bankami uniwersalnymi ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami: banki te nie będąc przygotowane do pełnienia nowych funkcji popełniły wiele błędów w swej działalności a także nie mogły spełnić wymagań NBP i nadzoru bankowego w zakresie wielkości kapitału, wskaźnika wypłacalności, funduszu ryzyka, obowiązkowej rezerwy, co doprowadziło wiele z nich do niewydolności. Konieczność restrukturyzacji wynikała również z potrzeby dostosowania tego sektora bankowości do wymagań Unii Europejskiej.

Nowa ustawa między innymi wprowadziła trzystopniową strukturę spółdzielczości kredytowej: banki spółdzielcze, banki regionalne, BGŻ. Ograniczyła ona także wachlarz usług świadczonych przez te banki i teren na którym działają, wprowadziła rozwiązania gwarantujące wypłacalność i płynność banków spółdzielczych, upoważniła struktury banków spółdzielczych do sprawowania nadzoru bankowego, określiła źródła finansowania strat tego sektora, stanowiła, że banki spółdzielcze przekazują część swych funduszy bankom regionalnym nieodpłatnie, podobnie jak część depozytów, stwierdziła, iż za ryzyko bankowe i płynność banku nie odpowiada bank spółdzielczy, ale solidarnie wszystkie banki zrzeszone w banku regionalnym.

Ustawa o BFG objęła gwarancją depozyty nie tylko osób fizycznych, ale także prawnych.

Jego działanie miało za zadanie stabilizację oraz podwyższenie wiarygodności sektora bankowego w społeczeństwie. Działalność rozpoczął w 1995 roku, jako instytucja o charakterze publiczno-prawnym. Za podstawowe cele Funduszu przyjęto: ochronę depozytów osób fizycznych i prawnych, stworzenie systemowych możliwości udzielania pomocy finansowej bankom, mającym problemy z wypłacalnością, bądź ją utraciły, zapewnienie instytucjonalnych warunków monitorowania rozwoju sytuacji finansowej banków i podejmowania odpowiednich działań zapobiegawczych.

System gwarantowania depozytów oparto na zasadach powszechności i obligatoryjności. Wszystkie banki z mocy prawa mają obowiązek uczestniczyć w systemie. Pomoc udzielana bankom w przypadku utraty, bądź zagrożenia ich wypłacalności ma charakter uniwersalny, wszystkie banki są traktowane w podobny sposób.

Działanie profilaktyczne Funduszu polega na udzielaniu bankom pożyczek, gwarancji i poręczeń na warunkach bardziej korzystnych od zwykle stosowanych przez banki.

Zasada powszechności i obligatoryjności odnosi się również do zasad partycypacji banków w finansowaniu realizacji ustawowych zadań przez BFG.

Działalność Funduszu jest istotnym elementem przekształceń instytucjonalnych i systemowych polskiego sektora bankowego w kierunku podniesienia jego bezpieczeństwa i stabilności, oraz podwyższenia konkurencyjności polskich banków w ramach procesu integracji europejskiej.

Narzędzia oddziaływania Banku Centralnego na politykę kredytową banków handlowych.

1. Polityka stóp procentowych

2. Rezerwy obowiązkowe

3. Polityka otwartego rynku

4. Limity kredytowe.

Ad2)

Jest formą podatku, który muszą płacić banki komercyjne na rzecz banku centralnego, a ponieważ jest nim na ogół bank państwowy to pośrednio jest to dochód budżetu. Bank Centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa jaka część tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku. W ten sposób banki dysponują dodatkowym instrumentem sprzyjającym utrzymaniu ich płynności w krótkim czasie.

Ad3)

Polega na tym, że Bank Centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych.

Bank centralny - Narodowy Bank Polski

1. Status prawny Narodowego Banku Polskiego

Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem państwa (naczelna instytucja systemu bankowego każdego kraju).

Działa na podstawie ustawy z 31 stycznia 1989 roku o Narodowym Banku Polskim. Narodowy bank Polski ma osobowość prawną. Siedzibą NBP jest Warszawa. Działalnością banku centralnego kieruje Prezes powołany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Kadencja Prezesa NBP trwa 6 lat, przy czym ta sama osoba nie może być Prezesem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

Zarząd NBP składa się z Prezesa NBP, wiceprezesa - pierwszego zastępcy prezesa NBP, wiceprezesów oraz członków. Zarząd rozpatruje główne zagadnienia z zakresu działalności NBP i podejmuje uchwały niezbędne do wykonywania jego zadań.

Prezes NBP działając jako organ państwa wydaje zarządzenia o charakterze normatywnym, zarządzenia dotyczące organizacji i funkcjonowania banków oraz indywidualne decyzje administracyjne. Ustala on miedzy innymi:

• stopę rezerw obowiązkowych banków, oprocentowania kredytu refinansowego oraz stopę redyskontowa weksli,

• jednolite zasady rozrachunków międzybankowych i numeracji jednostek organizacyjnych banków, a także zasady i terminy przekazywania do NBP informacji przez banki,

Prezes NBP wydaje także Dziennik Urzędowy NBP, w którym publikowane są zarządzenia dotyczące funkcjonowania banków, bilanse NBP i banków państwowych oraz obwieszczenia w sprawie utworzenia, likwidacji i upadłości banku.

Narodowy Bank Polski wykonuje zadania przez Centrale, oddziały okręgowe i inne jednostki organizacyjne. W skład Centrali NBP wchodzą departamenty i inne równorzędne komórki. Szczegółowy zakres działania oraz organizacje wewnętrzna centrali i innych jednostek organizacyjnych NBP określają regulaminy wydawane przez Prezesa NBP.

Narodowy Bank Polski może na zasadach ogólnych tworzyć przedsiębiorstwa państwowe (np. Państwowa wytwórnia papierów wartościowych, Mennica państwowa), spółki prawa handlowego (np. Polski Bank Inwestycyjny S.A.) oraz jednostki badawczo - rozwojowe.

1.2. Zadania i funkcje banku centralnego

1.2.1. Bank centralny w systemie gospodarki narodowej

Bank centralny realizuje w gospodarce narodowej szereg istotnych zadań związanych z obiegiem pieniężnym i zaopatrzeniem gospodarki w kredyt. Jest przede wszystkim odpowiedzialny za dopływ do gospodarki pieniądza gotówkowego i kreację przez banki komercyjne pieniądza kredytowego. Oprócz tego stwarza warunki do sprawnego przebiegu rozliczeń pieniężnych dokonywanych za pośrednictwem banków. Wykonując swoje podstawowe zadania w zakresie polityki pieniężnej bank centralny kieruje się postawionymi przed nim celami. We współczesnych rozwiniętych gospodarkach rynkowych takim niekwestionowanym celem długoterminowej polityki banku centralnego jest stabilność pieniądza.

Do głównych zadań NBP należą:

• czuwanie nad realizacją uchwalonej przez sejm polityki pieniężnej,

• emitowanie pieniądza,

• ustalanie, w porozumieniu z Ministrem Finansów, wzorów nominałów banknotów i monet oraz zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych,

• wykonywanie obsługi bankowej budżetu państwa,

• ustalanie form, trybu i zasad udzielania kredytu refinansowego bankom oraz udzielanie tego kredytu,

• określanie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków,

• sporządzanie planu kredytowego i opracowanie założeń polityki pieniężno-kredytowej państwa, a po uzyskaniu opinii Rady ministrów, przedstawienie go Sejmowi,

• współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planu bilansu płatniczego,

1.2.2. Stabilność pieniądza

Realizacja celu jakim jest stabilność pieniądza odbywa się za pomocą stosowanych przez bank instrumentów polityki pieniężnej. Stabilizacja pieniądza odbywa się na dwóch płaszczyznach:

• stabilizacja wartości wewnętrznej pieniądza,

• stabilizacja wartości zewnętrznej pieniądza.

Zapewnienie stabilności poziomu cen.

Stabilność poziomu cen zależy od ilości pieniądza w obiegu. Ilość pieniądza gotówkowego znajdującego się w obiegu jest określana przez bank centralny, który korzysta z prawa wyłączności do jego emisji. Ilość pieniądza kredytowego jest określana przez możliwości banków komercyjnych w zakresie tworzenia pieniądza kredytowego. Bank centralny musi jednak regulować tworzenie pieniądza kredytowego. Do sterowania ilości pieniądza znajdującego się w obiegu służą instrumenty polityki pieniężnej, które bank centralny stosuje w ramach swoich uprawnień.

Stabilizacja kursu pieniądza.

Bank centralny jest instytucją określającą poziom kursu walutowego. Kurs walutowy wskazuje na zewnętrzną wartość pieniądza. Wyraża on siłę nabywczą pieniądza krajowego w stosunku do zagranicznych środków płatniczych.

Instrumenty polityki dewizowej banku centralnego zmierzają do zrównania bilansu płatniczego kraju. Ich zadaniem jest przeciwdziałanie niepożądanemu wzrostowi ilości pieniądza przy dodatnim i niepożądanemu zmniejszeniu się ilości pieniądza przy ujemnym bilansie płatniczym.

Przy dodatnim bilansie płatniczym bank centralny może próbować pobudzać eksport pieniądza, zniechęcać podmioty zagraniczne do dokonywania lokat, przeciwdziałać dopływowi kapitału zagranicznego w drodze zaciągania kredytów zagranicznych przez firmy krajowe.

Przy ujemnym bilansie płatniczym bank centralny może próbować za pomocą polityki dyskontowej podnieść poziom oprocentowania, aby przyciągnąć w ten sposób lokaty dewizowe z zagranicy.

Podniesienie stopy dyskontowej oznacza jednak podrożenie kredytu krajowego i może w ten sposób negatywnie odbić się na wzroście gospodarczym.

1.2.3. Funkcja emisyjna

Funkcja emisyjna realizowana jest przez NBP w ramach wyłącznego prawa emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Znaki te są prawnymi środkami płatniczymi na jej obszarze. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory i wartość nominalną stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych ustala prezes NBP.

1.2.4. Funkcja banku banków

Funkcja ta przejawia się w kilku płaszczyznach: bank centralny nadzoruje operacje banków komercyjnych, dokonywane zarówno w walucie krajowej, jak i walutach obcych. Udziela im pożyczek na rozszerzenie działalności kredytowej, a stopa ich oprocentowania wyznacza pośrednio stopy oprocentowania kredytów i depozytów w bankach komercyjnych. Ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność kredytową banków komercyjnych. Funkcja banku banków wiąże się z oddziaływaniem na system bankowy w sposób umożliwiający realizowanie przyjętej polityki pieniężno-kredytowej. Na banku centralnym spoczywa także odpowiedzialność za stabilność, rozwój i sprawność funkcjonowania całego systemu bankowego oraz tworzenie regulacji zapewniających płynność sektora bankowego.

NBP kształtuje też politykę stopy procentowej, prowadzi politykę rezerw obowiązkowych oraz organizuje system informacyjny dla całego systemu bankowego.

Politykę pieniężno-kredytową NBP realizuje za pomocą szerokiej gamy instrumentów, a mianowicie:

1. instrumentów oddziaływania bezpośredniego:

• rezerw obowiązkowych,

• operacji refinansowych,

• zaangażowanego kapitału,

• pułapów kredytowych,

2. instrumentów oddziaływania pośredniego obejmujących między innymi:

• operacje otwartego rynku,

• politykę stopy procentowej od kredytu redyskontowego i lombardowego,

• normy dopuszczalnego ryzyka walutowego,

1.2.5. Funkcja banku państwa

Rola NBP jako banku centralnego państwa polega na formułowaniu i realizacji polityki pieniężnej, organizowaniu i czuwaniu nad sprawnym przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym. NBP ponosi także współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę kursu walut. Spełnianie funkcji banku państwa ma istotne znaczenie dla osiągania celów banku centralnego, a w szczególności utrzymania wewnętrznej wartości pieniądza krajowego (ograniczenie inflacji) i jego wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom kursów walut).

1.3. Instrumenty polityki pieniężnej Banku Centralnego

Do głównych instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego należą: rezerwy obowiązkowe, kredyty refinansowe i operacje otwartego rynku.

1.3.1. Rezerwy obowiązkowe

Rezerwy obowiązkowe, to środki pieniężne, jakie banki operacyjne są zobowiązane utrzymywać na swoich rachunkach w banku centralnym.

Rezerwy obowiązkowe posiadają podwójne zadanie:

• są one instrumentem polityki pieniężnej banku centralnego, za pomocą którego steruje obiegiem pieniądza i udzielaniem kredytów przez banki komercyjne. Zmiana stóp rezerw obowiązkowych oddziałuje na ilość pieniądza pozostającego w dyspozycji banków i przez to na zakres swobody przy udzielaniu kredytów.

• rezerwy obowiązkowe są dla banków komercyjnych specjalnym rodzajem ich rezerw płynności.

Banki mogą jednak tylko w ograniczonym zakresie dysponować tymi należnościami. Mianowicie mogą one w poszczególnych dniach przekraczać tzw. planową rezerwę, ale muszą w innych dniach miesiąca to przekroczenie wyrównać, tak aby przeciętna faktyczna rezerwa w ciągu miesiąca odpowiadała tej, która musi być utrzymana.

Rezerwy obowiązkowe pozwalają zatem na wzmacnianie płynności banków, ponieważ mogą być używane do wyrównywania spiętrzeń w obrocie płatniczym i w przypadku ostrych napięć płatniczych stoją do dyspozycji będących w potrzebie banków.

1.3.2. Operacje refinansowe

Bank centralny w celu uzupełnienia zasobów pieniężnych innych banków dokonuje tzw. operacji refinansowych. Przybierają one formę kredytu refinansowego.

• kredyt refinansowy związany jest z udzielaniem bankom operacyjnym kredytów. Korzystając z tych kredytów banki operacyjne mogą upłynniać swoje aktywa, lub rozwijać działalność kredytową pomimo braku wystarczających środków własnych na jej pokrycie. Udzielenie kredytu następuje na podstawie umowy określającej wysokość kredytu, termin jego spłaty, oprocentowanie i inne warunki oraz zakres uprawnień NBP związanych z wykorzystaniem tego kredytu i zabezpieczeniem jego spłaty. W bankach centralnych poszczególnych państw stosuje się różne sposoby udzielania kredytów refinansowych. Zalicza się do nich:

- kredyt lombardowy, udzielany przez bank centralny na bardzo krótki termin (kilkudniowy) pod zastaw posiadanych przez bank komercyjny papierów wartościowych. Wysokość tego kredytu przeważnie nie przekracza 75 % wartości nominalnej zdeponowanych dokumentów. Banki wykorzystują kredyt lombardowy dla ratowania swojej bieżącej płynności, tzn. gdy odczuwają chwilowy brak gotówki w kasach bądź na rachunku w banku centralnym.

- kredyt redyskontowy związany jest z obrotem wekslowym w gospodarce. Banki komercyjne mają możliwość dyskontowania weksli, czyli ich zakupu od podmiotów rynkowych za kwotę nominalną (kwota, za którą został wystawiony weksel) pomniejszoną o tzw. stopę dyskontową, ustaloną przez bank komercyjny w relacji do stopy redyskontowej banku centralnego.

1.3.3. Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku należą do instrumentu regulującego podaż pieniądza na rynku i jednocześnie regulującego płynność banków. Polegają na kupnie bądź sprzedaży przez bank centralny określonych papierów wartościowych na rynku pieniężnym. W takich transakcjach najczęściej kontrahentami banku centralnego są banki komercyjne, inne instytucje finansowe, a także osoby fizyczne.

Bank centralny powiększa wielkość środków pieniężnych przeznaczonych na działalność kredytową kupując papiery wartościowe, zaś sprzedając pomniejsza je.

Instrumentem oddziaływania przez bank centralny w ramach tych operacji jest wyznaczanie wielkości transakcji papierami wartościowymi na rynku pieniężnym i stóp procentowych stosowanych przy tych transakcjach.

♦ różnice między mechanizmem działania operacji otwartego rynku a redyskontem

Przy operacjach otwartego rynku bank centralny z góry określa wielkość podaży pieniądza angażowana w dane przedsięwzięcie, natomiast przy redyskoncie ustalana jest stopa procentowa, a wielkość angażowanych środków pieniężnych zależy od wielkości popytu zgłaszanego przez banki komercyjne na tego typu operacje. Druga różnicą jest to, że przy operacjach otwartego rynku bank centralny przeprowadza transakcje typu kupno - sprzedaż, natomiast przy redyskoncie tylko transakcje typu kupno.

Operacje otwartego rynku należą do efektywniejszego niż redyskonto instrumentu regulującego podaż pieniądza. Pozwalają one bankowi centralnemu z góry określić pożądana jej wielkość.

⁶ W. Morawski: Historia Bankowości w Polsce; Gazeta Bankowa 24.10.2000r

Lista banków giełdowych - zob. załącznik 2

Bank został sprywatyzowany w 1995 r., ale Skarb Państwa zatrzymał znaczący pakiet jego akcji, dzięki czemu do końca 1998 r. bank charakteryzował się przewagą kapitału polskiego

Z dniem 22 października 1999 r. bank zmienił nazwę na Bank Własności Pracowniczej - Unibank SA

Największe na świecie banki swoją pozycję zawdzięczają fuzjom dokonanym w ostatnich latach. Jeśli pominąć przejęcia banków w trudnej sytuacji, w Polsce miało miejsce niewiele znaczących fuzji: BRE Banku SA z Polskim Bankiem Rozwoju SA, Banku Inicjatyw Gospodarczych SA z Bankiem Gdańskim SA oraz Kredyt Banku SA z Polskim Bankiem Inwestycyjnym SA.

W dniu 1 marca 2000 r. Komisja Nadzoru Bankowego podjęła uchwałę (Nr 24/2000) o uchyleniu decyzji Prezesa NBP Nr 4 z dnia 24 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia Pierwszego Komercyjnego Banku SA.

Bank Energetyki SA stracił osobowość prawną.

HypoVereinsbank Polska SA został wykreślony z rejestru handlowego.

Z dniem 24 stycznia 2000 r. zmienił nazwę na HypoVereinsbank Bank Hipoteczny SA.

Zakupem kontrolnego pakietu akcji Banku Handlowego w Warszawie SA jest zainteresowany Citigroup.

Powszechny Bank Kredytowy SA jest praktycznie kontrolowany przez Bank Austria Creditanstalt International AG, który na koniec grudnia posiadał 43,0% akcji banku (36,19% akcji było w ręku drobnych akcjonariuszy) i jest zainteresowany zakupem kolejnego pakietu akcji wystawionego na sprzedaż przez Skarb Państwa.

Unibank (wchodzący w skład Unidanmark) i Nordbanken posiadają kontrolne pakiety akcji odpowiednio Banku Własności Pracowniczej - Unibank SA i Banku Komunalnego SA.

Spółki zależnej Deutsche Banku Polska SA z BIG Bankiem GDAŃSKIM SA, a z czasem także z Bankiem Współpracy Regionalnej SA i BWR REAL Bankiem SA, w związku z podjęciem się ich sanacji.

Decyzję Prezesa NBP otrzymał 12 marca 1999 r., do rejestru handlowego został wpisany 16 kwietnia, a działalność operacyjną podjął 1 grudnia 1999 r.

Działalność banku została zawieszona 25 marca 1997 r., a w dniu 13 stycznia 1999 r. Sąd Apelacyjny ogłosił jego upadłość. W dniu 7 grudnia Sąd Najwyższy oddalił kasację zarządu banku na ten wyrok.

Z dniem 28 stycznia 2000 r. bank zmienił nazwę na DaimlerChrysler Services (debis) Bank Polska SA.

Bank został dokapitalizowany. Nowy inwestor, portugalski Banco Espirito Santo e Comercial de Lisboa posiada 9,7% akcji, a zaangażowanie belgijskiego Kredietbanku NV wzrosło do 29,9%.

Na koniec grudnia 14,8% akcji należało do Banco Comercial Portugues, 10,0% do grupy ubezpieczeniowej Eureko, 13,0% do Deutsche Bank AG oraz 10,0% do RZB Central European Development.

Przypomnijmy, że jako spółka giełdowa bank na ogół nie zna akcjonariuszy posiadających mniej niż 5% akcji, gdyż poza walnymi zgromadzeniami nie muszą oni ujawniać faktu posiadania akcji. W trakcie zwołanego na styczeń 2000 r. walnego zgromadzenia akcjonariuszy okazało się, że Deutsche Bank AG wraz z popierającymi go mniejszościowymi podmiotami (w tym PZU, PZU Życie i Skarbem Państwa) jest w stanie przejąć nad BIG Bankiem Gdańskim SA kontrolę. Konflikt między głównymi akcjonariuszami banku okazał się tak silny, że do jego rozstrzygnięcia został zaangażowany sąd i KPWiG, które muszą ustalić, czy nie zostały złamane obowiązujące w Polsce przepisy.

I konsolidacji banków tworzących Grupę Pekao SA, poprzedzającej prywatyzację Banku Polska Kasa Opieki SA.

Przypomnijmy, że na koniec 1993 r. aktywa netto 29 banków (16 banków) stanowiły odpowiednio 80,4% (76,1%) aktywów systemu bankowego.

Powstał 1 nowy bank, inwestorzy zagraniczni przejęli kontrolę nad 8 bankami uprzednio z przewagą kapitału polskiego oraz 1 bank stracił (w wyniku fuzji) osobowość prawną.

Fundusze podstawowe i uzupełniające, bez pomniejszeń.

W latach 1993 - 1999 udział banków z przewagą kapitału zagranicznego: w aktywach netto systemu bankowego zwiększył się o 44,6 pkt proc., w sumie funduszy podstawowych i uzupełniających - o 48,0 pkt proc., w depozytach sektora niefinansowego - o 43,6 pkt proc., a w kredytach o 48,2 pkt proc.

Przykładem nowoczesnej, zinformatyzowanej bankowości są budowane od podstaw sieci obsługi klientów detalicznych, jak Millennium i Handlobank.

Jest to w dużej mierze efekt (poprzedzającej prywatyzację) konsolidacji banków z grupy Pekao SA.

Jest to w dużej mierze efekt (poprzedzającej prywatyzację) konsolidacji banków z grupy Pekao SA.

Banki oraz firma Euronet posiadają ok. 4,7 tys. bankomatów, z których blisko 1,5 tys. zostało zakupionych w 1999 r. Dwa największe w Polsce centra rozliczeniowe, PolCard oraz Centrum Kart i Czeków Pekao SA przetworzyły dwa razy więcej niż w roku poprzednim transakcji (blisko 26 mln), a ich łączna wartość przekroczyła 5 mld zł. Centra rozliczeniowe obsługują już ponad 73 tysiące punktów handlowo - usługowych. Do końca grudnia banki wyemitowały ok. 7,7 mln kart, w tym w samym ubiegłym roku 4,5 mln. Oznacza to, że liczba kart zwiększyła się 2,4-krotnie (z 3,2 mln na koniec 1998 r.).

57 banków w Warmińsko - Mazurskim Banku Regionalnym SA, 117 w Lubelskim Banku Regionalnym SA, 57 w Pomorsko - Kujawskim Banku Regionalnym SA, 114 w Małopolskim Banku Regionalnym SA, 82 w Mazowieckim Banku Regionalnym SA, 88 w Gospodarczym Banku Wielkopolski SA, 39 w Bałtyckim Banku Regionalnym SA, 31 w Dolnośląskim Banku Regionalnym SA i 44 w Rzeszowskim Banku Regionalnym SA.

65 banków zrzeszonych w Banku Unii Gospodarczej SA i 86 zrzeszonych w Gospodarczym Banku Południowo - Zachodnim SA oraz niezrzeszony Spółdzielczy Bank Rozwoju „Samopomoc Chłopska”.

Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 z późniejszymi. zmianami

M. Jakubek: „ Prawo bankowe”, Lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, Lublin 1997, [str.56]

Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r., art. 20 ust. pkt 1, art. 52 pkt 1 i art. 54

S. Dębski: „ Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw”, cz. II, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, [str.346]

Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 360 z późniejszymi zmianami

P. Urbaniak: „Podstawy ekonomii”, część II, WeMPi, Poznań 1995[str. 97]

1

---