KARTY PŁATNICZE JAKO JEDNA Z FORM ROZLICZEŃ BEZGOTÓWKOWYCH

WYDZIAŁ ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

KIERUNEK: ZARZĄDZANIE INŻ.

PAULINA CZECHOWSKA 144890

EWA DYBAŁA 147496

MALWINA DYRAŁA 148424

ŁÓDŹ 2010

CEL PRACY

Celem pracy jest prezentacja zagadnień związanych z funkcjonowaniem kart płatniczych jako jednej z form rozliczeń bezgotówkowych.

WSTĘP

Pieniądz, od czasu kiedy go wymyślono, przeszedł wiele form i postaci. Na przestrzeni wieków funkcję pieniądza pełniły różnorakie przedmioty i surowce. Były więc pieniądze „żywe”, czyli np. owoce krowy, oraz towary i dobra, które występowały w roli środka wymiany, tak jak np. sól, bursztyn czy herbata. Później do obiegu wszedł pieniądz kruszcowy (sztabki złota, srebra), który został wyparty przez pieniądz monetarny, w zasadzie funkcjonujący do dziś. Pieniądz papierkowy wymyślono, gdy pojawili się pierwsi bankierzy, byli nimi złotnicy i srebrnicy włoscy pochodzący z Lombardii.

Ze względu na powszechniejszą wymianę pieniężną wypierającą wymianę towarową oraz coraz częstsze przemieszczanie się ludzi po całym świecie od dawna poszukiwano sposobu uniknięcia konieczności posiadania gotówki i posługiwania się nią. Efektem ewolucji pomysłów zmierzających w tym kierunku jest tzw. plastykowy pieniądz, czyli karta płatnicza (ang. payment card).

Z biegiem czasu klienci banków doszli do wniosku, że nie opłaca się trzymać gotówki w domu, a bezpieczniej i wygodniej jest ją przechowywać na rachunku w banku. W zależności od swoich potrzeb klienci mogli wybierać wcześniej włożoną gotówkę lub też płacić swoje zobowiązania za pośrednictwem banku w formie bezgotówkowej. Dynamiczny rozwój informatyki spowodował, że obok typowych i tradycyjnych metod rozliczeń operacji pojawiły się nowe. Pieniądz bankowy występujący do tej pory jako zapis w księgach banku zostaje powoli zastępowany przez pieniądz elektroniczny.

ELEMENTY ROZWOJU KART PŁATNICZYCH W POLSCE

Początki kart płatniczych w Polsce związane są z działalnością przedsiębiorstwa ORBIS, które począwszy od końca lat siedemdziesiątych podpisywało z większością wielkich systemów kart umowy o ich akceptację. Na bazie wyspecjalizowanej komórki tego przedsiębiorstwa w roku 1990 utworzono pierwsze polskie centrum rozliczeniowe- Polcard.

Pierwsza polska karta kredytowa została wydana w 1993roku przez spółkę Express M S.A. przy współpracy z Bankiem Depozytowo - Powierniczym Glob S.A. Bank ten wziął na siebie finansową obsługę rozliczeń. Karta Express M stała się stosunkowo popularna. Jej używanie było jednak możliwe praktycznie tylko w Warszawie i Wrocławiu. Mimo to w marcu 1996 roku posiadaczami karty było ponad 25000 osób. Z dniem 1 marca 1996 roku Glob Bank S.A. zerwał współpracę ze spółką Express M. Tym samym dokonywanie rozliczeń przy pomocy pierwszej polskiej karty kredytowej stało się praktycznie niemożliwe.

12 lipca 1993r Bank Pekao S.A. rozpoczął obsługę kart organizacji Eurocard/MasterCard w zakresie wypłat gotówkowych, co stanowiło pierwszy krok w nawiązaniu współpracy w dziedzinie kart płatniczych z Europay, w ramach którego wydawane są karty systemu Eurocard/MasterCard. W połowie 1993r już 5 tys. osób dysponowało kartą płatniczą. Pod koniec 1993r w Polsce znajdowało się w Polsce prawie 5,4 tys. punktów akceptujących karty. W 1994r w obrocie było ok. 120 tys. kart i 30 bankomatów. W 1995r została wydana karta Partner - pierwsza karta kredytowa, która początkowo funkcjonowała jako karta krajowa, zaś obecnie jest kartą o zasięgu międzynarodowym. Karta ta jest wydawana w systemie Eurocard/MasterCard, czyli pozwalającym na korzystanie z niej w punktach oznaczonych symbolem tego systemu zarówno w kraju, jak i zagranicą. W 1996r Bank Śląski wyemitował nowy typ kart - kartę płaską - Visa Electron, tzw. kartę masową, przeznaczoną dla szerokiej rzeszy klientów. W 1996r na rynku kart płatniczych pojawiła się kolejna karta płaska - karta Maestro, wydawana przez Pekao S.A. jako jeden z produktów Eurocard/MasterCard. Karta Maestro jest kartą debetową i podobnie jak Electron działa wyłącznie w środowisku elektronicznym. Na koniec 1997r zostało wydanych 1,25 mln kart, zaś już w 1998r liczba ta uległa znacznemu zwiększeniu do 3,5 mln kart.

Zdecydowanie najwięcej wydawanych w Polsce kart należy do systemu VISA. Są one przeznaczone zarówno dla posiadaczy prywatnych, jak też zinstytucjonalizowanych. Z zasady są to karty VISA Classic. Często obok funkcji płatniczej i bankomatowej obejmują one system „VISA-Phone”, który umożliwia przeprowadzenie rozmów telefonicznych opłaconych z karty. W ramach karty „Business” oferowana jest również pomoc medyczna i prawna, ubezpieczenie oraz preferencje przy rezerwacji miejsc w hotelach.

Od marca 1997 roku jest wydawana w Polsce bardzo prestiżowa karta „VISA Gold”, przeznaczona dla klientów prywatnych. Jej emitentem jest Bank Gdański S.A. Oprócz normalnych funkcji karty płatniczej oferowany jest wspomniany wyżej system „VISA-Phone”, ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków (ważne na całym świecie), ubezpieczenie od utraty lub opóźnienia bagażu, opóźnienia samolotu, pomoc prawna i medyczna oraz wiele innych usług.

Również w ramach MasterCard\ Eurocard wydawane są trzy rodzaje kart: zwykła, firmowa i złota. Złota karta płatnicza MasterCard/Eurocard jest przeznaczona dla wybranych klientów banków. Dodatkowo oferowana jest tu możliwość awaryjnej wypłaty gotówki, szybkie dostarczanie nowej karty w zamian za utraconą, usługi telefoniczne, dostęp do specjalnych pomieszczeń relaksowych na lotniskach, członkowstwo w Exclusive Club International, pomoc medyczna i prawna oraz zestaw ubezpieczeń.

Kartę systemu Diners Club International wydaje w Polsce jedynie Bank Creditanstalt. Jest to karta debetowa, przeznaczona dla zamożniejszych klientów. Podobnie wygląda system w wypadku kart American Express. Karty te są kartami charge. Transakcje dokonywane dzięki wszystkim wyżej scharakteryzowanym kartom płatniczym są rozliczone przez trzy działające w Polsce centra autoryzacji i rozliczeń: wspomniany już Polcard Sp.zo.o, Centrum Kart i Czeków PeKaO SA. oraz centrum prowadzone przez American Express.

Na rok 2003 i 2004 statystyki na temat posiadaczy kart płatniczych prezentowały się w następujący sposób:

Wyniki pochodzą z ostatniej fali cyklicznego badania „Monitor Kart Płatniczych”, przeprowadzonego w listopadzie 2004 roku na reprezentatywnej, ogólnopolskiej, 1000 osobowej próbie mieszkańców Polski w wieku powyżej 15 lat.

Z danych Narodowego Banku Polskiego wynika, że na koniec września 2009 roku w obiegu znajdowało się 32,5 mln kart płatniczych, w tym 10,5 mln kredytowych, 21,6 mln debetowych, 390 tys. mało lubianych kart obciążeniowych (charge) i setki tysięcy (brak szczegółowych danych) szalenie modnych kart przedpłaconych. Istnieją jeszcze karty wirtualne, których liczba powoli, acz sukcesywnie wzrasta, sięgając obecnie 80,3 tys. sztuk oraz karty zbliżeniowe (zarówno debetowe, kredytowe jak i przedpłacone), które zyskują sobie zwolenników w błyskawicznym tempie.

BUDOWA KART PŁATNICZYCH

Aby karta bankowa mogła spełniać różnorodne funkcje, musi być poddana odpowiedniej procedurze normalizacyjnej.

International Standard Organization (ISO) wydała szereg norm szczegółowo regulujących zarówno wygląd karty, jak też zakres i sposób zapisu poszczególnych informacji.

Obowiązują m.in. określone normy umieszczania danych na karcie. Dotyczy to przede wszystkim wytłaczania znaków identyfikacyjnych (dane personalne posiadacza karty, numer jego rachunku, data ważności karty) na kartach kredytowych oraz nadruku tych danych na kartach debetowych i zapisu określonych informacji na poszczególnych ścieżkach paska magnetycznego.

Karta o wymiarach zewnętrznych 85,7 x 54,0 mm, wykonana jest za sztucznego tworzywa o budowie warstwowej. Na awersie karty znajdują się:
1) dane identyfikacyjne o wystawcy karty (nazwa banku),
2) imię i nazwisko posiadacza karty,
3) określenie rodzaju karty (symbol typu karty),
4) symbol systemu płatniczego (w postaci emblematu, a w przypadku niektórych kart również hologramu - trójwymiarowego znaku identyfikacyjnego, np. karty VISA),
5) termin ważności - w zależności od rodzaju karty podany jest:
-  okres, tzn. miesiąc i rok, od którego karta jest ważna oraz miesiąc i rok, w którym karta traci swoją ważność,
-  tylko miesiąc i rok, do którego karta jest ważna - w tym przypadku w miejscu daty wystawienia umieszczony jest numer seryjny karty; kart z reguły ważne są przez rok, niekiedy wydaje się karty z terminem ważności dwuletnim,
6) numer rachunku karty, który z reguły jest czternasto- lub szesnastocyfrowy,
7) układ scalony - tylko w przypadku kart chipowych,
8) dodatkowe zabezpieczenia:
-  wzór graficzny,
-  zabezpieczenie widoczne w promieniach ultrafioletowych,
-  mikrodruk.

PASEK MAGNETYCZNY		Występuje na karcie jako nośnik pamięci z możliwością zapisu danych na 1 do 3 ścieżkach (1alfanumeryczna 76 znaków; 2-numeryczna 37 znaków; 3-numeryczna 105 znaków). Wybierając pasek magnetyczny należy znać rodzaj czytnika, z którym będzie współpracować karta.
PASEK DO PODPISU		Umożliwia trwałe umieszczenie podpisu posiadacza karty na jej powierzchni. Drukowany jest metodą sitodruku: biały lub transparentny. Zdrapka naniesiona farbą ścieralną w celu przykrycia pewnych danych na karcie.
CHIPY		W zależności od zastosowania kart chipy SIMENSA mają następujące symbolach: SLE 4406 - 104 bity, SLE 4436 - 221 bitów, SLE 4432 - 256 bajtów, SLE 4442 - 256 bajtów, SLE 4428 - 1024 bajty itp.
HOLOGRAMY		Umieszczane na karcie metodą hot-stampingu.

Na rewersie karty standardowo umieszczone są:
-    ścieżka magnetyczna karty,

- miejsce na podpis posiadacza karty.

Dodatkowo na rewersie mogą znajdować się znak systemu akceptacji i/lub nazwa banku wydającego kartę. Może również zostać zapisana krótka informacja dla użytkownika lub dla znalazcy karty. Karty płatnicze, będące w ofercie banków i innych podmiotów, mogą różnić się między sobą wieloma cechami.

Pierwsze 6 cyfr wytłoczonych lub wydrukowanych na karcie stanowi numer identyfikacyjny wydawcy karty. Następny człon numeru karty to PAN (podstawowy numer rachunku). Numer ten koniecznie musi być numerem konta klienta i może być nadawany przez bank jako drugorzędny numer rachunku. Ostatni człon stanowi liczba kontrolna. Pierwsza cyfra rozpoczynająca numer karty identyfikuje rodzaj wydawcy karty. Reguluje je norma ISO według której rezerwacja obejmuje następujące branże:

0 - ISO/TC 68 i inne

1 - linie lotnicze

2 - linie lotnicze i inne

3 - karty klubowe T&E

4 - banki/instytucje finansowe

5 - banki/instytucje finansowe

6 - sieci handlowe i banki

7 - sieci sprzedaży paliw

8 - telekomunikacja i inne

Początkowa cyfra 9 zarezerwowana jest do wykorzystania przez poszczególne państwa dla celów lokalnych.

Każda karta bankowa posiada swój numer, na którego podstawie można ustalić zarówno organizację płatniczą, bank, który wydał kartę, a także numer rachunku karty w tym banku.

BEZPIECZEŃSTWO KART PŁATNICZYCH

Bezpieczeństwo posługiwania się kartami magnetycznymi zapewnia przede wszystkim PIN. PIN jest to osobisty numer identyfikacyjny, rodzaj hasła służącego do autoryzacji i identyfikacji. Typowy PIN składa się z czterech cyfr (zakres 0000-9999), co oznacza, że zgadnięcie go wymaga wykonania średnio 5000 prób. Przyjęte jest, że trzecia błędna próba wprowadzenia numeru PIN przy uwierzytelnianiu powoduje zablokowanie nośnika umożliwiającego wykonanie danej operacji. Przy transakcjach kartowych, "podpisanie" transakcji numerem PIN jest traktowane przez instytucje finansowe na równi z podpisem własnoręcznym. PIN umożliwia uwierzytelnienie osoby posługującej się kartą kredytową. Regulamin każdego banku zabrania ujawniania PIN kodu. Jeśli karta zostanie skradziona a transakcja zostanie przeprowadzona przy użyciu numeru PIN, to nawet w przypadku zastrzeżenia karty zgodnie z regulaminem wartość tych transakcji obciąży konto posiadacza karty. Transakcje z użytym numerem PIN nie podlegają reklamacji.

Podpis- wzór podpisu jest ważnym zabezpieczeniem karty płatniczej. Jego złożenie w obecności pracownika banku nie stanowi zwykłej formalności. Składany podpis nie powinien być łatwy do podrobienia. Wbrew ogólnemu mniemaniu podpis złożony z bardzo dużej ilości zawijasów jest znacznie łatwiejszy do podrobienia niż podpis składający się z pełnego imienia i nazwiska. Specjaliści nie polecają składania na karcie podpisu w formie zwykłej parafki. Ważne jest również to, aby na karcie jej posiadacz złożył taki podpis, jakim zazwyczaj się posługuje, ponieważ przy transakcji w punkcie handlowym bądź kasie banku do obowiązku sprzedawcy (lub pracownika banku) należy sprawdzenie podpisu na rachunku i porównanie go z podpisem umieszczonym na karcie.

Mikrodruk- są to mikroskopijne nadruki, których odczytanie jest możliwe tylko w dużym powiększeniu. Dzięki sposobowi umiejscowienia, wielkości oraz dokładności kształtów, mikrodruku nie da się podrobić metodami innymi niż przemysłowe.

Gilosze- przed skanowaniem i drukiem cyfrowym mają również chronić nasze karty tzw. gilosze. Widoczne gołym okiem, zwykle kojarzą się z elementem dekoracyjnym, ale to tylko jedna, poboczna funkcja. Te rysunki, złożone z zawiłych kombinacji linii krzywych są najczęściej opisane specyficznym równaniem matematycznym. Ich grubość, rozdzielczość oraz gama kolorów to kolejne zabezpieczenia, mające na celu ochronę przed fałszerstwami.

UV/IR- coś, czego na pewno nie zobaczy nasze oko, to druk UV/IR. Pierwszy, widoczny po podświetleniu lampą ultrafioletową, drugi widoczny w podczerwieni. Te techniki wymagają użycia specjalnych farb mających wyżej wymienione właściwości. Zaletą tego zabezpieczenia jest to, że można, dzięki lampie UV bądź czytnikowi IR, szybko stwierdzić autentyczność danej karty.

Hologram- na korzyść hologramu, jako elementu zabezpieczającego przed fałszerstwami, przemawia także fakt, że odtworzenie wzorca jest trudne i drogie. Hologramy wzorcowe powstają bowiem w wyspecjalizowanych laboratoriach przy użyciu szerokiej gamy technik optycznych i optoelektronicznych. Tylko po odtworzeniu wszystkich parametrów procesu zapisywania hologramu, możliwe byłoby jego podrobienie, a według Interpolu, nie zostały jeszcze znalezione "idealnie sfałszowane" hologramy. Hologramy mogą być ponadto aplikowane jako naklejka samodestrukcyjna (temper evident), co oznacza, że przyklejony do papieru, metalu czy plastiku niszczy się przy próbie oderwania go od podłoża. Produkty oznakowane hologramem wzbudzają zaufanie, ponieważ dają gwarancję wyższej jakości i autentyczności.

Produkcja kart plastikowych zabezpieczonych to duże wyzwanie, w Polsce mogą mu sprostać zaledwie dwie firmy: PWPW oraz Argo Card Sp. z o.o z Gdańska - wyłączny dystrybutor kart drukowanych w bydgoskiej firmie Artis ID S.A.

PRZESTĘPSTWA DOKONYWANE PRZY UŻYCIU KART PŁATNICZYCH

W przeświadczeniu wynalazców i pierwszych użytkowników karty płatnicze miały dawać możliwość nieskrępowanego korzystania z posiadanych zasobów pieniężnych. Jednocześnie miały one chronić i zabezpieczać posiadaczy karty przed niewygodą noszenia ze sobą znacznych kwot pieniędzy, co mogło grozić niebezpieczeństwem utraty tych walorów. Bezpieczeństwo właśnie miało być jedną z zalet, które miały cechować karty płatnicze jako instrument płatniczy, obok udogodnień w korzystaniu z własnych środków finansowych. Pomimo iż karty płatnicze są instrumentem dosyć bezpiecznym dla ich użytkowników, należy jednak zaznaczyć, że tak jak każda dziedzina życia mogą być przedmiotem działalności przestępczej.

Wyłudzenia kart płatniczych - przestępstwa o charakterze wyłudzeń czy to na szkodę banku - wydawcy karty płatniczej, czy na szkodę akceptanta zapłaty przy pomocy karty płatniczej, czy najczęściej posiadacza karty płatniczej są częstym sposobem uzyskiwania środków pieniężnych w drodze przestępstwa. Działanie to mające charakter fałszu intelektualnego, polega na sfałszowaniu wniosku o przyznanie karty płatniczej w celu otrzymania oryginalnej karty. Przy tego typu przestępstwie sprawca posługuje się fałszywymi dokumentami potwierdzającymi tożsamość lub nieprawdziwymi zaświadczeniami o wysokości zarobków. Wydana w ten sposób karta płatnicza wykorzystywana jest początkowo do dokonywania transakcji na duże kwoty, a następnie do dokonywania wypłat powyżej wszelkich limitów autoryzacyjnych. Z uwagi na fakt, iż sprawca omawianego przestępstwa posługuje się kartą oryginalną jego wykrycie jest trudne, natomiast udowodnienie czynu nie jest skomplikowane.

Posługiwanie się skradzionymi lub zgubionymi kartami - spotyka się wypadki, kiedy wykorzystywana jest autentyczna (oryginalna) karta płatnicza zgubiona czy skradziona wraz z innymi przedmiotami danej osoby przed jej zastrzeżeniem lub upływem terminu, po którym odpowiedzialność za użycie nieuprawnione karty przechodzi na bank- wydawcę kart płatniczych. W takich sytuacjach posiadacz karty płatniczej zobligowany jest do uregulowania tak dokonanych wypłat. Jedynym problemem do pokonania przez sprawców omawianego czynu jest sfałszowanie podpisu na rachunku obciążeniowym według wzoru umieszczonego na pasku magnetycznym karty oraz poznanie limitów w poszczególnych punktach obsługi. W krajach Unii Europejskiej ten rodzaj przestępstwa stanowi ponad 60% przestępstw związanych z kartami płatniczymi.

Fałszowanie kart płatniczych - innym rodzajowo przestępstwem są działania polegające na wykorzystywaniu kart podrobionych (sfałszowanych), w takim przypadku pokrzywdzony jest również bank - wydawca kart płatniczych. W kartach magnetycznych zabezpieczenia okazują się niewystarczające dla zapobieżenia ich podrabianiu. Często zdarza się, iż posiadacze kart swoim zachowaniem ułatwiają możliwość podrobienia karty płatniczej. Do takiego zachowania można zaliczyć pozostawienie, przy wypłacie z bankomatu, wydruków potwierdzających wysokość wypłaty. Wydruk taki zawiera informacje istotne dla fałszerza, takie jak m. in.: numer karty, rachunek bankowy związany z kartą oraz wysokość pozostałego do wykorzystania limitu.

Fałszerstwa mogą mieć postać:

podrobienia karty płatniczej, gdy fałszerz wykonuje kartę na podstawie oryginalnej karty i autentycznych danych częściowo fikcyjnych. Źródłem danych są oryginalne karty płatnicze lub dowody transakcji albo informacje z innych źródeł.

przerobienia, gdy na oryginalnych kartach- poprzez na przykład zestruganie i doklejenie lub sprasowanie i ponowne wytłoczenie- zmienia numer karty, daty ważności i tym podobne dane, ograniczające ważność karty. Stosowane są tu zarówno metody mechaniczne jak i chemiczne.

całkowitego sfałszowania karty, gdy sfałszowana karta jest najczęściej kawałkiem plastiku z wytłoczonymi danymi niezbędnymi do odbicia rachunku obciążeniowego lub kawałkiem plastiku z naklejonym paskiem magnetycznym zawierającym odpowiednie dane.

fałszerstwa elektronicznego polegającego na zmianie zapisu na pasku magnetycznym lub pamięci mikroprocesora.

Kopiowanie kart płatniczych - cała istota kopiowania kart polega na sczytywaniu całej zawartości paska magnetycznego celem stworzenia jego kopii. Akceptant przyjmując zapłatę kartą sczytuje wszystkie informacje z paska magnetycznego. W ten sposób pozyskane dane mogą być umieszczane na pasku innej karty. Do kopiowania karty użyty może być również bankomat. Ma to miejsce w momencie wypłaty z niego gotówki. W takich sytuacjach przestępca montuje skaner na wylocie służącym do wprowadzania karty do bankomatu. W trakcie wkładania karty do bankomatu następuje sczytanie zawartości paska magnetycznego.

Wykorzystanie karty zgłoszonej lub utraconej - oszustwa tego typu dokonywane są przez legalnego posiadacza karty, a polegają na realizowaniu operacji kartą zgłoszoną jako zagubiona lub skradziona. Cechą tego przestępstwa jest trudność w jego udowodnieniu. Oszustwa tego rodzaju mają jednak ograniczony zasięg gdyż dotyczą one jedynie płatności realizowanych przy użyciu tylko kart embosowanych, bowiem zastrzeżone karty elektroniczne wykluczają popełnianie tego typu przestępstwa.

RODZAJE KART PŁATNICZYCH

1. Klasyfikacja według liczby zaangażowanych podmiotów

1.1 Karty dwustronne

Karty dwustronne są akceptowane jedynie przez ich wydawcę. Wydawcami tych kart są zazwyczaj wielkie domy towarowe, kompanie naftowe, biura podróży, linie lotnicze, przedsiębiorstwa wynajmu samochodów, właściciele autostrad etc. Karty te upoważniają do dokonywania bezgotówkowego zakupu dóbr i usług jedynie u wydawcy. Karty dwustronne nie mają skomplikowanego systemu rozliczeń i dotyczą jedynie relacji wydawca - posiadacz karty.

1.2 Karty trójstronne

Karty trójstronne wymagają porozumienia trzech kategorii podmiotów, a mianowicie: emitenta, przedsiębiorstw gotowych przyjmować zapłatę kartą i posiadacza karty. Konieczne zatem jest zdefiniowanie praw i obowiązków poszczególnych podmiotów w trzech płaszczyznach: umowy między emitentem a każdym z podmiotów przyjmujących kartę, emitentem a każdym posiadaczem i, naturalnie, każdorazowej umowy między posiadaczem a przedsiębiorstwem. Posiadacz karty trójstronnej jest upoważniony do bezgotówkowego zakupu dóbr i usług u przedsiębiorstwa. Ponieważ wielość podmiotów występujących w rozliczeniu karta tego rodzaju wymusza stworzenie specjalnego systemu, wydanie karty jest zazwyczaj odpłatne. Częścią kosztów utrzymania tego systemu są również obarczone przedsiębiorstwa, które płacą emitentowi karty prowizję, uzależnioną od prowadzonej działalności i wielkości obrotów. Karty tego typu mają zazwyczaj zasięg szerszy niż karty dwustronne.

1.3 Karty czterostronne

System czterostronny kart płatniczych jest obecnie najbardziej rozpowszechniony. Oprócz posiadacza karty, jej wydawcy oraz przedsiębiorcy akceptanta zapłaty kartą płatniczą, w rozliczeniu występuje również właściciel systemu, w którym karta została wyemitowana. Dochodzi tu do podziału obowiązków, które w kartach trójstronnych ciążą na wydawcy. Centrum rozliczeniowe jest właściwe do dokonania autoryzacji oraz podejmowania i rozliczania rachunków dostarczonych przez akceptantów. Na wydawcy ciążą natomiast obowiązki wynikające z obsługi posiadacza karty.

2. Klasyfikacja ze względu na osobę posiadacza karty płatniczej

2.1 Karty podstawowe

Określenie `karta podstawowa' wprowadzone zostało, aby można było za jego pomocą odróżnić, z jakiego rodzaju karta płatniczą mamy do czynienia. Wyodrębnienie takiej karty jest konieczne, ponieważ wydawcy obok kart płatniczych podstawowych wydają karty dodatkowe małżonkom posiadacza karty podstawowej, jego bliskim czy nawet na określonych warunkach osobom obcym. Podstawową kartą płatniczą jest karta, którą wydawca wydaje posiadaczowi odpowiedniego rachunku bankowego. Posiadacz występuje tutaj w dwóch rolach: posiadacza rachunku bankowego oraz posiadacza karty płatniczej związanej z tym rachunkiem.

2.2 Karty dodatkowe

W przypadku kart płatniczych, których posiadaczami są osoby fizyczne, karty dodatkowe mogą być wydane zarówno na rzecz członków najbliższej rodziny (współmałżonek, rodzice, dzieci), jak i innych osób, których nie łączą z posiadaczem więzi rodzinne. Wymienione powyżej osoby posługujące się kartami dodatkowymi będą użytkownikami, z punktu widzenia omawianych powyżej przepisów ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych. Decyzja o wystąpieniu o kartę dodatkową powinna zostać podjęta przez posiadacza w chwili występowania z wnioskiem o pierwszą kartę lub może zostać podjęta później. Należy podkreślić, że musi to być rozważna decyzja. Za transakcje dokonane przez użytkownika, zawsze odpowiada posiadacz.

2.3 Karty imienne

Wszystkie karty trójstronne oraz czterostronne wydawane na świecie są kartami imiennymi. Najważniejszym elementem charakterystycznym jest podpis posiadacza, który jest jednocześnie najważniejszym zabezpieczeniem karty płatniczej. Umieszczony jest na pasku silikonowym, który uniemożliwia jego zmianę.

2.4 Karty na okaziciela

Oprócz kart imiennych bardzo często emitowane są rozmaite rodzaje kart na okaziciela. Zawsze są to karty dwustronne i przedpłatne. Są one masowo używane, jednak ich zasięg jest zazwyczaj ograniczony do jednego domu towarowego, miasta, przedsiębiorstwa transportowego czy telekomunikacyjnego.

3. Klasyfikacja ze względu na sposób obciążania

3.1 Karty kredytowe

Karta kredytowa to karta płatnicza, której wydanie jest związane z przyznaniem limitu kredytowego przez bank. Karty kredytowe stanowią najważniejsze grupy kart płatniczych. Kartę kredytową można zdefiniować jako standaryzowaną, autoryzowaną i akceptowaną karta płatniczą, za której pomocą można dokonać płatności do wysokości limitu kredytowego określonego przez emitenta(banku). Płatność uregulowana kartą kredytową może zatem przekraczać saldo rachunku bieżącego posiadacza. Jest to istota karty kredytowej i najważniejsze cecha wyróżniająca ją spośród innych rodzajów kart. Kredyt przyznany posiadaczowi karty kredytowej jest przeważnie wyżej oprocentowany niż zwykły kredyt. Wiąże się to z kosztami obsługi, które są wyższe niż w przypadku zwykłego kredytu.

Na rynku istnieją dwa podstawowe typy kart kredytowych różniące się trybem naliczania oprocentowania:

w przypadku spłaty przez właściciela karty całości miesięcznych zobowiązań w ustalonym terminie, bank lub organizacja nie pobierają od niego żadnego oprocentowania

niezależnie od daty spłaty bank lub organizacja naliczają odsetki od daty przeprowadzenia transakcji

Odsetki od kredytu powstałego w wyniku posługiwania się kartą kredytową są naliczane w trybie dziennym i są wyższe od kredytu udzielanego przez bank w normalnym trybie np. kredytu przypisanego do konta osobistego, kredytu ratalnego, kredytu na zakup samochodu czy kredytu gotówkowego.

3.2 Karty debetowe

Karta debetowa umożliwia dokonywanie płatności za nabyte towary lub usługi tylko z posiadanych na rachunku bankowym środków pieniężnych. Oznacza to, że równocześnie z transakcją następuje obciążenie rachunku posiadacza karty. Karty debetowe dają więc posiadaczowi możliwość dysponowania saldem na swoim rachunku w podobnym zakresie co czeki. Czasami jednak banki, oferując zawieranie umów o saldo debetowe na rachunku bankowym, stwarzają możliwość realizowania kartą debetową transakcji także w sytuacji, gdy w danej chwili jej posiadacz nie ma własnych środków finansowych na rachunku. Obsługa kart debetowych wymaga autoryzacji i systemu, który prowadziłby do automatycznego obciążania rachunku posiadacza karty. Ze względu na konieczną infrastrukturę karta ta ma znacznie mniejszy zasięg niż karta kredytowa, chociaż istnieją również karty o zasięgu międzynarodowym, np. VISA Elektron, czy MasterCard Maestro.

3.3 Karty obciążeniowe i z odroczonym terminem płatności

Grupę tych kart określa się mianem kart „charge”. Podstawową cechą, która odróżnia ten typ od kart kredytowych jest zaciągnięcie kredytu wyłącznie kupującego, czyli odroczenia terminu płatności za nabyte towary i usługi. Ponadto regułą jest, iż banki nie naliczają jakichkolwiek dodatkowych prowizji od każdej dokonanej transakcji dokonanej przy użyciu karty typu „charge”. Uiszczenie zaś wszelakich należności następuje pod koniec okresu rozliczeniowego, na podstawie sporządzonego wykazu wydatków. Posiadacz płaci więc za zakupy dokonane na początku miesiąca rozrachunkowego dopiero na jego koniec, nie ponosząc dodatkowych opłat. Jeżeli jednak posiadać karty „charge” opóźnia się z zapłatą, zostaje obarczony odsetkami znacznie przekraczającymi koszt zwykłego kredytu.

3.4 Karty przepłacone

Karty przepłacone to najczęściej karty wydawane przez różne organizacje handlowo-usługowe np. karty telefoniczne, karty stacji benzynowych, karty bankomatowe. Banki wydają dwa typy kart przepłaconych. Tak, więc karty bez możliwości ładowania „służą do regulowania drobnych płatności i najczęściej jest kartą denominowaną w walucie lokalnej. Ma z góry przypisaną wartość transakcji. Po wyczerpaniu limitu jest bezużyteczna. Druga karta z rodzaju kart przepłaconych posiada określony limit, po wyczerpaniu którego można go odnowić poprzez doładowanie w specjalnych terminalach lub w odpowiednio wyposażonych bankomatach.

4. Klasyfikacja oparta na budowie karty

Z uwagi na budowę karty wyróżniamy karty: embosowane (tłoczone), magnetyczne oraz mikroprocesorowe.

Podział kart płatniczych ze względu na budowę karty ilustruje schemat:

4.1 Karty z wytłoczonymi liczbami (embosowane)

Karty kredytowe i obciążeniowe to karty embosowane (wypukłe), posiadające wytłoczone dane na karcie, umożliwiające dokonywanie transakcji, w punktach posiadających elektroniczne urządzenia do akceptacji kart. Karty tłoczone są dostosowywane do najprostszego sposobu sprawdzania ważności karty przez identyfikację klienta na podstawie wzoru jego podpisu oraz sprawdzania na podstawie dostarczanego przez wydawcę wykazu, czy karta nie została zastrzeżona. Dane identyfikacyjne (imię i nazwisko posiadacza), numer jego rachunku bankowego, data upływu ważności karty są na takiej karcie wytłoczone, co umożliwia ich łatwe skopiowanie na dowodach transakcji. Na rewersie takiej karty znajduje się natomiast miejsce na podpis posiadacza umieszczany na pasku silikonowym. Wdrażanie takich kart jest tanie, ponieważ nie wymaga wyposażenia akceptanta w specjalne urządzenia elektroniczne.

4.2 Karty wirtualne

Zakupy przez Internet stają się coraz bardziej popularne. W globalnej sieci działa coraz więcej sklepów, z których coraz częściej korzystają internauci.
Najłatwiejszym sposobem zdobycia karty służącej do płatności w sieci, jest uzyskanie wypukłej karty kredytowej. Ta droga jest jednak przeznaczona tylko i wyłącznie dla osób posiadających stałe i możliwe do udokumentowania dochody.

Osoby które nie mają stałych dochodów i nie mogą ich udokumentować, natomiast posiadają dobra historię rachunku mogą w niektórych bankach starać się o karty obciążeniowe. Karty obciążeniowe różnią się tym od kredytowych, iż klient musi co miesiąc, po zakończeniu okresu rozliczeniowego, spłacić całe zadłużenie z karty. Spłata następuje automatycznie z rachunku ROR, który obligatoryjnie jest prowadzony w banku wydającym kartę. Wszystkie karty obciążeniowe to karty wypukłe nadające się do płacenia w Internecie.
Ponieważ jeszcze kilka lat temu karty kredytowe, i w ogóle karty wypukłe, były posiadane przez bardzo nieliczne osoby na rynku pojawiły się w znaczącej ilości tzw. "karty wirtualne". Karty te były przeznaczone tylko i wyłącznie do płatności w Internecie oraz innych dokonywanych na odległość (przez telefon lub korespondencyjnie - ten ostatni sposób nie jest już zbyt często praktykowany, choć jest możliwy). Karty takie nie posiadały paska magnetycznego, zatem nie można było z nich korzystać w sklepach i bankomatach. Do płatności można było wykorzystać jedynie numer karty.
Karty "wirtualne" wydaje obecnie tylko mBank i MultiBank, z ich wydawania wycofały się natomiast PKO Bank Polski i Invest Bank.

4.3 Karty elektroniczne (magnetyczne i mikroprocesowe)

Karty magnetyczne funkcjonują na rynku od 40 lat, jednak ich produkcja na masową skalę rozpoczęła się w latach 80. Nazwa tych kart jest ściśle związana z paskiem magnetycznym znajdującym się standardowo na ich rewersie. Informacje zawarte na tym pasku obejmują:   dane dotyczące wystawcy i właściciela karty,   dane określające rodzaje transakcji możliwych do zrealizowania, oraz  dane dotyczące daty ważności karty.
Nowym rodzajem kart płatniczych stają się powoli karty mikroprocesorowe. Obecnie na świecie funkcjonuje ponad 80 różnych programów mikroprocesorowych kart płatniczych w ponad 50 krajach. Działania zmierzające do wypracowania ujednoliconych standardów określających funkcjonowanie kart mikroprocesorowych prowadzone są pod patronatem organizacji takich jak VISA i EuroCard/MasterCard. Pierwsze już wspólnie określone standardy o nazwie EMV stanowią wytyczne dla producentów mikroprocesorów i terminali.

Ponadto organizacje działające na europejskim rynku usług płatniczych opracowują standardy dotyczące zabezpieczeń dla czytników kart mikroprocesorowych. Kolejnym przedsięwzięciem jest projekt FINREAD. Ma on na celu określić zasady współdziałania kart mikroprocesorowych z urządzeniami elektronicznymi takimi, jak: telewizory, telefony komórkowe, komputery osobiste. Koszty wprowadzenia tych nowoczesnych rozwiązań są jednak jeszcze na tyle wysokie, że mikroprocesorowe karty płatnicze nie są kartami masowymi, a zasięg ich akceptacji jest najczęściej ograniczony do kraju, w jakim są one wydawane. Karty mikroprocesorowe o najbardziej rozwiniętej technologii kart elektronicznych, mają najwyższy poziom zabezpieczenia, dlatego nazywane są kartami najnowszej generacji, użyteczność tych kart wiąże się z ich wielofunkcyjnością i nieograniczonym zastosowaniem, w pamięci takiej karty można zapisać wiele informacji i programów ich przetwarzania, np. limity kredytowe przyznawane posiadaczowi, dane o polisie ubezpieczeniowej lub o stanie jego zdrowia.

5. Klasyfikacja ze względu na obszar funkcjonowania

5.1 Karty lokalne

Karty lokalne są rzadkością i najczęściej stanowią formę przejściową. Funkcjonują w ramach jednego lub kilku banków, bądź w ramach jednego systemu ich akceptacji. Karty lokalne mogą pełnić również funkcje płatnicze przy czym akceptowane są wyłącznie w niewielkiej sieci sklepów, z którymi bank podpisuje indywidualne umowy. Najczęściej karty lokalne funkcjonują w obrębie jednego lub kilku miast i dodatkowo pełnią również rolę kart parkingowych lub biletów komunikacji miejskiej.

5.2 Karty krajowe

Karta krajowe (ang. Domestic Card) najczęściej ma logo międzynarodowej organizacji płatniczej (np. Visa czy Eurocard/MasterCard) jednakże jej zasięg funkcjonowania został ograniczony tylko do jednego kraju. Posłużenie się taką kartą poza granicami danego kraju nie będzie już możliwe (pomimo, iż karta ma logo międzynarodowej organizacji). Na kartach krajowych są wyraźnie określone jej ograniczenia poprzez umieszczenie napisu np. w Polsce będzie to napis typu "Valid Only in Poland" lub podobny- przykładem tego rodzaju kart są karty PolCard.

5.3 Karty międzynarodowe

Istotną cechą międzynarodowych kart płatniczych jest to, że jej posiadacz może czynić z niej użytek nie tylko we własnym kraju, ale także poza jego granicami. W chwili obecnej można korzystać z takich kart praktycznie na całym świecie. Istnieje jednak wymóg, aby karta była honorowana w ramach jakiejś organizacji, czy systemu (np. Visa International). Większość kart płatniczych będących w obiegu prawnym ma cechy kart międzynarodowych.

6. Pozostałe karty płatnicze

6.1 Karty bankomatowe

Karta bankomatowa (ang. ATM Card lub Cash Card) służy wyłącznie do dokonywania wypłat gotówki oraz innych transakcji, które możliwe są do wykonania z użyciem bankomatu, np. sprawdzenie stanu rachunku, wydrukowanie historii transakcji, zmiana kodu PIN czy dostęp do funkcji depozytowych w bankomacie. Ponieważ funkcjonalność tego typu kart jest bardzo ograniczona, większość banków nie decyduje się na wydawanie kart bankomatowych. W zamian banki wydają karty płatnicze, które jednocześnie wyposażone są w funkcje karty bankomatowej.

6.2 Karty niebankowe

Wydawcą kart płatniczych mogą również być, podmioty sfery niebankowej. Podmioty te na gruncie prawa Unii Europejskiej określa się mianem instytucji finansowych, czyli takich, które wykonują usługi finansowe. Szczególną odmianą kart niebankowych są karty T&E. Karta ta jest zarazem kartą przedpłatą i jest wydawana przez dwie wielkie organizacje międzynarodowe - American Express oraz Diners Club, zajmujących się jedynie dokonywaniem rozliczeń z tytułu ich używania. Karty te, z uwagi na wysokie opłaty związane z ich wydaniem, przeznaczone są dla osób dysponujących znacznymi zasobami pieniężnymi.

6.3 Karty złote

Wydawane są klientom o ponad przeciętnych dochodach. Posiadają one najczęściej duży pakiet usług dodatkowych i ubezpieczeń. Do takich kart zaliczamy: VISA Gold, Eurocard/MasterCard Gold oraz karty dla klientów korporacyjnych np. VISA Business Gold czy Eurocard/MasterCard Business Gold. Należą do nich również karty American Express Gold Card czy DinersClub.

6.4 Karty platynowe

Karty platynowe są przeznaczone dla grup klientów o najwyższych dochodach, którzy korzystają ze specjalnej obsługi w ramach instytucji private banking. Są to klienci, których dochody pozwalają na wydanie dużych kwot na własne potrzeby oraz na posiadanie na rachunku bieżącym znacznych kwot pieniężnych. Oprócz nieograniczonego limitu wydatków otrzymują oni bardzo szeroki pakiet usług pozapłatniczych. Posiadanie tego typu karty wiąże się zatem ze statusem materialnym jej posiadacza. Z uwagi na brak regulaminów tego typu kart, prawa i obowiązki posiadacza karty platynowej normuje indywidualnie, każdorazowo formułowana umowa o wydanie karty płatniczej.

PRZYSZŁÓŚCIOWE SPOJRZENIE NA KARTY

Podczas gdy w Polsce cały czas obecna jest plastikowa karta, reszta świata korzysta z bardziej wymyślnych i wygodnych rozwiązań. W Stanach Zjednoczonych, Japonii czy Europie Zachodniej do drobnych płatności używa się zegarków, bransoletek albo telefonów komórkowych. Stanach Zjednoczonych oraz na Dalekim Wschodzie rekordy popularności bije karta chipowa Sony o nazwie FeliCa. Japonii, Hongkongu i Singapurze w użyciu jest ich ponad 40 mln - przekonują przedstawiciele koncernu. W Hongkongu karty te oferowane są pod nazwą Octopus i wykorzystywane praktycznie przez wszystkich mieszkańców wyspy. "Ośmiorniczki" służą jako bilety komunikacji miejskiej, bilety wstępu na imprezy czy do kina, środek płatności w sklepach, restauracjach, parkometrach, a nawet w automatach z napojami i słodyczami. W Japonii w oparciu o tę technologię korzystać można z wirtualnego portfela do mikropłatności. Oprócz standardowych plastikowych kart, system ten został też zintegrowany z telefonami komórkowymi. Z kolei Sony w czytniki FeliCa wyposaża swoje produkty. W efekcie kartą można płacić za ściągnięcie gry na konsolę czy program VoD w telewizji. Niestety, wszystko wskazuje, że przynajmniej na razie karty japońskiego potentata nie trafią do Polski

WNIOSKI

Podsumowując rynek kart płatniczych w Polsce należy do najszybciej rozwijających się segmentów usług bankowo-finansowych. Czasy, kiedy po gotówkę trzeba było osobiście udać się do oddziału banku, naszym zdaniem mijają bezpowrotnie. Za pomocą coraz większej ilości obecnych w naszych portfelach kart płatniczych możemy wypłacić pieniądze z bankomatu, zapłacić za produkty i usługi, często płacić w Internecie, dla kart nie istnieją granice państwowe.

Dla samego sektora bankowego karty płatnicze stanowią jedną z głównych linii biznesowych, przynoszących ogromne przychody, niejednokrotnie stanowiąc kilkudziesięcio procentowy udział w zyskach. Powstały również banki i instytucje finansowe skupiające swoją działalność głównie na obrocie za pośrednictwem kart płatniczych, jak np. banki udzielające kredytów ratalnych, które za pośrednictwem sieci handlowych sprzedają swoje karty kredytowe, służące później do regulowania płatności w ramach tych sieci. Należy więc stwierdzić, że głównym wyróżnikiem podstawowej oferty kart na tle rynku jest elastyczność w doborze oprocentowania i ceny karty. Klient sam wybiera najdogodniejsze warunki jej użytkowania zgodnie ze swoimi potrzebami - jeśli chce częściej korzystać z kredytu na karcie może wybrać niższe oprocentowanie i wyższą opłatę za wydanie karty. W przypadku, gdy spłaca zadłużenie w terminie, zapłaci mniej za kartę

16

Klasyfikacja oparta na budowie karty

Karty elektroniczne

Karty embosowane

Karty wirtualne

Karty magnetyczne

Karty mikroprocesorowe

---